Malunghana ni munhu, Genesa 1:26 yi vika leswaku Xikwembu xi te: “A hi endleni munhu hi šifaniso ša hina.” Kutani a fanele a va ni timfanelo ta Xikwembu, ku nga ri mikhuva leyi humaka eka xiharhi. Genesa 2:7 yi engetela yi ku: “Yehova Šikwembu a v̌umba munhu [hayi hi xivumbiwa xin’wana lexi a xi ri kona kambe] hi nṭhuri wa misav̌a, a huhutela e tinhompfini ta yena e ku hefemula ka v̌utomi.” A ku na nchumu lexi yelanaka ni hundzuluko laha, kambe ematshan’weni ya sweswo, i ku hlamuseriwa ka ntumbuluko lowuntshwa.

Xana Xikwembu xi vumbe timiliyoni hinkwato ta tinxaka-nxaka ta swilo leti nga kona emisaveni namuntlha?

Genesa ndzima 1 yi vula ntsena leswaku Xikwembu xi vumbe xin’wana ni xin’wana hi “tinšaka ta ŝona.” (Gen. 1:12, 21, 24, 25) Loko xi lunghiselela Ndhambhi ya misava hinkwayo esikwini ra Nowa, Xikwembu xi lerise leswaku swirho leswi yimelaka “rišaka” rin’wana ni rin’wana ra swiharhi swa nhova ni leswi hahaka swi nghenisiwa engalaveni. (Gen. 7:2, 3, 14) “Rišaka” rin’wana ni rin’wana ri ni xitekela hi tinxaka-nxaka to tala. Xisweswo ku vikiwa leswaku ku ni mihlovo ya timbyana yo tlula 400 leyi hambaneke, ni tihanci ta tinxaka ta kwalomu ka 250. Swiharhi swin’wana ni swin’wana leswi kotaka ku tswalana i “rišaka” rin’we leri hlamuseriwaka eka Genesa. Hi ku fanana, vanhu va tinxaka hinkwato—va le Vuxeni, va le Afrika, va le Caucasus, Madinka ya le Sudan lama leheke timitara timbirhi na Vamanghimana lava hundzakanyana mitara—va pfa eka mpatswa wun’we wo sungula, Adamu na Evha.—Gen. 1:27, 28; 3:20.

I yini lexi vangelaka ku fana lokukulu eka xivumbeko xa swilo leswi hanyaka?

‘Xikwembu . . . xi vumbe swilo hinkwaswo.’ (Ef. 3:9) Kutani xin’wana ni xin’wana xi ni Muendli un’we Lonkulu.

“Swilo hinkwaswo swi tumbuluxiwile hi yena [N’wana wa Xikwembu la velekiweke a ri swakwe, loyi a veke Yesu Kreste loko a ri emisaveni], kutani a ku na xilo na xin’we lexi tumbulukeke loko ku nga ri hi yena.” (Yoh. 1:3) Kutani a ku ri ni Mutirhi un’we Lonkulu loyi Yehovha a endleke mintirho yakwe ya ntumbuluko ha yena.—Swiv. 8:22, 30, 31.

Xana swilo leswi vuako hinkwabyo byi endliweke ha swona swi huma kwihi?

Vativi va sayense va kume leswaku vuako i xivumbeko lexi hlanganeke xa matimba. Leswi swi kombisiwa hi ku buluka ka matlharhi ya nyutliya. Mutivi wa tinyeleti Josip Kleczek u ri: “Swiphemu swo tala kumbe hinkwaswo swa swilo swi nga vumbiwa hi ku endla matimba ma hundzuka nchumu wa xiviri.”—The Universe (Boston, 1976), Vhol. 11, tl. 17.

Xana matimba yo tano ma huma kwihi? Endzhaku ko vutisa leswaku, “I mani l’a tumbulušeke ŝilo ŝeŝo [tinyeleti ni tiplanete]?”, Bibele yi vula leswi malunghana na Yehovha Xikwembu, “Hi ntamu lo’wukulu wa yena, ni matimba la’makulu ya yena, ku hav̌a šiṅwe le’ši pfumalekaka.” (Esa. 40:26) Kutani Xikwembu hi xona Xihlovo xa “ntamu lo’wukulu” lowu a wu laveka leswaku ku vumbiwa vuako hinkwabyo.

Xana ntumbuluko hinkwawo wu endliwe hi masiku ya tsevu ntsena ku nga si hela malembe ya 6 000 ku ya eka 10 000 lama hundzeke?

Ntiyiso a wu pfumelelani ni mhaka yo tano: (1) Ku vonakala loku humaka eka nyeleti leyi vitaniwaka Andromeda ka vonaka ni vusiku lebyi baseke exiphen’wini xa misava xa le n’walungwini. Swi teka malembe ya kwalomu ka 2 000 000 leswaku ku vonakala koloko ku fika emisaveni, leswi kombaka leswaku vuako hinkwabyo byi fanele byi ri ni malembe ya timiliyoni hi vukhale. (2) Swilo leswi humesiwaka hi ku hlakala ka maribye emisaveni swi tiyisekisa leswaku xivumbeko xa maribye man’wana xi tshamise sweswo ku ringana magidi ya timiliyoni ta malembe.

Genesa 1:3-31 a yi hlamuseli ntumbuluko wo sungula wa xirhendzevutana kumbe swivumbiwa swa le tilweni. Yi hlamusela ku lunghiseleriwa ka misava leyi ana yi nga kona leswaku vanhu va tshama ka yona. Leswi swi katsa ku tumbuluxiwa ka matsavu, swivumbiwa swa lwandle, swivumbiwa leswi hahaka, swiharhi leswi hanyaka emisaveni, ni mpatswa wo sungula wa vanhu. Hinkwaswo leswi ku vuriwa leswaku swi endliwe exikarhi ka “masiku” ya tsevu. Hambi swi ri tano, rito ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke va ku “siku” ri ni tinhlamuselo to hambana-hambana, ku katsa ‘nkarhi wo leha; nkarhi lowu hlanganisaka xiendlakalo xo hlawuleka.’ (Old Testament Word Studies, Grand Rapids, Mich.; 1978, W. Wilson, tl. 109) Rito leri tirhisiweke ri pfumelela mianakanyo ya leswaku “siku” rin’wana ni rin’wana kumbexana a ku ri malembe ya magidi hi ku leha.

Pagatori

Nhlamuselo: “Hi ku ya hi dyondzo ya Kereke [ya Rhoma Khatholiki], i tiko, ndhawu kumbe xiyimo xo karhi, emisaveni yin’wana . . . laha mimoya-xiviri ya lava faka va ri exiyin’weni xo kombisiwa tintswalo, kambe yi nga si suseriwa ku nga hetiseki ka yona, yi suriwaka swidyoho leswi nga nyawuriki kumbe yi xupuriwa swa nkarhinyana hikwalaho ka swidyoho leswitsongo ni leswikulu leswi se swi rivaleriweke, hi ku endla tano, yi basisiwa yi nga si nghena etilweni.” (New Catholic Encyclopedia, 1967, Vhol. XI, tl. 1034) A hi dyondzo ya Bibele.

Xana dyondzo ya pagatori yi sekeriwe eka yini?

Endzhaku ka ku kambisisa leswi vatsari va Khatoliki va swi vuleke malunghana ni tindzimana to tanihi 2 Maccabees 12:39-45, Matewu 12:32 na 1 Vakorinto 3:10-15, New Catholic Encyclopedia (1967, Vhol. XI, tl. 1034) yi ri: “Hi ku ya hi vuxopaxopi byo hetelela, dyondzo ya Khatoliki ya pagatori yi sekeriwe eka ndhavuko, hayi eMatsalweni yo Kwetsima.”