Vadyondzisi—Ha Yini Hi Va Lava?

“Siku rin’we u ri ni mudyondzisi lonkulu ri tlula masiku ya gidi u ri karhi u dyondza hi rixaladza.”—Xivuriso xa Xijapani.

XANA wa n’wi tsundzuka mudyondzisi la tshameke a ku tsakisa hakunene exikolweni? Kumbe, loko wa ha ri xichudeni, xana u kona mudyondzisi loyi u n’wi rhandzaka ku tlula lavan’wana? Loko swi ri tano, ha yini?

Mudyondzisi lonene u endla leswaku vana va titshemba naswona va tsakela ku dyondza. Wanuna un’wana la nga ni malembe ya 70 hi vukhale wa le Nghilandhi wa ha n’wi tsundzuka hi ku tlangela, mudyondzisi wakwe wa Xinghezi exikolweni xakwe xa le Birmingham. “Nkul. Clewley u endle leswaku ndzi lemuka vuswikoti byin’wana lebyi a ndzi nga ehleketi leswaku ndzi na byona. A ndzi ri ni tingana naswona ndzi nga rhandzi ku vulavula, hambiswiritano, u ndzi khutaze leswaku ndzi hlanganyela eka mphikizano wa drama exikolweni. Elembeni ra mina ro hetelela, hi mina ndzi wineke sagwadi ra drama ya kona. A ndzi ta va ndzi nga winanga loko a a nga ndzi khutazanga. Khombo ra kona, a ndza ha tlhelanga ndzi n’wi vona leswaku ndzi ta n’wi nkhensa hikwalaho ka ku tinyiketela kakwe eka swichudeni swa yena.”

Margit, wansati lonene la nga emalembeni ya va-50, wa le Munich, eJarimani, u ri: “Ku ni mudyondzisi un’we loyi a ndzi n’wi rhandza ngopfu. A a ri ni ndlela yo hlawuleka yo swi hlamusela hi ku olova swilo leswi rharhanganeke. A a hi khutaza ku vutisa loko ku ri ni xilo lexi hi nga xi twisisiki. A a nga ri xifamona, kambe a a ri ni vunghana. Sweswo swi endle leswaku hi swi tsakela ku dyondza.”

Peter, wa le Australia, u tsundzuka mudyondzisi wa tinhlayo loyi hi ku vula ka yena, a nge, “u hi pfune ku vona ndlela leyi hi nga swi tirhisaka ha yona leswi a hi swi dyondza hi ku hi endlela swikombiso leswi twalaka. Loko hi ri karhi hi dyondza dyondzo ya tinhlayo leyi vuriwaka trigonometry, u hi kombe ndlela yo pima ku leha ka muako hambiloko hi nga wu khumbaka, hi ku tirhisa mahlayelo ya trigonometry. Ndzi tsundzuka ndzi tibyela ndzi ku, ‘Leswi swa tsakisa hakunene!’”

Pauline, wa le Nghilandhi n’walungu, u tshame a byela mudyondzisi wakwe a ku: “Tinhlayo a ndzi ti twisisi.” Mudyondzisi u vutisile: “Xana wa swi lava ku ti twisisa? Ndzi nga ku pfuna.” Pauline u ya emahlweni: “Etin’hwetini ti nga ri tingani leti landzeleke, u ndzi nyike nyingiso lowukulu, hambi ku ri ku ndzi pfuna niloko xikolo se xi humile. A ndzi swi vona leswaku a a lava leswaku ndzi pasa—a a ndzi khathalela. Sweswo swi ndzi susumetele ku tirha hi matimba, naswona ndzi ti twisise ku antswa.”

Angie, wa le Scotland, loyi sweswi a nga emalembeni ya va-30, u tsundzuka Nkul. Graham, loyi a n’wi dyondzisa dyondzo ya matimu. “U endle leswaku dyondzo ya matimu yi tsakisa! A a hlamusela leswi endlekeke onge hiloko a hi byela nthyeketo naswona a a dyondzisa dyondzo yin’wana ni yin’wana hi nkhinkhi. Hinkwaswo leswi a a swi dyondzisa a a endla leswaku swi tsakisa.” Nakambe u tsundzuka Manana Hewitt hi ndlela yo tlangela, yena a a ri mudyondzisi wakwe la kuleke eka ntlawa wa A. “A a ri ni musa naswona a rhandza vanhu. Siku rin’wana loko hi ri etlasini, ndzi ye eka yena ndzi ya n’wi vutisa xivutiso. U fike a ndzi angarha. U endle ndzi swi vona leswaku wa ndzi khathalela hakunene.”

Timothy, wa le Grikiya dzonga, u phofule marito yo tlangela. “Ndza ha n’wi tsundzuka mudyondzisi wa mina wa sayense. U ri cincele makumu vonelo ra mina hi misava leyi ndzi rhendzeleke swin’we ni vutomi. A a endla leswaku hi hlamala naswona hi lava ku tiva swo tala hi dyondzo leyi. U endle leswaku hi navela ku va ni vutivi naswona hi rhandza ku twisisa.”

Xikombiso xin’wana i Ramona, wa le California eU.S.A. Wa tsala: “Mudyondzisi wa mina wa le xikolweni xa le henhla a a rhandza Xinghezi. Ndlela leyi a a xi rhandza ha yona u tlulete na hina! A a endla leswaku ni tidyondzo to nonon’hwa ti vonaka ti ri vuswa ntsena.”

Jane, la humaka eCanada, u bumabumele mudyondzisi wakwe wa sayense loyi “a a ri ni tindlela to tala to tsakisa loko a ri karhi a dyondzisa. U hi teke a hi yisa endhawini leyi pfulekeke laha a hi fika hi tshwiririka eayisini a tlhela a hi dyondzisa ni ku phasa tinhlampfi ematini lama nga ni gwitsi. Hi tlhele hi baka ni xinkwa xa le Indiya le xo pfumala comela, endzilweni lowu a hi wu tshivele hi hexe. Hinkwaswo leswi a swi tsakisa eka nhwanyana loyi a tshamaka a ri endlwini naswona a tshamaka a ri eku hlayeni!”

Helen, i nhwanyana la nga ni tingana la velekiweke eShanghai naswona a ngheneke xikolo eHong Kong. U ri: “Loko ndzi ri eka ntangha nharhu a ndzi ri ni mudyondzisi la vuriwaka Nkul. Chan, loyi a hi dyondziseke sayense ni ku mpfampfarhuta swifaniso. A ndzi larile naswona ndzi nga swi koti ku tlanga volleyball ni basketball. A a nga ndzi poyili. U ndzi tshike ndzi tlanga ntlango wa badminton ni mintlango yin’wana leyi a ndzi yi kota ku antswa. A a ri ni musa naswona a a swi kota ku anakanyela van’wana.

“A swi ri tano ni le ku mpfampfarhuteni ka swifaniso—a ndzi nga ri na byona vutshila bya ku dirowa swilo kumbe vanhu. Kutani u ndzi pfumelele leswaku ndzi mpfampfarhuta swilo swin’wana, leswi a ndzi swi kota. Hikwalaho ka leswi a ndzi ri ntsongo eka vana lavan’wana hinkwavo, u ndzi hlamusele leswaku swi nga antswa leswaku ndzi phindha ntlawa wolowo, naswona ndzi pfumerile. Dyondzo ya mina yi sungule ku cinca kwalaho. Ndzi sungule ku titshemba kutani ndzi endle nhluvuko. Ndzi ta yi tsundzuka nkarhi hinkwawo ndlela leyi a ndzi pfuneke ha yona.”

I vadyondzisi va njhani lava talaka ku fikelela timbilu ta vana lava va va dyondzisaka? William Ayers, wa hlamula ebukwini yakwe leyi nge To Teach—The Journey of a Teacher: “Mudyondzisi lonene u fanele a swi kota ku anakanyela, ku khathala hi vutomi bya swichudeni swakwe. . . . Madyondziselo lamanene a ma lavi tindlela kumbe mikhuva yo karhi yo hlawuleka ya ku dyondzisa. . . . Ku dyondzisa ku fambisana ngopfu ni rirhandzu.” Kutani, i mudyondzisi wa njhani la humelelaka entirhweni wakwe? U ri: “I mudyondzisi la fikelelaka mbilu ya wena, mudyondzisi la ku twisisaka kumbe la khathalaka ha wena, mudyondzisi la rhandzaka nchumu wo karhi—vuyimbeleri, tinhlayo, Xilatini, tikhayindhi—a endlaka leswaku ni swichudeni swakwe swi swi rhandza.”

Handle ko kanakana, vadyondzisi vo tala va kume marito yo tlangela lama humaka eka swichudeni hambi ni le ka vatswari naswona va khutazekile leswaku va ya emahlweni hambiloko ku tshuka ku va ni swiphiqo. Hakanyingi leswi susumeteleke vanhu leswaku va vula marito lawa yo tlangela hileswi mudyondzisi wa kona a a rhandza swichudeni swakwe hakunene naswona a a swi kombisa musa.

I ntiyiso leswaku a hi vadyondzisi hinkwavo lava nga tsundzukiwaka hi ndlela yo tlangela. Kambe hi fanele hi tsundzuka leswaku hakanyingi vadyondzisi va tikuma va ri ehansi ka ntshikilelo lowukulu lowu va sivelaka ku endla hinkwaswo leswi nga ematimbeni ya vona ku pfuna swichudeni swa vona. Leswi swi yisa eka xivutiso lexi nge, Ha yini vanhu va hlawula ntirho wolowo wo tika swonghasi?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

“Ku dyondzisa ku fambisana ngopfu ni rirhandzu”