Murhandzi Wa Dyambu—Sirhelela Nhlonge Ya Wena!
HI MUYIMERI WA XALAMUKA! LE BRAZIL
XANA wa swi rhandza ku ya wisa eribuweni? Ku vuriwa yini hi ku khandziya tintshava? Kutani u wun’wana wa vanhu va timiliyoni lava tsakelaka ku va ehandle. Hambiswiritano, xitsundzuxo hi lexi: Leswi swi vula leswaku u ta heta nkarhi wo tala u ri edyambyini. Xana ri kona khombo eka sweswo? Loko ri ri kona, u nga tisirhelela njhani?
Dok. W. Mitchell Sams, lontsongo, u ri: “Nhlonge ya wena i xiphemu lexikulu ni lexi vonakaka swinene emirini wa wena. Nhlonge ya wena yi pfuna ku sirhelela miri wa wena leswaku wu nga heleriwi hi mati ni ku wu hlayisa wu kufumela. Yi ku pfuna ku twa loko ku titimela, loko ku hisa, loko u ri ni xitlhavi ni loko ku ri ni ku tsekatseka ka nchumu wo karhi, ku katsa ni tindhawu leti nga rhidelekangiki kahle ni leti ti rhidelekeke kahle. Nhlonge ya wena yi tlhela yi pfuna swinene eku endliweni ka vhithamini D, leyi pfunaka eku akiweni ka marhambu. Dyambu hi rona ri pfunaka leswaku ku va ni vhithamini D.
Hambiswiritano, swi ni khombo ngopfu loko munhu a tshama a ri edyambyini kumbe a tlhaviwa hi miseve ya rona. Ku hisa ka dyambu loku fikaka emisaveni ku endliwa hi miseve ya dyambu leyi nga vonakiki ni leyi vonakaka swin’we ni miseve yin’wana ya ultraviolet leyi kumekaka eka miseve ya A na ya B (UVA na UVB). Nkateko wa kona, atimosifiya yi tswonga miseve leyi vuriwaka cosmic ni leyi vuriwaka gamma na ti-X-ray leti humaka edyambyini. Nguvu ya ozoni ya atimosifiya yi yi siva kahle miseve ya ultraviolet C (UVC) kutani yi sivela miseve yo tala ya UVA na UVB. Khombo ra kona, nguvu leyi ya ozoni ya onhaka. Vativi va sayense vo tala va sola switirhisiwa swo karhi leswi endlaka ku hisa ni swilo swin’wana leswi humesaka musi, leswaku hi swona swi vangaka xiphiqo lexi. Nilokoswiritano, ku hisiwa hi dyambu ku ya ku va khombo swinene eka rihanyo ra wena.
Miseve ya ultraviolet a yo ku hisa ntsena, yi nga ha vanga mavalavala ya buraweni yi tlhela yi endla leswaku nhlonge ya wena yi tsindziyela ni ku oma. Miseve ya ultraviolet yi nga tlhela yi endla leswaku swisirhelelo swa nhlonge ya wena swi tsana, swi endla leswaku u hatla u dyuhala, ku katsa ni ku ku endla u khwanyala. Xo biha swinene, ku hisiwa ngopfu hi miseve ya ultraviolet swi nga kavanyeta fambiselo ra nsawutiso ra miri wa wena naswona swi nga endla leswaku nhlonge ya wena yi cinca kutani u va ni vuvabyi bya khensa ya nhlonge. Tlhandla-kambirhi, nhlonge leyi vavisekeke kumbe leyi nga ni vuvabyi yi nga cinca muhlovo wa nhlonge ya wena, naswona, eswiyin’weni swo karhi, swi endla leswaku u nga titshembi kutani u va ni ntshikilelo.
Xana U Nga Endla Yini?
U fanele u tshama u sirhelele nhlonge ya wena edyambyini siku rin’wana ni rin’wana. Xana u nga endla yini? Handle ko ambala swiambalo leswi ku sirhelelaka emun’wini ni ku hunguta nkarhi lowu u wu hetaka u ri edyambyini, u nga landzela xitsundzuxo xa vativi lava bumabumelaka leswaku u tirhisa mafurha yo sirhelela nhlonge. Xana u nga ma hlawurisa ku yini mafurha lamanene yo sirhelela nhlonge? Languta swilo swo sirhelela leswi tirhisiweke ku endla mafurha wolawo (SPF [sun protection factor]) leswi tsariweke hi vaendli va wona. Loko nhlayo ya kona yi ri yikulu, ni nsirhelelo i wukulu. Vanhu lava nga ni nhlonge ya ntlhohe va lava SPF leyi nga ni nhlayo leyikulu ku tlula lava ntimanyana. Xitsundzuxo: SPF ku kombeteriwa ntsena eka mafurha lama sirhelelaka eka miseve ya UVB. Hikwalaho, xava mafurha lama ku sirhelelaka eka miseve hinkwayo ya dyambu, lama tlhelaka ma ku sirhelela eka ku hisa ka miseve ya UVA.
Vana, ngopfu-ngopfu lava nga ni nhlonge ya ntlhohe, hi vona va hisiwaka ngopfu hi dyambu. Tlhandla-kambirhi, buku leyi nge Fotoproteção (Photoprotection) yi ri, vana va tala ku va emun’wini ngopfu ku tlula vanhu lavakulu. Fotoproteção yi vula leswaku ku teka magoza yo sirhelela nhlonge ya n’wana wa wena edyambyini loko a ha ri emalembeni yakwe yo sungula ya 18 swi nga n’wi pfuna ngopfu leswaku a nga khomiwi hi vuvabyi bya khensa ya nhlonge.
Dyambu i ra nkoka eka vutomi laha misaveni. Xana u kona loyi a nga ma tsakeriki maxelo yo saseka loko dyambu ri tlhavile? Kambe u nga xisiwi hi swifaniso leswi dumeke leswi kombisaka nhlonge leyi hisiweke hi dyambu yi ri yona leyi kombisaka ku saseka ni vuntshwa! Sirhelela rihanyo ra wena—sirhelela nhlonge ya wena, u nga tshami u ri emun’wini.
[Bokisi leri nga eka tluka 17]
Sirhelela Nhlonge Ya Wena!
1. Tisirhelele edyambyini ngopfu-ngopfu exikarhi ka 10:00 nimpundzu ku fika hi 4:00 nimadyambu, hi nkarhi lowu miseve ya dyambu yi nga ni matimba swinene.
2. Hambi ku ri ni matsefu, tirhisa mafurha lama ku sirhelelaka eka miseve hinkwayo ya UVA na UVB naswona tola mafurha lama nga ni matimba yo sirhelela edyambyini hi mpimo lowu ringanaka 15 kumbe ku tlula.
3. Tlhela u tola mafurha yo ku sirhelela edyambyini endzhaku ka tiawara tin’wana ni tin’wana timbirhi loko u ri emun’wini, ngopfu-ngopfu loko u hlambela kumbe u dzuka nyuku.
4. Ambala swiambalo leswi sirhelelaka, leswi rhungiweke swi pfaleka hinkwako. Swiambalo swo dzwihala hi swona swi sirhelelaka ngopfu.
5. Ambala xihuku lexi leheke tisentimitara ta khume ematlhelo ni manghilazi ya mahlo lama nga ni xisirhelelo xa ultraviolet.
6. Tshama u ri endzhutini loko swi koteka.
7. Papalata swilo leswi hundziselaka ku vonaka ka dyambu eka wena tanihi swilo leswi hatimaka, leswi voningaka miseve ya dyambu leyi onhaka.
[Xihlovo Xa Kona]
(Swi sekeriwe eka Skin Savvy, leyi kandziyisiweke hi American Academy of Dermatology)
[Swifaniso leswi nga eka tluka 17]
Hlayisa rihanyo ra wena ni nhlonge ya wena—sirhelela nhlonge ya wena
Swi lava u xiya ngopfu etindhawini leti voningelaka miseve ya dyambu eka wena