“Siku Ra St. Nicholas”—Ri Huma Kwihi?

FAMBA hi switarata swa Belgium eku sunguleni ka December, kutani u ta vona xivono lexi tsakisaka: Swintlawa-ntlawa swa vana leswi fambaka hi yindlu na yindlu, leswi yimbelelaka tinsimu to koma leti vuriwaka “tinsimu ta St. Nicholas.” Vini va tiyindlu va amukela ku tsakisa ka vana hi ku va hakela hi mihandzu, malekere kumbe mali.

Xiendlakalo? I “Siku ra St. Nicholas”! EUnited States ni le matikweni yan’wana, “St. Nicholas,” kumbe “Santa Claus” ri hlanganisiwe ni siku ra Khisimusi. Kambe eBelgium, “mukwetsimi” wa malebvu u ni siku ra yena. Hakunene, “St. Nicholas” (Sinterklaas, kumbe Sint Nicolaas), loyi siku ra yena ra nkhuvo ri welaka eka siku ra vutsevu ra December, i wun’wana wa “vakwetsimi” lava tivekaka ngopfu eBelgium ni le Netherlands. To tala ta tikereke, tiyindlu to khongelela eka tona, switarata kumbe swiyenge swa tindlu a swi vitaniwa hi vito ra yena. Hi ndhavuko u tiviwa tanihi “munghana lonkulu wa vana” loyi hi ku swi rhandza a va nyikaka tinyiko hi siku ra yena ra nkhuvo.

Madyambu ya le mahlweni ka holideyi yoleyo, vana lavantsongo va veka yin’we ya tintanghu ta vona kumbe silipasi ekusuhi ni chimele loko va yimbelela swinsin’wana swa vona. Va byeriwile leswaku “Mukwetsimi” Nicholas ni nandza wa yena wa ntima (la vuriwaka Black Peter) va ta fika vusiku byebyo hi xikepe xa nkahelo xo huma eSpain. Endzhaku ka sweswo, “mukwetsimi” u ta khandziya hanci yakwe yo kwalala a tsemakanya ehenhla ka malwangu, a landzela hi Black Peter, loyi a khomeke nkhavi ni nkwama lowukulu lowu nga ni switlangiso ni malekere. Nakambe Nicholas u tisa maapula, timanga ni switshoveriwa swin’wana swa le masin’wini. Hakanyingi u siya makhekhe ya muhlovo wa buraweni, lama lungiweke lama vuriwaka makhekhe ya bixopo kumbe speculaas, lama bakiweke hi swivumbeko leswi endliweke hi ndlela yo hlawuleka, ya vutlhari.

Vaamukeri? Vana lava va veke lavanene elembeni rero. Kambe, lava va nga yingisangiki, kumbexana va ta kuma nkhavi; kumbe ku tlula kwalaho, va nga ha hoxiwa endzeni ka nkwama wa Black Peter a famba na vona! Kutani ke, hi laha swi twisisekaka, vana va tiyimisele ku miyeta vaendzi lava va vusiku. Xisweswo, nghilazi ya jini yi yimele “mukwetsimi,” kutani kheroti kumbe swimila swi nga ri swingani leswi nga ni chukele swi vekeriwe hanci ya yena.

Vatswari vo tala eBelgium va languta “Siku Ra St. Nicholas” ku ri nkarhi wo tsakisa ngopfu elembeni. Va tsakela ku vona swikandza swa vana va vona leswi languteleke, leswi lavaka ku vona leswi “mukwetsimi lonene” a va tiselaka swona! Kutani va hundzisela mintsheketo eka vana va vona, va nga tivi laha mikhuva leyi yi humaka kona. Loko a va swi tiva, kumbexana a va ta hlamala.

“Mukwetsimi” Nicholas Na Odin

Oosthoeks Encyclopedia ya hlamusela: “Ku tlangeriwa ka [St. Nicholas] emindyangwini swi huma eka minkhuvo ya tikereke (ku katsa swihlamariso eka vana) leyi yona yi humaka eka minkhuvo ya le mahlweni ka Vukriste. Mukwetsimi Nicholas, loyi a khandziyaka emalwangwini, i xikwembu xa mahedeni Wodan [Odin]. . . . Nakambe Mukwetsimi Nicholas a a ri murhangeri wa ku hlongorisana ka rihuhu loku ha kona mimoya ya vafi a yi endzela misava.”

Ina, Vateuton a va tshemba leswaku Odin kumbe Wodan, xikwembu xa vona lexikulu, a xi rhangela mimoya ya vafi eka rivilo lerikulu ro tsemakanya tiko hi nkarhi wa “masiku ya khume na mambirhi yo biha” exikarhi ka Khisimusi ni Epiphany (January 6). Bubutsa leri a ri va kona a ri rhwala mbewu ya switshoveriwa swa le masin’wini, yi engetela ntswalo. Maapula, timanga ni switshoveriwa swin’wana swa xixikana leswi nyikeriwaka hi “Siku Ra St. Nicholas”? Leswi a swi ri swikombiso swa ntswalo. Vanhu va khale a va tshemba leswaku va nga miyeta swikwembu swa vona hi ku swi nyika tinyiko enkarhini wa masiku ya xixika ya xirhami, ya xinyami. Leswi a swi vanga ntswalo lowu engetelekeke eka munhu, xiharhi ni misava.

Odin a heleketiwa hi nandza wa yena Eckhard, mubulandlela wa Black Peter, loyi na yena a khomeke nkhavi. Sweswinyana eka malembe ya Vukarhi, a ku ri ripfumelo leri tolovelekeke leswaku mirhi ni swimilana swin’wana swi nga endla leswaku vanhu va tswala naswona ku ba ntsena wansati hi rhavi ra murhi lowu a swi ringene ku n’wi tikisa.

Buku leyi nge Feest-en Vierdagen in kerk en volksgebruik (Tiholideyi Ni Minkhuvo eKerekeni Ni Le Ka Mikhuva Leyi Tolovelekeke) yi komba ku yelananyana kun’wana exikarhi ka Odin na “Mukwetsimi” Nicholas yi ku: “Woden, na yena a a tata tibutsu ni tintangu ta ntsandze leti vekiweke ekusuhi ni chimele hi nsuku. Hanci ya Wodan a yi vekeriwe ni folichi ni mahlanga entangwini ya ntsandze. Xikatsa xo hetelela xa nsimu a ku ri xa hanci.”

Buku leyi nge Sint Nicolaas, hi B. S. P. van den Aardweg yi kombetela eka ku yelana kun’wana loku xiyekaka:

“St. Nicholas: xivumbeko xo leha, xa matimba ehenhla ka hanci yo basa. U na malebvu yo leha yo basa, nhonga evokweni ra yena ni xidloko enhlokweni ya yena . . . ni baji lerikulu ro anama ra tibixopo.

“Wodan i munhu wa xiyimo xo leha ni malebvu yo basa. U ambala xidloko lexikulu xo pfuleka lexi kokeriweke swinene ematihlweni ya yena. Evokweni ra yena u khoma tlhari ra salamusi. U ambala nguvu yo leha kutani a khandziya Sleipnir hanci ya yena yo kwalala yo tshembeka.

Ku ni ku yelana ko tala loku nga erivaleni: Wodan u khandziya hanci yakwe yo kwalala emoyeni kutani vanhu lava chavaka va nyikela makhekhe ku engetela ni nyama ni switshoveriwa swa le masin’wini. St. Nicholas u khandziya ehenhla ka malwangu kutani vana va lunghisa folichi ni makheroti ni mati ya hanci. Makhekhe ya vulombe ni jinja ni nkhavi a ku ri swikombiso swa ntswalo emahlweni ka ku sungula ka minkhuvo ya St. Nicholas.”

Mikhuva Ya Ntswalo Ya Manguva Lawa

Mikhuva yin’wana yo hlayanyana malunghana na “Mukwetsimi” Nicholas hi ku fanana yi komba masungulo ya yona ya vuhedeni. Hi xikombiso, etindhawini ta le n’walungwini hi December 4, vafana lavantsongo va ku suka ka 12 ku ya ka 18 wa malembe hi vukhale va vonaka eswitarateni. Va ambale tinguvu leti tsakisaka leti khavisiweke hi tinsiva, swiphambati ni swin’wana swa swikumiwa swa tiko, vafana lava pfariweke swikandza va yimela “Mukwetsimi lontsongo Nicholases,” kumbe Sunne Klaezjen. Hi madyambu ya siku leri landzelaka, vavanuna va 18 wa malembe ni ku tlula va kuma nkarhi wa vona. Emahlweninyana ka vusiku, va tsendzeleka ni switarata. Va tirhisa minkukulu, timhondzo ta tinyarhi ni tinhonga, va hlongorisa vavasati hinkwavo, vanhwanyana ni swifanyetana leswi va hlanganaka na swona. Swinhwanyetana swa cinisiwa kumbe swi tlurisiwa nhonga.

Xikongomelo xa swilo leswi hinkwaswo a xi ri xihi? Nakambe a ku ri ntswalo—xivilelo xa nkarhi hinkwawo eka mindhavuko ya vakhale. Xixika a ku ri nkarhi wa xinyami ni wa ku karhateka, hakanyingi a wu langutiwa tanihi nkarhi lowu xikwembu xa ntswalo xi etleleke kumbe xi feke. A ku ehleketiwa leswaku hi tindlela to hambana-hambana xikwembu xi nga ha nyikiwa vutomi lebyintshwa kumbe leswaku xikwembu kumbe xikwembu xa xisati xi nga ha nyikiwa mpfuno wo karhi. Tinyiko, mincino, huwa, ku ba hi nhonga ya ntswalo—hinkwaswo leswi a swi langutisiwa tanihi tindlela to hlongola mimoya leyo biha kutani swi engetela ntswalo eka vanhu, swihari ni misava.

Xiboho Xa Vagandzeri Va Ntiyiso

Hikwalaho ka yini mihiva-hivani yo tano yi va xiphemu xa leswi vuriwaka Vukriste? Hikuva malembe xidzana lama hundzeke, varhumiwa va kereke a va swi kandziyisanga leswaku vapfumeri va vona va landzela xileriso xa Matsalwa lexi nge: “Humani exikarhi ka vona, mi hambana na vona; mi nga tshuki mi khumba leswi nga tenganiki.” (2 Vakorinto 6:17) Ematshan’wni yo herisa swiendlo swa vuhedeni, varhumiwa va Vujagana kahle-kahle va kurise mikhuva leyi hi ku yi antswisa ni ku yi tirhisa. Kutani mikhuva yo tano yi hangalasiwa emisaveni hinkwayo.

Vahlapfa va Madachi lava tshameke eAmerika N’walungu va fambe ni nkhuvo wa “Mukwetsimi” Nicholas. Endzhaku ka nkarhi vito ri cinceriwe eka “Santa Claus.” Mubixopo wa tiko u hundzuluxeriwe eka xiambalo xo tshwuka munghana wakwe wo nyuhela u ambala sudu yo vangama yo tshuka. Xidloko xa bixopo wa yena xi siviwe hi xidloko xa manghimani kutani hanci yo basa yona hi xileyi lexi kokaka hi mhofu leyi nga na timhondzo ta marhavi. Hambi swi ri tano, Santa Claus u ye emahlweni a va munyiki wa tinyiko, hambi loko ku endza ka yena ku cinceriwe eka Siku ra Khisimusi.

Ematikweni ya Protestente ya Jarimari, “Mukwetsimi” Nicholas wa Khatoliki u siviwe hi “Father Christmas” la nga tivekiki. Hambi swi ri tano, mikhuva ya vuhedeni ya ha vonaka kahle ni namuntlha.

Yesu Kriste u vule leswaku “vagandzeri va xiviri va ta gandzela Tatana hi moya ni ntiyiso.” (Yohane 4:23) Eka vagandzeri lavanene. Mikhuva ya “Mukwetsimi” Nicholas yi tisa ntlhontlho wa ntiyiso: Xana vagandzeri lava va ta ya emahlweni va kurisa mikhuva ya khale ya vugandzeri bya Odin, kumbe va ta tintshunxa eka mintila ya vuhedeni? Lowu i nkarhi lowunene wa lembe wo anakanya hi xivutiso xexo xa nkoka.

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 26]

Harper’s Weekly