Swileriso Leswi Endleke Leswaku Matikonkulu Ma Avana

TIHOSI NI VAPAPA VA ENDLE LESWAKU MISAVA YI AVANA

Tiko ra Spain na Portugal ni vapapa se a va anakanya hi ku lawula tindhawu letintshwa leta ha ku tshuburiwaka. Hi 1455, Mupapa Nicholas wa Vuntlhanu u nyike tiko ra Portugal malunghelo lama hlawulekeke yo valanga matiko ni swihlala leswi nga etlhelo ka Ribuwa ra Atlantic eAfrika ni ku titekela xin’wana ni xin’wana lexi ri nga ta xi kuma kwalaho. Hi 1479, hi ku landza Ntwanano wa Alcáçovas, Afonso wa Vuntlhanu wa le tikweni ra le Portugal ni n’wana wakwe Hosana John, va nyike Ferdinand na Isabella va le Spain mpfumelelo wo lawula Swihlala swa Canary. Hikwalaho ka sweswo, tiko ra Spain ri amukele ku va tiko ra Portugal ku va rona leri lawulaka bindzu ra le Afrika ni leswaku tiko ra Portugal ri lawula tiko ra Azores, Swihlala swa Cape Verde na Madeira. Endzhaku ka malembe mambirhi, Mupapa Sixtus wa Vumune u tiyisekise ntwanano lowu, a vula leswaku xin’wana ni xin’wana lexi nga ta tshuburiwa edzongeni ni le vuxeni bya Swihlala swa Canary a xi ta va xa tiko ra Portugal.

Hambiswiritano, John loyi sweswi a nga John wa Vumbirhi wa le Portugal, u vule leswaku tindhawu leti tshuburiweke hi Columbus a ti ri ta tiko ra Portugal. Vafumi va le Spain va ale ku amukela ntwanano wolowo naswona va endle xikombelo eka mupapa lontshwa Alexander wa Vutsevu, leswaku a va nyika mfanelo yo lawula ni ku endla leswaku tindhawu leti tshuburiweke hi Columbus ti va ta Vukreste.

Hikwalaho ka sweswo, Alexander u te ni swileriso swinharhu ximfumo. Xo sungula, “hi ku tirhisa vulavuri bya Xikwembu xa Matimba Hinkwawo,” u nyike tiko ra Spain lunghelo ro hlawuleka ro lawula tindhawu letintshwa. Xa vumbirhi i ku lawula tindhawu leti nga endzilakaneni lowu sukaka en’walungudzonga lowu leheke kwalomu ka tikhilomitara ta 560 evupeladyambu bya Swihlala swa Cape Verde. Alexander u vule leswaku tindhawu hinkwato leti tshuburiweke kumbe leti a ta ha ta tshuburiwa evupeladyambu bya ndzilakano wolowo, a ti ri ta tiko ra Spain. Hi ku tirhisa xileriso xolexo, mupapa u endle leswaku matikonkulu ma avana! Xileriso xakwe xa vunharhu xi vonake xi nyika tiko ra Spain matimba yo lawula tindhawu leti nga evuxeni ku ya fika eIndiya. Entiyisweni xileriso lexi xi hlundzukise Hosi John loyi vanhu lava fumiwaka hi yena va nyikiweke mpfumelelo wo tshama emakumu ka Afrika, kutani sweswo swi endla leswaku tiko ra Portugal ri fuma ku ya fikela eLwandle ra Indiya.

NTWANANO LOWUNTSHWA LOWU VANGEKE KU AVANA

Leswi a a nga enerisiwi hi xiboho xa Alexander,a John u kanerisane hi ku kongoma na Ferdinand na Isabella, a lava xintshunxo. William Bernstein loyi a nga mutsari u ri: “Leswi vafumi va le Spain a va chava tiko ra Portugal hikwalaho ka ku fuma ka rona ka nsele naswona a ri khomekile hi ku lawula matiko ya le Amerika, a va tsakile ku kuma xintshunxo.” Kutani hi 1494, ku sayiniwe ntwanano eTordesillas lowu thyiweke vito ra doroba ra le Spain.

Ntwanano wa Tordesillas a wu katsa ndzilakano lowu endliweke hi Alexander en’walungudzonga kambe wu engeteleke hi tikhilomitara ta 1 480 ku ya evupeladyambu. Kutani, matiko hinkwawo ya le Afrika na le Asia sweswi “i ya” tiko ra Portugal; Misava Leyintshwa eka tiko ra Spain. Hambiswiritano, ntwanano lowu wo engetela ndzilakano ku ya evupeladyambu, wu endle leswaku hi ku famba ka nkarhi ku tshuburiwa tiko leri endzhakunyana ri tiviweke tanihi Brazil leri lawuriwaka hi tiko ra Portugal.

Swileriso leswi nyikeke tiko ra Spain ni ra Portugal mpfumelelo wo titekela tindhawu letintshwa leta ha ku kumiwaka, swi tirhisiwe tanihi xisekelo xa ku dlayiwa ka vanhu vo tala. Swiboho leswi a swi lo honisa ntsena timfanelo ta vanhu lava tshamaka etindhawini teto—leswi endleke leswaku va hluriwa ni ku khomiwa hi ndlela yo biha—kambe swi tlhele swi endla leswaku ku va ni timholovo ematikweni wolawo.