Vukreste Bya Tirha—Ni Laha Ku Nga Ni Mpfilumpfilu

HINKWASWO swi sungule hi xitshuketa siku rin’wana hi April 1994. Mhangu ya xihaha-mpfhuka yi dlaye muungameri wa le Burundi ni wa le Rwanda. Endzhaku ka tiawaranyana ku ve ni madzolonga lama chavisaka etikweni hinkwaro ra Rwanda. Etin’hwetini leti tlulakanyana tinharhu, vanhu va le Rwanda lava tlulaka 500 000—vavanuna, vavasati ni vana—a va file. Vanhu van’wana va vulavula hi nkarhi lowu tanihi “ku herisiwa ka rixaka.”

Hafu ya vaaki va le Rwanda va 7,5 wa timiliyoni va boheke ku baleka. Lava va katse 2,4 wa timiliyoni ta lava laveke vutumbelo ematikweni ya le kusuhi. A ku ri ku rhurha ka vabaleki vo tala swinene hi xihatla ematin’wini ya manguva lawa. Tikampa ta vahlapfa ti simekiwile hi xihatla eZaire (laha sweswi ku nga Democratic Republic of Congo), Tanzania ni le Burundi. Eka tin’wana ta tikampa leti—letikulu swinene emisaveni hinkwayo—a ku tshama 200 000 wa vanhu.

Exikarhi ka vahlapfa lava a ku ri ni Timbhoni ta Yehovha to tala, vanhu lava rhandzaka ku rhula lava tirhisaka misinya ya milawu ya Bibele evuton’wini bya vona. Etikweni rin’wana ni rin’wana leri va tshamaka eka rona, va hlayisa vukala-tlhelo hilaha ku tiyeke naswona va tirhisa nsinya wa nawu lowu kombisiweke eka marito lawa ya Esaya 2:4 lama nge: “Hi mabanga ya v̌ona v̌a ta fula ŝikomu, hi matlhari ya v̌ona v̌a ta fula masikeri; tiko ri nga ka ri nga ha lwi ni riṅwana, kutani a ku nga ha dyonḍisiwi ku lwa.” Timbhoni ta Yehovha ti xiyiwa swinene tanihi ntlawa wa vukhongeri lowu nga hlanganyelangiki enyimpini yo herisa rixaka le Rwanda.

Yesu Kreste u vule leswaku valandzeri va yena “a hi va misava.” Hambiswiritano, hikwalaho ka leswi va nga “laha misaveni,” a hi minkarhi hinkwayo va nga balekelaka mpfilumpfilu wa matiko. (Yohane 17:11, 14) Hi nkarhi wa ku herisiwa ka rixaka le Rwanda, Timbhoni ta kwalomu ka 400 ti lahlekeriwe hi vutomi bya tona. Kwalomu ka Timbhoni ta 2000 ni vanhu lava tsakelaka rungula ra Mfumo va ve vahlapfa.

Xana ku va ti nga ri xiphemu xa misava swi vula leswaku Timbhoni ta Yehovha a ti endli nchumu loko ku va ni khombo? E-e. Rito ra Xikwembu ri ri: “Loko vamakwenu, va xinuna kumbe va xisati, va swerile ni ku pfumala swakudya swa siku rin’wana ni rin’wana, kutani un’wana wa n’wina a va byela a ku: ‘Fambani hi ku rhula, mi kufumela, mi xurha’, kambe a nga va nyikanga leswi lavekaka swa miri wa vona, xana swi pfuna yini sweswo ke? Hikokwalaho, ku pfumela ku ri koxe, loko ku nga tikombi hi mintirho, ku file.” (Yakobo 2:15-17) Ku rhandza muakelani ku khutaza Timbhoni ku pfuna ni lava va nga va vukhongeri byin’wana.—Matewu 22:37-40.

Hambileswi Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo a ti navela ku pfuna vapfumeri-kulobye lava a va ri enhlomulweni le Rwanda, lava averiweke ku hlela mphalalo a ku ri va le Yuropa Vupela-dyambu. Hi ximumu xa 1994, ntlawa wa vatirhi vo tirhandzela va Timbhoni lava humaka eYuropa va hatlisele ku pfuna vamakwavo va vona va xinuna ni va xisati va Vakreste va le Afrika. Tikampa leti hleriweke kahle ni swibedlhele swa nkarhinyana swi simekiwile swi endleriwa vahlapfa va le Rwanda. Va rhumeriwe swiambalo swo tala, minkumba, swakudya ni tibuku ta Bibele hi swihaha-mpfhuka kumbe hi tindlela tin’wana. Vanhu vo tlula 7000 lava pfumalaka—kwalomu ka nhlayo ya Timbhoni ta Yehovha yi andzisiwe kanharhu eRwanda hi nkarhi wolowo—va vuyeriwile eka mphalalo wolowo. Hi December ya lembe rolero, magidi ya vahlapfa, ku katsa ni vunyingi bya Timbhoni ta Yehovha, va tlhelele eRwanda leswaku va ya aka makaya ya vona nakambe.

Nyimpi Ya Le Congo

Hi 1996, ku tlhekeke nyimpi exifundzheni xa le vuxeni xa Democratic Republic of Congo. Endhawini leyi ku ni ndzilakana wa Rwanda na Burundi. Nakambe vanhu a va pfinyiwa ni ku dlayiwa. Vanhu va balekile hikwalaho ka vutomi bya vona, ku ri ni huwa ya tikulu ni miti leyi tshwaka. Timbhoni ta Yehovha ti phasekile eka mpfilumpfilu wolowo, naswona kwalomu ka 50 wa tona ti file. Van’wana va dlayiwe hi tikulu leti a ti nga kongomanga vona. Van’wana va dlayiwile hileswi a va ri va ntlawa wo karhi wa rixaka kumbe a va voniwa onge i valala. Muti wun’wana laha a ku tshama Timbhoni ta 150 wu herisiwe hi ndzilo. Emitini yin’wana tiyindlu to tala ni Tiholo ta Mfumo swi hisiwile. Leswi a ti nga ha ri na makaya ya tona ni swilo swa tona, Timbhoni ti balekele etindhawini tin’wana naswona ti pfuniwe hi vagandzeri-kulobye va kwalaho.

Ndlala yi va kona endzhaku ka nyimpi tanihi leswi mintshovelo yi herisiwaka, tindhawu leti ku vekiwaka eka tona swakudya ti phangiwaka ni tindlela to fambisa swakudya ti pfariwaka. Swakudya leswi nga kona swa durha. Le Kisangani, eku sunguleni ka May 1997, khilogiramu yin’we ya mazambhana a yi durha kwalomu ka R13, ku nga nxavo lowu vanhu vo tala va nga wu kotiki. Vo tala a va kota ku dya kan’we ntsena hi siku. Kavula, ku pfumaleka ka swakudya ku vanga mavabyi. Nsiko wu tsanisa vuswikoti bya miri byo sivela dari, nchuluko ni swiphiqo swa khwirhi. Lava xanisekaka ni ku fa ngopfu i vana.

Ku Kambisisa Xilaveko

Timbhoni ta Yehovha ta le Yuropa ti tlhele ti angula hi xihatla eka xilaveko lexi. Hi April 1997 ntlawa wo phalala wa Timbhoni lowu a wu katsa madokodela mambirhi ya swa vutshunguri wu ye kona hi xihaha-mpfhuka wu ri ni mirhi ni mali. Le Goma Timbhoni ta kwalaho ana se a ti hlele tikomiti to phalala leswaku ti ya kambisisa xiyimo leswaku ku ta nyikeriwa mpfuno hi ku hatlisa. Ntlawa lowu wu valange muti ni tindhawu ta le matlhelo. Ku rhumeriwe vanhu va ya kuma swiviko leswi humaka etindhawini to tala ta le kule. Ku tlhele ku kumiwa na rungula leri humaka le Kisangani, leri nga eka tikhilomitara leti tlulaka 1000 evupela-dyambu bya Goma. Vamakwerhu va kwalaho va pfune ku hlela ntirho wa mphalalo le Goma, laha ku tshamaka Timbhoni ta kwalomu ka 700.

Un’wana wa vakulu va Vakreste wa le Goma u te: “Hi titwe hi khumbeke ngopfu loko hi vona vamakwerhu lava humaka ekule va ta hi pfuna. Loko va nga si ta, a hi pfunana. Vamakwerhu va boheke ku baleka etiko-xikaya va ta eGoma. Van’wana va lahlekeriwe hi makaya ya vona, naswona va siye masimu ya vona. Hi va tekile hi va yisa emakaya ya hina ivi hi avelana na vona swiambalo swa hina ni swakudya switsongo leswi a hi ri na swona. Leswi a hi kota ku swi endla a swi ri switsongo. Van’wana va hina a va karhatiwa hi nsiko.

“Hambiswiritano, vamakwerhu lava humaka eYuropa va hi nyike mali leyi endleke leswaku hi swi kota ku xava swakudya, leswi a swi kala naswona a swi durha swinene. Swakudya swi te hi nkarhi wa nkoka, tanihi leswi vo tala a va nga ri na swakudya emakaya ya vona. Hi yise swakudya eka lava nga Timbhoni ni lava nga riki Timbhoni. Loko mpfuno lowu a wu nga fikanga hi nkarhi lowu fikeke ha wona, vo tala a va ta va va file, ngopfu-ngopfu vana. Yehovha u ponise vanhu va yena. Lava nga riki Timbhoni va khumbeke ngopfu. Vo tala va vulavule hi vun’we bya hina ni rirhandzu. Van’wana va pfumerile leswaku vukhongeri bya hina i bya ntiyiso.”

Hambileswi swakudya swi xaviweke kwalaho naswona mirhi yi aviweke, a ku laveka swo tala. A ku ri ni xilaveko xa swiambalo ni minkumba, swin’we ni mphakelo lowukulu wa swakudya ni mirhi. Nakambe a ku laveka mpfuno wo aka makaya lawa a ma herisiwile.

Vanhu Va Hanana

Vamakwerhu va le Yuropa a va hisekela ku tlhela va pfuna. Hofisi ya Timbhoni ta Yehovha le Louviers, eFurwa, yi tivise xitiviso emavandlheni ya le Rhône Valley swin’we ni le Normandy na xiphemu xa ndhawu ya le Paris. Laha ku tirhe nsinya wa nawu wun’wana wa Matsalwa lowu nge: “Loyi a byalaka switsongo, ú ta tshovela switsongo; kambe loyi a byalaka swo tala, ú ta tshovela swo tala. Un’wana ni un’wana a a nyike hilaha a pimaniseke hakona embilwini ya yena, a humesa hi ku ntshunxeka, ku nga ri hi ku vilela, hikuva Xikwembu xi rhandza loyi a nyikaka a tsakile.”—2 Vakorinto 9:6, 7.

Magidi ya vanhu ya tirhise nkarhi lowu wa ku nyika. Mabokisi ni minkwama ya swiambalo, tintangu ni swilo swin’wana swi tisiwe swi tele eTiholweni ta Mfumo ivi swi tleketliwa swi yisiwa ehofisini ya rhavi ya Timbhoni ta Yehovha le Furwa. Vatirhi vo tirhandzela va 400 a va lunghekele ku hlanganyela eka goza leri landzelaka ra tsima ro “Pfuna Zaire.” Loko swilo leswi nyikeriweke swi ri karhi swi tisiwa hi vutalo, vatirhi lava vo tirhandzela va hlerile, va petsa ni ku paka swiambalo emabokisini lawa a ma pakiwa ma ri 30 eka phalete yin’wana ni yin’wana. Vana va anakanye hi vamakwavo va vona lavatsongo va xinuna ni va xisati va le Afrika ivi va rhumela switlangiso—timovha leti vangamaka to tlangisa, xibvumisani, swipopana ni tiberhe to tlangisa. Leswi swi pakiwe ni swilo swa nkoka swa vutomi. Ku tatiwe mabokisi yo rhwala nhundzu ya kaye lama leheke timitara ra 12 ivi ma rhumeriwa eCongo.

I mpfuno wo tanihi kwihi lowu rhumeriweke eAfrika Xikarhi hi ku pfuniwa hi magidi ya Timbhoni ta le Belgium, Furwa na Switzerland? Hi June 1997 mpimo lowu heleleke a ku ri 500 wa tikhilogiramu ta mirhi, 10 wa tithani ta makokisi lama fuweke hi tiphrotheyini, 20 wa tithani ta swakudya swin’wana, 90 wa tithani ta swiambalo, 18 500 wa tintangu ni minkumba ya 1000. Ni tibuku ta Bibele ti fambisiwe hi xihaha-mpfhuka. Hinkwaswo leswi swi tlangeriwe swinene, swi chavelela vahlapfa ni ku va pfuna leswaku va tiyisela miringo ya vona. Nxavo wa mphakelo lowu hinkwawo wu durhe kwalomu ka 4400 000 wa tirhandi. Minyikelo yoleyo a yi ri vumbhoni ni rirhandzu ra vumakwerhu exikarhi ka lava tirhelaka Yehovha.

Mimphakelo eCongo

Loko nhundzu yi sungula ku fika eCongo, vamakwerhu vambirhi va xinuna ni makwerhu un’we wa xisati lava humaka le Furwa va tile va ta tirha ni tikomiti ta mphalalo ta kwalaho. Malunghana ni ku nkhensa loku kombisiweke hi Timbhoni ta le Congo, Joseline u te: “Hi kume mapapila yo tala yo tlangela. Makwerhu un’wana wa xisati u ndzi nyike xikhaviso xa malachite. Van’wana va hi nyike swifaniso swa vona vini. Loko hi suka, vamakwerhu va xisati va ndzi ntswontswile, va ndzi vukarha ivi va rila. Na mina ndzi ririle. Vo tala va vule marito yo tanihi lama nge, ‘Yehovha u lulamile. Yehovha wa hi khathalela.’ Kutani va swi xiyile leswaku ku dzuneka ka ku nyikiwa loku ku fanele ku yisiwa eka Xikwembu. Loko hi ri karhi hi ava swakudya, vamakwerhu va xinuna ni va xisati a va dzunisa Yehovha hi tinsimu ta Mfumo. A swi khumba mbilu swinene.”

Dokodela wa swa vutshunguri la vitaniwaka Loic a ri xirho xa ntlawa wun’wana. Vanhu vo tala va hlengeletane eHolweni ya Mfumo va rindza hi ku lehisa mbilu leswaku ku ta fika nkarhi wa vona wo tshunguriwa hi yena. Hi ku lava ku pfuneta, makwerhu un’wana wa xisati wa le Congo u nyikele hi magwinya ya 40 lawa a ma endleke eka lava a va rindzele ku vona dokodela. Tanihi leswi a ku ri ni vanhu va kwalomu ka 80 lava a va rindzile, munhu un’wana ni un’wana u kume hafu ya gwinya.

Ku Pfuna Lava Nga Riki Timbhoni

Ku pfuna vanhu hi tlhelo ra nyama a ku endliwanga eka Timbhoni ta Yehovha ntsena. Ni van’wana va vuyeriwile, hilaha vo tala va vuyeriweke hakona hi 1994. Leswi swi fambisana na Vagalatiya 6:10, leyi nge: “Hikokwalaho, minkarhi hinkwayo loko swi koteka, a hi endleleni vanhu hinkwavo leswinene, ngopfu-ngopfu va ndyangu wa lava pfumeleke.”—Xiitaliki i xerhu.

Timbhoni ti yise mirhi ni swiambalo eka swikolo swa le hansi swo hlayanyana ni le vuhlayiselweni bya vana lava nga riki na vatswari ekusuhi na le Goma. Vuhlayiselo lebyi byi ni vana va 85. Eka riendzo ro sungula ro kambela xiyimo, ntlawa wa mphalalo wu endzele vuhlayiselo bya vana lava nga riki na vatswari ivi wu tshembisa ku va nyika mabokisi ya 50 ya makokisi lama fuweke hi tiphrotheyini, mabokisi ya swiambalo, minkumba ya 100, mirhi ni switlangiso. Vana va endle nxaxamelo exivaveni ivi va yimbelelela vaendzi. Endzhaku va endle xikombelo xo hlawuleka—xana swi nga koteka leswaku va kumeriwa bolo ya milenge leswaku va ta tlanga ha yona?

Mavhiki ma nga ri mangani endzhakunyana ntlawa wa mphalalo wu hetisise xitshembiso xa wona xo tisa mphalalo. Hi ku tsakisiwa hi ku hanana ni hi leswi a swi hlayeke etibukwini ta Bibele leti a nyikiweke tona, mukongomisi wa vuhlayiselo bya vana lava nga riki na vatswari u vule leswaku a ri endleleni yo va un’wana wa Timbhoni ta Yehovha. Naswona xana vana va nyikiwe bolo yin’we ntsena ya milenge? Claude, mukongomisi wa ntlawa wa mphalalo le Furwa u te: “E-e. Hi va nyike tibolo timbirhi ta milenge.”

Tikampa Ta Vahlapfa

Mpfuno a wu nyikeriwanga eCongo ntsena. Magidi ya vabaleki va baleke endhawini leyi a ku lwiwa eka yona va ya etikweni ra le kusuhi laha ku simekiweke tikampa tinharhu ta vahlapfa hi xihatla. Timbhoni ti yile ni kwalaho ti ya vona leswaku ku nga endliwa yini. Loko ku endliwa xiviko lexi, tikampa leti a ti ri ni vahlapfa va 211-000, vo tala va vona a va huma eCongo. Kwalomu ka 800 wa vona a va ri Timbhoni ni vana va tona ni vanhu lava tsakelaka mahungu lamanene ya Mfumo. Xiphiqo xa nkarhi wolowo etikampeni a ku ri ku pfumaleka ka swakudya. Eka kampa yin’wana, a ku ri ni swakudya leswi eneleke masiku manharhu ntsena, ku katsa ni tinyawa leti a ti ri ni malembe manharhu ti tshamile.

Hambiswiritano, Timbhoni a ti ri ni moya lowunene. Hambileswi a ti ri ni tibuku titsongo ta Bibele, ti fambise minhlangano ya nkarhi na nkarhi endhawini leyi pfulekeke leswaku ti tiaka emoyeni. Nakambe a ti khomekile hi ku chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu eka van’wana etikampeni.—Matewu 24:14; Vaheveru 10:24, 25.

Eka ntlawa wo kambisisa wa Timbhoni a ku ri ni dokodela wa swa vutshunguri. Hambileswi valawuri a va va pfumelele ku heta masiku ma nga ri mangani ekampeni yin’wana ni yin’wana, va khome minhlangano ya ta vutshunguri. Va siye mirhi ni mali eka vakulu va Vakreste. Xisweswo, vamakwerhu va swi kotile ku hanya. Nakambe a va navela leswaku Timbhoni leti nga ekampeni ti hatlisa ti tlhelela eka rikwavo.

Ku vuriwa yini hi vumundzuku? Yesu Kreste u vhumbhe leswaku siku ra hina ri ta va ra mpfilumpfilu lowukulu, nkarhi lowu funghiwaka hi tinyimpi ni ku pfumaleka ka swakudya. (Matewu 24:7) Timbhoni ta Yehovha ta swi tiva leswaku i Mfumo wa Xikwembu ntsena lowu nga ta herisa ku xaniseka loku nga kona sweswi emisaveni. Ehansi ka ku fuma ka wona, kaya ra hina ra laha misaveni ri ta va paradeyisi ya ku rhula, leyi nga ni ndzalo, ni ntsako lowu nga heriki eka vanhu lava yingisaka. (Pisalema 72:1, 3, 16) Sweswi, Timbhoni ti ta twarisa mahungu lamanene ya Mfumo wolowo wa le tilweni naswona ti ta hambeta ti pfuna vagandzeri-kulobye ni van’wana hi nkarhi wa ku pfumala.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 4]

Ku sukela hi 1994, Timbhoni ta Yehovha ta le Yuropa ntsena ti rhumele tithani to tlula 190 ta swakudya, swiambalo, mirhi ni swilo swin’wana swa mphalalo swi ya exifundzheni xa Mativa Lamakulu eAfrika.

[Bokisi leri nga eka tluka 6]

Rirhandzu Ra Vukreste Ra Tirha

Exikarhi ka lava hlanganyeleke hi ku hiseka eka tsima ro “Pfuna Zaire” le Furwa a ku ri Ruth Danner. Loko a ha ri n’wana, u khotsiwile etikampeni ta nxaniso ta Manazi hikwalaho ka ripfumelo ra yena ra Vukreste. U te: “A hi tsakile swinene ku endlela vamakwerhu va xinuna ni va xisati va le Afrika swo karhi! Kambe a ku ri ni xin’wana lexi ndzi tsakiseke ku tlula mpimo. Hi 1945, loko hi tlhelela ekaya hi huma eJarimani, a hi nga ri na nchumu hi ku helela. Hambi ku ri swiambalo leswi a hi swi ambarile a hi lo lomba. Kambe, hi ku hatlisa hi kume mpfuno wa swilo leswi vonakaka eka vamakwerhu va moya va le Amerika. Kutani mphalalo lowu wu ndzi pfumelele ku tlhela ndzi kombisa musa lowu hi kombisiweke wona khale swinene. Mawaku lunghelo ro va xiphemu xa ndyangu wo tano lowukulu wa vamakwerhu lava kombisaka rirhandzu ra Vukreste!”—Yohane 13:34, 35.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Ku nga ri khale—misava ya paradeyisi leyi nga ta va ni ndzalo eka hinkwavo