U Ni Malembe Ya Dzana Hi Vukhale Kambe Wa Ha Tiyile
HI KU VULA KA RALPH MITCHELL
Tata wa mina, a a ri wanuna wo leha ku ringana, tlhelo muchumayeri wa Methodist. A a susiwa eka kereke yin’wana a ya eka yin’wana endzhaku ka malembe mambirhi kumbe manharhu hi ku landza nxaxamelo wa swidorobana leswitsongo ngopfu, ku katsa na Asheville, eCarolina N’walungu, U.S.A., laha ndzi velekeriweke kona hi February 1895. Hikwalaho, ndzi kule ndzi byi tiva kahle Vujagana.
NDZI tsundzuka loko ndzi yingayingisiwa ndza ha ri xifanyetana ndzi yisiwa eka “benci ra lava tivulaka swidyoho” eminhlanganweni ya mpfuxelelo, leswaku hi tala hi moya lowo kwetsima—ni ku khongelela ku “kuma vukhongeri,” tanihi laha a swivuriwa ha kona. Ndzi byeriwe leswaku ndzi tivula swidyoho, ni ku hlayisa Milawu ya Khume, ni leswaku ndzi va lonene. Xisweswo a ndzi ta ya etilweni loko ndzi fa. A ndzi ku embilwini ya mina, ‘Phela, ndzi vona onge ndzi ta ya etiheleni hikuva a ndzi lonene leswaku ndzi nga faneleka ku ya etilweni.’ A ndzi ehleketa leswaku hi lavakulu ntsena lava yaka—ngopfu-ngopfu vachumayeri—lava a va hanya hi ku landza mimpimanyeto ya Bibele.
Kambe emahlweni ka malembe ya mina ya kondlo-a-ndzi-dyi, ndzi sungule ku vona vukanganyisi evukhongerini. Hi xikombiso, tata wa mina a a tsona dyangu wa yena swilo leswi vonakaka leswaku a ta seketela bixopo hi ku n’wi nyika mali yo tala swinene enhlengeletanweni ya vafundhisi. A a ri ni ntshembo wa leswaku leswi swi ta endla leswaku a hlawuriwa ivi a nyikiwa kereke leyikulu. Ndzi tsundzuka muchumayeri wa ndhawu ya kwalaho loyi na yena a ri mubyari wa kotoni. A a navela ku kuma xikhundla lexi vonakaka, kutani u xavise swiputsa leswikulu swa kotani ivi a ya enhlengeletanweni ni nkwama lowu a wu lo mphaa, hi mali. Loko swi tikombile leswaku mali hinkwayo va yi kumile eka vayingiseri—lava vo tala va vona a ku ri vachumayeri—mubyari loyi wa kotoni tlhelo muchumayeri, u tlulele ehenhla ivi a huwelela a ku: “Xana hi swoleswi ntsena leswi mi swi nyikaka bixopo wa n’wina? Muchumayeri wun’wana ni wun’wana la taka ni ntlhanu wa tidolara, mina ndzi ta humesa ku n’wi tlula hi khume ra tidolora!” Ku tlula gidi ra tidolara ti hlengeletiwile, naswona bixopo u hlawule wanuna loyi ku va nkulu la ungamelaka ehenhla ka tata wa mina. A ndzi pfumelanga leswaku ku hlawuriwa ko tano ku huma eka Xikwembu. Ku sukela kwalaho ku ya emahlweni, a ndzi kanakana nchumu wihi na wihi lowu yelanaka ni vukhongeri.
Ndzi tsarisiwe hi nsindziso leswaku ndzi va socha loko United States ri nghenelela eka hasahasa ya nyimpi yo sungula ya misava. Ndzi tsundzuka loko vafundhisi va vuthu va chumayele hina masocha leswaku hi lwela tiko ra hina hi ku tshembeka, naswona leswi swi nyanyise ku venga ka mina vukhongeri. Tipakani ta mina a ku ri ku pona, ndzi hetisa tidyondzo ta mina, kutani endzhaku ka sweswo ndzi nghenela vukati. Vukhongeri a byi nga ri na ndhawu eka makungu ya mina ya vumundzuku.
Ku Cinca Langutelo
Hi 1922, ndzi rhandzane ni ntombhi leyi vitaniwaka Louise. Kambe hi ku famba ka nkarhi, ndzi kume leswaku a ri Mukhatoliki la tinyiketeleke, naswona loko hi lave ku tekana, u lave mucato wa Vukhatoliki. Phela, a ndzi nga lavi nkhuvo wa muxaka wihi ni wihi wa vukhongeri, hikwalaho u pfumerile leswaku hi ya cata emuakweni wa masipala le Dorobeni Lerikulu ra New York.
Eku sunguleni a hi nga lwisani hi tlhelo ra vukhongeri. Ntsena ndzi swi veke erivaleni leswaku a ndzi byi tshembi vukhongeri ni leswaku hi ta fambisana kahle ntsena loko vukhongeri byi nga boxiwi. Kutani, exikarhi ka malembe ya va 1924 na 1937, hi kume swihlangi—hi ku landzelelana, ku fikela loko hi va ni vafana va ntlhanu ni vanhwanyana va ntlhanu! Louise a a lava leswaku vana va hina va nghena xikolo xa Khatoliki. A a ndzi nga lavi leswaku va kuma vuleteri bya muxaka wihi ni wihi bya vukhongeri, hikwalaho hi holovile hi sweswo.
Eku sunguleni ka 1939 xin’wana lexi cinceke langutelo ra mina hi vukhongeri hi ku helela xi humelerile. Henry Webber na Harry Piatt, Timbhoni timbirhi ta Yehovha, ti fikile endlwini ya mina eRoselle, le New Jersey. Hi xihatla swi ve erivaleni leswaku va lava ku vulavula hi bulo leri a ndzi nga tsakeli leswaku hi bula ha rona—vukhongeri. A ndza ha siringekile hi mhaka ya leswi vafundhisi le vuthwini a a va te, ‘Lwelani tiko ra n’wina,’ loko hi tlhelo rin’wana vafundhisi loko va ri ekaya va te, ‘U nga tshuki u dlaya.’ Wa nga vona vukanganyisi byonghasi! Ndzi ehlekete leswaku ndzi ta ti ololoxa Timbhoni letimbirhi. Ndzi te eka vona: “Ndzi pfumeleleni ndzi mi byela xin’wana. Loko vukhongeri bya n’wina byi ri bya ntiyiso, lebyin’wana hinkwabyo i bya mavunwa. Naswona loko byin’we ntsena eka lebyin’wana byi ri bya ntiyiso, lebyin’wana hinkwabyo, ku katsa ni bya n’wina, i bya mavunwa. Ku nga va ni vukhongeri byin’we ntsena bya ntiyiso.” Lexi ndzi hlamariseke ngopfu hi leswaku va pfumelelane na mina!
Lexi landzeleke, va ndzi kombele ku teka Bibele ya mina leswaku ndzi yi pfula eka 1 Vakorinto 1:10. A yi hlayeka hi ndlela leyi: “Sweswi ndza mi kombela, vamakwerhu, hi vito ra Hosi ya hina Yesu Kreste, leswaku hinkwenu mi vulavula nchumu wun’we, ni leswaku ku nga vi ni ku avana exikarhi ka n’wina; kambe mi hlangana hi ku hetiseka emianakanyweni yin’we ni le ku twisiseni kun’we.” (King James Version) Ndzi tsakise hi tsalwa leri. Hi nkarhi lowu fanaka, a ndzi chava leswaku vavanuna lavambirhi va ringeta ku ndzi katsa ni muxaka wo karhi wa vukhongeri ni tidyondzo ta byona. Kambe ndzi dyondze swin’wana—leswaku a swi fanelanga leswaku ku va ni ku avana exikarhi ka Vakreste. A a ndzi ri ni swivutiso swin’wana swo tala emianakanyweni ya mina. Hi xikombiso, ku humelela yini hi moya-xiviri loko munhu a fa? Vona ndlela leyi ndzi tsakeleke ku burisana na vona hi xivutiso lexi! Kambe, ndzi ehlekete leswaku sweswo a swi ta pfuxa nkwetlembetano lowukulu wa vukhongeri ekaya.
Kutani un’wana wa vavanuna lavambirhi u te: “Hi nga tsakela ku tlhela hi vuya nakambe hi ta vulavula na wena vhiki leri taka.” Ndzi ringete ku va hlongola hi vuxiya-xiya, kambe nsati wa mina u pfofule mianakanyo ya yena hi ku ntshunxeka a ku: “Ralph, va lava ku tiva leswaku va nga vuya rini.” Leswi swi ndzi hlamarisile, tanihi leswi yena a ri Mukhatoliki la hisekaka! Hambi swi ri tano, ndzi ehlekete leswaku, ‘Kumbexana hi nga kuma tinhla leti hi nga pfumelelanaka ha tona emhakeni ya vukhongeri eku heteleleni.’ Hikwalaho, ndzi pfumerile leswaku Henry Webber na Harry Piatt va tlhela va ta hi Ravuntlhanu.
Xisweswo, hi ndlela yoleyo ndzi sungule ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha. Endzhaku ka sweswo, a ku helanga nkarhi wo leha, ndzi rhambiwe ku va kona entsombanweni eMadison Square Garden le Dorobeni Lerikulu ra New York. Ndza ha yi tsundzuka kahle nkulumo ya Joseph F. Rutherford leyi a yi ku, “Hulumendhe ni ku Rhula” leyi nyikeriweke hi June 25, 1939. A ndzi ri un’wana wa vanhu va 18 000 lava a va ri kona. Kahle-kahle, 75 000 va twe nkulumo leyi loko ku katsiwa ni lava a va hlanganisiwe hi ku tirhisa tilayini ta tiqingho ta xi-ya-ni-moya.
Hambi swi ri tano, swilo a swi nga fambi hi ku olova. Valandzeri va Charles Coughlin muprista wa Khatoliki va xungete ku kavanyeta nhlengeletano, naswona ku vula ntiyiso, loko nkulumo ya Makwerhu Rutherford yi ri exikarhi, madzana ya vanhu lava hlundzukeke ma sungule ku hokoloka ni ku huwelela marito yo tanihi hi lawa, “Heil Hitler!” na “Viva Franco!” A ku ri ni huwa leyikulu lerova a yi twala ni le tilayenini ta tiqingho! Ku hele 15 wa timinete leswaku valanguteri va miyeta ntshungu. Nkarhinyana wolowo hinkwawo, Makwerhu Rutherford hi xivindzi, a ya emahlweni a vulavula, tanihi leswi ku phokotela ka mavoko ka vayingiseri hi ku phindha-phindha a ku n’wi nyika nseketelo.
Entiyisweni, ndzi sungule ku lava ku tiva. Hikwalaho ka yini muprista wa Khatoliki a kucetela rivengo lerikulu hi ndlela yo biha leswaku a lwisana ni Timbhoni ta Yehovha? Ndzi anakanye leswaku ku ni nchumu wun’wana eka leswi Rutherford a a swi chumayela—nchumu wun’wana lowu mufundhisi a nga lavi leswaku vanhu vo fana na mina va wu twa. Hikwalaho ndzi ye emahlweni ndzi dyondza Bibele ni ku endla nhluvuko. Eku heteleleni, hi October ya 1939, ndzi kombise ku tinyiketela ka mina eka Yehovha hi nkhuvulo wa mati. Van’wana va vana va mina va khuvuriwile lembe leri landzeleke, na yena nsati wa mina, Louise, u khuvuriwile hi 1941.
Ku Langutana Ni Miringo
Endzhakunyana ka loko ndza ha ku amukela ntiyiso, mana wa mina u lovile, naswona a ndzi fanele ku tlhelela eN’walungu wa Carolina enkosini wa yena. A ndzi titwa leswaku hikwalaho ka ripfalo lerinene a ndzi nge hlanganyeli emintirhweni ya nkosi leyi a yi ta endleriwa endzeni ka kereke ya Methodist. Hikwalaho, ndzi bele tata wa mina riqingho emahlweni ko va ndzi teka riendzo, ndzi n’wi kombele leswaku a hlayisa bokisi ni nhundzu yo lahla mufi. U pfumerile, kambe loko ndzi fika kwale, ndzi kume leswaku a va ri endleleni va kongome ekerekeni, laha a va ehleketa leswaku hakunene ndzi ta famba na vona.
Phela, a ndzi yanga, naswona leswi swi vange hasahasa endyangwini wa ka hina. Hambi leswi mina na sesi wa mina Edna hi minkarhi hinkwayo a hi ri vanghana lavakulu, endzhaku ka nkosi wa Manana a a nga ha ndzi vulavurisi. Ndzi n’wi tsalele mapapila, kambe a nga ma hlamulanga. Hi nguva ya ximumu yin’wana ni yin’wana loko Edna a ta eNew York ku ta nghenela dyondzo ya mathicara eCity College, ndzi ringete leswaku ndzi vonana na yena. Kambe a ndzi tlherisa, a vula leswaku u khomekile. Eku heteleleni ndzi lan’wile, tanihi leswi a swi tikomba onge a ndzi ri eku n’wi karhateni. Ku hundze malembe yo tala ndzi nga si twa nchumu mayelana na yena.
Hikwalaho ko ala ka vona ku losa mujeko, vana va mina va tsevu va hlongoriwile exikolweni hi 1941, hi laha swi veke ha kona ni le ka vana van’wana vo tala eUnited States ni le Canada. Leswaku va swi kota ku fikelela dyondzo ya le nawini leyi lavekaka, Timbhoni ti hlele swikolo swa tona vini leswi a swi vuriwa Swikolo swa Mfumo. Hotela ya khale eLakewood, New Jersey, hi yona ndhawu leyi xikolo a xi ri ka yona, laha vana va mina a va dyondza kona. Holo ya Mfumo a yi ri ka xithezi xo sungula, ku katsa ni kamara yo dyondzela eka yona, xitanga, ni kamara yo dyela eka yona. Nhanga a yi ri eka xithezi xa vumbirhi, kasi lawu a ri ri eka xithezi xa vunharhu. A xi ri xikolo lexinene. Vo tala va vana lava a va tshama kona a va ya ekaya ntsena hi mahelo-vhiki. Lava a va tshama ekule a va ya ekaya endzhaku ka mahelo-vhiki ma nga ri mangani.
Ku sukela emalembeni ya mina yo sungula ndzi ri entiyisweni, a ndzi navela ngopfu ku va phayona, tanihi laha muvuri wa evhangeli wa nkarhi hinkwawo wa Timbhoni ta Yehovha a vitaniwaka ha kona. Eka ntsombano wa 1941 eSt. Louis, le Missouri, makwerhu loyi a a ri enongonokweni u hi byele ndlela leyi a swi kota ha yona ku phayona loko hi hala tlhelo a kurisa vana va 12. Ndzi ehleketile, ‘Loko a swi kota ku phayona a ri na vana va 12, na mina ndzi nga phayona ndzi ri na 10.’ Hambi swi ri tano, swiyimo swa mina a swi nga ndzi pfumeli ku sungula vuphayona ku fikela loko ku hundze 19 wa malembe. Eku heteleleni, hi October 1, 1960, ndzi swi kotile ku sungula ku tirhela Yehovha tanihi phayona ra nkarhi hinkwawo.
Riendzo Ro Hlamarisa
Hi 1975, ndzi kume riqingho ro huma eka sesi wa mina Edna. A ndzi ri na 80 wa malembe hi vukhale naswona a ndzi nga si tshama ndzi n’wi vona hambi ku ri ku twa rito ra yena ku ringana 20 wa malembe. U be riqingho a ri erivaleni ra swihaha-mpfhuka, naswona u ndzi kombele ku ya ndzi ya n’wi teka ni nuna wa yena. A swi tsakisa ku vona Edna nakambe, kambe nchumu lowu hlamarisaka ngopfu a wa ha ta. Loko ha ha ri ndleleni hi kongoma ekaya, nuna wa yena u te, “Phela u ni mupfumeri.” A ndzi nga swi tivi leswaku a vula yini. Loko hi fikile endlwini, u engetile a ku, “Phela u ni mupfumeri.” Nsati wa mina u hatle a n’wi twisisa. U hundzukele eka makwerhu wa mina wa xisati, ivi a n’wi vutisa, “Edna, xana u Mbhoni?” “Ina ndzi yona,” ku hlamula Edna.
Xana Edna u wu amukele njhani ntiyiso? Phela, hi 1972, eka matshalatshala ya mina yo lulamisa vuxaka bya hina lebyi onhakeke, ndzi n’wi rhumele nyiko ya xikhokhelo xa Xihondzo xo Rindza. Endzhakunyana ka lembe, Edna u vabyile naswona a nga koti ku suka ekaya ra yena. Timagazini a a ta ha ri ehenhla ka desika ra yena ti ri endzeni ka swifunengeto. Hi ku lava ku tiva Edna u pfule yin’we kutani a sungula ku hlaya. Loko a hete magazini, kutani a ehleketa a ku, ‘Lowu i ntiyiso!’ Hi nkarhi lowu Timbhoni ta Yehovha ti fikeke ha wona ekaya ra yena, a a yi hlaye hinkwayo nyandza ya timagazini ta Xihondzo xo Rindza. U amukele dyondzo ya Bibele, naswona hi ku famba ka nkarhi u vile un’wana wa Timbhoni ta Yehovha.
Ku Langutana Ni Ku Lahlekeriwa
Eku heteleleni Louise, nsati wa mina u khomiwe hi vuvabyi bya chukele, naswona xiyimo xa yena xi nyanye ku biha ku fikela loko a lova hi 1979, a ri na 82 wa malembe hi vukhale. Loko Louise a file, xiphemu xa mina a xi file na xona. Ndzi helele hi mianakanyo. A ndzi nga tivi leswaku ndzi fanele ku endla yini. A ndzi nga ri na makungu ya vumundzuku, naswona a ndzi lava xikhutazo hakunene. Mulanguteri la famba-fambaka, Richard Smith, u ndzi khutaze ku ya emahlweni ni ntirho wa mina wa vuphayona. Ndzi kume leswaku a ndzi chaveleleka ngopfu loko na mina ndzi chavelela van’wana lava lahlekeriweke hi varhandziwa va vona hikwalaho ka rifu.
Sosayiti ya Watch Tower a yi hlele riendzo ro ya eIsrayele hi 1979, kutani ndzi tsarisa. Riendzo leri ri ndzi phyuphyise ngopfu, kutani loko ndzi vuyile ekaya ndzi tlhelele entirhweni wa mina wa vuphayona. Ku sukela kwalaho, lembe rin’wana ni rin’wana, ndzi tiendlele kungu ro pfuneta ensin’wini leyi nga aviwangiki kumbe leyi nga tirhiwiki nkarhi na nkarhi eswiphen’wini swin’wana swa tiko. Ku nga khathariseki ku dyuhala ka mina, ndza ha swi kota ku tiendla ndzi kumeka eka lunghelo leri.
Ndzi ringanyeta leswaku hi malembe yo tala, ndzi kume ntsako hi ku pfuna vanhu va kwalomu ka 50 leswaku va nghena egondzweni leri yaka evuton’wini. Vana va mina vo tala va le ntiyisweni. Vana va mina vambirhi va vanhwanyana va tirha tanihi maphayona ya nkarhi hinkwawo. Lowun’wana wa nhwanyana, Louise Blanton u tirha eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo ya Timbhoni ta Yehovha le Brooklyn, New York, yena ni nuna wa yena, George, naswona un’wana wa majaha ya mina u tirhe tanihi nkulu malembe yo tala.
Kavula, hikwalaho ka ku nga hetiseki loku hi ku kumeke tanihi ndzhaka eka vatswari va hina vo sungula, hinkwerhu ka hina ha vabya naswona ha fa. (Varhoma 5:12) Entiyisweni vutomi bya mina a byi kalanga byi ntshunxeka eka switlhavi ni matshimbi. Sweswi ndzi karhatiwa hi ku pandza ka marhambu eka nenge lowa ximatsi. Minkarhi yin’wana wu ndzi hlomula mbilu, kambe a wu ndzi sivelanga leswaku ndzi gingiriteka. Ndzi khongelela leswaku wu nga ndzi siveli. Ndzi lava ku ya emahlweni. Ku navela ka mina lokukulu i ku ya emahlweni ni ntirho wa mina wa vuphayona ku ya fika emakumu, ndzi ta endla hinkwaswo leswi ndzi nga ta swi kota ku tivisa vito ra Yehovha ni swikongomelo swa yena.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]
Ndzi ri na n’wana wa mina wa wanhwanyana Rita