Rifuwo Leri Humaka Eka Evangeli Ya Marka
MOYA wa Yehova wu huhutele Marka ku tsala mhaka leyi taleke hi swiendlo swa vutomi ni vutirheli bya Yesu bya laha misaveni. Hambi leswi Evangeli leyi yi nga vuliki leswaku Marka a a ri mutsari wa yona, ku ni vumbhoni bya leswi etibukwini ta Papias, Justin Martyr, Tertullian, Origen, Eusebius, Jerome ni tin’wana leti matsalwa ya tona ma hlanganisaka malembe xidzana ya mune yo sungula ya Nguva ya hina leyi Tolovelekeke.
Hi ku ya hi ndhavuko, muapostola Petro u nyikele rungula ra xisekelo ra Evangeli leyi. Hi xikombiso, Origen u vule leswaku Marka u yi tsarile “hi ku pfumelelana ni swiletelo swa Petro.” Kambe Marka entiyisweni u kume mpfuno ni le ka swihlovo swin’wana, hikuva vadyondzisiwa va hlangane ekaya ra mana wakwe. Entiyisweni, leswi Marka kumbexana a a ri “jaha” leri balekeleke lava va khomaka Yesu, a nga ha va a ve ni ku hlangana ka xiviri na Yesu.—Marka 14:51, 52; Mintirho 12:12.
Yi Tsaleriwe Vamani Ke?
Marka entiyisweni ngopfu-ngopfu u tsale a ri ni vahlayi va Vamatiko emianakanyweni. Hi xikombiso, matsalele ya yena a ma fanela ndhavuko wa Varhoma. U hlamusele “korbani” tanihi “mhamba leyi hlayiseriweke Xikwembu” (7:11) naswona u kombise leswaku tempele a yi kota ku voniwa loko munhu a ri eNtshaveni ya Mitlhwari. (13:3) Marka nakambe u hlamusele leswaku Vafarisi ‘a va titsona swakudya’ naswona Vasaduki “[va vula] leswaku ku hava ku pfuka eku feni.” (2:18; 12:18) Tinhlamuselo to tano a ti nga ta pfuna nchumu eka vadyondzi va Vayuda.
Kavula, ku hlaya Evangeli ya Marka ku nga pfuna un’wana ni un’wana. Kambe i swivumbeko swihi swa masungulo leswi nga hi pfunaka ku tlangela tin’wana ta tinhla ta yona?
N’wana Wa Xikwembu, Muendli Wa Masingita
Marka u hlamusela mahlori lawa Kriste a ma endleke hi matimba ya Xikwembu. Hi xikombiso, eka khamba rin’wana a ku ri ni ntshungu lowukulu endlwini, lerova, leswaku ku horisiwa munhu loyi a khwanyaleke swirho, a boheka ku ehlisiwa ekusuhi na Yesu hi le mbhoveni lowu pfuriweke elwangwini. (2:4) Hikwalaho ka leswi yindlu a yi tele, wanuna a nga ha va a gonyisiwe hi xitepisi kumbe xitepisi lexi akiweke xa le handle. Kambe xilaveko xa ku cela lwangu a ku ri xihi ke? Phela malwangu yo tala a ya navile ni ku tshama ehenhla ka timhandzi leti sukaka eka khumbi rin’wana ti ya eka rin’wana. Timbalelo a ti tsemakanya timhandzi leti funengetiweke hi marhavi, tinhlanga ni swin’wana swo fana ni sweswo. Ehenhla a ku ri ni vuandlalo lebyi tsindziyelaka bya misava lebyi funengetiweke hi vumba kumbe vumba ni mhemba (lime) leyi rhideriweke. Hikwalaho, leswaku ku nghenisiwa munhu la khwanyaleke swirho eka Yesu, vavanuna a va fanele ku cela lwangu ra misava. Kambe vona nkateko lowonghasi endzhaku ka loko va endle tano! Kriste u horise wanuna, naswona hinkwavo lava nga kona va dzunise Xikwembu. (2:1-12) Mawaku xitiyisekiso xonghasi xa leswaku N’wana wa Yehova u ta endla ku horisa loku hlamarisaka emisaveni leyintshwa!
Yesu u endle rin’wana ra masingita ya yena loko a ri ebyatsweni loko a tshinye xidzedze eLwandle ra Galeliya endzhaku ka ku pfuxiwa loko a etlele “exisekelweni.” (4:35-41) Entiyisweni xikhigelo a xi nga ri xa muxaka lowu mpfeketaka lexi tirhisiwaka sweswi tanihi vuwiselo bya nhloko emubedweni. Ku nga ha va ku ri voya bya nyimpfu ntsena lebyi vatluti a va tshama ehenhla ka byona kumbe xikhigelo lexi tirhaka tanihi xitshamo endzhaku ka byatso. Kavula, loko Yesu a byele lwandle a ku, “Miyela, u ku ntse!” lava va nga kona va vone ripfumelo ri ri karhi ri tirha, hikuva “mheho yi [miyerile], ku va ni ku rhula lokukulu.”
Vutirheli eDekapolisi
Loko a pela Lwandle ra Galeliya, Yesu u nghene eDekapolisi, kumbe xivandla xa miti ya khume. Hambi leswi miti leyi handle ko kanakana a yi ri ni vaaki vo tala va Vayuda, a yi ri swivindzi swa ndhavuko wa Magriki ni Mahellene. Kwalaho, etikweni ra Vagerasi, Yesu u ntshunxe munhu loyi ‘a a tshama emasirheni’ eka vulawuri bya mademona.—5:1-20.
Hi minkarhi yin’wana, masirha lama kovotliweke eribyeni a ku ri makaya ya vanhu va rihuhu, vutumbelo bya swigevenga, kumbe vutshamo bya swisiwana. (Ringanisa Esaya 22:16; 65:2-4.) Hi ku ya hi buku ya lembe xidzana ra vu-19, muendzi loyi a yeke exivandleni lexi Yesu a hlanganeke ni munhu loyi a lawuriwaka hi demona eka xona, hi kaya ro tano u te: “Sirha a ri ri kwalomu ka timitara timbirhi na hafu hi ku leha endzeni ka rona, tanihi leswi a ku ri ni vurhelerisi bya xitepisi lexi ehlaka ku sukela enyangweni wa ribye ku fika ehansi. Mpimo wa rona a wu ri kwalomu ka xikwere xa magoza ya khume-mbirhi; kambe, tanihi leswi a ku nga ri na ku vonakala loku a ku kumeka eka rona handle ka le kusuhi na nyangwa, a hi nga koti ku vona loko ku ri ni muhocho wa le ndzeni ku fana ni man’wana. Bokisi ra mufi leri hetisekeke a ra ha ri kwalaho, naswona rona sweswi a ri tirhisiwa hi ndyangu tanihi bokisi lero tiya ra koroni ni swilo swin’wana, leswaku sirha leri ri kovotliweke leri hlaseriwaka ra mufi xisweswo ri va vutumbelo lebyi sirhelelekeke, lebyi holeke ni lebyi fanelaka eka lava hanyaka.”
Yesu Ni Ndhavuko
Eka khamba rin’wana, Vafarisi ni vatsari van’wana va vilerile leswaku vadyondzisiwa va Yesu va dya va nga hlambanga mavoko. Leswaku a pfuna vahlayi va Vayuda, Marka u hlamusele leswaku Vafarisi ni Vayuda van’wana ‘a va nga dyi va nga hlambanga mavoko ya vona ku fika eswikokolweni.’ Loko va vuya eku xaveni, a va dya endzhaku ka loko va tibasisile hi ku tiphuphutela, naswona mikhuva ya vona a yi katsa “ku hlantswa mindzheko, ni timbita, ni swibya swa koporo, ni switshamo.”—7:1-4.
Handle ko tiphuphutela hi ndlela yo tihlawulekisa va nga si dya, Vayuda lava a va khuvula kumbe ku peta ematini, mindzheko, switshamo ni swibya swa koporo leswi va swi tirhisaka loko va dya. Ndlela leyi a va tinyiketele ha yona eka mikhuva yi kombisiwile hi mudyondzi John Lightfoot. Loko a tshaha mintirho ya vafundhisi, u kombise leswaku nyingiso lowukulu a wu nyikiwa eka swilo swo tanihi mpimo wa mati, mahanyelo ni nkarhi lowu aneleke wa ku tibasisa. Lightfoot u tshahe xihlovo lexi kombisaka leswaku Vayuda van’wana a va hlamba hi vukheta va nga si dya leswaku va papalata ku vavisiwa hi Shibta, “moya lowo biha lowu tshamaka ehenhla ka mavoko ya vanhu ni vusiku: naswona loko un’wana a khumba swakudya swa yena hi mavoko lama nga hlambiwangiki, moya wolowo wu tshama ehenhla ka swakudya swoleswo, naswona ku ni khombo eka swona.” A swi hlamarisi leswi Yesu a avanyiseke vatsari ni Vafarisi hi ‘leswi va tshikaka nawu wa Xikwembu, kasi va namarhela mikhuva ya vanhu’!—7:5-8.
Vutirheli Bya Yesu Byo Hetelela Bya Le Rivaleni
Endzhaku ko vika vutirheli byo hetelela bya Yesu eGaleliya ni ntirho wa Yena ePeriya, Marka u yisa nyingiso eka swiendlakalo swa le ndzeni ni le kusuhi na Yerusalema. Hi xikombiso, u hlamusele xiendlakalo xa loko Kriste a ri karhi a xiya vanhu lava hoxaka mali ebokisini ra mali ya nhlengo ya tempele. Yesu u vone leswaku noni ya xisiwana yi nyikele ‘swimalana swimbirhi ntsena swa ntikelo wa le hansi swinene.’ Hambi swi ri tano, u vule leswaku u nyikele ku tlula lavan’wana hinkwavo, hikuva va nyikele hi ku pambula eka leswo tala, kasi ‘yena u humesile hinkwaswo leswi a a ri na swona evusiwaneni bya yena.’ (12:41-44) Hi ku ya hi tsalwa ra Xigriki, u nyikele ti-lepton timbirhi. Lepton a ku ri koporo leyintsongo kumbe khoyini ya bronze ya Vayuda, naswona ntikelo wa yona namuntlha a wu pfuni nchumu. Kambe wansati loyi wa xisiwana u endle leswi a nga swi kotaka, a veka xikombiso lexinene xa ku pfumala vutianakanyi eku seketeleni ka vugandzeri bya ntiyiso.—2 Vakorinto 9:6, 7.
Loko vutirheli bya Yesu byi ri kusuhi ni ku hela, u konanisiwile hi Pontiyo Pilato, loyi vito ra yena ni xithopo lexi nge “mulanguteri” swi humelelaka eka marito ya nhlamuselo lama kumiweke eKhezariya hi 1961. Eka swifundza-nkulu swa le kule swo tanihi Yudiya, mufumi (mulanguteri) loyi a a lawula nyimpi, a a ri ni vutihlamuleri bya ndzawulo ya swa timali, naswona a a tirha tanihi muavanyisi loyi a sengisaka. Pilato a a ri ni matimba yo ntshunxa Kriste, kambe u yingise valala va Yesu kutani a lava ku anerisa ntshungu hi ku n’wi nyikela leswaku a beleriwa ni ku ntshunxa Barabasi mudlayi loyi a tlulaka nawu.—15:1-15.
Ku ni mikhuva yo hambana-hambana malunghana ni vutomi byo hetelela bya Pilato ni rifu ra yena. Hi xikombiso, n’wamatimu Eusebius u tsarile a ku: “Pilato hi byakwe, mufumi wa le nkarhini wa Muponisi wa hina, a a katseka emakhombyeni yo tano lerova a a boheka ku va mudlayi wa yena n’wini ni ku tixupula hi voko ra yena n’wini: vululami bya Xikwembu, swi vonaka onge a byi hatlisa ku n’wi hlula.” Hambi swi ri tano, ku nga khathariseki ku koteka ko tano, rifu ra nkoka swinene a ku ri leriya ra Yesu. Ndhuna ya nyimpi ya Rhoma (leyi fumaka masocha ya dzana) leyi hlaleleke rifu ra Kriste ni swiendlakalo leswi nga tolovelekangiki leswi ri rhendzeleke hakunene yi vulavule ntiyiso loko yi te: “Hakunene munhu loyi a a ri N’wana wa Xikwembu.”—15:33-39.
[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 30]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 31]
Israel Department of Antiquities and Museums; xifaniso lexi humaka eIsrael Museum, Jerusalem