Tinhlamuselo
1. Hi Nga N’wi Tiva Njhani Babilona Lonkulu?
Hi swi tivisa ku yini leswaku “Babilona Lonkulu” u yimela vukhongeri hinkwabyo bya mavunwa? (Nhlavutelo 17:5) Xiya leswi landzelaka:
U endla mitirho yakwe emisaveni hinkwayo. Babilona Lonkulu u hlamuseriwa a tshame ehenhla ka “mitshungu ni matiko.” U “[fuma] tihosi ta misava.”—Nhlavutelo 17:15, 18.
Babilona Lonkulu a hi ntlawa wa politiki kumbe n’wamabindzu. “Tihosi ta misava” ni “van’wamabindzu” va pona loko Babilona Lonkulu a lovisiwa.—Nhlavutelo 18:9, 15.
A nga yimeli Xikwembu. U vitaniwa nghwavava hikuva u endla mintwanano ni mifumo leswaku a kuma mali ni swin’wana. (Nhlavutelo 17:1, 2) U hambukisa matiko hinkwawo. U vange mafu ya vanhu vo tala.—Nhlavutelo 18:23, 24.
Tlhelela eka dyondzo 13 yinhla ya vutsevu
2. Mesiya A A Ta Humelela Rini?
Bibele yi profete leswaku a ku ta va ni mavhiki ya 69 kukondza Mesiya a fika.—Hlaya Daniyele 9:25.
Ma sungule rini mavhiki ya 69? Ma sungule hi 455 B.C.E. Hi nkarhi wolowo, Ndhuna Nehemiya u fike eYerusalema a “pfuxa” muti.—Daniyele 9:25; Nehemiya 2:1, 5-8.
Mavhiki ya 69 ma teke nkarhi wo tanihi kwihi? Vuprofeta byin’wana bya Bibele byi kombisa leswaku siku ri yimela lembe. (Tinhlayo 14:34; Ezekiyele 4:6) Kutani vhiki rin’wana ni rin’wana ri yimela malembe ya nkombo. Eka vuprofeta lebyi, mavhiki ya 69 ma ringana ni malembe ya 483 (69 x 7).
Mavhiki ya 69 ma hele rini? Loko hi hlayela malembe ya 483 ku sukela hi 455 B.C.E. ma hi yisa eka lembe ra 29 C.E.a Leri i lembe leri Yesu a nga khuvuriwa ha rona a tlhela a va Mesiya!—Luka 3:1, 2, 21, 22.
Tlhelela eka dyondzo 15 yinhla ya vuntlhanu
3. Vutshunguri Lebyi Katsaka Ngati
Ku ni vutshunguri byin’wana lebyi muvabyi a tshunguriwaka ku tirhisiwa ni ngati yakwe. Byin’wana bya vutshunguri lebyi byi katsa ku va muvabyi a nyikela hi ngati yakwe kumbe va yi hlayisa a nga si endliwa vuhandzuri. Vakreste a va byi amukeli vutshunguri lebyi.—Deteronoma 15:23.
Kambe, ku nga ha va ni vutshunguri byin’wana lebyi amukelekaka. Byi katsa ku tekiwa ka ngati leswaku yi kamberiwa, ku basisa ngati hi muchini (hemodialysis), ku vevukisa ngati (hemodilution), ku ponisa tisele (cell-salvage) kumbe ku tirhisa muchini wo pfuneta ku tirha ka mbilu ni mahahu. Mukreste un’wana ni un’wana u fanele a tiendlela xiboho xa ndlela leyi ngati yakwe yi faneleke yi tirhisiwa ha yona emhakeni ya swa vutshunguri, loko a kamberiwa mavabyi ni loko a ri karhi a endliwa vuhandzuri. Dokodela ha un’we a nga tirhisa tindlela leti ta matshungulelo hi ndlela leyi hambaneke. Loko Mukreste a nga si teka xiboho xa ndlela leyi a nga ta tshunguriwa ha yona, u fanele a rhanga a tiva leswaku ngati yakwe yi ta tirhisiwa njhani. Xiya swivutiso leswi landzelaka:
Ku vuriwa yini loko ngati yin’wana ya mina yi humesiwa emirini wa mina ivi ndlela leyi yi khulukaka ha yona yi kavanyeteka swa xinkarhana? Xana ripfalo ra mina ra ndzi pfumelela leswaku ndzi yi teka ya ha ri ngati ya mina naswona swi nga lavi leswaku ndzi yi “halata ehansi”?—Deteronoma 12:23, 24.
Ku vuriwa yini loko ngati ya mina yi humesiwa emirini wa mina yi pfanganisiwa ni mirhi yo karhi kutani yi tlheriseriwa emirini wa mina loko ndzi ri karhi ndzi endliwa vuhandzuri? Xana ndzi nga amukela vutshunguri byo tano kumbe ripfalo ra mina leri leteriweke hi Bibele ri ta ndzi kingindza loko ndzo byi amukela?
Tlhelela eka dyondzo 39 yinhla ya vunharhu
4. Loko Vatekani Va Hambana
Rito ra Xikwembu ri byela vatekani leswaku va nga hambani naswona ri swi veka erivaleni leswaku loko vo hambana, a va fanelanga va ya tekana ni vanhu van’wana. (1 Vakorinto 7:10, 11) Kambe, ku ni swiyimo swin’wana leswi endlaka Vakreste van’wana va teka xiboho xa leswaku va hambana.
Ku nga hlayisi ndyangu hi vomu: Wanuna u ala ku hlayisa ndyangu wakwe lerova wu tikuma wu ri evusiwaneni wu kala ni swo tihanyisa hi swona.—1 Timotiya 5:8.
Ku biwa hi ndlela ya tihanyi: Nuna kumbe nsati loyi a xanisiwaka hi munghana wa yena wa vukati swi nga endla leswaku vutomi bya yena byi va ekhombyeni.—Vagalatiya 5:19-21.
Ku siveriwa ku gandzela Yehovha hilaha ku heleleke: Munghana wa vukati u endla swi nga koteki leswaku nuna kumbe nsati a gandzela Yehovha.—Mitirho 5:29.
5. Tiholideyi Ni Mikhuvo
Vakreste a va katseki eka tiholideyi leti nga n’wi tsakisiki Yehovha. Kambe Mukreste ha un’we u fanele a tirhisa ripfalo rakwe leri leteriweke hi Bibele leswaku a vona ku u yi huma njhani loko swi ta eka tiholideyi to tano. Xiya swikombiso swi nga ri swingani.
Munhu u ku navelela holideyi leyinene. U nga ha n’wi hlamula u ku, “Inkomu.” Loko munhu a lava ku tiva swo tala, u nga n’wi hlamusela leswaku hikwalaho ka yini u nga yi tlangeli holideyi yoleyo.
Nuna kumbe nsati wa wena la nga riki Mbhoni ya Yehovha, u ku rhamba leswaku mi ya dya swakudya ni maxaka hi holideyi yo karhi. Loko ripfalo ra wena ri ku pfumelela leswaku u ya, u nga hlamusela nuna kumbe nsati wa wena ma ha ri ekaya leswaku loko vo endla mikhuva leyi nga fambisaniki ni Matsalwa, a wu nge katseki.
Muthori wa wena u ku nyika bonasi hi nkarhi wa tiholideyi. Xana u fanele u yi ala? A swi tano. Xana muthori wa wena u teka bonasi yoleyo ku ri xiphemu xa ku tlangela holideyi kumbe u yi teka ku ri ndlela yo khensa ntirho wa wena?
U nyikiwa nyiko hi nkarhi wa tiholideyi. Loyi a ku nyikaka nyiko a nga ha ku: “Ndza swi tiva leswaku a wu ti tlangeli tiholideyi kambe ndzi tsakela ku ku nyika nyiko leyi.” Kumbexana munhu yoloye u ku kombisa malwandla. Hi hala tlhelo, xana xi kona xivangelo lexi endlaka u ehleketa leswaku u ku ringa ripfumelo kumbe u ku sindzisa leswaku u yi tlangela? Endzhaku ko ehleketisisa hi swivutiso leswi, swi le ka wena loko u ta amukela nyiko yoleyo kumbe doo! Eka swiboho hinkwaswo leswi hi swi endlaka, hi lava ku va ni ripfalo lerinene ni ku tshembeka eka Yehovha.—Mitirho 23:1.
Tlhelela eka dyondzo 44 yinhla yo sungula
6. Mavabyi Lama Tlulelaka
Leswi hi rhandzaka vanhu, hi endla leswi hi nga swi kotaka leswaku hi nga va tluleti mavabyi. Hi endla leswi loko hi ri ni mavabyi lama tlulelaka kumbe loko hi vona onge hi na wona. Sweswo hi swi endla hileswi Bibele yi hi lerisa yi ku: “U fanele u rhandza warikwenu hi ndlela leyi u tirhandzaka ha yona.”—Varhoma 13:8-10.
Munhu la nga ni vuvabyi lebyi tlulelaka a nga swi kombisa njhani leswaku u rhandza vanhu van’wana? A nga fanelanga a kombela van’wana leswaku va n’wi haga kumbe va n’wi tswontswa. A nga fanelanga a khunguvanyeka loko van’wana va nga n’wi rhambi emakaya ya vona leswaku va tisirhelela. Loko munhu la nga ni vuvabyi lebyi tlulelaka a nga siya eku khuvuriweni, u fanele a byela muhlanganisi wa huvo ya vakulu hi vuvabyi byakwe leswaku ku ta endliwa malunghiselelo ya ku sirhelela lava yaka eku khuvuriweni. Loko munhu yoloye a nga si sungula timhaka ta ku rhandzana, hi ku tirhandzela u fanele a rhanga a ya kamberiwa ngati. Loko u endla leswi u kombisa leswaku wa khathala hi vanhu van’wana hi ku va u ‘nga ehleketi hi leswi vuyerisaka wena ntsena, kambe u ehleketelela ni van’wana.’—Vafilipiya 2:4.
Tlhelela eka dyondzo 56 yinhla ya vumbirhi
7. Bindzu Ni Timhaka Ta Le Nawini
Hi nga papalata swiphiqo swo tala loko hi tsala hansi swilo hinkwaswo leswi hi twananaka ha swona etimhakeni ta mali, hambiloko hi endla ntwanano ni Mukrestekulorhi. (Yeremiya 32:9-12) Nilokoswiritano, Vakreste va nga ha pfa va nga voni swilo hi tihlo rin’we eka swa timali kumbe eka timhaka tin’wana. Va fanele va hatla va lulamisa timhaka hi ku rhula va nga katsi vanhu van’wana.
Hi fanele hi ti lulamisa njhani timhaka letikulu to fana ni ku tekeriwa mali hi vutsotsi kumbe ku onhiwa vito? (Hlaya Matewu 18:15-17.) Yesu u hlamusele swilo swinharhu leswi hi faneleke hi swi endla:
Ringetani ku lunghisa timhaka mi nga nghenisi vanhu van’wana.—Vona ndzimana 15.
Loko sweswo swi nga tirhi, kombela makwerhu un’we kumbe vambirhi evandlheni lava nga ni ntokoto leswaku va famba na wena.—Vona ndzimana 16.
Loko mhaka ya kona na sweswi yi nga si lungha hi kona u nga yaka eka vakulu.—Vona ndzimana 17.
Hi ntolovelo, a hi fanelanga hi yisa vamakwerhu ekhoto hikuva sweswo swi nga thyakisa vito ra Yehovha ni vandlha. (1 Vakorinto 6:1-8) Kambe ku ni swiyimo swin’wana leswi lavaka ku lulamisiwa hi nawu swo fana ni ku dlaya vukati, ku kuma mfanelo ya ku kurisa n’wana endzhaku ko dlaya vukati, ku kuma mali ya sapoti, ya ndzindzakhombo, ya bindzu leri weke ri kolota ni ku tsarisiwa leswaku hi wena mudyandzhaka wa xuma xo karhi. Mukreste la yaka ekhoto leswaku a lulamisa timhaka to fana ni leti hi moya wo rhula, a nga tluli nawu wa Bibele.
Loko ku katseka milandzu leyikulu, yo fana ni ku pfinya, ku xanisa n’wana hi swa masangu, ku hlaseriwa, ku yiveriwa swilo leswikulu kumbe ku dlaya munhu, Mukreste la vikaka nandzu emaphoriseni a nga tluli nawu wa Bibele.
a Ku sukela hi 455 B.C.E. ku ya eka 1 B.C.E. i malembe ya 454. Ku sukela eka 1 B.C.E. ku ya eka 1 C.E. i lembe rin’we (a ku nga ri na lembe leri a ri sungula eka ziro). Kutani ku sukela eka 1 C.E. ku ya fika eka 29 C.E. i malembe ya 28. Leswi swi hi nyika malembe ya 483.