Sirhelela Tindleve Ta Wena!

“Vanhu vo tlula 120 wa timiliyoni emisaveni, va fe tindleve.”—Nhlangano Wa Rihanyo Wa Misava Hinkwayo.

VUSWIKOTI byo twa i nyiko leyi faneleke ku tlangeriwa. Kambe loko hi ri karhi hi kula, tindleve ta hina ta fa hakatsongo-tsongo. Swi vonaka onge misava ya namuntlha ya xi nyanyisa xiphiqo lexi, hileswi yi nga ni mimpfumawulo yo tala, yo hambana-hambana. Mutivi wa sayense lonkulu wa Central Institute for Deaf, le St. Louis, Missouri, eU.S.A., u te: “Kwalomu ka 75 wa tiphesente ta vanhu lava faka tindleve va le Amerika, a va fi tindleve hikwalaho ka ku kula ntsena, kambe ni hikwalaho ka mpfumawulo lowu munhu a wu twaka loko a ri karhi a hanya.”

Loko u tshamela ku twa pongo leri tingaka, hambi swi ri swa xinkarhana, ri nga hlasela swirho leswi nga tiyangiki swa le ndzeni swa ndleve. Kambe, minkarhi yo tala, ku fa tindleve ku vangiwa “ngopfu hi mintirho leyi nga ni pongo ni vuhungasi lebyi nga ni pongo,” ku vule Dok. Margaret Cheesman, mutshila wa ta ku twa ka tindleve. Xana u fanele ku endla yini leswaku u sirhelela tindleve ta wena? Leswaku u kuma nhlamulo, swi kahle ku tiva ndlela leyi swirho swa wena swo twa swi tirhaka ha yona.

Mimpfumawulo Leyi Hi Yi Twaka

Ndhawu leyi hi tshamaka eka yona yi ya yi va ni pongo. Siku ni siku vanhu vo tala va tingiwa hi pongo leri vangiwaka hi mimovha, mabazi ni tilori eswitarateni swin’we ni leri vangiwaka hi switirho swa gezi leswi nga ni pongo emintirhweni.

Minkarhi yin’wana hi tivangela pongo hi ku tlakusa vholumo ya xichaya-chayana. Mukhuva wun’wana wa ku yingisela vuyimbeleri, i ku tirhisa xo chaya lexi rhwalekaka lexi tirhisaka CD kumbe khasete, lexi nga ni swipikara swo tlhoma etindleveni. Hi ku ya hi Marshall Chasin, la sunguleke Xikolo xo Dyondzisa Vuyimbeleri le Canada, vukambisisi lebyi endliweke eCanada ni le United States byi kombisa leswaku lexi dlayaka tindleve ta vantshwa vo tala i ku pfulela vholumo yi tsuvula ni misisi eka swipikara leswi va swi tirhisaka swo tlhoma etindleveni.

Kahle-kahle mpfumawulo wu tekiwa wu ri ni pongo loko swi te yini? Mpfumawulo wu avanyisiwe hi swiyenge swinharhu—hi nkarhi, hi magandlati ya mpfumawulo ni ngulumelo. Nkarhi, ku kombeteriwa eka nkarhi lowu hetiwaka munhu a yingisele vuyimbeleri. Ku cinca-cinca ka mpfumawulo ku pimiwa hi sekene kumbe hi hertz. Mpfumawulo lowu twalaka kahle, lowu nga dlayiki tindleve, wu sukela eka mpimo wa 20 hertz ku ya eka 20 000 hertz hi sekene.

Ku tirhisiwa ti-unit leti vitaniwaka ti-decibel (dB) ku pima leswaku mpfumawulo wu ni matimba yo fikela kwihi. Loko vanhu va ri karhi va bula hi ndlela ya ntolovelo, marito ya vona ma ni mpfumawulo wa kwalomu ka 60 wa ti-decibel. Vativi va sayense ya ku twa va vula leswaku loko u heta nkarhi wo leha u yingisele mpfumawulo lowu tlulaka 85 wa ti-decibel, swa olova leswaku u hetelela u fe tindleve. Loko pongo ri ri rikulu ngopfu, tindleve ta wena ti nga fa hi ku hatlisa. Xiviko xa magazini wa Newsweek xi te: “Tindleve ta wena ti nga swi kota ku heta tiawara timbirhi ti yingisele mpfumawulo lowu nga ni matimba ya 100 wa ti-decibel, kambe ti nge swi koti ku yingisela ntlango wa vhidiyo ku ringana 30 wa timinete, loko wu ri ni pongo ra 110 wa ti-decibel. Ku engeteleka kun’wana ni kun’wana ka 10 wa ti-decibel eka mpfumawulo, ku vavisa tindleve hilaha ku phindhiweke ka khume.” Minkambelo leyi endliweke yi tiyisekisa leswaku mpfumawulo wu vavisa tindleve loko wu ri ni matimba ya kwalomu ka 120 wa ti-decibel. Khombo ra kona, swichaya-chayana swin’wana swa le makaya swi humesa mpfumawulo lowu nga ni matimba lama tlulaka 140 wa ti-decibel!—Vona bokisi leri fambisanaka ni xihloko lexi.

Leswaku hi ku pfuna u twisisa leswaku hikwalaho ka yini mimpfumawulo ya le henhla yi dlaya tindleve, a hi xiyeni leswaku ku humelela yini loko magandlati ya mpfumawulo ma nghena etindleveni ta hina.

Matirhelo Ya Tindleve Ta Hina

Xiphewa-phewa xa ndleve lexi vitaniwaka auricle, kumbe pinna, xi endleriwe ku amukela magandlati ya mpfumawulo kutani xi ma kongomisa embhoveni wa ndleve, laha mpfumawulo wolowo wu hundzaka hi ku hatlisa wu fika eka xivovomerisi [eardrum]. Loko magandlati ya mpfumawulo ma fika eka xivovomerisi, ma endla leswaku xi rhurhumela, kutani xivovomerisi xi endla leswaku marhambu manharhu lama nga eka ndleve ya le xikarhi ma rhurhumela. Kutani ku rhurhumela koloko ku hundziseriwa eka ndleve ya le ndzeni, ku nga xinkwamana lexi nga ni swimatana, lexi nga endzeni ka rhambu. Loko pongo ri fika laha, ri hundza hi le swimatanini ri ya eka noti wa ndleve, ku nga xirho lexi vumbekeke ku fana ni humba endleveni ya le ndzeni, lexi nga ni swinsisana. Swimatana leswi nga eka noti wa ndleve swi khumba emakumu ka swinsisana leswaku swi endla mahlehleleti yo karhi. Mahlehleleti lawa ma hundziseriwa ebyongweni, laha ma fikaka ma twala ma ri mpfumawulo.

Fambiselo ra limbic ri pfuna byongo leswaku byi hlawula mpfumawulo lowu byi faneleke ku wu yingisa ni lowu byi faneleke ku wu tshika. Hi xikombiso, manana swi nga endleka a nga wu tekeli nhlokweni mpfumawulo wa n’wana loyi a nga eku tlangeni, kambe u teka goza hi ku hatlisa loko a twa ku rila ka alamu. Ku twa hi tindleve timbirhi swi hi pfuna ku yingisela mpfumawulo lowu humaka eka matlhelo hinkwawo, swi nga leswi hi vuyerisaka swinene. Swi hi pfuna ku tiva leswaku mpfumawulo wu huma kwihi. Kambe loko mpfumawulo wu ri wa marito, byongo byi twisisa ntsena rungula ro karhi hi nkarhi wun’we. Buku leyi nge The Senses, yi ri: “Leswi hi swona swi endlaka leswaku loko munhu a vulavula ni un’wana hi riqingho, swi nga n’wi oloveli ku twa leswaku munhu loyi a nga ekusuhi na yena u ri yini.”

Ndlela Leyi Pongo Ri Dlayaka Tindleve Ta Hina Ha Yona

Leswaku hi kota ku vona ndlela leyi pongo ri nga hi dlayaka tindleve ha yona, a hi xiyeni xikombiso lexi landzelaka. Xiviko xin’wana xa vuhlayiseki bya le ntirhweni xi fanisa swinsisana swa ndleve ya le ndzeni ni koroni ensin’wini, xi tlhela xi fanisa mpfumawulo lowu nghenaka endleveni ni moya. Rimoyana, ku fana ni mpfumawulo wa le hansi, ri ta hunga koroni, kambe a yi nge tshoveki. Hambiswiritano, loko moya wu ya wu ba swinene, rihlanga ra koroni ri ta tsekatseka ngopfu. Hi xitshuketa, loko ko ba moya lowukulu kumbe loko moya lowu nga riki na matimba ngopfu wo ya emahlweni nkarhi wo leha, wu nga tshova rihlanga ra koroni kutani yi fa.

Swa fana ni pongo ni swinsisana swa ndleve ya le ndzeni. Pongo leri tsuvulaka ni misisi, leri nga vaka kona hi xitshuketa, ri nga dlaya swiaki swa ndleve swa le ndzeni kutani ri siya swivati leswi endlaka leswaku tindleve ti fela makumu. Ku engetela kwalaho, pongo leri nga ni khombo leri hetaka nkarhi wo leha, ri nga ha swi dlayela makumu swinsisana swa le ndleveni. Loko swo fa, a swa ha mili. Kutani u nga ha twa pongo ntsena, ku ku n’wii, endleveni ni nhloko yi duma.

Sirhelela Ndleve Ya Wena Kutani U Ta Twa Nkarhi Wo Leha

Hambileswi xitekela kumbe khombo leri nga languteriwangiki swi nga ha hi dlayaka tindleve, kambe hi nga yingisa switsundzuxo swa ku tisirhelela leswaku ku twa ka hina ka risima ku ta heta nkarhi wo leha. Swi kahle ku dyondza ka ha ri mahlweni hi swilo leswi nga ha hi dlayaka tindleve. Mutivi wa sayense ya ku twa u te, “ku teka goza endzhaku ka loko se ku humelele xiphiqo swi fana ni ku tola mafurha yo sivela ku tshwa hi dyambu endzhaku ka loko ri ku hisile.”

Minkarhi yo tala swi vangiwa hi ndlela leyi hi yingisaka ha yona, ku nga ri leswaku hi yingisela kangani. Hi xikombiso, loko u tirhisa swipikara swo tlhoma etindleveni, u nga ha yisa vholumo ehansi leswaku u kota ku twa mimpfumawulo ya laha u nga kona. Loko xiya-ni-moya xa wena xa le movheni kumbe xa le kaya xi ba pongo lerova loko ku vulavuriwa ku nga ha twananiwi, sweswo ku nga ha va xikombiso xa leswaku pongo ra xona ri nga ha dlaya tindleve ta wena. Vatshila va lemukisa leswaku ku heta tiawara timbirhi kumbe tinharhu u yingisele mpfumawulo wa 90 wa ti-decibel, swi nga dlaya tindleve ta wena. Ku bumabumeriwa leswaku u tirhisa switirho swo pfala tindleve kumbe swin’wana swo sirhelela tindleve loko u tirha endhawini leyi nga ni pongo.

Vatswari va fanele va tsundzuka leswaku vana hi vona va faka ngopfu tindleve ku ri ni vanhu lavakulu. Lemuka tithoyi leti nga ni pongo, leti nga ha vangaka khombo. Phela, thoyi yi nga ha vanga pongo leri fikaka eka 110 wa ti-decibel!

Tindleve ta hina ti endliwe hi ndlela ya rivovo, i titsongo naswona ti endla ntirho wo hlamarisa. Hi tindleve ta hina, hi nga kota ku twa mimpfumawulo hinkwayo yo hambana-hambana ni yo xonga ya laha misaveni. Kunene, nyiko leyi ya risima ya ku twa, yi fanele yi sirheleriwa.

[Bokisi leri nga eka tluka 13]

Xiringaniso Xa Mimpfumawulo Hi Ti-Decibel

• Ku hefemula—10 wa ti-decibel

• Ku hlevetela—20 wa ti-decibel

• Mabulo—60 wa ti-decibel

• Mpfumawulo wa mimovha loko yi tele—80 wa ti-decibel

• Xitirho lexi hlanganiselaka swakudya—90 wa ti-decibel

• Xitimela lexi hundzaka—100 wa ti-decibel

• Sahu leyi tirhisaka nketana—110 wa ti-decibel

• Ku hundza ka xihaha-mpfhuka xa jet—120 wa ti-decibel

• Pongo ra xibamu lexitsongo—140 wa ti-decibel

[Bokisi leri nga eka tluka 14]

U Nga Ha Va U Fa Tindleve Loko U

• Pfulela vholumo ya xiya-ni-moya kumbe TV, kambe vanhu van’wana va twa u va bela pongo

• Tshamela ku kombela van’wana leswaku va phindha leswi va swi vuleke

• Tala ku khwanyanisa xikandza, u voyamela emahlweni ni ku hundzuluxa nhloko leswaku u twa munhu la vulavulaka

• Tikeriwa ku twa eminhlanganweni ya le rivaleni kumbe loko ku ri ni pongo leri twalelaka ehansi, ku fana ni le nkhubyeni kumbe exitolo lexi ku tshamaka ku ri ni vanhu lava xavaka

• Tshamela ku vutisa eka van’wana leswaku va ku byela leswi a swi vuriwa

[Dayagramu leyi nga eka tluka 13]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Auricle

Marhambu manharhu endleveni ya le xikarhi

Xivovomerisi

Noti wa ndleve

Misiha leyi yaka ebyongweni