Xana “Mafambiselo Lamantshwa Ya Misava” Ya Munhu Ma Le Kusuhi?
1. Ku naveriwa ka ntshunxeko lowu engetelekeke wa politiki ku phofuriwe njhani emalembeni ya sweswinyana?
NAMUNTLHA, timiliyoni ta vanhu ti le vuhlongeni bya vukhongeri bya mavunwa, naswona vo tala va hlawula ku tshama va ri tano. Hi nkarhi lowu fanaka, vo tala swinene va lava mintshunxeko ya tipolitiki. Swiendlakalo leswi hlamarisaka swa malembe ma nga ri mangani lama hundzeke eYuropa Vuxa, eRussia, ni kun’wana swi kombise leswaku vanhu va lava swivumbeko leswi ntshunxekeke swa hulumendhe. Hikwalaho ka sweswo, vo tala va vula leswaku nguva leyintshwa ya ntshunxeko yi le kusuhi. Muungameri wa United States u yi vitane “mafambiselo lamantshwa ya misava.” Hakunene, varhangeri va misava hinkwako a va vula leswaku Nyimpi ya Vusukumbele ni tsima ra matlhari a swi herile ni leswaku nguva leyintshwa ya ku rhula yi fikile evanhwini.—Ringanisa 1 Vatesalonika 5:3.
2, 3. Hi swihi swiyimo leswi lwisanaka ni ntshunxeko wa xiviri?
2 Kambe, hambi leswi matshalatshala ya vanhu ma endleke leswaku ku hunguteka matlhari, ku va ni swivumbeko swa ku fuma leswi nga tshunxekanyana, xana ntshunxeko wa ntiyiso wu ta va kona hakunene? Doo, hikwalaho ka swiphiqo swo chavisa leswi nga kona ematikweni hinkwawo, ku katsa ni swa mimfumo ya vanhu hinkwavo, laha nhlayo ya swisiwana yi andzaka naswona timiliyoni ti tirha hi matimba leswaku ti humelela hi tlhelo ra ikhonomi. Xiviko xa Nhlangano wa Matiko xi vula leswaku ematshan’weni ya ku endla nhluvuko eka sayense ni vutshunguri, siku na siku emisaveni hinkwayo vana va avhareji ya 40 000 va fa hikwalaho ka ku pfumala swakudya leswi faneleke ni hi mavabyi lama sivelekaka. Mutshila un’wana emhakeni leyi u te: “Vusweti byi va ni xiyimo lexi xi xungetaka vumundzuku bya vanhu hakunene.”
3 Tlhandla-kambirhi, vanhu vo tala ku tlula rini na rini va hlaseriwa hi vugevenga lebyi tshamelaka ku andza ni ku nyanya ku biha. Rivengo ra rixaka ni ra vukhongeri ri hambanisa matiko yo hambana-hambana. Etindhawini tin’wana xiyimo a xi hambananga ngopfu ni xiyimo lexi hlamuseriwaka eka Zakaria 14:13, laha vanhu va nga ta “pfilunganyeka ni ku chava swinene lerova un’wana ni un’wana u ta khoma munhu loyi a nga etlhelo ka yena kutani a n’wi hlasela.” (Today’s English Version) Ku tirhisiwa ka swidzidzirisi hi ndlela yo biha ni mavabyi lama tluletiwaka hi rimbewu swi hangalakile. Timiliyoni ta vanhu ti ni AIDS; le United States ntsena, vanhu vo tlula 120 000 se va file hikwalaho ka yona.
Ku Va Hlonga Ra Xidyoho Ni Rifu
4, 5. Ku nga khathariseki ntshunxeko lowu nga kona namuntlha, i vuhlonga bya muxaka muni lebyi khomaka un’wana ni un’wana?
4 Hambi swi ri tano, hambi loko a ku pfumaleka ni xin’we xa swiyimo leswi swo biha, vanhu a va ha ta pfumala ntshunxeko wa ntiyiso. Hinkwavo ka vona a va ta tama va ha ri evuhlongeni. Ha yini leswi swi ri tano ke? Hi xikombiso: Ku vuriwa yini hi loko mufumi un’wana a ta endla vanhu hinkwavo va va mahlonga a tlhela a va dlaya hinkwavo? Entiyisweni, sweswo hi leswi endlekeke evanhwini loko vatswari va hina vo sungula va xandzukele Xikwembu ivi va va ehansi ka vulawuri lebyi tshikilelaka bya mfumo wa Diyavulosi.—2 Vakorinto 4:4.
5 Loko Xikwembu xi vumbe vanhu, a xi kunguhate leswaku va hanya emisaveni hi laha ku nga heriki va hetisekile, eparadeyisini, hi laha Genesa ndzima 1 na 2 yi kombisaka ha kona. Kambe hikwalaho ka leswi Adamu kokwa wa hina a xandzukeleke Xikwembu, hinkwerhu ka hina hi ni xigwevo xa rifu ku sukela enkarhini lowu hi tswariweke ha wona: “Kukotisa leswi ku dyoha ku ngheneke emisaveni hi munhu a ri un’we [Adamu, nhloko ya ndyangu wa vanhu], kutani rifu ri ngheneke hikwalaho ka ku dyoha, hi mukhuva wolowo rifu ri tlulele vanhu hinkwavo.” Hi laha Bibele yi vulaka ha kona, ‘rifu ri fumile tanihi hosi.’ (Varhoma 5:12, 14) Kutani ku nga khathariseki mpimo wa ntshunxeko lowu hi nga ha vaka na wona hi hexe, hinkwerhu hi le vuhlongeni bya xidyoho ni rifu.
6. Ha yini ku ve ni nhluvuko wutsongo eka mpimo wa vutomi lebyi languteriweke ku sukela loko Psalma 90:10 yi tsariwile?
6 Tlhandla-kambirhi, vutomi lebyi hi nga na byona sweswi byi komile swinene. Hambi ku ri eka lava katekeke, i makume ma nga ri mangani ya malembe ntsena. Eka lava nga katekangiki, i malembe ma nga ri mangani kumbe ehansi ka sweswo. Kutani nkambisiso lowuntshwa wu ri: “Sayense ni vutshunguri swi susumetele ku langutela ka munhu ka ku leha ka nkarhi wa malembe yo hanya eka mpimo wa wona wa ntumbuluko.” Leswi swi vangiwa hi fambiselo ra hina ra ti-gene leri nga hetisekangiki ni leswi rifu ri akeleke eka rona hikwalaho ka xidyoho xa Adamu. Vona ndlela leyi swi vavisaka ha yona leswaku loko hi fika eka malembe ya 70 kumbe 80, laha a hi fanele hi ya hi va ni vutlhari ni ku kota ku tsakela vutomi ku antswa, mimiri ya hina ya hohloka, naswona hi hetelela hi ri ntshuri!—Psalma 90:10.
7. Ha yini vanhu va nga taka va nga vi xihlovo xa ntshunxeko lowu hi wu lavaka ni lowu hi wu pfumalaka?
7 I mfumo wa muxaka muni wa munhu wa nyama lowu nga sivelaka vuhlonga lebyi bya xidyoho ni rifu? A wu kona! Ku hava mutirhela-mfumo wa hulumendhe yo karhi, mutivi wa sayense kumbe dokodela emisaveni hinkwayo loyi a nga hi ntshunxaka eka mindzhukano ya vuvabyi, ku dyuhala ni rifu kumbe loyi a nga herisaka ku pfumaleka ka nsirhelelo, vuhomboloki, vugevenga, ndlala ni vusweti. (Psalma 89:48) Ku nga khatariseki leswaku vanhu i vanene ku fikela kwihi, a swi koteki leswaku vona va va xihlovo xa ntshunxeko wa ntiyiso lowu hi wu lavaka ni lowu hi wu pfumalaka.—Psalma 146:3.
Ku Tirhisiwa Ka Ntshunxeko Hi Ndlela Yo Biha
8, 9. I yini lexi ngheniseke vanhu exiyin’weni xa sweswinyana lexi khomisaka gome?
8 Ndyangu wa vanhu wu le xiyin’weni lexi lexi khomisaka gome hi mhaka ya leswi Adamu na Evha va tirhiseke ntshunxeko wa vona hi ndlela yo biha. Hi ku ya hi The Jerusalem Bible, Petro wo sungula 2:16 yi ri: “Hanyani tanihi vanhu lava ntshunxekeke, naswona mi nga tshuki mi tirhisa ntshunxeko wa n’wina tanihi ndlela yo endla vuhomboloki.” Kutani ke, swi le rivaleni leswaku Xikwembu a xi nga kunguhatanga leswaku ntshuxeko wa munhu wu nga heleli. A wu fanele wu tirhisiwa hi ku landzela mindzilakano ya milawu ya Xikwembu, leyi lulameke ni leyi a yi ta tirha leswaku yi pfuna un’wana ni un’wana. Naswona mindzilakano yoleyo a yi kurile swinene leswaku ku va ni ntshunxeko lowukulu wo hlawula, leswaku vulawuri bya Xikwembu byi nga vi na ntshikilelo.—Deuteronoma 32:4.
9 Hambi swi ri tano, vatswari va hina vo sungula va hlawule ku tiendlela xiboho xa leswi lulameke ni leswi hoxeke. Tanihi leswi va sukeke ehansi ka vulawuri bya Xikwembu hi vomu, xi tshike ku va seketela. (Genesa 3:17-19) Xisweswo va ve lava nga hetisekangiki, vuyelo ku ve vuvabyi ni rifu. Ematshan’wini ya ntshunxeko, vanhu va ve ehansi ka vuhlonga bya xidyoho ni rifu. Va tlhele va fumiwa hi mianakanyo ya vafumi va vanhu lava nga hetisekangiki, lava hakanyingi ku nga vafumi va vanhu lava nga ni tihanyi.—Deuteronoma 32:5.
10. Xana Yehova u ti tamerise ku yini timhaka hi rirhandzu?
10 Xikwembu xi pfumelele vanhu ku kuma ntshunxeko lowu lowu heleleke swa xinkarhana. Xi swi tivile leswaku handle ko kanakana vuyelo a byi ta kombisa leswaku ku fuma ka munhu handle ka Xikwembu ku nga ka ku nga humeleli. Tanihi leswi ntshunxeko wu nga rifuwo lerinene swonghasi loko wu tirhisiwa kahle, Xikwembu hi rirhandzu ra xona xi tshike leswi humeleleke swa xinkarhana ematshan’wini yo teka nyiko ya ntshunxeko.
‘Munhu A Nga Ka A Nga Kongomisi Magoza Ya Yena’
11. Xana matimu ma seketele ku kongoma ka Bibele hi ndlela yihi?
11 Rhekhodo ya matimu yi kombise ku kongoma ka Yeremia ndzima 10, tindzimana 23 na 24, leyi nge: “Munhu l’a fambaka a nga ka a nga lulamisi renḍo ra yena. Yehova, nḍi tshinye.” Matimu ma tlhele ma kombisa ku kongoma ka Eklesiasta 8:9, leyi nge: ‘Munhu u fuma munhu leswaku a n’wi vavisa.’ I ntiyiso lowu heleleke! Ndyangu wa vanhu wu nghene emaxangwini hi ku landzelelana ka wona, makumu ya vona hinkwavo ku va sirha. Muapostola Pawulo u hlamusele xiyimo lexi khwatsi loko a vurile, hi laha swi rhekhodiweke ha kona eka Varhoma 8:22: “Hikuva hi tiva leswaku, ku fikela namuntlha, swivumbiwa hinkwaswo swa konya hi ku vaviseka loku fanaka ni ku vaviseka ka ku veleka.” Ina, ku hanya ehandle ka milawu ya Xikwembu ku tise khombo.
12. Tibuku tin’wana ta misava ti ri yini ehenhleni ka ntshunxeko lowu heleleke?
12 Buku leyi nge Inquisition and Liberty yi hlamusele ntshunxeko hi ndlela leyi: “Kahle-kahle, vutilawuri hi byoxe, a hi nchumu lowu bumabumelekaka: a hi nchumu wo tinyungubyisa ha wona u nga si fikelela mfanelo yin’wana. Entiyisweni, wu nga ha va xin’wana xa swivumbeko swa vutianakanyi leswi onhaka . . . Munhu a hi xivumbiwa lexi tilawulaka hi ku helela, naswona a nge swi naveli handle ka loko a ri ni vuhunguki.” Hosana ya le Nghilandhi leyi vuriwaka Philip, yi tshama yi ku: “Ntshunxeko wo katseka emianakanyweni ni le ku naveleni hinkwako wu nga va lowu tsakisaka, kambe ntokoto wu dyondzisa hi ku phindha-phindha leswaku ntshunxeko wo pfumala ku tikhoma . . . ni mahanyelo yo pfumala ku anakanyela van’wana i ndlela leyi herisaka ntikelo wa vutomi bya vanhu, ku nga khatariseki rifuwo ra vona.”
I Mani Loyi A Tivaka Ku Antswa?
13, 14. I mani ntsena loyi a nga nyikaka ndyangu wa vanhu ntshunxeko wa ntiyiso?
13 I mani loyi a yi tivaka ku antswa ndlela leyi kaya ri faneleke ku hleriwa ha yona—xana i vatswari va rirhandzu, lava nga ni vutshila, lava nga ni ntokoto kumbe xana i vana lavatsongo? Nhlamulo yi le rivaleni. Hi ku fanana, Muvumbi wa vanhu, Tata wa hina wa le tilweni, wa swi tiva leswi nga swinene eka hina. U tiva ndlela leyi vandla ra vanhu ri faneleke ku hleriwa ni ku lawuriwa ha yona. U tiva ndlela leyi ntshunxeko wu faneleke ku tirhisiwa ha yona leswaku wu tisa mimpfuno leyikulu ya ntshunxeko wa ntiyiso eka un’wana ni un’wana. I Xikwembu xa matimba hinkwawo ntsena, Yehova, lexi nga humesaka ndyangu wa vanhu eka vuhlonga bya wona ivi xi nyikela ntshunxeko wa ntiyiso eka hinkwavo.—Esaya 48:17-19.
14 Eka Rito rakwe, eka Varhoma 8:21, Yehova u nyikela xitshembiso lexi lexi tsakisaka: “Swivumbiwa leswi swi ta ntshuxiwa na swona evuhlongeni bya leswo bola, ku ta amukela ku ntshunxeka loko kwetsima loku nga ka vana va Xikwembu.” Ina, Xikwembu xi tshembisa ku ntshunxa ndyangu wa vanhu hi ku helela exiyin’weni xa wona xa sweswinyana lexi hlomulaka mbilu. Xihloko lexi landzelaka xi ta hlamusela leswaku sweswo swi ta endlekisa ku yini.
A Wu Ta Hlamula Njhani?
(Mpfuxeto wa matluka 3 ku ya ka 8)
◻ Ha yini vanhu va khumbeka ngopfu hi ntshunxeko?
◻ Vanhu va endliwe mahlonga hi tindlela tihi ematin’wini hinkwawo?
◻ Ha yini Yehova a pfumelele ku tirhisiwa ka ntshunxeko hi ndlela yo biha hi nkarhi wo leha swonghasi?
◻ I mani ntsena loyi a nga tiselaka vanhu hinkwavo ntshunxeko wa ntiyiso, naswona hikwalaho ka yini?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]
Ku leha ka vutomi bya munhu ku lava ku ringana ni loku tsariweke malembe ya 3 500 lama hundzeke eka Psalma 90:10
[Xihlovo Xa Kona]
Courtesy of The British Museum