A Hi Endzele Le Vanuatu — Watchtower LAYIBURARI YA LE KA WEB SITE

A Hi Endzele Le Vanuatu

HI MUTSARI WA XALAMUKA! LE NEW CALEDONIA

Xana u titwa u tshikilelekile? Xana u lava ku ya wisanyana? Ehleketa u tivona u ri eribuweni leri nga ni masana yo kufumela. U ri karhi u hlambela ematini yo basa paa, u ri karhi u famba-famba emakhwatini yo xonga, kumbe u hlangana ni vanhu va mindhavuko leyi u nga yi tiviki va ndhawu yoleyo. Xana ndhawu yo xongisa xisweswo ya ha kumeka laha emisaveni? Ina, ya ha kumeka! Yi le xihlaleni xa le ndzhandzheni lexi vitaniwaka Vanuatu.

XIHLALA xa Vanuatu lexi nga exikarhi ka Australia ni le Fiji, xi vumbiwe hi swihlala leswitsongo swa kwalomu ka 80, leswi matshamelo ya swona ma fanaka na xiphandze naswona swi le dzonga-vupela-dyambu bya Pacific. Vativi va maribye ni misava va vula leswaku swiphemu swa misava leswi nga le hansi swi hlanganile eka ndhawu leyi kutani swi vumba tintshava leti nga le hansi ka mati. Tinhlohlorhi ta tintshava leti leheke hi tona leti vumbaka swihlala swa Vanuatu leswi nga ni mawa yo tala. Kasi, namuntlha ndhawu leyi, laha ku hlanganaka swiphemu swa misava leswi nga le hansi, yi tsekatsekisa misava ya le henhla ni ku vanga tivholkheno ta kaye. Lava nga ni xivindzi va rhandza ku hlometela ndzhope lowu phyaphyarhaka va ri ekusuhi.

Ku ni makhwati lamakulu yo saseka eswihlaleni leswi. Naswona ku ni nsinya wo xonga lowu vitaniwaka banyan lowu marhavi ya wona ma kotaka ku nava swinene. Ehansi ka makhwati lawa ku ni mixaka ya kwalomu ka 150 ya swiluva swo saseka leswi vitaniwaka ti-orchid ni 250 wa mixaka ya ti-fern. Ku ni timbuwa to xonga swinene ni mawa lama nga ni maribye, ku katsa ni mati yo tenga lama nga ni tinhlampfi ta mivalavala ku katsa ni tikorale. Ku ni vaendzi lava humaka etindhawini to hambana-hambana ta misava va tela ku ta hlambela ekusuhi ni swiharhi swa le matini leswi vuriwaka ti-dugong eXihlaleni xa Epi.a

Makhema Ni Vagandzeri Va Nhundzu

Vavalangi lava humaka le Yuropa va sungule ku fika eVanuatu hi 1606.b Hi nkarhi wolowo a ku tshama tinxaka ta vanhu vo leva naswona a va dya vanhu. Nhova a yi tele hi nsinya wa sandal lowu a wu rhandziwa ngopfu le Asia. Hi ku vona leswaku va ta kuma mali yo tala, van’wamabindzu va le Yuropa va sungule tsima ro tsemelela misinya leyi. Hi ku famba ka nkarhi va sungule ku teka vaaki va kwalaho va ya va endla mahlonga.

Va yisiwe le Samoa, Fiji, ni le Australia ku ya tirha emapurasini ya mova ni ntsembyana. Ku vuriwa leswaku vatirhi a va ta hi ku tirhandzela hi ku sayina ntwanano wa malembe manharhu. Kambe vo tala a vo tlhakisiwa kunene. Eku heleni ka malembe ya va-1800 hi nkarhi lowu bindzu ro xavisa vanhu a ri nghenisa mali yo tala swinene, ku tlula hafu ya vavanuna lava tshamaka eswihlaleni swa Vanuatu a va tirha ematikweni ya le ntsungeni. Vo tala a va ha vuyanga. Kwalomu ka vanhu va 10 000 va le Swihlaleni swa le Pacific va file le Australia ntsena, vo tala va vona a va dlayiwa hi mavabyi.

Mavabyi ya le Yuropa na wona ma vange hasahasa eswihlaleni swa Vanuatu. Mavabyi yo kota swimungwa-mungwana, kholera, mpondzo ni man’wana a ma tiendlela ku rhandza eka vanhu lava hikuva mimiri ya vona a yi tsandzeka ku tisirhelela eka wona. Buku yin’wana yi vula leswaku “hambi mukhuhlwana wunene wu vonake wu ta swi kota ku heta tiko hinkwaro.”

Varhumiwa va Vujagana va fike le Vanuatu hi 1839, naswona hi ku hatlisa va rhamberiwe eka swakudya swa ni nhlikanhi—ku vuriwa leswaku varhumiwa lava va dlayiwile ivi va dyiwa! Van’wana lava va va landzeleke na vona va dyiwile. Kambe hi ku famba ka nkarhi, tikereke ta Maprotestente ni Makhatoliki ti kote ku dzima timitsu eswihlaleni leswi. Namuntlha vanhu va kwalomu ka 80 wa tiphesente va le Vanuatu va vula leswaku va nghena kereke. Hambiswiritano, mutsari wa tibuku Paul Raffaele u ri, “vaaki vo tala va ha rhandza ku endzela swingomatanda, leswi tirhisaka tinhlolo ni ku tirhisa mirhi leyi nga endlaka leswaku munhu a ku rhandza, yi nonisa nguluve kumbe ku dlaya nala wa wena.”

Nakambe, Vanuatu i ndhawu leyi ku tshamaka vagandzeri va nhundzu. Hi Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava masocha ya le United States ya kwalomu ka 500 000 ma hundze hi le Vanuatu loko ma ya enyimpini le Pacific. Vanhu va le swihlaleni leswi va hlamarile swinene loko va vona nhundzu yo tala leyi masocha ma teke na yona. Loko nyimpi yi hela masocha lawa ma longe leswi nga swa wona ma tifambela. Nhundzu yo tala yo durha swinene leyi a yi sele yi lahliwe elwandle hinkwayo. Mintlawa ya vukhongeri leyi ku vuriwaka leswaku yi gandzela nhundzu, yi ake tindhawu to yimisa swikepe yi macha tanihi masocha leswaku yi ta yenga vaendzi lava leswaku va vuya. Hambi namuntlha vanhu va le Xihlaleni xa Tanna va ha khongela eka John Frum ku nga “xikwembu lexi humaka eAmerika” lexi va vulaka leswaku siku rin’wana xi ta vuya xi va tisela nhundzu yo tala swinene.

Mindhavuko Yo Hambana-hambana

Tindzimi ni tinxaka ta le xihlaleni lexi ti hambane hi ndlela leyi hlamarisaka. Buku yin’wana yi ri: “Xihlala xa Vanuatu xi ni vanhu vo tala lava vulavulaka tindzimi to hambana-hambana ku tlula matiko man’wana ya misava.” Ku ni tindzimi ta kwalomu ka 105 ni tindzimi-mpambukwa tin’wana leti kumekaka eswihlaleni leswi. Ririmi leri tirhisiwaka ngopfu i Xibislama, Xinghezi ni Xifurwa naswona i tindzimi ta ximfumo.

Nchumu lowu fanaka eka swihlala leswi hinkwaswo hi leswaku vaaki va swona hinkwavo va hanya hi vungoma. Mukhuva wa khale wa le Xihlaleni xa Pentecost wa ku tsimba milenge ya munhu hi ntambhu ivi a tshikiwa a tilahlela laha ku nga riwa, wu hundzuke ntlangu lowu dumeke swinene emisaveni hinkwayo masiku lawa. Lembe ni lembe vavanuna ni vafana va tlula va suka eka swihondzo leswi endliweke hi timhandzi, leswi leheke 20 ku ya eka 30 wa timitara. Va tlula va titsimbe hi ntambhu yo leha leyi endliweke hi byewu, hi yona leyi va sivelaka leswaku va nga wi va fa. Va khumba misava hi tinhloko ta vona hi ku tshemba leswaku yi ta “nona” leswaku va ta kota ku tshovela haxawa.

Le Xihlaleni xa Malekula vaaki va kona va ha ku sungula ku tolovelana ni ku bula ni vanhu vambe. Kwalaho ku tshama tinxaka leti vuriwaka Vanamba vo Leha ni Vanamba vo Koma. A va tiveka ngopfu hi ku va makhema ya khombo naswona ku vuriwa leswaku va hetelele ku dya munhu hi 1974. Va wu tshike khale ni mukhuva wa vona wo boha tinhloko ta vana va vona va vafana leswaku va ta va ni nhloko yo leha, leyi vona a va vula leswaku yi sasekile. Namuntlha Vanamba i vanhu lava rhandzaka vanhu swinene naswona va rhandza ku avelana ndhavuko wa vona ni van’wana.

Vanhu Lava Nga eParadeyisini

Vanhu vo tala va rhandza ku endzela le Vanuatu leswaku va ya beriwa hi moya. Kambe Timbhoni ta Yehovha ti fike kwalaho eka malembe ya 70 lama hundzeke leswaku ti ta pfuna vanhu va kwalaho hi tlhelo ra moya. Matshalatshala lawa Timbhoni ti ma endlaka “endhawini [leyi] ya le kule swinene” ma pfunile swinene. (Mintirho 1:8) (Vona bokisi leri nge, “A Ndzi Ri Xilovekelo Kambe Se Ndzi Mukreste.”) Hi 2006 mavandlha ya ntlhanu ya Timbhoni lama nga kona etikweni leri ma hete kwalomu ka 80 000 wa tiawara ma byela van’wana mahungu lama humaka eBibeleni hi ta paradeyisi leyi taka laha misaveni. (Esaya 65:17-25) Lexi tsakisaka hi leswaku Paradeyisi leyi taka yi ta hi wisisa eka maxangu ya misava leyi.—Nhlavutelo 21:4.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

a Ti-dugong i swiharhi swa le matini leswi dyaka byanyi naswona swi kota ku kula swi leha timitara ta 3,4 kutani swi ni ntiko wo tlula 400 wa tikhilogiramu.

b Vanuatu a yi vitaniwa New Hebrides yi nga si kuma ntshunxeko hi 1980.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

SWIHLALA SWA NTSAKO

Hi 2006, Vanuatu yi kume sagwadi ra ku va eka Nxaxamelo wa Tindhawu leti Tsakisaka eMisaveni. Nxaxamelo lowu, lowu endliwaka hi New Economics Foundation, ku nga nhlangano wa vulavisisi wa le Britain, lowu kambeleke matiko ya 178 ku vona loko vanhu va kona va tsakile, leswaku va hanya nkarhi wo tanihi kwihi ni ndlela leyi va khathalelaka tiko ra vona ha yona. Phepha-hungu leri nge Vanuatu Daily Post ri te: “[Vanuatu] yi kume sagwadi leri hikuva vanhu va kona va tshama va tsakile, va hanya kwalomu ka 70 wa malembe naswona a va onhi swo tala eka misava.”

[Xifaniso]

Maambalelo ya ndhavuko

[N’wini wa Xifaniso eka tluka 15]

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

A NDZI RI XILOVEKELO KAMBE SE NDZI MUKRESTE

Willie i muaka-tiko wa le Xihlaleni xa Pentecost naswona u sungule ku nwa byala lebyi vitaniwaka kava ku sukela loko a ha ri muntshwa. Byala lebyi byo bava byi swekiwa hi timitsu leti siriweke ta ximilana xa viriviri. Masiku hinkwawo ni madyambu a dedeleka a ya ekaya a byi twile. U ve ni swikweleti swo tala. Minkarhi yin’wana a kariha ni ku ba nsati wa yena, Ida. Hiloko Mbhoni yin’wana ya Yehovha leyi a yi tirha na yena yi n’wi khutaza ku dyondza Bibele. Willie u pfumerile. Eku sunguleni nsati wa yena Ida, a nga swi rhandzi leswaku a dyondza. Kambe loko a vona leswaku mahanyelo ya nuna wa yena ma ya ma antswa, a nga ha n’wi sivelanga, na yena u sungule ku dyondza. Havambirhi va ye emahlweni va endla nhluvuko hi tlhelo ra moya. Hi ku famba ka nkarhi Willie u kote ku hlula ndzingo wa yena wa ku nwa ngopfu byala. Yena na Ida, va khuvuriwile va va Timbhoni ta Yehovha hi 1999.

[Mepe eka tluka 15]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

NEW ZEALAND

AUSTRALIA

LWANDLE RA PACIFIC

FIJI

[Xifaniso nga eka tluka 16]

Ku ni lava va endlaka mukhuva lowu wa khombo swinene wa ku tlula va tsimbiwe milenge hi ku tshemba leswaku va ta nonisa misava

[N’wini wa Xifaniso eka tluka 15]

[Mfungho wa Vini va Xifaniso eka tluka 15]

[Nhlamuselo ya xifaniso lexi nga eka tluka 16]