“Insight on the Scriptures”—“Encyclopedia” Leyintshwa Ya Bibele
EKA Mintsombano ya Muganga ya “Vululami Bya Xikwembu” ya Timbhoni ta Yehova xitiviso xi endliwile xa ku humesiwa ka encyclopedia leyintshwa ya Bibele leyi nge Insight on the Scriptures. Leyi i buku ya tivholumo timbirhi, leyi nga ni ntsengo wa matluka ya 2 560, hinkwayo ka yona hi matsalele lama vonakaka kahle, lama hlayekaka. Enkarhini wa sweswi yi kumeka ntsena hi Xinghezi, kambe ku hundzuluxela kun’wana se ku sunguriwile hi tindzimi to hlayanyana.
Insight on the Scriptures yi katsa swo tala leswi khale a swi ri ebukwini leyi nge Aid to Bible Understanding ni swin’wana swo tala leswi engetelekeke. Yi hambanile hi ndlela yihi ke? Makume ya swiyenge swi pfuxetiwile ni ku antswisiwa. Nakambe ku na swihloko swo tala leswintshwa ni swivumbeko leswi engeteriweke eka Insight on the Scriptures.
Tibuku Ta Bibele
Buku yin’wana ni yin’wana ya Bibele yi nyikiwe nyingiso lowu hlawulekeke. Mhaka ya xisekelo ya nkoka yi nyikeriwile. Ku ni tinhlamuselo letintshwa ta tibuku hinkwato ta Bibele, yin’wana ni yin’wana yi kokela nyingiso eka swivumbeko swo karhi swa buku leyi. Leti ti nyikela langutelo leri pakanisaka kambe leri komisiweke ra leswi nga endzeni ka buku hi ndlela yo olova ku swi tswonga. Hi xikombiso, ku ni timhaka ta mune ta Evangeli ya vutomi ni vutirheli bya Yesu bya le misaveni, yin’wana ni yin’wana yi ri ni xikongomelo lexi hambaneke. Loko yi tivisa Evangeli, nhlamuselo ya kona yi nyikela swikongomelo sweswo hi ndlela leyi: ‘Mhaka ya muapostola Matewu ya vutomi bya Yesu yi tsariwe ngopfu-ngopfu ku ri ni Vayuda emianakanyweni. Evangeli leyi yi kombisa leswaku Yesu i Hosi ya Vumesiya leyi vhumbiweke.’ ‘Marka u andlala mhaka leyi pakanisaka, leyi komeke ya vutomi bya Yesu, a n’wi tivisa tanihi N’wana wa Xikwembu la endlaka masingita.’ ‘Mhaka ya Luka ya vutomi bya Yesu yi tsaleriwe ku tiyisa ntiyiso wa swiendlakalo leswi rhendzeleke vutomi bya Kriste naswona hi ndlela leyi a yi ta amukeleka eka vanhu va matiko hinkwawo.’ ‘Mhaka ya muapostola Yohane ya vutomi bya Yesu yi tlakusa mhaka ya leswaku Yesu i Kriste N’wana wa Xikwembu, loyi ha yena vutomi lebyi nga heriki byi kotekaka.’ Endzhaku ka timhaka leti ta masungulo, nhlamuselo yi nyikela leswi nga endzeni ka tibuku ehansi ka nhlayo leyi hikiweke ya tinhloko-mhaka-nkulu. Leswi swi nga ku pfuna ku tsundzuka mianakanyo leyikulu leyi mutsari wa Bibele a yi vumbeke.
Ku Antswisa
Nkambisiso wa vukheta wa timhaka ebukwini leyi wu endliwile hi ku landzelela nhlamuselo ya marito lama tirhisiweke eka ririmi ro sungula ra Bibele. Vuxokoxoko na byona byi katsiwile ku pfuna muhlayi ku twisisa nhlamuselo hinkwayo ya Bibele ya marito ya ririmi ro sungula. Tlhandla-kambirhi, tinhlamuselo ta mavito ya le Bibeleni ti antswisiwile hi ku landzelela ndlela leyi swiaki swa xisekelo xa marito lawa kahle-kahle swi hundzuluxerisiweke xiswona eka New World Translation.
Matshalatshala lamakulu na wona ma endliwile ku endla leswaku mhaka leyi nga ebukwini leyi yi fambisana ni leswi humesiweke eka Xihondzo xo Rindza xa malembe ya sweswinyana. Hi xikombiso, hi dyondze swo tala mayelana ni mbilu, buku ya vutomi, ku vuriwa la lulameke ni swilo swin’wana swo tala. Rungula leri ri nghenisiwile eka Insight on the Scriptures.
Vuxokoxoko bya matimu ya tiko byi kambisisiwe ku ri karhi ku langutisiwa ni swihlovo swo sungula, laha a byi kumeka kona, ematshan’wini yo titshega ntsena hi leswi vatsari van’wana va swi vuleke mayelana ni leswi nga endzeni ka swihlovo sweswo; madzana ya tinhlamuselo na wona ma katsiwile ku komba laha rungula ro tano ri nga kumiwaka kona. Swivumbeko swa sayense swa tinhloko-mhaka swi atswisiwile. Ku tlhele ku va ni nkambisiso lowu heleleke wa tindhawu ta ntivo-misava ehansi ka xisekelo xa vuhandzisisi bya vuyimburi lebyi endliweke emalembeni ya sweswinyana.
Atlas Ya Bibele
Insight on the Scriptures yi katsa mimepe ya 70, leyi kombisaka madzana ya tindhawu leti boxiweke eBibeleni. Xisweswo, ebukwini leyi ku katsiwe ni atlas leyi heleleke ya Bibele. Etimhakeni to tala, mepe wo karhi, wu kombetela ntsena eka xivumbeko xo karhi xa Bibele kumbe xa matimu ya tiko. Hikwalaho, yi kokela nyingiso eka tindhawu leti nga ta nkoka lowu hlawulekeke emhakeni yoleyo. U ta kuma mepe lowu andlalaka ku famba ka Abrahama, wun’wana wu andlala ku tsendzeleka ka le mananga ka Israyele, wun’wana wu hlanganisa ku hlula ka Tiko leri Tshembisiweke, wun’wana i wa vutomi bya Davhida tanihi mubaleki ni wun’wana wa swiendlakalo leswi yelanaka ni vuhosi bya yena, nongonoko wa mimepe leyi andlalaka tindhawu leti Yesu a fambeke ka tona hi nkarhi wa vutirheli bya yena bya laha misaveni ni mimepe yo hlayanyana leyi kombaka vuxokoxoko bya Yerusalema hi minkarhi yo hambana-hambana ya matimu. Xikombo xa mepe xi vekiwile ku ku pfuna ku vona mimepe leyi nyikaka rungula leri pfunaka malunghana ni tindhawu kumbe miganga leyi nyikiweke.
Eka mimepe yo tala, nakambe ku ni nxaxamelo wa mavito ya tindhawu, kun’we ni matsalwa lama kombaka mhaka leyi ha yona tindhawu leti ti nga leti xiyekaka eka mongo wo karhi wa matimu lowu kambisisiwaka. Eka matluka ya buku lama hlanganeke ku na swifaniso swa miganga leyi tshahiweke emepeni. Swivumbeko leswi swi nga ku pfuna leswaku u pfuneka hi laha ku taleke etimhakeni ta Bibele, tanihi leswi u vonaka vuxaka bya muganga wun’wana eka wun’wana, hlaya vuxokoxoko hi leswi endlekeke kwalaho, kutani u vona leswi ndhawu yi langutekisaka xiswona namuntlha.
Swivumbeko Leswi Hlawulekeke Hi Mivala Leyi Teleke
Eku lunghiseleleni ka buku leyi, timuziyama ta le Amerika N’walungu, Yuropa ni le Middle East ti kambisisiwile leswaku ku kumiwa swilo swa nkoka leswi yelanaka ni rhekhodo ya Bibele. Swifaniso swa swilo swa nkoka swinene swi kumiwile. Ku engetela kwalaho, nhlayo ya nhlengeleto wa swifaniso swa tindhawu leti vuriweke eBibeleni wu pfuxetiwile, leswaku ku hlawuriwa leswi nga ta pfuna swinene. Vuyelo byi endliwe swiengetelo swa nhungu swa mivala leyi taleke swa matluka ya 16 leswi nga swa nkoka wa xiviri. Leti i tinhla leti nyanyulaka leti u nga ta ti tsakela naswona u nga ta kota ku ti tirhisa hi tindlela to tala loko u dyondzisa van’wana.
Hi xikombiso, ku ni xiyenge lexi nge “Ndlela Leyi Hi Kumeke Bibele Ha Yona.” Hi ndlela yo dirowa, xi kombisa ndlela leyi Bibele yi fikeke eka hina ha yona—ku sukela eka matsalwa yo sungula ku ta fikela eka ku hundzuluxela ka manguva lawa. Yi khome swifaniso swa swiphemu swa matsalwa man’wana ya khale swinene ni vumbhoni lebyi vonekaka lebyi seketelaka nkhathalelo lowu endliweke hi vatsari vo sungula, hambi ku ri eyinhleni ya ku hlayela mapapila eka matsalwa lawa va ma kopeke.
Xiyenge xin’wana xi yelana ni “Ndhambi ya Siku ra Nowa.” Xi kambisisa minjhekanjhekisano yo tanihi leyi nge, “Xana ngalava yi nga va yi swi kotile ku rhwala swiharhi hinkwaswo?” ni leyi nge, “Mati ya ndhambi ma ye kwihi?” Nakambe yi nyikela minkambisiso ya minthyeketo ya Ndhambi yo huma ematikweni-nkulu ya tsevu ni le swihlaleni swa lwandle ku kombisa leswaku ku kumbuka Ndhambi ya siku ra Nowa ka kumeka exikarhi ka vanhu va mindhavuko yo hambana-hambana emisaveni hinkwayo.
Swiyenge swin’wana swi kongomana ni swivumbeko swa ntivo-misava swa Tiko leri Tshembisiweke, mimfumo ya khale leyi mintirho ya yona yi khumbeke Israyele ni xifaniso xa tindhawu to endzela eka tona leti vaendzi va nga ti vonaka endzeni ni le handle ka Yerusalema namuntlha. Ti ri hinkwato, ku na timhaka to tano ta 50 leti endliweke hi mivala leyi teleke.
Rungula leri hinkwaro ri endliwe ri kumeka hi ku olova hi ku tirhisa swikombo leswi hlelekeke endzeni ka tivholumo leti. Swikombo leswi swi ku kongomisa eka mimbulavurisano ya nkoka ya matsalwa lama tshahiweke ni timhaka leti longoloxiweke.
Loko ku langutiwa buku hi ku katsakanya, timhaka leti to sungula ti humelela eka vholumo yo sungula: “Xikongomelo xa buku leyi i ku ku pfuna ku kuma vutlhari eMatsalweni. Swi endlisiwa ku yini ke? Hi ku hlengeleta vuxokoxoko lebyi humaka eswiphen’wini hinkwaswo swa Bibele lebyi yelanaka ni timhaka leti hlamuseriwaka. Hi ku kokela nyingiso eka marito ya ririmi ro sungula ni nhlamuselo ya wona hi ku kongoma. Hi ku kambisisa rungula leri yelanaka eka vurunguri bya tiko, vuhandzisisi bya vuyimburi ni swivandla swin’wana swa sayense ni ku antswisa leswi hi ku landzelela Bibele. Hi ku nyikela mipfuno leyi vonekaka. Hi ku ku pfuna ku twisisa nkoka wo endla hi ku pfumelelana ni leswi Bibele yi swi vulaka.” Kutani exikarhi ka matluka ya Insight on the Scriptures ku ni rungula ra nkoka wa xiviri leri fuweke leri u nga ri tirhisaka ku tipfuna ni ku pfuna van’wana.