Ku Vulavurisana eVutirhelini Bya Vukriste

“Hikokwalaho, yanani eka vamatiko hinkwavo, mi va endla vadyondzisiwa.”—MATEWU 28:19.

1. I xileriso xihi lexi nyikiweke hi Kriste lexi khumbaka xilaveko xo vulavurisana?

XILERISO xa Yesu, lexi tshahiweke laha henhla, xi hi tisela ntlhontlho wo vulavurisana ni vanhu evutirhelini bya hina loko hi famba hi yindlu na yindlu, hi endla maendzo yo vuyela, ni loko hi hlanganyela eka swivumbeko leswin’wana hinkwaswo swo chumayela hi ta Mfumo. Lexi katsekaka entirhweni wolowo i vutihlamuleri byo twarisa ntiyiso hi Yehova Xikwembu, Yesu Kriste ni Mfumo wa Vumesiya lowu Yesu a lawulaka eka wona sweswi.—Matewu 25:31-33.

2. Hi lava yini leswaku hi vulavula hi ndlela leyi humelelaka?

² Xana hi nga vulavula njhani hi laha ku humelelaka? Xo sungula, hi fanele hi pfumela eka rungula leri hi vulavulaka ha rona. Hi marito man’wana, hi fanele hi va ni ripfumelo leri tiyeke leswaku Yehova hi yena Xikwembu xin’we xa ntiyiso, leswaku Bibele i Rito ra ntiyiso ra Xikwembu, ni leswaku Mfumo wa Xikwembu hi wona ntshembo wa vanhu. Hi ndlela yoleyo, leswi hi swi dyondzisaka swi ta huma embilwini, naswona hi ta va hi yingisela xitsundzuxo xa Pawulo lexi yaka eka Timotiya: “Endla hi matimba ku vonaka u ri la nkhensekaka emahlweni ka Xikwembu, u nga ri na tingana hi ntirho wa wena, u dyondzisa Rito ra ntiyiso hi ndlela leyinene.”—2 Timotiya 2:15.

Ku Vulavula Hi Nga Tirhisi Marito

3-5. (a) Xana hi nga vulavula njhani handle ko vula rito? (b) I mintokoto yihi leyi kombisaka leswi?

³ Hakanyingi ku vulavula ku katsa marito. Kambe, kahle-kahle hi vulavurisana ni vanhu hambi loko hi nga si vulavula na vona hi marito. Njhani? Hi mukhuva wa hina ni ndlela leyi hi ambalaka ni ku tilunghisa ha yona. Malembe yo tala lama hundzeke thwasana ra murhumiwa ra Xikolo xa Bibele xa Gilead xa Watchtower a a ri famba hi xikepe eka xiavelo xa rona ri ya etikweni rin’wana. Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani elwandle, munhu loyi a nga n’wi tiviki u n’wi vutisile leswaku ha yini a hambanile swinene ni hinkwavo van’wana lava khandziyeke. Murhumiwa a a vulavula hi swin’wana swa nkoka—lerova a a hambanile naswona a lulameriwa hi ku tshineleriwa—hi ku languteka ni ku tikhoma ka yena lokunene ntsena. Leswi swi nyike murhumiwa nkarhi lowunene wo nyikela vumbhoni.

⁴ Kutani nakambe, makwerhu wa xisati loyi a a yimile exitarateni a fambisa tibuku ta Bibele eka vahundzi va ndlela u kombise ku n’wayitela ka xinghana eka wansati loyi a a famba ekusuhi na yena. Wansati loyi u sungule ku ehla hi switepisi a ya eka xitichi xa ndlela ya le hansi. Kutani u cince miehleketo ya yena, a tlhelela endzhaku eka makwerhu loyi wa xisati, kutani a kombela dyondzo ya le kaya ya Bibele. I yini lexi n’wi tsakiseke? Hambi leswi a a nga nyikiwanga buku ya Bibele, u amukele ku n’wayitela ka xinghana eka Mbhoni leyi a yi endla ntirho wa le xitarateni.

⁵ Xikombiso xa vunharhu: Ntlawa wa Timbhoni letintshwa a wu dya swakudya ekhefini kutani wu hlamarile loko munhu loyi wu nga n’wi tiviki a tile etafuleni ra wona ivi a wu hakelela swakudya swa wona. Hikwalaho ka yini a endle sweswo? U tsakisiwe hi mukhuva wa vona lowunene. Handle ko vulavula ni munhu loyi va nga n’wi tiviki, Vakriste lava lavatsongo va kombisile leswaku a va ri vanhu lava chavaka Xikwembu. Entiyisweni, hi mukhuva, ku languteka ni xinghana xa hina, ha vulavula hambi hi nga si vula rito.—Ringanisa 1 Petro 3:1, 2.

Ku Anakanyisisa I Ka Nkoka Eku Vulavurisaneni

6. Kombisa ndlela leyi ku anakanyisisa ku nga ka nkoka ha yona eku vulavurisaneni.

⁶ Leswaku hi vulavurisana hi marito ni vanhu hi mahungu lamanene, hi fanele hi lunghiselela, hayi ku tivulavulela ntsena, kambe hi anakanyisisa na vona. Hi ku phindha-phindha hi hlaya leswaku Pawulo u anakanyisise ni lava a ringeteke ku va nyika mahungu lamanene. (Mintirho 17:2, 17; 18:19) Xana hi nga xi landzela njhani xikombiso xa yena? Swiyimo swa misava leswi nyanyaka ku biha swi nga ha va swi vangele vanhu van’wana ku nga tiyiseki hi vukona bya Xikwembu xa matimba hinkwawo ni xa rirhandzu lexi khathalelaka vanhu. Hambi swi ri tano, hi nga anakanyisisa na vona leswaku Xikwembu xi na nkarhi wa xin’wana ni xin’wana. (Eklesiasta 3:1-8) Xisweswo, Vagalatiya 4:4 yi vula leswaku loko nkarhi lowu faneleke wa Xikwembu wu fikile, xi rhumele N’wana wa xona emisaveni. Leswi swi humelele eka gidi ra malembe endzhaku ka xitshembiso xo sungula xo endla tano. Hi laha ku fanaka, loko nkarhi wa xona lowu faneleke wu ta, xi ta herisa ku xaniseka ni vubihi. Ku tlula kwalaho, Rito ra Xikwembu ri kombisa leswaku Xikwembu xi na swivangelo leswi twalaka swo pfumelela vubihi byi ya emahlweni nkarhi wo leha swinene. (Ringanisa Eksoda 9:16.) Ku anakanyisisa hi ri karhi hi tsundzuka leswi, ni ku seketela ku anakanyisisa koloko hi swifaniso ni vumbhoni lebyi tiyeke bya Matsalwa, swi ta pfuna lavo tshembeka ku xiya leswaku vubihi lebyi andzaka a byi nge tirhisiwi tanihi nhlamuselo ya leswaku Yehova a nga kona kumbe a nga khathaleli.—Varhoma 9:14-18.

7, 8. Xana ku anakanyisisa ku nga ha hi pfuna ku vulavurisana ni Muyuda wa Orthodox njhani?

⁷ A hi nge loko u famba hi yindlu na yindlu, n’wini wa muti a ku eka wena: “Ndzi Muyuda. A ndzi tsakeli.” Xana u nga ya njhani emahlweni? Makwerhu un’wana u vika ku humelela hi ku tirhisa xingheniso lexi: ‘Ndza tshemba leswaku u ta pfumelelana na mina leswaku Muxe a a ri un’wana wa vaprofeta lavakulu lava Xikwembu xi tshameke xi va tirhisa. Naswona xana a a wu swi tiva leswaku u vule leswi landzelaka hi laha swi rhekhodiweke ha kona eka Deuteronoma 31:29: “Hikuv̌a nḍa ŝi tiv̌a leŝaku kute loko nḍi file, . . . mi ta hambuka e ndleleni leyi nḍi mi leriseke yona; kutani khombo ri ta mi fikela e mikarini leyi nga ta ta”? Muxe a a ri muprofeta wa ntiyiso, kutani marito ya yena a a ma fanele ma hetiseka. Xana swi nga endleka ma hetisekile loko Xikwembu xi rhumele Mesiya eka Vayuda ivi ku va xivangelo xa leswi Vayuda va nga n’wi amukelangiki ke? Sweswo swi nga ha va tano. Loko leswi swi ri tano, naswona va endle xihoxo, xana hi xona xivangelo lexi mina na wena hi faneleke hi endla xihoxo lexi fanaka?’

⁸ Nakambe, tsundzuka, Vayuda va xanisiwe ngopfu hi Vujagana, ngopfu-ngopfu eka lembe xidzana leri. Kutani u nga ha tsakela ku byela n’wini wa yindlu leswaku a hi nghenisanga xandla eka sweswo. Hi xikombiso, u nga ha tsakela ku vula leswi: ‘Xana a wu swi tiva leswaku loko Hitler a ha fuma, Timbhoni ta Yehova ti ale xikhiri xa yena eka Vayuda? Nakambe va ale ku “Heil Hitler” ni ku tirha evuthwini ra yena.’a

9, 10. Xana ku anakanyisisa ku nga ha tirhisiwa njhani ku pfuna munhu loyi a pfumelaka eka ndzilo wa tihele?

⁹ Loko u ringeta ku vulavula ni munhu loyi a pfumelaka eka ndzilo wa tihele, u nga ha anakanyisisa hi leswaku loko munhu a ta xaniseka hi laha ku nga heriki etiheleni, u fanele a va ni moya-xiviri lowu nga fiki. Munhu loyi a pfumelaka eka ndzilo wa tihele u ta pfumela hi ku hatlisa. Kutani u nga boxa mhaka ya ku vumbiwa ka Adamu na Evha naswona hi musa u vutisa loko a tshame a xiya emhakeni yoleyo ku boxiwa ko karhi ka moya-xiviri wo tano lowu nga fiki. Loko u ya emahlweni ni ku anakanyisisa ka wena, kutani u nga ha kokela nyingiso wa yena eka Genesa 2:7, laha Bibele yi hi byelaka leswaku Adamu u ve moya-xiviri. Naswona xiya leswi Xikwembu xi vuleke leswaku a swi ta va vuyelo bya xidyoho xa Adamu: “U ta dya v̌uŝa hi nyuku wa mombo wa wena, u ko u tlhelela misav̌eni, hikuv̌a u humesiwile ka yona. Hikuv̌a u nṭhuri, u ta tlhelela e nṭhurini.” (Genesa 3:19) Hikwalaho, moya-xiviri Adamu u tlhelele entshurini.

¹⁰ Nakambe u nga ha kokela nyingiso entiyisweni wa leswaku a ku kona emhakeni ya Genesa laha Xikwembu xi boxaka ku xaniseka loku nga heriki endzilweni wa tihele. Loko Xikwembu xi tsundzuxa Adamu leswaku a nga dyi muhandzu lowu yirisiweke, xi te: “Siku u dyaka, u ta fa.” (Genesa 2:17) A ku boxiwi ndzilo wa tihele! Loko vuyelo bya xiviri bya xidyoho xa Adamu a ku ta va ku xaniseka loku nga heriki kambe ku nga ri rifu, ‘ku tlhelela entshurini,’ kahle-kahle xana Xikwembu a xi nga ta veka leswi erivaleni? Hikwalaho, ku anakanyisisa ka vukheta ni lokunene ku nga ha pfuna munhu lonene ku vona ku hambuka ka ripfumelo ra yena. Hi nga tshuki hi honisa nkoka wa ku amukela ku anakanyisisa loko hi avelana ni van’wana ntiyiso wa Rito ra Xikwembu.—Ringanisa 2 Timotiya 2:24-26; 1 Yohane 4:8, 16.

Timfanelo Leti Lavekaka Ta Ku Vulavurisana Loku Humelelaka

11-13. I timfanelo tihi ta Vukriste leti nga hi pfunaka ku vulavula hi ndlela leyi humelelaka?

¹¹ Sweswi, i timfanelo tihi leti hi faneleke hi ti hlakulela leswaku hi vula mintiyiso ya Mfumo hi laha ku humelelaka swinene? Xikombiso xa Yesu xi hi byela yini? Eka Matewu 11:28-30, hi hlaya marito ya yena: “Tanani ka mina, n’wina hinkwenu lava karhaleke, ni lava tikeriwaka, ndzi ta mi wisisa. Rhwalani joko ra mina, mi dyondza ka mina, hikuva ndzi ni mbilu yo rhula ni ya tintswalo; kutani mimoya ya n’win[a] yi ta kuma ku wisa; hikuva joko ra mina ra olova, ni ndzhwalo wa mina wa vevuka.” Kwalaho hi vona xin’wana xa swilotlelo swa ku humelela ka Yesu eku vulavuleni. A a titsongahata naswona a a ri ni mbilu leyinene. Vanhu va timbilu letinene va n’wi kume a ri la phyuphyisaka. Muapostola Pawulo na yena u veke xikombiso lexinene, hikuva, hi laha a byeleke vakulu lava humaka aEfesa ha kona, eka siku ro sungula leri a yeke eka vona, a a tirhela Hosi “hi ku titsongahata lokukulu.”—Mintirho 20:19.

¹² Hi ku kombisa ka hina ku titsongahata ni mianakanyo leyinene nkarhi hinkwawo, van’wana va ta kuma hi ri lava phyuphyisaka na hina, naswona swi ta hi olovela ku vulavurisana na vona. Handle ko kanakana, langutelo rihi na rihi rin’wana ri ta veka ndzilakano exikarhi ka hina ni lava hi ringetaka ku vulavula na vona. Entiyisweni, “v̌utlhari byi le ka la’v̌a tiṭongahataka.”—Swivuriso 11:2.

¹³ Loko hi ta hundzisela rungula hi laha ku humelelaka, na hina hi fanele ku lehisa mbilu ni ku va ni vuxiyaxiya. Muapostola Pawulo a a ri na vuxiyaxiya hakunene loko a nyikela vumbhoni eka vativi va filosofi lava hlengeletaneke emahlweni ka yena eXitsungeni xa Mars. U twarise mahungu lamanene hi ndlela leyi a va yi twisisa. (Mintirho 17:18, 22-31) Loko hi lava ku vulavula hi ndlela leyi humelelaka ni vayingiseri va hina, hi fanele hi yingisela xitsundzuxo lexi muapostola Pawulo a xi nyikeke Vakolosa loko a te: “Ku vulavula ka n’wina a ku ve lokunene nkarhi hinkwawo, ku nga vi loku phyamaka; dyondzani ndlela yo antswa yo vulavula ni un’wana ni un’wana loyi mi hlanganaka na yena.” (Vakolosa 4:6, The New English Bible) Marito ya hina ma fanele ma va lamanene nkarhi hinkwawo. Marito yo tano ma nga ha pfuna ku pfula mianakanyo ya vayingiseri va hina, kasi marito yo biha ma ta va endla va pfala mianakanyo ya vona.

14. Xana ku tshinelela lokunene, ka bulo ku nga hi pfuna njhani ku vulavula ni van’wana?

¹⁴ Hi lava ku languteka hi ntshunxekile minkarhi hinkwayo. Leswi swi pfuna ku endla vayingiseri va hina va ntshunxeka. Ku ntshunxeka a swi katsi ku hisekela ku vulavula nkarhi hinkwawo. Ematshan’wini ya sweswo, hi langutelo lerinene ni swivutiso swa xinghana, hi nyika vayingiseri va hina nkarhi wo tiphofula. Ngopfu-ngopfu loko hi nyikela vumbhoni hi xitshuketa i vutlhari ku khutaza munhu un’wana ku vulavula. Hi xikombiso, Mbhoni yin’wana yi tshama yi tikuma yi tshame ekusuhi ni muprista wa Rhoma Khatoliki eka xihaha-mpfhuka. Ku tlula awara, Mbhoni yi hambete yi vutisa muprista swivutiso swa vutlhari, naswona muprista loko a hlamula, u vulavule ngopfu. Kambe hi nkarhi lowu va hambaneke ha wona, muprista u kume tibuku to hambana-hambana ta Bibele. Ku tshinelela ko tano ko lehisa mbilu ku nga hi pfuna ku kombisa mfanelo yin’wana leyi lavekaka, ku nga ntwela-vusiwana.

15, 16. Ntwela-vusiwana wu nga hi pfuna njhani ku vulavurisana?

¹⁵ Ntwela-vusiwana swi vula ku tiveka exiyin’weni xa van’wana. Muapostola Pawulo u twisise xilaveko xa ntwela-vusiwana hi xitalo, hi laha swi nga voniwaka ha kona hi leswi a swi tsaleleke Vakorinto: “Hambiloko ndzi nga ri hlonga ra munhu ni un’we, ndzi tiendlile hlonga ra hinkwavo, leswaku ndzi ta kota ku koka lavo tala exikarhi ka vona. Eka Vayuda ndzi tiendlile Muyuda, leswaku ndzi ta kota ku koka Vayuda. Eka lava nge hansi ka Nawu ndzi tiendlile loyi a nge hansi ka wona, hambi leswi mina hi ndzexe ndzi nga riki ehansi ka Nawu, leswaku ndzi ta kota ku koka lava nge hansi ka Nawu. Eka lava nge handle ka Nawu, ndzi tiendlile loyi a nge handle ka wona, leswaku ndzi ta kota ku koka lava nga handle ka Nawu. (hambi leswi ndzi nga riki ehandle ka Nawu wa Xikwembu, kambe ndzi ri enawini wa Kriste). Eka lava tsaneke, ndzi tiendlile loyi a tsaneke, leswaku ndzi ta kota ku koka lava tsaneke. Kutani ke, ndzi tiendlile hinkwaswo eka vanhu lava hinkwavo, leswaku hi tindlela hinkwato ndzi nga kota ku ponisa van’wana.”—1 Vakorinto 9:19-22.

¹⁶ Loko hi ta tekelela muapostola Pawulo etimhakeni leti, hi fanele hi va ni vutlhari, ku twisisa ni vuxiyaxiya. Ntwela-vusiwana wu ta hi pfuna ku vula ntiyiso eka vayingiseri va hina hi ku ya hi ndlela ya vona yo anakanya ni mintlhaveko. Buku leyi nge Reasoning From the Scriptures yi nyikela mpfuno lowukulu exivandleni lexi. Minkarhi hinkwayo famba na yona evutirhelini.

Rirhandzu—I Mpfuno Eku Vulavurisaneni

17. Eka timfanelo hinkwato ta Vukriste, hi yihi leyi nga ya nkoka swinene eku vuleni ka ntiyiso hi laha ku humelelaka, naswona yi kombisiwa njhani?

¹⁷ Vutitsongahati, mianakanyo leyinene, ku lehisa mbilu ni ntwela-vusiwana i swa nkoka eku vulavurisaneni loku humelelaka eku twariseni ka rungula hi laha ku humelelaka. Hambi swi ri tano, ku tlula hinkwaswo, rirhandzu ro pfumala vutianakanyi ri ta hi pfuna ku humelela eku fikeleleni ka timbilu ta van’wana. Yesu u ve ni ntwela-vusiwana eka vanhu hikuva a va “karhele, va tshamile ehansi, va fana ni tinyimpfu leti nga riki na murisi.” I rirhandzu leri susumeteleke Yesu ku vula a ku: “Tanani ka mina, n’wina hinkwenu lava karhaleke, ni lava tikeriwaka, ndzi ta mi wisisa.” (Matewu 9:36; 11:28) Hikwalaho ka leswi hi va rhandzaka, na hina hi lava ku wisisa vanhu ni ku va pfuna ku nghena endleleni leyi yisaka evuton’wini. Rungula ra hina i ra rirhandzu, kutani a hi hambeteni hi ri vula hi ndlela ya rirhandzu. Rirhandzu leri ri tikombisa hi ku n’wayitela ka xinghana, hi musa ni vunene, hi ku tsaka ni ku kufumela.

18. Xana hi nga n’wi tekelela njhani Pawulo, hi laha a tekeleleke N’wini ha kona?

¹⁸ Emhakeni leyi, muapostola Pawulo a a ri mutekeleri lonene wa N’wini wa yena, Yesu Kriste. Ha yini a a humelela swinene eku simekeni ka mabandlha hi ku landzelelana? Xana hi mhaka ya ku chivirika ka yena? Ina. Kambe na hikwalaho ka rirhandzu leri a ri kombiseke. Xiya marito ya yena ya rirhandzu malunghana ni bandlha lerintshwa ra le Tesalonika: “Hi hanyisane na n’wina hi moya wa musa, kukotisa manana la hlayisaka swinene vana va yena. Hikokwalaho, hi ku navela ngopfu ku mi komba rirhandzu, hi tilunghiselerile ku avelana na n’wina ku nga ri ntsena Evhangeli ya Xikwembu, kambe na byona vutomi bya hina, hikuva mi hundzukile varhandziwa va hina lavakulu.” Ku tekelela Pawulo swi ta hi pfuna ematshalatshaleni ya hina yo vulavula.—1 Vatesalonika 2:7, 8.

19. Ha yini hi nga fanelanga hi pfumelela nsimu leyi nga amukeliki yi hi heta matimba?

¹⁹ Loko hi endle leswi hi nga swi kotaka leswaku hi vulavula kutani hi tsandzeka ku kuma vuyelo lebyi hi byi navelaka, xana hi fanele ku hela mbilu? Nikatsongo. Swichudeni swa Bibele (hi laha Timbhoni ta Yehova a ti vitaniwa ha kona khale) a swi tshamela ku vula leswaku loko va lava ku amukela ntiyiso, vanhu va fanele va va ni timfanelo tinharhu. Va fanele va tshembeka, va titsongahata ni ku va ni ndlala. Hi nga ka hi nga languteli vanhu vo biha lava nga tshembekiki, ku amukela ntiyiso; kumbe hi langutela vanhu lava tikukumuxaka kumbe lava tinyungubyisaka ku yingisela mahungu lamanene. Ku tlula kwalaho, hambi loko munhu a ri ni vutshembeki ni ku titsongahata, hi ntolovelo a nge wu amukeli ntiyiso loko a nga ri ni ndlala ya swa moya.

20. Ha yini hi nga vulaka nkarhi hinkwawo leswaku matshalatshala ya hina a hi ya hava?

²⁰ Handle ko kanakana vo tala lava u hlanganaka na vona ensin’wini ya ka n’wina va ta va va pfumala xin’we kumbe ku tlula xa timfanelo leti tinharhu. Muprofeta Yeremiya u ve ni ntokoto lowu fanaka. (Yeremia 1:17-19; ringanisa Matewu 5:3.) Hambi swi ri tano, matshalatshala ya hina a hi ya hava. Ha yini? Hikuva hi twarisa vito ni Mfumo wa Yehova. Hi ku chumayela ka hina ni vukona bya hina ensin’wini, hi tsundzuxa lava hombolokeke. (Ezekiel 33:33) Naswona u nga tshuki u rivala leswaku hi matshalatshala ya hina yo vula ntiyiso eka van’wana, ha vuyeriwa. (1 Timotiya 4:16) Hi hlayisa ripfumelo ra hina ri tiyile ni ntshembo wa hina wa Mfumo wu vangama. Ku tlula kwalaho, hi hlayisa vutshembeki bya hina naswona xisweswo hi hlanganyela eku kwetsimiseni ka vito ra Yehova Xikwembu, hi tsakisa mbilu ya yena.—Swivuriso 27:11.

21. Ku nga vuriwa yini hi ku komisa?

²¹ Hi ku komisa: Ku vulavurisana i ku hundzisa rungula loku humelelaka. Vuswikoti byo vulavula i bya nkoka, naswona ku va ni khombo lerikulu loko ku vulavurisana ku hohloka. Hi swi vonile leswaku Yehova Xikwembu na Yesu Kriste i swivulavuri leswikulu ni leswaku Yesu Kriste u lerise ndlela yo vulavurisana ya siku ra hina. Nakambe hi swi xiyile leswaku hi maambalelo ni mahanyelo ya hina, ha vulavula, hi hundzisela marungula eka van’wana. Hi dyondzile leswaku ku anakanyisisa ku endla xiphemu xa nkoka loko hi ringeta ku vulavula ni vanhu ni leswaku loko hi ta vulavula hi ndlela leyi humelelaka, hi fanele hi titsongahata, hi kombisa ntwela-vusiwana, hi lehisa mbilu, naswona ku tlula hinkwaswo, hi susumetiwa hi mbilu leyi teleke hi rirhandzu. Loko hi hlakulela timfanelo leti naswona hi landzelela swikombiso swa Bibele, hi ta va swivulavuri leswi humelelaka swa Vukriste.—Varhoma 12:8-11.

[Nhlamuselo ya le hansi]

A Wu Ta Hlamula Njhani?

◻ Xana ku vulavurisana ku sungula njhani hi nga si vula rito?

◻ Hi swihi swikombiso swin’wana swo vulavurisana hi ku anakanyisisa loku humelelaka?

◻ Yesu Kriste na Pawulo va pfuniwe hi timfanelo tihi leswaku va vulavula hi ndlela leyi humelelaka?

◻ Ha yini hi nga fanelanga hi hela matimba loko vuyelo byi nga ti hi xihatla?