Maanabaptist Ni ‘Ntila Wa Marito Lama Hanyisaka’

MUAPOSTOLA Pawulo u tsundzuxile leswaku endzhaku ka rifu rakwe, Vakriste lava gwineheke, lava fanaka na “timhisi leto leva,” a va ta nghena entlhambini wa Xikwembu naswona va ta lava ku ‘tikokela vadyondzisiwa.’ A va ta swi endlisa ku yini leswi? Hi ku nghenisa mikhuva ni tidyondzo ta mavunwa ku onha ntiyiso wa Matsalwa.—Mintirho 20:29, 30; 1 Timotiya 4:1.

Hikwalaho ka leswi, Pawulo u khongotele jaha Timotiya: “Landza ntila wa marito lama tiyeke ya xiviri, lawa u ma tweke eka mina, eku pfumeleni ne rirhandzwini leri nga ka Kriste Yesu. Hlayisa xuma lexinene lexi vekiweke emavokweni ya wena, hi ku pfuniwa hi Moya lowo Kwetsima lowu akeke exikarhi ka hina.” Xana a ku ri yini ‘ntila wa marito lama hanyisaka’?—2 Timotiya 1:13, 14.

“Ntila” Lowu Tshuriweke

Matsalwa hinkwawo ya Xigriki ya Vukriste ya hetiwe hi lembe xidzana ro sungula ra Nguva ya hina leyi Tolovelekeke. Hambi leswi ya tsariweke hi vatsari vo hambana-hambana, moya wa Xikwembu lowo kwetsima, kumbe matimba lama tirhaka, wu tiyisa leswaku ya twanana ku nga ri wona ntsena kambe ni Matsalwa yo sungula ya Xiheveru. Hi ndlela leyi, “ntila” lowunene wa tidyondzo ta Matsalwa wu vumbiwile kutani wu fanele ku landzeleriwa hi Vakriste, tanihi leswi Yesu Kriste a veke “xikombiso” xa vona xo xi landzela.—1 Petro 2:21; Yohane 16:12, 13.

Eka malembe xidzana ya munyama emoyeni lama landzeleke rifu ra vaapostola, ku humelele yini eka ‘ntila wa marito lama hanyisaka’? Vanhu vo tala lavanene va ringetile ku tlhela va wu tshubula, hambi leswi ku kondletela loku teleke a ku ta yima ku yisa “nkarini wa makumu.” (Daniel 12:4) Nkarhi wun’wana a ku ri munhu un’we, naswona hi minkarhi yin’wana a ku ri ntlawanyana wa vanhu lowu a wu ri eku laveni ka “ntila.”

Mawaldense ma vonake ma ri mantsongo ngopfu.a A ma tshama eFurwa, Italy ni le tindhawini tin’wana ta Yuropa eka lembe xidzana ra vu-12 ku ya eka ra vu-14. Eka vandla leri endzhakunyana ku humelele Maanabaptist. A va ri vamani, naswona i yini leswi a va swi tshemba?

Tidyondzo-nkulu

Maanabaptist ma sungule ku vonaka kwalomu ka lembe ra 1525, eZurich, Switzerland. Ku sukela eka doroba-nkulu rero ripfumelo ra vona hi ku anghwetla ri hangalake na swiphemu swo tala swa Yuropa. Ndzhundzuluko lowu veke kona eku sunguleni ka lembe xidzana ra vu-16 wu endle ku cinca ko karhi, kambe ematihlweni ya Maanabaptist, a wu nga nghenanga ngopfu.

Eku naveleni ka vona ko tlhelela eka tidyondzo ta Vukriste ta lembe xidzana ro sungula, va ale mikhuva leyo tala ya Rhoma Khatoliki ku tlula leswi Martin Luther ni vahundzuluxi van’wana va swi endleke. Hi xikombiso, Maanabaptist ma tiyise leswaku ku nga va ni ku tinyiketela ka munhu loyi a kuleke ntsena eka Kriste. Hikwalaho ka xiendlo xa vona xa nkhuvulo wa lavakulu, hambi eka munhu loyi a nga khuvuriwa a ha ri xihlangi, va nyikiwe vito “Maanabaptist,” leri vulaka “lava khuvulaka ra vumbirhi.”—Matewu 28:19; Mintirho 2:41; 8:12; 10:44-48.

“Eka Maanabaptist Kereke ya xiviri a ku ri nhlengeletano ya vapfumeri,” ku tsala Dr. R. J. Smithson eka buku ya yena ya The Anabaptists—Their Contribution to Our Protestant Heritage. Xisweswo, va tivule vandla ra vapfumeri eka vaaki va ndhawu hinkwayo naswona eku sunguleni a va ri hava vutirheli lebyi leteriweke kahle, kumbe lebyi hakeriwaka. Ku fana ni vadyondzisiwa va Yesu, a va ri vachumayeri lava fambaka va vhakela madoroba ni miti, va vulavula na vanhu etindhawini ta mabindzu, etindhawini to tirhela eka tona ni le makaya.—Matewu 9:35; 10:5-7, 11-13; Luka 10:1-3.

Munhu un’wana ni un’wana wa Muanabaptist a a xiyiwa a ri la tihlamulelaka eka Xikwembu, a tsakela ntshunxeko wa ku rhandza ni ku kombisa ripfumelo ra yena hi mintirho ya yena, a ri karhi a tsundzuka leswaku ku pona a ku ti hi mintirho ntsena. Loko un’wana a lwisana ni ripfumelo, a nga ha susiwa ebandlheni. Ku vuyiseriwa a ku landzela ntsena loko ku ri na vumbhoni bya ku tisola ka xiviri.—1 Vakorinto 5:11-13; Ringanisa 2 Vakorinto 12:21.

Langutelo Ra Vona Hi Misava

Maanabaptist ma swi vonile leswaku a ma nge yi lunghisi misava. Hambi leswi Kereke leyi yi endleke vuxaka ni Mfumo ku sukela enkarhini wa Constantine mufumi wa Rhoma hi lembe xidzana ra vumune C.E., eka vona leswi a swi nga vuli swona leswaku Mfumo wu ve wa Vukriste. Eka leswi Yesu a swi vuleke, a va swi tiva leswaku Mukriste u fanele ‘a nga vi xiphemu xa misava,’ hambi loko leswi swi vangele nxaniso.—Yohane 17:15, 16; 18:36.

Laha a ku nga ri na ku lwisana exikarhi ka ripfalo ra Mukriste ni timhaka leti tolovelekeke, Maanabaptist a ma pfumela leswaku Mfumo wu fanele ku nyikiwa xichavo lexi faneleke ni ku yingisiwa. Kambe Muanabaptist a a nga ta katseka eka tipolitiki, a va ni xikhundla xa mfumo, a va majistarata, kumbe a hlambanya. A ala swivumbeko hinkwaswo swa vukari ni swo sindzisa, nakambe a a nga ta va na xiphemu eka timhaka ta tinyimpi kumbe ntirho wa vusocha.—Marka 12:17; Mintirho 5:29; Varhoma 13:1-7; 2 Vakorinto 10:3, 4.

Maanabaptist ma hlayise mimpimanyeto leyi tlakukeke ya mahanyelo hi vutomi lebyi oloveke byo ringanisela, va ntshunxeka hi laha ku heleleke eka nhundzu leyi vonakaka ni ku navela. Hikokwalaho ka ku rhandzana ka vona, hakanyingi va sungule miti, hambi leswi vo tala va vona va aleke mahanyelo ya rixaka tanihi ndlela ya vutomi. Hi ku tiva leswaku swilo hinkwaswo i swa Xikwembu, hambi swi ri tano, hi minkarhi hinkwayo a va tiyimisele ku tirhisa rifuwo ra vona ku pfuna swisiwana.—Mintirho 2:42-45.

Hi dyondzo ya vukheta ya Bibele, ngopfu-ngopfu ya Matsalwa ya Vukriste ya Xigriki, Maanabaptist man’wana ma ale ku amukela dyondzo ya Vunharhu-un’we ya vanhu vanharhu eka Xikwembu xin’we, hi laha matsalwa man’wana ya vona ya tiyisaka ha kona. Ndlela ya vona ya ku gandzela hakanyingi a yi olova, ni Xilalelo xa Hosi xi ri xa nkoka. Va ale mikhuva ya Rhoma Khatoliki, ya Lutere, ni malangutelo ya Calvin, va vone xiendlo lexi xo tsundzuka tanihi xitsundzuxo xa rifu ra Yesu. “Eka vona,” ku tsala R. J. Smithson, “a ku ri xiendlo xa nkoka swinene lexi Mukriste a nga hlanganyelaka eka xona, lexi katsaka ku pfuxetiwa ka ntwanano wa mupfumeri ku nyikela vutomi bya yena hinkwabyo entirhweni wa Kriste.”

Nxaniso—Ni Le Ndzhaku Ka Wona

Maanabaptist a ma nga twisisiwi, ku fana ni Vakriste vo sungula. Ku fana na vona, a va langutiwa tanihi lava va onhaka ku rhula ka vandla ra vanhu, ‘va pfilunganya misava hinkwayo.’ (Mintirho 17:6) EZurich, Switzerland, vafumi, lava twananaka na muhundzuluxi Huldrych Zwingli, hi laha ku hlawulekeke va kanetane ni Maanabaptist hikokwalaho ka ku ala ka vona ku khuvula swihlangi. Hi 1527 hi tihanyi va dyise Felix Manz hi mati, un’wana wa varhangeri va Maanabaptist, ivi va ya mahlweni va xanisa Maanabaptist ya Swiss hi ndlela yo vava lerova ku sala kantsongo va herisiwa.

EJarimani Maanabaptist a ma xanisiwa hi ndlela yo vava hi Makhatoliki na Maprotestente. Nawu wa tiko, lowu pasisiweke hi lembe ra 1528, wu veke xigwevo xa rifu eka un’wana ni un’wana loyi a vaka Muanabaptist—naswona ku nga ri na xivumbeko xo karhi xo tihlamulela ehubyeni. Nxaniso eAustria wu vange leswaku Maanabaptist yo tala kwalaho ya lava vutumbelo eMoravia, Bohemia ni le Poland, naswona endzhaku eHungary ni le Russia.

Hi rifu ra varhangeri vo sungula lavo tala swonghasi, a swi nga ta koteka ku sivela ku humelela ka vahambuki. Va te ni vunwa lebyi vangeke mpfilumpfilu lowukulu naswona hakantsongo-ntsongo va tshika mimpimanyeto leyi a yi ri kona eku sunguleni. Leswi swi vonake hi laha ku chavisaka hi lembe ra 1534, loko vahambukisi vo tano va teke hulumendhe ya masipala wa Münster, eWestphalia hi ku tirhisa matimba. Lembe leri tlhandlamaka doroba-nkulu ri tekiwile nakambe exikarhi ka ku halatiwa lokukulu ka ngati ni ku xanisiwa. Xiendlakalo lexi a xi nga twanani ni dyondzo ya Maanabaptist ya ntiyiso naswona xi endle swo tala ku va sola. Valandzeri van’wana va lave ku lan’wa vito ra Maanabaptist va tsakela vito ra “Mabaptist.” Kambe ku nga khathariseki vito leri va ri hlawuleke, va tame va ha ri mahlonga ya nkaneto naswona ngopfu-ngopfu Nkonaniso wa Khatoliki.

Eku heteleleni, mintlawa ya Maanabaptist yi rhurhile yi ri karhi yi lava ntshunxeko ni ku rhula ko antswa. Namuntlha, hi va kuma eN’walungwini ni le Amerika-Dzonga, kun’we ni le Yuropa. Mintlawa yo tala yi kuceteriwe hi tidyondzo ta vona to sungula, ku katsa Maquaker, Mabaptist ya manguva lawa ni Maplymouth Brethren. Maquaker ma hlanganyela na Maanabaptist eka ku venga nyimpi ni le ka mianakanyo ya ku kongomisiwa hi ‘rivoni ro kongomisa munhu.’

Ku pona ka Maanabaptist ku vonaka kahle namuntlha ngopfu-ngopfu hi mintlawa mimbirhi. Wo sungula i wa Hutterian Brethren, lava va vitaniwaka hi murhangeri wa vona wa lembe xidzana ra vu-16, Jacob Hutter. Va sungule ndhawu yo tshama vanhu eNghilandi, Canada Vupela-dyambu, Paraguay na le Dakota Dzonga eUnited States. Mamennonite i ntlawa lowun’wana. Va teka vito ra vona eka Menno Simons, loyi a pfuneke ngopfu ku herisa rhekhodo leyo biha leyi seleke eNetherlands endzhaku ka mhaka ya Münster. Simons u love hi 1561. Namuntlha, Mamennonite ma kumeka eYuropa ni le Amerika N’walungu, xikan’we na Mamennonite ya Amman.

“Ntila” Namuntlha

Hambi leswi Maanabaptist ma nga ha vaka ma lave ‘ntila wa marito lama hanyisaka,’ a va humelelanga ku wu kuma. Ku tlula kwalaho, ebukwini ya yena ya A History of Christianity, K. S. Latourette u ri: “Nxaniso lowu eku sunguleni a wu kariha wa varhumiwa wu endle leswaku vo tala exikarhi ka vona va tlhelela endzhaku kutani va siyerisana hi xixaka ematshan’wini ya ku hundzuka.” Naswona mhaka leyi ya ha ri ntiyiso na sweswi hi mintlawanyana leyi kumekaka ni vandla ra Vuanabaptist. Ku navela ka vona ka ku hambana ni misava ni tindlela ta yona ku yise eku hlayiseni ka maambalelo lama xiyekaka, va khutaziwa hi vutomi bya vona lebyi hakanyingi a byi tihlawula.

Kutani ke, xana ‘ntila wa marito lama hanyisaka’ wu nga kumeka hakunene namuntlha? Ina, kambe swi teka nkarhi ni ku rhandza ntiyiso ku wu kuma. Ha yini u nga kambisisi ku vona loko leswi u swi pfumelaka swi fambisana ni “ntila” lowu hlavuteriweke hi Xikwembu? A swi nonon’hwi ku vona leswi ku nga mikhuva yo endla hi vanhu ni leswi ku nga mhaka ya Matsalwa. Timbhoni ta Yehova kwalaho ti nga ku pfuna hi ku tsaka, hikuva hi toxe ti tlangela ndlela leyi ti pfuniweke ha yona ku twisisa ‘ntila wa marito lama hanyisaka.’

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Timbhoni ta Yehova ti pfuna vo tala ku twisisa ‘ntila wa marito lama hanyisaka’