Nicaragua

Swi fanerile leswaku Nicaragua yi hlamuseriwa tanihi ndhawu yo hisa leyi nga paradeyisi. Timbuwa ta yona ta le vuxeni ti langutane ni mati ya Lwandle ra Kharibiya. Magandlati lamakulu ya Lwandle ra Pacific ma fika ma ba ribuwa ra le vupela-dyambu. Loko u languta tiko leri u ri ehenhla, ri ni makhwati ya mixakaxaka, mapurasi ni milambu ni mativa yo tala lama langutekaka ku fana ni ndzalama leyi nga endzeni ka mincele ya khale leyi vangiweke hi tivholkheno. Kambe, mativa lawa ma vonaka ma ri swidan’wana loko ma pimanisiwa ni mativa mambirhi lamakulu—ku nga Tiva ra Nicaragua ni ra Managua. Tiva ra Nicaragua ri funengete ndhawu leyi ringanaka 8 200 wa swikwere-khilomitara, leswi vulaka leswaku ri teka ndhawu leyi tlulaka 6 wa tiphesente etikweni hinkwaro!

Ntsindza wa rona, ku nga Managua, wu le dzongeni wa ribuwa ra Tiva ra Managua, leri funengetaka ndhawu leyi ringanaka swikwere-khilomitara swa 1 000. Swi fanerile leswi rito leri nge “Managua,” hi rin’wana ra tindzimi ta kwalaho ri vulaka “ndhawu leyi ku nga ni mati yo tala.” Le Managua ku ni vaaki va kwalomu ka miliyoni—ku nga 20 wa tiphesente ta vaaki hinkwavo va tiko leri, lava nga ntlhanu wa timiliyoni, hileswi ku nga ntsindza wa swilo swa hulumendhe ni wa mabindzu. Yi kumeka endhawini leyi nga rivala ya Pacific leyi nga anamangiki, leyi eka yona ku akeke kwalomu ka 60 wa tiphesente ta vanhu va le Nicaragua. Van’wana lava endlaka 30 wa tiphesente va tshama etindhawini ta le tintshaveni leti avaka tiko, kasi lavan’wana—lava nga ehansi ka 10 wa tiphesente—va tshama etlhelo ra le vuxeni eswifundzheni leswi nga riki na vaaki vo tala, leswi vanhu va kona va tifumaka naswona swi tekaka hafu ya tiko rero.

Endzilakaneni wa le dzongeni ra Nicaragua, tiko ra Amerika Xikarhi ri fika ri lala kutani ri ava Lwandle ra Kharibiya ni Lwandle ra Pacific hi mpfhuka lowu ringanaka 220 wa tikhilomitara. Kambe hikwalaho ka leswi Nambu wa San Juan wu khulukelaka elwandle ra Kharibiya wu suka eTiveni ra Nicaragua, Xihlala xa Rivas xi hambanisa lwandle ra Pacific ni tiva leri hi 18 wa tikhilomitara. Ku nga si akiwa Mugerho wa Panama, vafambi a va tolovele ku tsemakanya hi le xihlaleni lexi hambanisaka Nambu wa San Juan ni Tiva ra Nicaragua, leswi a swi endla leswaku ndhawu leyi yi rhandzeka swinene. Entiyisweni, matimu ma kombisa leswaku ndhawu leyi yi lawuriwe hi vanhu vo tala, ku katsa Mamaya, Maaztec, Matoltec na Machibcha, handle ka mimfumo yimbe—ku nga wa Spaniya, Furwa, Great Britain, Netherland, United States ni wa Soviet Union.

Swa vonaka leswaku Nicaragua yi ve ehansi ka nkucetelo wa tinyimba ni tinxaka to tala hileswi yi nga ni vanhu va tindzimi ni mindhavuko yo hambana-hambana. Hambileswi vaaki vo tala va le Pacific ku nga Mapaniya lama vakokwa wa wona a ma tekane ni valungu, xifundzha xa Kharibiya xi ni Mapaniya yo tala lama vakokwa wa wona a va tekane ni vaaki va kwalaho. U ta kuma Mamiskito, Macreole ni vanhu lava vakokwa wa vona a va tekane ni vanhu vambe va akelane ni Masumo, Marama ni Magarifuna—ku nga rixaka ra Vantima va le Kharibiya. Hambileswi vo tala va vanhu lava va ha khomeleleke eka ririmi ni ndhavuko wa rikwavo, va titsongahatile naswona va ni xinghana. Nakambe va byi rhandza ngopfu vukhongeri naswona vo tala va rhandza Bibele.

Hilaha hi nga ta swi vona hakona eka rungula leri, ndlela leyi vanhu va le Nicaragua va nga xiswona yi cinciwe hi swiyimo swo tika leswi ngo tiendlekela nileswi vangiweke hi vanhu. Hi xikombiso, Managua yi hlaseriwe kambirhi eka lembe-xidzana leri hundzeke hi ku tsekatseka ka misava, loku ku sunguleke eka xiphemu xa tiko lexi langutaneke ni lwandle ra Pacific. Tlhelo ra le vuxeni bya Nicaragua ri hlaseriwe hi khombo rin’wana leri ngo tiendlekela—ku nga swidzedze leswikulu leswi humaka elwandle ra Antlatic. Ku engetela kwalaho, maxangu man’wana ma vangiwe hi nyimpi ya xin’wana-manana, nhlunga-vuhosi ni valawuri va tihanyi.

Hambiswiritano, mati yo tenga ya ntiyiso wa Bibele ma kote ku nghena etikweni leri ro saseka ra mativa ni milambu, ma tisa nchavelelo ni ntshembo eka vanhu va magidi va timbilu letinene. (Nhlav. 22:17) Ina, malunghiselelo yo tala ya swilo swa moya lama nga kona eNicaragua namuntlha, ma kombisa mikateko leyi fuweke ya Yehovha entirhweni wo chumayela hi Mfumo etikweni leri, ngopfu-ngopfu loko ku langutiwa leswaku eka malembe ya makume tsevu lama hundzeke, ntirho wo chumayela mahungu lamanene a wu nga ri wukulu.

Masungulo Lamatsongo

Hi June 28, 1945, Francis Wallace ni makwavo, William, va fikile eManagua naswona a va ri mathwasana ya ntlawa wo sungula wa Xikolo xa Bibele xa Gilead xa Watchtower. Va sungule ku hlela ntirho wo chumayela mahungu lamanene eNicaragua kutani va pfulela varhumiwa va nkarhi lowu taka ndlela. Kambe a ku nga ri vona vo sungula ku chumayela hi rungula ra Mfumo endhawini leyi, hikuva hi 1934 makwerhu wa xisati la nga phayona loyi a a endzele etikweni leri, u fambise minkandziyiso eManagua ni le tindhawini tin’wana ta tiko. Nilokoswiritano, a va nga tati ni xandla vanhu lava a va tiva hi Timbhoni ta Yehovha hi 1945.

Loko majaha yaka Wallace ma sungula ntirho wa wona wo chumayela, ma tirhise gramafoni leyitsongo kutani ma tlanga tirhekhodo leti sekeriweke eBibeleni—sweswo a swi nga tolovelekanga nikatsongo emikarhini yoleyo le Nicaragua! Hikwalaho, hi n’hweti yo sungula, rungula ra Mfumo ri yingisiwe hi vanhu lava ringanaka 705.

Hi October elembeni rero, ku fike varhumiwa van’wana va mune— ku nga Harold na Evelyn vaka Duncan na Wilbert na Ann vaka Geiselman, mimpatswa leyi tekaneke. Hikwalaho ko hisekela ku twarisa Mfumo hi tindlela hinkwato leti kotekaka, va hlele leswaku ku hamba ku khomiwa minhlangano ya mani na mani. Xisweswo, hi November 1945 vanhu va le Nicaragua va nyikiwe swiphephana eswitarateni leswi a swi va rhamba leswaku va ya twa nkulumo ya Bibele. Hambileswi a ku ri ni mpfilumpfilu wa swa tipolitiki ni ku lwa exitarateni xa le kusuhi ni kwalaho, leswi a swi vonaka swi ta kavanyeta nongonoko, nhlangano wolowo wu ye emahlweni handle ko kavanyetiwa naswona nkulumo yoleyo yo sungula ya le rivaleni yi yingisiwe hi vanhu lava tlulaka 40. Hi nkarhi wolowo, Dyondzo ya Xihondzo xo Rindza ya vhiki ni vhiki ni Nhlangano wa Ntirho swi sungule ku khomeriwa ekaya ra varhumiwa.

Lembe ra 1946 ri ve leri tsakisaka eka varhumiwa ni le ka vanhu vo sungula lava amukeleke rungula ra Bibele. Un’wana wa vona a ku ri Arnoldo Castro la nga ni malembe ya 24 hi vukhale, loyi a n’wayitelaka loko a tsundzuka ndlela leyi a kumeke ntiyiso wa Bibele ro sungula ha yona. U ri: “Mina na Evaristo Sánchez na Lorenzo Obregón, lava a hi tshama swin’we ekamareni, hi endle xiboho xa ku dyondza Xinghezi swin’we. Kutani siku rin’wana Evaristo u vuye emakete a tamele buku yin’wana ivi a ku: ‘Ndzi kume Muamerika loyi a nga ta hi dyondzisa Xinghezi!’ Kambe, xexo a xi nga ri xona xikongomelo xa ‘mudyondzisi,’ nilokoswiritano, Evaristo u swi twisise hi ndlela yoleyo. Kutani loko nkarhi lowu vekiweke wu fika, hi vunharhu bya hina a hi ku langutele hi mahlo-ngati ku ta dyondzisiwa Xinghezi. ‘Mudyondzisi,’ ku nga Wilbert Geiselman, lowa murhumiwa u hlamarile a tlhela a tsaka loko a kuma ‘swichudeni swa Bibele’ leswi hisekaka swi n’wi rindzile naswona swi tamele buku hi voko.”

Arnoldo u ri: “Buku ya kona hi leyi nge ‘The Truth Shall Make You Free,’ leyi a hi yi dyondza kambirhi hi vhiki. Hi hetelele hi dyondze ntiyiso wa Bibele ku ri ni ku dyondza swo tala hi Xinghezi.” Arnoldo u khuvuriwe hi August 1946 eka nhlengeletano leyi khomeriweke eCleveland, eOhio, le U.S.A., endzhaku ka sweswo, u tlhelele eNicaragua leswaku a ya sungula ku phayona. Loko lembe rero ri hela, lavan’wana vambirhi a a tshama na vona ekamareni va khuvuriwile na vona.

Sweswi Evaristo Sánchez u ni malembe ya 83 hi vukhale naswona wa tsaka loko a tsundzuka minkarhi yoleyo ya le ku sunguleni. U ri: “Eku sunguleni a hi nga ri na yona ndhawu yo khomela minhlangano ya hina. Kambe leswi a hi nga talanga, hi khomele minhlangano laha varhumiwa a va tshama kona. Hi ku famba ka nkarhi, hi hirhe yindlu ya swithezi swimbirhi kutani hi hambete hi khomela kona minhlangano hi ri 30 ku ya eka 40.”

Majaha lawa manharhu a ma ri vanhu vo sungula eNicaragua ku ya ensin’wini ni varhumiwa, ma sungule hi ku tirha eManagua kutani ma ya etindhawini ta le kusuhi na kona. Enkarhini wolowo, Managua a yi ri yitsongo eka leswi yi nga xiswona namuntlha hikuva a yo va ni vanhu va kwalomu ka 120 000 ntsena. A ko va ni switarata swa 12 ntsena leswi a swi ri ni xikontiri, exikarhi ka doroba. Evaristo u ri: “A hi famba hi milenge. A ku nga ri na mabazi, ni mapatu a ma nga ri na xikontiri, a ku ri ni swiporo swa switimela ni swindledyana swa makalichi ntsena. Hikwalaho a hi tikuma hi famba entshurini kumbe endzhopeni, swi ya hi leswaku i nguva yo oma kumbe ya timpfula.” Kambe a va tirhelanga mahala, hikuva hi April 1946 vanhu va 52 va ve kona eXitsundzuxweni.

Ku Simekiwa Ka Rhavi

Hi n’hweti yoleyo Nathan H. Knorr na Frederick W. Franz, va endzele eNicaragua ro sungula va huma eyindlu-nkulu ya le Brooklyn. Emasikwini ya mune loko va endzile, vanhu va 158 va yingise nkulumo ya le rivaleni leyi nyikeriweke hi Makwerhu Knorr, leyi nge “Tsakani N’wina Matiko.” Makwerhu Franz u toloke nkulumo leyi a yi yisa eka Xipaniya. Loko a nga si famba, Makwerhu Knorr u simeke rhavi ra Timbhoni ta Yehovha eNicaragua leswaku ri ta langutela ntirho wolowo. William Eugene Call, loyi a a ri ni malembe ya 26 hi vukhale naswona a a ha ku rhumeriwa kona a huma eCosta Rica, u hlawuriwe ku va nandza wa rhavi.

Eka makume ya malembe lama landzeleke, rhavi ri simeke makaya ya varhumiwa etindhawini to kota Jinotepe, Masaya, León, Bluefields, Granada na Matagalpa. Ku tlhele ku endliwa malunghiselelo ya leswaku mulanguteri la famba-fambaka a endzela mavandlha ni mintlawa leswa ha ku simekiwaka leswaku a ta tiyisa ni ku khutaza vamakwerhu.

Ku Hlula Ka Vakaneti A Ku Tlhaveriwanga Hi Dyambu

Ku hiseka ka vamakwerhu ku hatle ku veka mihandzu kutani sweswo swi kavanyete ku rhula ka vafundhisi va Vujagana. Swikombiso swo sungula swa nkaneto swi vonake eBluefields, doroba leri nga eRibuweni ra Kharibiya laha a ku rhumeriwe varhumiwa vambirhi. Timhaka ti sungule ku onhaka hi October 17, 1952, loko huvo yi lerisa leswaku ntirho wa Timbhoni ta Yehovha wu siveriwa. Ntirho hinkwawo wa Timbhoni a wu yirisiwile naswona xileriso lexi a xi sayiniwe hi mutirhela-mfumo wa Ndzawulo ya ta ku Rhurha kambe a a hlohloteriwe hi mufundhisi wa Khatoliki.

Varhumiwa va le Bluefields, León, Jinotepe na le Managua va tivisiwile hi xileriso lexi. Ku endliwe xivilelo hi xiboho lexi eka vatirhela-mfumo lava a va ri ni matimba yo xi hundzula—ku katsa ni muungameri wa nkarhi wolowo, Anastasio Somoza García—kambe a swi pfunanga nchumu. Vamakwerhu va sungule ku hlengeletana hi mintlawa leyitsongo, ntirho wo fambisa timagazini eswitarateni wu yimisiwile naswona minkandziyiso leyi a yi ri erhavini yi yisiwe etindhawini leti hlayisekeke. Valala va hina va vukhongeri va humelerile hi ku endla leswaku ntirho wa hina wu yirisiwa, hi ku hi pharha hi mavunwa ya leswaku Timbhoni ta Yehovha a ti ri Makhomunisi. Ku laviwe gqweta leswaku ri endla xikombelo xo yisa xiboho lexi eka Huvo-nkulu ya Vuavanyisi.

Hambileswi vamakwerhu van’wana va chavisiweke hi vanhu, kambe vo tala va yime va tiyile. Varhumiwa lava a a va wupfile emoyeni naswona va nga chavi nchumu, va tiyise vamakwerhu va kwalaho, lava kombiseke leswaku va yingisa Rito ra Xikwembu hi ku hambeta va chumayela ni ku hlengeletana. (Mint. 1:8; 5:29; Hev. 10:24, 25) Hiloko hi June 9, 1953—endzhaku ka loko ku yirisiwa ka ntirho ku hete tin’hweti ta nhungu ntsena—huvo-nkulu yi tivisa xiboho xa yona lexi yi twananeke hi rito rin’we, lexi ha xona yi seketeleke Timbhoni ta Yehovha, yi tiyisekisa mfanelo ya nawu ya ku va ni ntshunxeko wa vugandzeri ni wo vulavula. Rhengu leri a ri tirhanga nikatsongo.

Mintlhontlho Leyi Varhumiwa Vo Sungula Va Langutaneke Na Yona

Varhumiwa vo sungula a va langutananga ni ku kanetiwa hi vafundhisi ntsena. Xiya xikombiso xa Sydney na Phyllis vaka Porter, lava nga mathwasana ya ntlawa wa vu-12 wa Gilead. Loko va fika eNicaragua hi July 1949, Sydney u hlawuriwe ku va mulanguteri wa xifundzha lexi a xi katsa tiko hinkwaro. U hlamusela leswi ntirho wa ku famba-famba a wu ri xiswona hi nkarhi wolowo. “A hi famba hi switimela ni mabazi. Hakanyingi a ku nga ri na vamakwerhu lava a hi ta tshama emakaya ya vona, hikwalaho a hi rhwala swo etlela eka swona ni xitofu lexitsongo lexi a hi virisa mati hi tlhela hi sweka hi xona. Minkarhi yo tala a hi tshama hi nga ri kona erhavini ku ringana mavhiki ya khume. Nsimu ya kona a yi veka mihandzu swinene, lerova ku ve ntlhontlho ku hambeta hi endzela lava tsakelaka etindhawini tin’wana. Hi xikombiso, endzhaku ka loko hi ve ni xifundzha xa Managua, Phyllis u fambise tidyondzo ta Bibele ta 16! Xana a a wu kuma kwihi nkarhi? A a fambisa tidyondzo ta yena hi siku leri a hi wisa ha rona ni hi madyambu lawa a hi nga ri na minhlangano ya vandlha.” Mawaku ndlela leyi varhumiwa volavo vo sungula a va tinyiketele ha yona!

Doris Niehoff, loyi a fikeke hi 1957, u hlamusela mayelana ni nkarhi wo sungula lowu a fikeke ha wona, u ri: “A ku ri eku heleni ka March, nguva yo oma, hikwalaho tiko a ri omile. Hi nkarhi wolowo mimovha a yi nga talanga; hikwalaho un’wana ni un’wana a a famba hi hanci—naswona a hakarhe xibamu! A wu vona onge u un’wana wa vatlangi va tifilimi ta le Vupela-dyambu. Emasikwini wolawo vanhu vo tala a va ri swigwili kumbe swisiwana, kambe a ku tele ngopfu swisiwana. Lexi a xi nyanyisa xiyimo, Nicaragua a yi lwa na Honduras, ma lwela tiko naswona etin’hwetini ta tsevu ndzi nga si fika, Muungameri Somoza García u dlayiwile kutani tiko ri sungule ku lawuriwa hi masocha.”

Doris u ya emahlweni a ku: “Ndzi averiwe ku tirha eLeón, ku nga yunivhesiti tlhelo doroba. Tanihi leswi a ndzi nga xi tivi kahle Xipaniya, swichudeni a swi rhandza ku tlanga hi mina. Hi xikombiso, loko ndzi kombela ku tlhela ndzi endzela swichudeni swo karhi leswaku hi ta bula hi Bibele, swi pfumerile kambe loko swi ndzi byela ‘mavito’ ya swona a swi hleka. Xin’wana xi tithye vito ra muungameri la dlayiweke naswona lexin’wana xi tithye vito ra muxenga-tiko la dumeke! Swa hlamarisa ku va ndzi nga khomiwanga loko ndzi tlhelela ndzi ta lava swichudeni leswi swi ndzi nyikeke mavito wolawo!”

Ku Vulavurisana Na Bixopo Wa Le Matagalpa

Kwalomu ka tikhilomitara ta 130 ku ya en’walungwini wa Managua, doroba ra Matagalpa ri le hansi ka switsunga leswi nga endhawini leyi ku byariweke kofi eka yona. Ku rhumeriwe varhumiwa va mune endhawini yoleyo hi 1957. Agustín Sequeira, loyi a a ri profesa wa tinhlayo ekholichini leyi a yi languteriwa hi tinani ta Josephine, u hlamusela xiyimo xa vukhongeri eMatagalpa hi nkarhi wolowo. U ri: “Vanhu vo tala a va ri Makhatoliki naswona a va chava vafundhisi kambe ngopfu-ngopfu vabixopo. A ndzi n’wi hlawule ku va muyimeri wa un’wana wa vana va mina loko a khuvuriwa.”

Hikwalaho ko chava, rhavi a ri swi kotanga ku kumela varhumiwa ndhawu yo tshama. Hi xikombiso loko rhavi ri endla malunghiselelo yo hirha yindlu, ri tivise n’wini wa yindlu loyi a a ri gqweta leswaku varhumiwa va ta khomela minhlangano ya Vukreste eka yona. U te: “Swi lulamile.”

Loko a hlamusela leswi endlekeke endzhaku, Doris Niehoff u ri: “Siku leri hi fikeke ha rona ni nhundzu ya hina, n’wini wa muti u vonake a nga tsakanga. U vule leswaku u hi bele thelegiramu a hi tivisa leswaku hi nga ha ti. Ha yini? Mubixopo u n’wi xungetile hi ku n’wi byela leswaku loko a hi nyika ndhawu, n’wana wa yena wa jaha a nge ngheni xikolo xa Khatoliki. Lexi tsakisaka, a hi yi kumanga thelegiramu ya kona naswona ana se a hi hakele mali ya n’hweti yoleyo.”

Doris u engeta a ku: “En’hwetini yoleyo hi kume yindlu yin’wana kambe a swi nga olovi. Loko mubixopo a ringete ku tshikilela n’wamabindzu wa kwalaho wa vurhena loyi a a ri n’wini wa yindlu leyi, u n’wi hlamule a ku: ‘Loko wo ndzi nyika madzana ya mune ya ti-cordoba n’hweti yin’wana ni yin’wana, ndzi ta va hlongola.’ Mubixopo a nga swi kotanga ku yi hakela. Hambiswiritano, sweswo a swi n’wi hetanga matimba, u ye eswitolo hinkwaswo a ya vekela swiphephana leswi lumaka vanhu ndleve leswaku va nga vulavuli ni Timbhoni ta Yehovha. U tlhele a byela vini va switolo leswaku va nga hi xaviseli.”

Hambileswi varhumiwa a va hiseka, a ku na munhu ni un’we eMatagalpa la vonakeke a rhandza ntiyiso wa Bibele. Hambiswiritano, Agustín profesa wa tinhlayo a a ri ni swivutiso swo tala leswi a a lava tinhlamulo ta swona. Hi xikombiso, u hlamarisiwe hi vukona bya swihondzo leswi akiweke hi nkarhi wa Vafaro kambe vona va fe khale! Wa ha tsundzuka kahle leswaku murhumiwa u n’wi endzerile, kutani a n’wi hlamula swivutiso swa yena hi ku tirhisa Bibele. Agustín u ri: “Ndzi tsakisiwe hi matsalwa lama kombisaka leswaku munhu a a nga vumberiwanga ku fa, kambe a a vumberiwe ku hanya hilaha ku nga heriki emisaveni leyi nga paradeyisi nileswaku vafi va ta pfuxiwa. Swi hatle swi va erivaleni eka mina leswaku sweswo i ntiyiso.” Xana Agustín u angurise ku yini? Agustín u ri: “Ndzi sungule ku chumayela un’wana ni un’wana ekholichini leyi a ndzi dyondzisa eka yona, ku katsa ni nhloko ya xikolo, leyi a yi ri nani. Hiloko yi ndzi rhamba leswaku ndzi yi endzela hi Sonto leswaku hi ta bula hi ta ‘ku hela ka misava.’ Lexi ndzi hlamariseke, loko ndzi fika mubixopo luya wa le Matagalpa a a ndzi rindzile.”

U te: “Xaka ra mina, ndzi twa leswaku u lahla ripfumelo.”

Ndzi te: “Rihi ripfumelo ra kona? Mi vula leri no va kona a ri nga ri kona? Phela sweswi hi kona ndzi dyondzaka ku va ni ripfumelo ra ntiyiso.”

Hiloko ku sungula bulo leri heteke tiawara tinharhu, nani yi ri karhi yi rhiye ndleve. Agustín a a hisekela ripfumelo ra yena leri a ha ku ri kumaka lerova minkarhi yin’wana a a nga bi mariri. U kale a vula leswaku dyondzo leyi nga riki ya Vukreste ya ku nga fi ka moya-xiviri i rhengu ra ku dyelela vanhu lava nga tiviki nchumu. Leswaku Agustín a pfuna mubixopo a kota ku twisisa mhaka leyi, u te: “Hi xikombiso, a hi nge mana wa mina u file. Hi ntolovelo ndzi ta eka wena ndzi kombela u ndzi endlela nkhuvo wa Masa, hikuva moya-xiviri wa yena wu le pagatori. Wa ndzi hakerisa leswaku u ndzi endlela nkhuvo lowu. Endzhaku ka masiku ya nhungu, ku fanele ku endliwa nkhuvo wun’wana wa Masa. Endzhaku ka lembe ku fanele ku endliwa wun’wana nakambe, swi fambisa sweswo. Kambe a wu si tshama u ndzi byela u ku: ‘Xaka ra mina, a ndzi nge he endli minkhuvo yin’wana ya Masa hikuva moya-xiviri wa mana wa wena wu humile epagatori.’”

Mubixopo u te: “Ina! Phela i Xikwembu ntsena lexi tivaka leswaku moya-xiviri wu huma rini!”

Agustín u vutise a ku: “Kambe, u swi tivise ku yini loko wu nghena leswaku u ta sungula ku ndzi hakerisa?”

Ku ve ni nkarhi ebulweni rero loko Agustín a tshaha tsalwa rin’wana ra Bibele, nani yi byela mubixopo yi ku: “Vona, Bixopo! A nga tirhisi Bibele ya ntiyiso; i ya Malutere!”

Mubixopo u hlamule a ku: “Doo, i Bibele leyi ndzi n’wi nyikeke yona.”

Loko bulo ri ri karhi ri ya emahlweni, Agustín u hlamarile loko a twa bixopo a vula leswaku munhu a nga fanelanga a pfumela swilo hinkwaswo leswi Bibele yi swi vulaka. Agustín u ri: “Endzhaku ka bulo rero, se a ndzi khorwisekile leswaku vafundhisi va Vujagana, ku fana ni varhangeri va vukhongeri va le nkarhini wa Yesu, va rhandza mindhavuko ya kereke ku tlula Rito ra Xikwembu.”

Hi February 1962, Agustín Sequeira u ve muhuweleri wo sungula la khuvuriweke eMatagalpa. U hambete a endla nhluvuko emoyeni, hi ku famba ka nkarhi a va phayona a tlhela a va nkulu naswona ku sukela hi 1991 u ve xirho xa Komiti ya Rhavi ra le Nicaragua. Le Matagalpa ntsena, hi lembe ra ntirho ra 2002, a ku ri ni mavandlha mambirhi lama kulaka, lama nga ni ntsengo wa vahuweleri va Mfumo va 153.

Maphayona Yo Hlawuleka Lama Nga Karhaliki

Vo tala lava amukeleke mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu va susumeteleke ku ndlandlamuxa vutirheli bya vona hi ku hlanganyela entirhweni wa vuphayona. Van’wana va vona i Gilberto Solís; nsati wakwe, María Cecilia; na sesi wa yena, María Elsa. Hi vunharhu bya vona va khuvuriwe hi 1961, naswona endzhaku ka malembe ya mune va vumbe ntlawa wa maphayona yo hlawuleka lama humelelaka. Mavandlha ya kaye yo hambana-hambana lama nga etindhawini to hambana-hambana ta tiko ma simekiwile kumbe ma tiyisiwa hi ntlawa lowu. Xiavelo xin’wana xa wona a ku ri Xihlala xa Ometepe lexi nga eTiveni ra Nicaragua.

Xihlala xa Ometepe xi funengete ndhawu yo ringana 276 wa swikwere-khilomitara naswona xi ni tintshava timbirhi ta vholkheno, leyi yin’wana ya tona yi leheke 1 600 wa timitara. Loko u languta tintshava leti ta vholkheno u ri ehenhla ti endla leswaku xihlala lexi xi vonaka xi vumbeke ku fana ni nomboro ya nhungu. Maphayona lawa manharhu a ma sungula ku tirha eOmetepe ka ha ri mpundzu swinene, ma famba hi bazi ku fikela laha ri helelaka kona kutani ma ya emahlweni hi milenge—hakanyingi ma nga vehelanga tintangu—eribuweni ra sava ma ya eswimitanini swo tala swa xihlala lexi. Endzhaku ka tin’hweti ta kwalomu ka 18, ma simeke mintlawa yo hlayanyana ya swichudeni swa Bibele leyi nga yoxe exihlaleni hinkwaxo xa Ometepe, lowukulu eka yona a wu ri eLos Hatillos.

Loko va nga si va vahuweleri vanhu va le Los Hatillos a va tihanyisa hi ku rima fole, kambe sweswi ripfumelo ra vona leri leteriweke hi Bibele a ri nga ha ta va pfumelela leswaku va endla tano. Hikwalaho ka sweswo vo tala va sungule ku tihanyisa hi ku phasa tinhlampfi, hambileswi a va nga kumi mali yo tala. Mawaku ntsako lowu ndyangu waka Solís wu veke na wona loko wu vona ripfumelo ro tano naswona wu vone mikateko yin’wana yo tala leyi fuweke leyi humaka eka Yehovha evutirhelini bya wona! Entiyisweni, nhlayo ya vahuweleri endhawini yoleyo yi andze hi ku hatlisa yi va 32, kutani sweswo swi endle leswaku ku va ni xilaveko xa Holo ya Mfumo. Un’wana wa vahuweleri lavantshwa, ku nga Alfonso Alemán, u byale makhalavatla kutani hi ku tirhandzela a nyikela hi ndhawu yakwe leswaku ku akiwa holo eka yona. Kambe, xana vahuweleri va le Los Hatillos a va ta yi kuma kwihi mali yo aka?

Gilberto Solís, u hlele leswaku ku va ni vatirhi va ku tirhandzela lava nga ta byala timbewu ta makhalavatla leti humaka eka Makwerhu Alemán, endhawini leyi nyikeriweke. Gilberto u khutaze ntlawa lowu leswaku wu khathalela “makhalavatla [lawa] ya Yehovha,” a wu vekela xikombiso lexinene hi ku tirha hi matimba. María Elsa, wansati lontsongo kambe a ri ni matimba, u hlamusela ndlela leyi ntlawa lowutsongo wa vahuweleri a wu khathalela swibyariwa leswi ha yona. U ri: “A hi hamba hi pfuka nimpundzu swinene, ka ha lo dzwii, leswaku hi ya cheleta nsimu. Hi kume ntshovelo lowunene kanharhu. Makwerhu Alemán u tirhise byatso bya yena leswaku a tsemakanya Tiva ra Nicaragua a ya eGranada kutani a fika a xavisa makhalavatla wolawo ivi a xava swo aka ha swona. Holo ya Mfumo ya le Los Hatillos yi akiwe hi ndlela yoleyo, naswona hi yona mhaka leyi buti wa mina a yi vitaneke holo leyitsongo leyi akiweke hi mali ya makhalavatla.” Ku sukela eka masungulo wolawo lama nga nyawuriki, sweswi Xihlala xa Ometepe xi ni mavandlha manharhu lamakulu.

Ku titsongahata, moya lowunene ni ku tshemba Yehovha hi ku helela loku Gilberto ni nsati swin’we ni sesi wa yena va swi kombiseke, ku khumbe timbilu ta vanhu vo tala. Gilberto a a tala ku vula a ku: “Minkarhi hinkwayo hi fanele ku teka vanhu lava ha ku sungulaka ku hlanganyela tanihi marhole. Va tsakisa kambe a va si tiyela. Hi nga tshuki hi hlundzukisiwa hi ku tsana ka vona kambe hi fanele ku va pfuna leswaku va tiyela.” A swi kanakanisi leswaku moya wo tano wa rirhandzu hi wona wu hoxeke xandla leswaku maphayona lawa manharhu, lama nga swikombiso leswinene ma pfuna vanhu va 265 leswaku va tinyiketela ni ku khuvuriwa! Nsati wa Gilberto u fe a tshembekile, Gilberto u na malembe ya 83 hi vukhale naswona rihanyo ra yena ri ya ri tsana hakatsongo-tsongo. Kambe wa ha tiyimisele hi matimba leswaku a tirhela Yehovha. Sweswinyana María Elsa wa ha ku vutisiwa leswaku u titwisa ku yini hi vuphayona byo hlawuleka endzhaku ko heta malembe ya 36 a ri eka byona, u hlamule a ku: “Ndza ha titwa ku fana ni siku leri ndzi sunguleke ha rona! Ndzi tsakile naswona minkarhi hinkwayo ndzi nkhensa Yehovha leswi a hi tiseke enhlengeletanweni ya yena yo kwetsima ni leswi a hi nyikeke ndhawu eparadeyisini ya yena ya moya leyi tsakisaka.” Hikwalaho ka mikateko yo tala ya Yehovha, maphayona yo tala yo fana ni ndyangu waka Solís ma vone mihandzu yo tala ya Mfumo eNicaragua, emalembeni lama hundzuke.

Ku Tsekatseka Ka Misava Le Managua Hi 1972

Hi matakuxa ya December 23, 1972, ku ve ni ku tsekatseka lokukulu ka misava eManagua loku ringaneke mpimo wa 6,25 eka xikalo xa Richter, loku matimba ya kona a ma ringana ni 50 wa tibomo ta atomo. Rhavi a ri akiwe evuxeni bya Managua, kwalomu ka 18 wa switarata ku suka exikarhi ka doroba. Levi Elwood Witherspoon loyi a a ri muungameri wa rhavi hi nkarhi wolowo u ri: “Varhumiwa hinkwavo a va etlele. Loko ku tsekatseka ku hela, hi ku hatlisa hi tsutsumele ehandle hi ya yima exikarhi ka xitarata. Kutani ku tlhela ku va ni ku tsekatseka kun’wana loku endlekeke kambirhi hi ku landzelelana. Laha a hi yime kona tindlu hinkwato a ti hohlokile. Papa lerikulu ra ritshuri ri funengete doroba naswona a ku vonaka ku ri ni laha ku nga ni ndzilo lowukulu.”

Ku tsekatseka loku ka misava ku onhe ndhawu hinkwayo ya mabindzu naswona hi tisekoni ta 30 ntsena, Managua yi hundzuke ndhawu leyi nga ha fanelekiki ku tshama eka yona. Lava va poneke a va lwela ku huma entshurini ni le ka swipetlu-petlu swa miako, naswona a va nga koti ku hefemula. Vo tala va file. Hambileswi ku ringanyetiwaka leswaku ku fe vanhu vo hundza 12 000, a yi tiveki nhlayo leyi kongomeke. Makaya ya kwalomu ka 75 wa tiphesente eManagua ma hirimuxiwile kutani vanhu va kwalomu ka 250 000 va sale va nga ri na makaya. Emasikwini manharhu lama landzeleke ku tsekatseka ka misava, vanhu va kwalomu ka 100 000 hi siku a va baleka edorobeni.

Vakreste Va Susumetiwa Hi Rirhandzu Ku Tisa Mphalalo

Ninhlikanhi hi siku leri ku veke ni ku tsekatseka ka misava ha rona, rhavi se a ri kume xiviko lexi heleke xi huma eka valanguteri va mavandlha eManagua. Vamakwerhu lava vo tshembeka va hatle va teka goza naswona va khomisana hi ku ya eka xirho xin’wana ni xin’wana xa vandlha leswaku va ya vona xilaveko xa xona. Lexi tsakisaka, a ku fanga munhu eka Timbhoni ta le dorobeni leti tlulaka 1 000, kambe leti tlulaka 80 wa tiphesente ti lahlekeriwe hi makaya ya tona.

Rirhandzu ra Vukreste ri susumetele vanhu va Yehovha va le matikweni ya le kusuhi leswaku va hatla va pfuna vamakwavo naswona ku nga si hela tiawara ta 22 endzhaku ka ku tsekatseka ka misava, ku fike tilori erhavini leti a ti tele hi swakudya, mati, mirhi ni swiambalo. Kahle-kahle, rhavi hi rona ro sungula ku phakela swilo swo phalala. Ku engetela kwalaho, vatirhi vo tala va ku tirhandzela va tile va huma emavandlheni yo hambana-hambana ya le Nicaragua naswona ku nga ri khale a va ri karhi va lunghiselela swiambalo, va phakela swakudya ni ku swi yisa laha swi lavekaka kona. Hambi ku ri Timbhoni ta le matikweni ya le kule, na tona ti rhumele mphalalo.

Siku leri landzeleke ku tsekatseka loku, mulanguteri wa rhavi u hlanganile ni vayimeri lava humaka emarhavini ya le Costa Rica, El Salvador na Honduras leswaku ku lunghiseleriwa mpfuno lowu engetelekeke. Hi rirhandzu, Timbhoni ta le Nicaragua leti tshamaka ehandle ka Managua ti amukele vamakwerhu lava balekeke edorobeni. Timbhoni leti seleke ti hleriwe hi mintlawa leswaku ku ta khomiwa minhlangano ya Vukreste nileswaku ku ta yiwa ensin’wini. Mulanguteri wa xifundzha u endzele mintlawa leyi leswaku a ta yi khutaza nileswaku a yi tisela mphalalo.

Hikwalaho ka ku tsekatseka loku ka misava, tiko hinkwaro ri koke ku tika hi tlhelo ra ikhonomi. Hambileswi swiyimo a swi tika, ku akiwa ka Tiholo ta Mfumo ni makaya ya vamakwerhu ku ye emahlweni. Ku tlula kwalaho, mavandlha ma kurile hileswi vanhu lava tsakelaka a va khitikanela eka wona. Swi le rivaleni leswaku Yehovha u tsakisiwe hi vanhu va yena loko va ri karhi va rhangisa swilaveko swa Mfumo evuton’wini bya vona.—Mat. 6:33.

Buku Ya Lembe Ya 1975 (ya Xinghezi) yi te: “Mavandlha yo tala eka ya 14 ya le Managua ma ha hlanganyela emiakweni leyi makhumbi ya wona ma pandzekeleke kumbe lama nga ehansi ka lwangu ra mazenge ntsena. Lexi tsakisaka, ku sukela n’wexemu, nhlayo ya vanhu yi phindheke kambirhi eminhlanganweni. Vamakwerhu va andze hi 20 wa tiphesente eka xiringaniso xa n’wexemu xa vahuweleri. Sweswi ku ni 2 689 ya vahuweleri lava hlanganyelaka eku twariseni ka ntiyiso eka van’wana naswona va 417, va khuvuriwile.”

Ku andza loku ku endle leswaku rhavi ra khale ri va ritsongo. Hikwalaho u nga vona ntsako lowu vahuweleri va veke na wona loko rhavi lerintshwa ni kaya ra varhumiwa swi hetiwile hi December 1974—malembe mambirhi endzhaku ka ku tsekatseka lokuya lokukulu ka misava! Rhavi lerintshwa ri akiwe exitarateni lexi nga tirhisiwiki ngopfu lexi vuriwaka El Raizón, kwalomu ka 16 wa tikhilomitara ku suka edzongeni wa le xikarhi ka doroba ra Managua.

Varhumiwa Va Veka Xikombiso Lexinene Xa Rirhandzu Ni Vun’we

Ku sukela loko ku fike majaha mambirhi yaka Wallace, lama nga vamakwavo, hi 1945, varhumiwa va le Nicaragua va ve swikombiso leswinene swa ripfumelo, ku tiyisela ni ku rhandza vanhu. Timfanelo to tano letinene ti endle leswaku varhumiwa va rhandzana va tlhela va rhandza vamakwerhu va kwalaho. Kenneth Brian la nga murhumiwa u ri: “Endzhaku ka ku tsekatseka ka misava eManagua, hi ye hi ya pfuna erhavini, hi pfuna vamakwerhu ku huma emakaya ya vona lama onhakeke ni ku lahla maxaka ya vona lama feke. Ku tirha swin’we ehansi ka swiyimo sweswo swi endle leswaku hi khomana hi va nyandza yin’we.” Loko Marguerite Moore (eku sunguleni a a ri waka Foster) a vulavula hi varhumiwa-kulobye u ri: “Hambileswi a hi huma ematikweni yo hambana-hambana naswona ndhavuko ni vumunhu bya hina swi nga fani, ku va ni moya wa vun’we swi hi pfunile leswaku hi tshama hi tsakile exiavelweni xa hina, hambileswi hi nga hetisekangiki.”

Varhumiwa vo kota Kenneth na Sharan vaka Brian va vula leswaku va swi teke ku ri lunghelo ro hlawuleka ku vuyeriwa eka swikombiso swa varhumiwa lava nga ni ntokoto, vo fana na Francis na Angeline vaka Wallace, Sydney na Phyllis vaka Porter na Emily Hardin. Sharan u ri: “Hinkwavo a va tirha hi matimba swinene naswona a swi ri erivaleni leswaku va swi tsakela leswi va swi endlaka.”

Emalembeni lama hundzeke, mimpatswa yo tala ya varhumiwa yi endle ntirho wa ku endzela mavandlha. Hakunene, masungulo yo tiya lama simekiweke hi varhumiwa lava hisekaka ma hoxe xandla eku kuleni hi tlhelo ra moya, loku veke kona eNicaragua eka makume manharhu ya malembe yo sungula ya ntirho wa kwalaho. Hambiswiritano, vumoya byebyo a byi ta ringiwa, ku nga ri hi ku tsekatseka kun’wana ka misava, kambe hi nchumu wun’wana lowu a wu ta teka nkarhi wo leha naswona wu nga ni khombo eka vumoya—ku nga vutiko ni nhlunga-vuhosi.—1 Kor. 3:12, 13.

Ku Ringiwa Hi Malangavi Ya Nhlunga-vuhosi

Eku heleni ka va-1970, nhlunga-vuhosi lowu a wu rhangeriwe hi Vandla ra Sandinista ra Ntshunxeko wa Tiko (FSLN, hi Xipaniya) wu sungule ku hlasela eNicaragua. Eku heteleleni vandla leri ri wise mfumo wa tiko lowu fumeke malembe ya 42. Ruby Block, murhumiwa loyi a tirheke malembe ya 15 eNicaragua, u vula leswi landzelaka malunghana ni nkarhi wolowo: “Un’wana ni un’wana a a tshama a khome mbilu emalembeni wolawo ya vuxisi bya tipolitiki. A ku tshama ku ri ni nyimpi exikarhi ka masocha ni vandla ra Sandinista. Leswaku hi ya emahlweni ni vutirheli bya hina a hi fanele hi tshemba Yehovha hi ku helela.”

Hambileswi ku va ka tona Vakreste a swi vula ku nga hlanganyeli etimhakeni ta politiki, Timbhoni ta Yehovha a ti tala ku lumbetiwa hi vaseketeri va Sandinista hi leswaku ti seketela mfumo wa Somoza kumbe vandla ra American Central Intelligence Agency (CIA). Nakambe vanhu vo huma ematikweni mambe a va sungule ku vengiwa. Hi xikombiso, loko Elfriede Urban la nga murhumiwa a ri ensin’wini, wanuna un’wana u n’wi lumbete leswaku i nhlori. Makwerhu loyi u te: “Xana sweswo swi nga endlekisa ku yini? A ndzi na khamera kumbe thepi. Naswona, i mani kumbe i yini lexi ndzi xi vekeke tihlo emugangeni lowu?”

Wanuna loyi u te: “Mi leteriwe swinene lerova mahlo ya n’wina ma fana ni khamera kasi tindleve ni byongo bya n’wina swi fana ni thepi.”

Eswitarateni swa le Managua enkarhini wolowo hakanyingi vanhu a va yimbelela va ku: “A ku na ku hambana exikarhi ka Vukreste ni nhlunga-vuhosi!” Maanakanyelo lawa, lama kombisaka ku lava ntshunxeko etimhakeni ta vukhongeri, a ma tolovelekile eLatin Amerika hi va-1970, naswona a ma tirhisiwa hi vandla ra Marx ku lwa ni Kereke ya Rhoma Khatoliki. Hi ku ya hi The Encyclopædia Britannica, xikongomelo xa ntshunxeko etimhakeni ta vukhongeri a ku ri ku pfuna “swisiwana ni lava va tshikileriweke hi mhaka ya ku katseka ka [vukhongeri] etimhakeni ta tipolitiki ni ta tiko.”

Ruby Block u ri: “Eminkarhini yoleyo vanhu a va tala ku hi vutisa va ku, ‘Hi rihi vonelo ra wena hi nhlunga-vuhosi?’ Hi hlamuserile leswaku Mfumo wa Xikwembu hi wona ntsena wu nga ta tlhantlha swiphiqo swa vanhu.” A ku ri ntlhontlho ku tshembeka eka Yehovha enkarhini wolowo wa xiyimo xa tipolitiki lexi a xi nga dyisi byi rhelela. Ruby wa engetela: “Minkarhi hinkwayo a ndzi khongela Yehovha leswaku a ndzi nyika matimba ya ku nga hlanganyeli eka tipolitiki, ku nga ri hi ku vulavula ka mina ntsena kambe ni le mianakanyweni ni le mbilwini ya mina.”

Endzhaku ka loko ku hundze tin’hweti ta mpfilumpfilu, hi May 1979, FSLN yi sungule ku lwa hi matimba leswaku yi wisa mfumo. Muungameri Somoza Debayle, u boheke ku baleka etikweni, naswona Vuthu ra Tiko leri a ri lawuriwa hi yena ri herisiwile. Hi July lembe rero, Mfumo Lowuntshwa wa Tiko lowu lawuriwaka hi masocha, wu sungule ku fuma. Ku ringanyetiwa leswaku kwalomu ka 50 000 wa vanhu va le Nicaragua va file hi nkarhi wa nhlunga-vuhosi.

Xana vamakwerhu va swi kotise ku yini ku langutana ni xiyimo xexo? Ku tsariwe xitiviso lexi landzelaka eka Vutirheli Bya Hina Bya Mfumo bya October 1979 (bya Xinghezi): “Swilo swa ha va fambela kahle vamakwerhu naswona va hambeta va khoma minhlangano ni ku ya emahlweni ni ntirho wa vona wa ku chumayela ni wa ku dyondzisa. Hi nkarhi wa madzolonga, . . . vamakwerhu va hina vanharhu va file. Vo tala va sale va nga ri na makaya, kambe tanihi leswi vo tala va vona va hirheke, leswi va lahlekeriweke ngopfu hi swona i nhundzu ya vona leyi yiviweke ni leyi onheteriweke. Swo famba ha swona swa kala. Mabazi yo tala ma onhiwile, hi kona ku lunghisiwaka mapato naswona petirolo yi kala ngopfu.” Nilokoswiritano, miringo leyikulu a ya ha ta eka vanhu va Yehovha.

Ku Khotsiwa Ni Ku Hlongoriwa

Swi hatle swi va erivaleni leswaku hulumendhe leyintshwa a yi ku twisisi ku nga hlanganyeli ka Timbhoni ta Yehovha etimhakeni ta tipolitiki. Hi xikombiso, Ndzawulo ya ta Mindzilakana yi endle leswaku swi tika ku amukela tibuku leti humaka ematikweni mambe. Ku tlula kwalaho, nawu lowu simekiweke hi 1981, a wu lava leswaku mavandla hinkwawo ya tiko ni ya vukhongeri ma tlhela ma tsarisiwa leswaku ma ta kota ku tiviwa ximfumo. Ku tsarisiwa ka vamakwerhu ko sungula a ku nga ha tirhi, a va fanele va tsarisiwa vuntshwa. Khombo ra kona, swikombelo swo tsarisiwa vuntshwa swi biwe hi makatla.

Hi September 1981, Andrew na Miriam vaka Reed va khomiwile loko va ri karhi va endzela mavandlha eswifundzheni swa le tintshaveni ta le xikarhi ka tiko. Va hete masiku ya khume va pfaleriwe emakhotsweni yo hambana-hambana naswona va langutane ni swiyimo leswi nga tsakisiki nikatsongo. Eku heteleleni, va yisiwe ehofisi-nkulu ya phorisa ra vuhlayiseki, kutani ri pfalele ha un’we exitokisini xa yena. Va konanisiwe ko tala, hakanyingi a va konanisiwa tiawara to tala hi nkarhi wun’we, hi xikongomelo xa leswaku va vula mavito ya vamakwerhu lava rhangelaka. Ha un’we wa vona u byeriwe leswaku munghana wa yena u pfumerile leswaku i muyimeri wa CIA, kambe vaka Reed a va nga ri vaaki va le United States! Eku heteleleni, va byeriwe leswaku sweswo hinkwaswo a ku ri xihoxo. Hambileswi a ku nga ri na lexi a va hehliwa ha xona, va hlongoleriwe eCosta Rica. Kambe, va nga si suka va byeriwe leswaku ku ala ka Timbhoni ta Yehovha ku tamela swibamu a ku nga amukeleki naswona munhu un’wana ni un’wana wa le Nicaragua a a fanele a tiyimisela ku lwela tiko ra rikwavo.

Komiti ya Rhavi yi tirhise vutlhari ku letela vamakwerhu va kwalaho leswaku va kota ku sala va fambisa ntirho loko swo endleka leswaku rhavi ri pfariwa. Hi nkarhi wolowo, ku khomiwe xikolo xa valanguteri va swifundzha ni vapfuneti va vona naswona vakulu ni malandza ya vutirheli yo hlayanyana va khomeriwe Swikolo swa Vutirheli bya Mfumo swo hambana-hambana ku tlhela ku khomiwa ni Swikolo swa Ntirho wa Vuphayona. Kambe a swi nga olovi ku khoma minhlangano leyikulu.

Hi xikombiso, hambileswi valawuri va doroba ra Masaya a va tiyisekisile leswaku xitediyamu xi nga tirhisiwa ku khoma Ntsombano wun’we kumbe yimbirhi ya Muganga ya “Vutshembeki Bya Mfumo” hi December 1981, va cince mianakanyo ku sale tiawara ta 36 ntsena leswaku ntsombano wu sungula. Xiboho xa kona a xi nga endliwanga hi hofisi ya meyara wa doroba, kambe a xi endliwe hi hulumendhe. Hambiswiritano, vamakwerhu a va lumiwe ndleve hi mhaka leyi. Kutani, hi siku ra le mahlweni ka ntsombano, va endle malunghiselelo ni makwerhu wa xisati la nga ni malwandla leswaku va khomela ntsombano laha a a fuwe tihuku. A ku ri mpfhuka wa tikhilomitara ta kwalomu ka nhungu ehandle ka doroba ra Managua. Vatirhi vo tirhandzela va tirhe vusiku hinkwabyo leswaku va lunghiselela ndhawu leyi. Vamakwerhu vo tlula 6 800 va tivisiwe hi nomu malunghana ni ndhawu leyi leyintshwa ya ntsombano.

Ku Pfariwa Ka Rhavi

Hi Mugqivela, March 20, 1982, hi 6:40 nimixo, Ian Hunter a a ri karhi a lunghiselela varhumiwa-kulobye swakudya swo fihlula. Hala handle ku fike bazi leri a ri tele hi valawuri vo rhurhisa vanhu ni masocha lama khomeke swibamu. Masocha ma rhendzele hofisi ya rhavi ni kaya ra varhumiwa. Ian u ri: “Valawuri va hi lerise leswaku un’wana ni un’wana wa hina a paka bege yin’we ntsena ni xinkwamana. A va hi byelanga xivangelo xa kona, kambe va hi tivise ntsena leswaku va hi yisa endlwini yo karhi laha hi nga ta fika hi tshama nkarhinyana loko ka ha kambisisiwa swin’wana. Reiner Thompson loyi a a ri Mulanguteri wa Rhavi, u nyandlamerile a ya ehofisini a bela makaya laman’wana ya varhumiwa riqingho, a va tivisa leswaku va tshama va lunghekile.”

Ruby Block u ri: “Hi siku rero ndzi dyondze leswi marito ya Pawulo ma vulaka swona hakunene loko a ku: ‘Mi nga vileli ha nchumu, kambe eka hinkwaswo tivisani Xikwembu swikombelo swa n’wina hi xikhongelo ni xikombelo . . . ; kutani ku rhula ka Xikwembu loku tlulaka miehleketo hinkwayo ku ta rindza timbilu ta n’wina ni matimba ya n’wina ya mianakanyo.’ (Filp. 4:6, 7) Reiner Thompson u khongerile, naswona hi vule hi ku, ‘Amen,’ swi huma embilwini socha leri hlomeke ri ri karhi ri honolele exitangeni. Endzhaku ka sweswo, hi titwe hi ntshunxekile, hambileswi a hi nga tivi leswi siku ri hi khomeleke swona. A hi khorwisekile leswaku hambi ko endleka yini, Yehovha u ta hi nyika matimba leswaku hi langutana na swona. Dyondzo yoleyo a ndzi nge pfuki ndzi yi rivarile naswona ndzi ta tshama ndzi ri karhi ndzi yi tlangela.”

Makwerhu Hunter u hlamusela leswi landzeleke, u ri: “Va hi khandziyise bazi kutani va hi yisa epurasini ra kofi leri nga ehandle ka doroba. Ndzi tsundzuxe vatirhela-tiko leswaku tanihi leswi hi nga vanhu vambe hi ni mfanelo yo vulavula ni vayimeri va tiko ra rikwerhu. Va vule leswaku mfumo wu simeke nawu wa xinkarhana emasungulweni ya vhiki, lowu yirisaka timfanelo teto hinkwato nileswaku loko se hi humile etikweni, hi nga ha vulavula ni un’wana ni un’wana loyi hi n’wi rhandzaka. Hi nambe hi swi vona xikan’we leswaku ha hlongoriwa eNicaragua.” Hi siku rero, varhumiwa va kaye lava tshamaka erhavini va yisiwe endzilakanini wa Costa Rica, va ri mintlawa yo hambana-hambana.

Hi nkarhi wolowo, varhumiwa lava a va tshama emakaya laman’wana mambirhi va hatle va teka goza endzhaku ka loko Makwerhu Thompson, a va bele riqingho. Hi ku pfuniwa hi vamakwerhu va kwalaho, va fambise nhundzu yo tala ku katsa ni muchini wo kandziyisa ni swilo swo tala swa vona vini. Loko valawuri va ku rhurhisa vanhu va fika, va hlamarile ku kuma tiyindlu ti nga ri na nchumu ni varhumiwa va ri karhi va paka tibege ta vona. Madyambu wolawo, varhumiwa va khume lava a va tshama etindlwini teto timbirhi va yisiwe erivaleni ra swihaha-mpfhuka. Phyllis Porter, u ri: “Va vule leswaku hi lwa ni hulumendhe leyintshwa, hambiswiritano a ri kona phorisa ni rin’we leri secheke tibege ta hina. Hambileswi a hi nga ri na mathikithi ya xihaha-mpfhuka, mathikithi ya nhundzu ya hina a ma kombisa leswaku hi rhumeriwa ePanama.” A ku sale varhumiwa vambirhi ntsena etikweni—ku nga mpatswa wa le Britain lowu a wu endzela mavandlha—naswona wu hlongoriwe endzhakunyana ka tin’hweti to hlayanyana.

Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani, varhumiwa va tlhele va hlangana erhavini ra le Costa Rica. Kwalaho va kume swiavelo swo huma eka Huvo leyi Fumaka leswaku va ya emahlweni ni ntirho wa vona ematikweni ya le kusuhi ku nga Belize, Ecuador, El Salvador na Honduras. Hambiswiritano, Reiner na Jeanne vaka Thompson swin’we na Ian Hunter va sale swa xinkarhana eCosta Rica leswaku va ta kota ku vulavurisana ni vamakwerhu lava a va sele va langutela ntirho eNicaragua.

Xana vamakwerhu va le Nicaragua va sale va endlisa ku yini? Hi nkarhi wolowo Makwerhu Hunter u te: “Endzhaku ka loko vamakwerhu lava rhandzekaka va ririle loko va twa hi ku hlongoriwa ka hina, va ya emahlweni ni ntirho. Lava va ha ku hlawuriwaka ku va swirho leswintshwa swa komiti ya tiko, va rhangela hi ndlela leyinene naswona ha tiyiseka leswaku va ta endla ntirho lowunene.” Félix Pedro Paiz, loyi ku nga khale a ri mulanguteri wa xifundzha eNicaragua, u tsundzuka ndlela leyi vamakwerhu va titweke ha yona hi ku hlongoriwa ka varhumiwa, u ri: “Hi titwe hi lahlekeriwile swinene. Hakunene a va tirha hi ku tinyiketela naswona va tshame va tshembekile. Xikombiso xa vona xi siye vamakwerhu va tiyile naswona xi va vekele masungulo lama tiyeke ya ntirho etikweni leri.”

Ku Vekeriwa Swipimelo Kambe Ntirho Wu Nga Yirisiwanga

Minkarhi yin’wana tihulumendhe a ti nga xi twisisi kahle xiyimo xa Timbhoni ta Yehovha xa ku nga hlanganyeli etimhakeni ta politiki, enyimpini ni le ka nkwetlembetano wa vanhu etikweni. Leswi hakanyingi a swi endla leswaku vanhu va Xikwembu va vengiwa. Hi xikombiso, loko ka ha fuma Somoza hi va-1950 na va-1960, vakaneti a va va vitana Makhomunisi. Kambe endzhaku ka sweswo mfumo wa Sandinista wu vule leswaku vamakwerhu i vayimeri va CIA ya le Amerika. Vahaxi va mahungu va hoxe xandla na vona, va vula leswaku va “lwa ni hulumendhe leyintshwa.”

Hambiswiritano, Timbhoni ta Yehovha a ti nga yirisiwanga, hambileswi exikarhi ka 1982 na 1990 a ti nga gandzeli ti ntshunxekile. Hi xikombiso a ti nga swi koti ku amukela minkandziyiso leyi humaka ematikweni mambe. Ku engetela kwalaho, a ku simekiwe endlelo leri ha rona mintirho ya tona—ina, mintirho ya vanhu lava tolovelekeke—a yi tshama yi vekiwe tihlo.

Ku Vekiwa Tihlo Hi Tinhlori Ta Le Mugangeni

Buku ya Layiburari ya Nhlangano yi ri: “Hi ku hatlisa endzhaku ka nhlunga-vuhosi, FSLN yi tlhele yi simeka mavandla lamakulu lama yimelaka mintlawa leyi seketelanaka eNicaragua.” Mintlawa leyi a yi katsa vatirhi, tihuvo ta vavasati, vafuwi va tihomu, varimi ni switirhi swa le masin’wini. Hi ku ya hi buku leyi, “hi va-1980 mavandla ya Sandinista ma vungelele vaaki va le Nicaragua va kwalomu ka 250 000.” Exikarhi ka vona a ku ri ni Tikomiti ta Sandinista ta Vusirheleli leti nga ta Xikhomunisi (Comités de Defensa Sandinista hi Xipaniya) kumbe CDS. Hi ku vula ka buku leyi, vandla ra CDS, leri a ri vumbiwa hi tikomiti ta le mugangeni, a ri famba xitarata hi xitarata ri ri karhi ri hlaya vanhu emadorobeni, kutani a ri “tiva lomu un’wana ni un’wana a tshamaka kona.” A ri ri mpfuno lowukulu wo kumela hulumendhe rungula ni ku ri haxa.

Ku nga ri khale, mintirho ya Timbhoni ta Yehovha a yi vekiwe tihlo, ngopfu-ngopfu hileswi a ku ri ni mavunwa ya rihlaza lawa a ti phyarhekiwe wona. Vanhu lava a va soriwa leswaku va hlanganyela emintirhweni yo lwisana ni hulumendhe leyi fumaka ni “mianakanyo leyintshwa” a va hamba va tisiwa emahlweni ka valawuri va Sandinista hi vandla ra CDS ra le mugangeni. Hakanyingi vanhu vo tano a va khomiwa hi vayimeri lava a va ri mafokisi ya Ndzawulo ya Vukongomisi bya Vuhlayiseki bya Tiko.

Ntirho wun’wana wa vandla ra CDS a ku ri ku hlela ntirho wa ku rindza nivusiku. Vanhu lava tolovelekeke, vavanuna ni vavasati, a va averiwa ku rindza swigevenga kumbe vanhu va le mugangeni wa vona lava kumekaka va endla swilo leswi lwisanaka ni hulumendhe leyintshwa. Timbhoni a ti nga hlanganyeli eka ntirho lowu naswona a ti nga pfumeli leswaku makaya ya tona ma tirhiseriwa ku khoma minhlangano ya vhiki na vhiki ya vandla ra CDS. Kambe a ti pfumela ku endla mintirho yin’wana, yo fana ni ku basisa switarata. Hambiswiritano, Timbhoni a ti tekiwa ti hisekela etlhelo naswona ti ri vaxengi va Mfumo. Makwerhu un’wana u ri: “Ku hele malembe lama lavaka ku va khume ka ha tsariwe marito lama nge, ‘Hi ku veke tihlo,’ emahlweni ka yindlu ya mina.”

Ku Va Ni Vuxiyaxiya Ni Xivindzi

Vamakwerhu a va ri ni vuxiyaxiya loko va ya eminhlanganweni ya Vukreste ni le nsin’wini, leswaku va nga tihoxi ekhombyeni swi nga fanelanga. Minhlangano a yi khomiwa hi mintlawa yo ringana ni mindyangu, laha vanhu va nga voniki nchumu naswona yi khomeriwa emakaya kumbe eTiholweni ta Mfumo leti nga tsariwangiki mavito. Emigangeni yin’wana, vamakwerhu a va nga tali ku yimbelela tinsimu ta Mfumo eminhlanganweni ya vona. Hi ku famba ka nkarhi, vahuweleri va sungule ku tirhisa tinomboro ematshan’weni ya mavito ya vona eka tifomo to hambana-hambana ni le ka swiviko leswi vandlha ri swi tsalaka. Ku tlula kwalaho, vanhu lava tsakelaka a va nga rhambiwi eminhlanganweni handle ka loko va hete tin’hweti ta tsevu va ri karhi va dyondza, naswona va tikomba leswaku va endla nhluvuko emoyeni.

A ku va ni nhlayo yitsongo ya vanhu etinhlengeletanweni naswona tinkulumo a ti komisiwa. Maphepha ya tinkulumo kun’we ni rungula rin’wana a swi rhumeriwa evandlheni rin’wana ni rin’wana kutani vakulu va kwalaho a va hlela ni ku nyikela tinkulumo teto, va pfuniwa hi malandza ya vutirheli lama fanelekaka. Swirho swa komiti ya tiko ni valanguteri lava famba-fambaka va endzele tinhlengeletano leti ko tala hilaha va koteke hakona.

Tindhawu leti tinhlengeletano a ti ta khomeriwa eka tona a ti tivisiwa hi nomu kutani a ku vanga ni nhlengeletano ni yin’we leyi herisiweke. Kambe, tindhawu tin’wana ti boheke ku cinciwa se ku sele nkarhi wutsongo. Hi xikombiso, hi 1987, endhawini yin’wana ya le makaya, ku lunghiseleriwe leswaku ku ta khomiwa nhlengeletano ya vanhu va kwalomu ka 300, endzhaku ka yindlu ya makwerhu un’wana. Hiloko hi xitshuketa ku fika masocha ni murhangeri wa wona. U vutisile a ku: “Ku endleka yini laha?”

Loko makwerhu a vona hi mabutsu leswaku u huma eka Ndzawulo ya Vuhlayiseki, u te: “Hi lunghiselela ku va ni xinkhubyana.” Endzhaku ka sweswo murhangeri loyi u fambile. Hi ku vona leswaku valawuri a va nga swi tshembi leswi va va byeleke swona, vamakwerhu va sale va tirha vusiku hinkwabyo, va hahlula hinkwaswo leswi va swi simekeke. Hi 5:00 nimpundzu, switulu, xiteji ni swilo hinkwaswo swo sweka ha swona a swi susiwile swi ya simekiwa endhawini yin’wana, leyi a yi ri mpfhuka wa kwalomu ka khilomitara ni hafu. Vamakwerhu lava ha tsakamaka va hatlise va ya tivisa vamakwerhu malunghana ni ndhawu leyintshwa. Endzhakunyana hi mixo wolowo, ku fike lori endhawini liya yo sungula, yi tele hi masocha lama hlomeke, ma tela ku ta hangalasa nhlengeletano, ma teka vantshwa ma va yisa evusocheni ni ku khoma vamakwerhu lava rhangelaka. Kambe ma kume n’wini wa muti ntsena.

Murhangeri wa masocha u vutise a ku: “Va kwihi vanhu lava a va ri laha?”

Makwerhu u hlamule a ku: “A hi ri ni xinkhubyana tolo nivusiku, kambe se xi herile.”

Murhangeri u vutise a ku: “Xana a mi nga khomanga nhlengeletano?”

Makwerhu u te: “Na wena wa tivonela hi ya wena. A ku na nchumu laha.”

Leswi murhangeri loyi a a nga enerisekanga, u ye emahlweni a ku: “Ma kwihi matende lawa a ma ri laha tolo?”

Makwerhu u tlhele a ku: “Xinkhubyana xi herile. Va teke hinkwaswo va famba.”

Endzhaku ka sweswo masocha ma fambile. Kasi hi nkarhi wolowo, vamakwerhu a va ri karhi va tiphina endhawini yin’wana hi nongonoko lowu tiyisaka emoyeni.

Yesu u te: “Maswivo! Ndza mi rhuma kukota tinyimpfu exikarhi ka timhisi; hikokwalaho vanani ni vuxiyaxiya kukota tinyoka naswona mi kala nandzu kukota matuva.” (Mat. 10:16) Vahuweleri a va tirhisanga marito wolawo emhakeni ya ku khoma minhlangano ni tinhlengeletano ntsena, kambe va tlhele va ma tirhisa ni le mhakeni ya nsimu. Hikwalaho, va papalate ku famba hi mintlawa leyikulu, kambe a va tirha hi vuxiyaxiya hi vambirhi-mbirhi emasin’wini lawa va averiweke wona ka ha ri emahlweni. Félix Pedro Paiz, la nga mulanguteri wa xifundzha, u ri: “A hi fanele hi va ni vuxiyaxiya swinene. Lexi a hi famba na xona ensin’wini a ku ri Bibele ntsena. Siku na siku a ndzi famba na makwerhu lontshwa ensin’wini. Loko ndzi endzela mavandlha yo karhi, a ndzi ya entlaweni wun’wana wa dyondzo ya buku hi Ravumbirhi nimadyambu, ndzi ya eka wun’wana hi Ravumune kasi a ndzi ya eka wun’wana hi Sonto. Etindhawini tin’wana ta tiko, a swi nga lavi leswaku hi va ni vuxiyaxiya lebyikulu.”

Ku Tekeriwa Swilo Ni Ku Khomiwa

Hi vusiku byin’wana hi July 1982, mintshungu leyi hlomeke ya vanhu vo sukela eka 100 ku ya eka lava tlulaka 500, lava a va rhangisane ni vayimeri va Ndzawulo ya Vuhlayiseki, va fike va dumela Tiholo ta Mfumo to hlayanyana etindhawini to hambana-hambana ta tiko, va ti teka “leswaku ti ta tirhisiwa hi tiko.” Hi August 9 exikarhi ka 7:00 na 9:00 nivusiku, Tiholo ta Mfumo tin’wana ta ntlhanu, Holo ya Tinhlengeletano ni khale ka muako wa rhavi lowu a wu ri exitarateni xa El Raizón, swi tekiwile na swona. Endzhaku ka ku hlongoriwa ka varhumiwa etikweni hi March, vamakwerhu va tsevu va le Nicaragua kun’we ni mpatswa wun’wana wa varhumiwa lowu saleke, va sale va tshama erhavini leswaku va ri hlayisa. Kambe, valawuri lava a va seketeriwa hi ntshungu lowu a wu hlekula, va hetelele va va sindzisile leswaku va huma, a va va nyikanga ni nkarhi wa ku longa swilo swa vona.

Hulumendhe yi pfumelele vandla ra CDS leswaku ri tirhisa Tiholo ta Mfumo leti phangiweke, leti se a ti tekiwa ti ri “nhundzu ya tiko.” A ku vuriwa leswaku tiholo leti ti ta tirhisiwa hi tiko. Eku heteleleni, miako ya 35 eka ya 50 yi tekiwe swi nga ri enawini.

Hi nkarhi lowu moya wa vutiko a wu tinyike matimba, vamakwerhu lava nga ni vutihlamuleri a va tshama va vekiwe tihlo naswona hakanyingi a va xungetiwa. Hi xikombiso, emigangeni yin’wana, mintlawa ya vandla ra CDS yi dumele vamakwerhu emahlweni ka makaya ya vona ku ringana tiawara to hlayanyana, yi va lumbeta yi tlhela yi va yimbelelela tinsimu ta politiki. Maphorisa ya Ndzawulo ya Vuhlayiseki ma ngundzuvanye makaya ma tlhela ma phanga swilo swin’wana. Vakulu vo hlayanyana, ku katsa ni swirho swa komiti ya tiko, va khomiwile va tlhela va xanisiwa swinene.

Un’wana wa vakulu vo sungula ku weriwa hi khombo leri a ku ri Joel Obregón, loyi a a ri mulanguteri wa xifundzha enkarhini wolowo. Hi July 23, 1982, maphorisa lama rhumiweke hi Ndzawulo ya Vuhlayiseki ma fike ma rhendzela kaya leri makwerhu loyi ni nkatakwe Nila va rhurheriweke eka rona, kutani ma n’wi khoma. Nila u hete mavhiki ya ntlhanu a ri karhi a lava ku vona nuna wakwe, kambe u pfumeleriwe ku n’wi vona timinete tinharhu ntsena naswona ku ri ni phorisa leri hlomeke. A swi ri erivaleni leswaku Joel a a xanisiwa, hikuva Nila u lemuke leswaku a a ondzile naswona a a nga swi koti kahle ku vulavula. Phorisa ri te eka yena: “Joel a nga lavi ku endla leswi hi n’wi byelaka swona.”

Joel u hetelele a ntshunxiwile endzhaku ka masiku ya 90, miri wa yena wu hunguteke hi tikhilogiramu ta 20. Vakulu va le tindhawini tin’wana ta tiko na vona va khomiwile, va tengisiwa ku ri kona va ntshunxiwaka. Xikombiso xa vona xa ku tshembeka xi tiyise ripfumelo ra vamakwavo hakunene!—Vona bokisi leri nge “Ku Langutana Ni Mafokisi Swa Xinkarhana,” eka matluka 99-102.

Ku Tsariseriwa Vusocha Ku Ringa Vantshwa Lava Nga Vakreste

Vamakwerhu lava ha riki vantshwa va khumbiwe ngopfu hi nawu wa 1983 wa ku tsarisela vusocha lowu a wu vuriwa Ntirho wa Vusocha lowu Sirhelelaka Tiko. Majaha lama nga ni malembe yo sukela eka 17 ku ya eka 26 a ma boheka ku heta malembe mambirhi ma ri masocha kutani man’wana mambirhi ma ma heta ma ri masocha lama vitaniwaka loko ku ri ni xilaveko. Loko ma tsarisile a ma namba ma yisiwa ekampeni ya masocha ma ya leteriwa. A ku nga ri na lunghiselelo ra ku ala ku ya evusocheni hikwalaho ka ripfalo; loko wo ala a wu pfaleriwa loko wa ha yimele ku tenga kutani endzhaku a wu gweviwa ku tshama malembe mambirhi ekhotsweni. Vamakwerhu va langutane ni ndzingo lowu hi xivindzi, va tiyimisele ku tshama va tshembekile eka Yehovha.

Hi xikombiso, hi February 7, 1985, Guillermo Ponce, la nga phayona ra nkarhi hinkwawo ra malembe ya 20 hi vukhale, wa le Managua, u khomiwe hi maphorisa loko a ya fambisa tidyondzo ta Bibele. Tanihi leswi a a nga ri na beji ya vusocha, u yisiwe ekampeni yo leteriwa vusocha. Ematshan’weni yo khoma xibamu, Guillermo u sungule ku chumayela vantshwa lava ha ku tisiwaka. Loko yin’wana ya tindhuna ta masocha yi vona sweswo, yi bave yi khalakhasa yi ku: “Laha a hi le kerekeni nandzuwe; hi le kampeni ya masocha. Laha u ta endla leswi hina hi ku byelaka swona!” Guillermo u hlamule hi ku tshaha marito ya Mintirho 5:29, a ku: “Hi fanele ku yingisa Xikwembu tanihi mufumi ku tlula vanhu.” Hi ku hlundzuka, ndhuna leyi a yi ri muleteri wa masocha yo huma eCuba yi n’wi vutlele Bibele ivi yi ku: “Hi ta vulavula kahle nivusiku”—a yi vula leswaku Guillermo a a ta susiwa ntshiva.

Lexi tsakisaka hileswaku ndhuna leyi a yi swi endlanga leswi yi swi vuleke. Kambe endzhaku ka masiku manharhu Guillermo u yisiwe ekhotsweni rin’wana laha a nga pfaleriwa tin’hweti ta kaye endhawini leyi nga riki yinene. Hambiswiritano, u ye emahlweni ni ntirho wakwe wa vuphayona, a fambisa tidyondzo ta Bibele ni minhlangano ekhotsweni. Hi ku famba ka nkarhi, Guillermo u ve mpfuno lowukulu eka komiti ya tiko, hi nkarhi wolowo wo nonon’hwa.

Ematshan’weni yo yisiwa ekhotsweni, vamakwerhu van’wana lava ha riki vantshwa va yisiwe etintshaveni hi nkani, va ya joyina mintlawa ya masocha leyi a yi vuriwa Mavuthu lama Lwaka hi Xitshuketa. Vuthu rin’wana ni rin’wana a ri ri ni mintlawa ya ntlhanu ku ya eka tsevu leyi vumbiweke hi vavanuna va 80 ku ya ka 90, lava leteriweke ku lwa emakhwatini ya le tintshaveni, laha a ku ri ni nyimpi yo hisa yo lwa ni valala (vapfukeri lava a va lwisana ni Sandinista). Hambileswi vamakwerhu a va ala ku ambala yunifomo ya masocha ni ku khoma swibamu, a va sindzisiwa ku ya etimbaleni ta nyimpi, va xanisiwa ni ku rhuketeriwa.

Giovanni Gaitán wa malembe ya 18 hi vukhale na yena u langutane ni minxaniso yo tano. Ku endliwe matshalatshala ya ku sindzisa Giovanni leswaku a ya evusocheni emahlweninyana ka ntsombano wa muganga wa December 1984, lowu a a tiyimisele ku ya khuvuriwa eka wona. U rhumeriwe ekampeni yo letela masocha laha masocha ma heteke masiku ya 45 ma ri karhi ma ringeta ku n’wi sindzisa ku dyondza ku tirhisa xibamu ni ku lwa emakhwatini. Kambe hi ku pfumelelana ni ripfalo ra yena leri leteriweke hi Bibele, Giovanni u ale ku ‘dyondza nyimpi.’ (Esa. 2:4) A nga pfumelanga ku ambala yunifomo ya vusocha kumbe ku khoma xibamu. Hambiswiritano, u sindzisiwe ku yingayinga ni masocha ku ringana tin’hweti ta 27.

Giovanni u ri: “Ndzi endle leswaku ndzi tshama ndzi tiyile hi ku phikelela eku khongeleni, ndzi anakanyisisa hi leswi ndzi swi dyondzeke enkarhini lowu hundzeke, ni ku chumayela masocha hinkwawo lawa a ma kombisa ku tsakela. Hakanyingi a ndzi tsundzuka marito ya mupisalema lama nge: ‘Ndzi ta tlakusela mahlo ya mina etintshaveni. Xana mpfuno wa mina wu ta huma kwihi? Mpfuno wa mina wu huma eka Yehovha, Muendli wa tilo ni misava. A nge wu pfumeleli nenge wa wena leswaku wu tsekatseka. Loyi a ku rindzaka a nge khudzeheli.’”—Ps. 121:1-3; 1 Tes. 5:17.

Hambileswi a sindzisiweke ku ya laha nyimpi yi hisaka kona hi minkarhi ya kwalomu ka 40, Giovanni u hume a nga ri na xivati ni xin’we. Endzhaku ka ku ntshunxiwa kakwe, u khuvuriwile hi March 27, 1987, naswona endzhakunyana u ve phayona. Vamakwerhu van’wana vo tala lava ha riki vantshwa, lava tshembekaka va langutane ni miringo leyi fanaka.—Vona bokisi leri nge “Ku Sindzisiwa Ku Ya eNyimpini,” eka matluka 105-6.

Va Lwele Ku Nga Hlanganyeli eTimhakeni Ta Tipolitiki

Swihaxa-mahungu leswi lawuriwaka hi hulumendhe kun’we ni vandla ra CDS swi hehle Timbhoni ta Yehovha hi ku tirhisa ntirho wo chumayela hi yindlu ni yindlu ku hlohlotela vanhu leswaku va lwisana na Ntirho wa Vusocha lowu Sirhelelaka Tiko. Ku vuriwe leswaku Timbhoni a ti tsanisa ntirho wo sirhelela tiko hi ku hlohlotela vantshwa va le Nicaragua leswaku va ala ku va masocha. Hambileswi swihehlo leswi a swi nga ri na xisekelo, a swi vuriwa hi ku phindha-phindha leswaku vachuchisi ni vaavanyisi va ta voyamela etlhelweni leri hoxeke. Leswi tikiseke timhaka, varhangeri va tikereke leti dumeke ta Evangelical, lava a va vula leswaku va seketela mafumelo lamantshwa, na vona va hehle lava a va nga lavi ku seketela mintlawa yo karhi hikwalaho ka swivangelo swa vukhongeri, va va vula “valala va tiko.”

Mbhoni yin’wana leyi a yi ri gqweta yi tamele milandzu ya swirilo swa vamakwerhu lavantshwa va 25 lava gweviweke ku tshama malembe mambirhi ekhotsweni hileswi va aleke ku va masocha. Tanihi leswi ku ala ku ya enyimpini hikwalaho ka ripfalo a swi nga amukeleki enawini, xikongomelo xa xirilo lexi a ku ri ku hunguteriwa xigwevo, ku kandziyisiwa mhaka ya ku tikhoma kahle ka vabohiwa ni ku va va nga lwanga loko va khomiwa. Hikwalaho, swigwevo swin’wana swi hungutiwe hi tin’hweti to sukela eka 6 ku ya eka 18, kambe swin’wana a swi hungutiwanga.

Julio Bendaña, makwerhu loyi a a ri kona loko ku tengiwa milandzu leyi, u ri: “Swa tsakisa ku vona leswaku a ku na vantshwa van’wana lava aleke ku va masocha hikwalaho ka vukhongeri bya vona, handle ka Timbhoni ta Yehovha ntsena. Swi ndzi tsakise ngopfu ku vona vantshwa va hina va malembe ya 17 hi vukhale va yimela ku nga hlanganyeli ka vona etimhakeni ta tipolitiki hi ku tiyiseka lokukulu emahlweni ka muavanyisi na muchuchisi wa vusocha, va rhendzeriwe hi vahlaleri lava kanetanaka na vona.”—2 Kor. 10:4.

Minkandziyiso Yi Sungula Ku Endliwa eXihundleni

Enkarhini lowu hinkwawo, Huvo leyi Fumaka yi hambete yi pfuna vamakwerhu va le Nicaragua ni ku va kongomisa hi ku tirhisa rhavi ra le Costa Rica ni komiti ya tiko ya le Nicaragua. Kambe minkandziyiso yo huma etikweni rin’wana a yi yirisiwile, kutani, xana a va ta swi kuma njhani ‘swakudya hi nkarhi lowu faneleke’? (Mat. 24:45) Ni laha Yehovha u pfule ndlela.

Hi 1985 vamakwerhu va kote ku kuma swihloko leswi dyondziwaka swa Xihondzo xo Rindza kun’we ni rungula rin’wana leri sekeriweke eBibeleni hi ku pfuniwa hi khampani yin’wana yo kandziyisa. Kambe ndlela leyi a yi ri ni khombo hikuva a yi endla leswaku ntirho wa hina wu voniwa hi vakaneti. Hikwalaho, ku endliwe xiboho xa ku tirhisa muchini lowu a wu tirhisiwa ku kandziyisa swiyimiso swa tinhlengeletano ni swirhambo swa Xitsundzuxo kukondza rhavi ri pfariwa. Muchini lowu a wu tirhisiwa wu ri ekaya ra makwerhu wa xisati loyi a a tshama ehandle ka doroba ra Managua.

Khombo ra kona, hulumendhe yi kume muchini lowu hi November lembe rero kutani yi wu teka. Vamakwerhu a va pfumelanga sweswo swi kavanyeta ntirho, kutani va hatlise va lunghisa muchini wa khale, lowu va wu vuleke Nkuku. Khale a wu tirhisiwa ku kandziyisa swiphephana, mapapila ni swiyimiso. Loko swi tika ku kuma swiphemu leswintshwa swa muchini lowu, vamakwerhu va kume wun’wana lowu a wu nga ri wuntshwa, wona va wu vule Huku. Hi ku famba ka nkarhi rhavi ra le El Salvador ri va nyike muchini wun’wana. Leswi a va tolovele ku thya michini hi mavito ya swifuwo, lowu va wu vitane Mbhaha.

Ndlela yo olova yo kandziyisa leyi a va yi tirhisa a yi katsa ku tirhisa tibodo ta vugandlisi leti vamakwerhu va ti vuleke las tablitas kumbe swibodwana. Muchini wa kona, lowu endliweke hi Pedro Rodríguez, muvatli la khuvuriweke hi 1954, a wu ri ni tifureme timbirhi leti a ti hlanganisiwe hi swikinere leswi hala tlhelo rin’wana a swi khomisiwe hi xilapani ehenhla ka fureme ra le henhla, kasi ehenhla a swi hlanganisiwe na nghilazi kumbe pulangi. Muchini lowu a wu nga rharhangananga, kasi ni ku kandziyisa ha wona a swi olova. Phepha leri thayipiweke a ri nghenisiwa ehenhla ka fureme ra le henhla ri langutana ni xilapana, kutani phepha leri nga tsariwangiki nchumu ri vekiwa eka fureme ra le hansi. Xilapana a xi totiwa inki hi ku tirhisa burachi, naswona loko phepha ro sungula ri kandziyisiwile a ku nghenisiwa rin’wana ro basa.

Hambileswi ndlela leyi yo kandziyisa a yi karharisa, ku endliwe minkandziyiso yo hlayanyana, yo tanihi buku ya tinsimu leyi nge Yimbelelelani Yehovha Swidzuniso yi ri ni tinsimu ta yona hinkwato ta Mfumo ta 225. Edmundo Sánchez, loyi na yena a a endla ntirho lowu wo kandziyisa u ri: “Loko vamakwerhu se va tolovele ku tirhisa swibodwana, a va kota ku kandziyisa maphepha ya 20 hi minete. Ku kandziyisiwe tikopi ta 5 000 ta buku ya tinsimu ntsena.”

Nkata Edmundo, ku nga Elda, hi un’wana wa vamakwerhu va xisati lava sunguleke ku pfuna ku thayipa maphepha lama nga ta nghenisiwa emichinini. Hi ku tirhisa muchini wa yena wa xikhale wo thayipa, Elda loyi a a ri ni vana, a a sungula nimixo swinene naswona hakanyingi a byi kala byi va vusiku a ha thayipa swihloko leswi dyondziwaka swa Xihondzo xo Rindza ehenhla ka maphepha lama a ma ta nghenisiwa emuchinini. U ri: “Edmundo a a ndzi nyika kopi ya magazini lowu a wu kumeke wu huma eCosta Rica. A ndzi kalanga ndzi swi tiva leswaku a ku ri ni mintlawa yingani ya vakandziyisi nileswaku yi tirhela kwihi; lexi a ndzi xi tiva a ku ri ntirho lowu mina ndzi averiweke ku wu endla. Nakambe a ndzi swi tiva leswaku loko ho kumiwa, yindlu ya hina, fenichara—hinkwaswo—a swi ta tekiwa kutani hina hi khomiwa, kumbexana hi hetelela hi nga tiveki leswaku hi ‘helele kwihi.’ Kambe ndlela leyi a hi rhandza Yehovha ni ku n’wi chava ha yona yi hlongole ku chava munhu hinkwako loku hi nga vaka hi ri na kona.”

Tindhawu To Kandziyisa Eka Tona

Guillermo Ponce u tsundzuka ndlela leyi tindhawu to kandziyisela eka tona a ti ri ha yona. A a ri mukambisisi wa leswi kandziyisiweke tlhelo a ri mukongomisi wa vamakwerhu lava a va thayipa ni lava a va kandziyisa ni ku hangalasa tikopi. Makwerhu Ponce u ri: “Tindhawu to kandziyisa eka tona a ti ri emakaya man’wana ya Timbhoni. Ndhawu yin’wana ni yin’wana a yi ri kamara leri akiweke endzeni ka kamara rin’wana, kutani ndhawu yo tirhela eka yona a yi nga nyawuli. Leswaku huwa ya muchini wo kandziyisa yi nga twali, a hi veka xitlanga-tikhasete kumbe xiya-ni-moya ehandlenyana ka ndhawu yo tirhela eka yona kutani hi xi pfulela swi twala.”

Vamakwerhu a va tirha va juluka nyuku tiawara ta kaye ku ya eka khume hi siku endzeni ka swikamarana leswi, va ri karhi va kandziyisa Xihondzo xo Rindza kumbe minkandziyiso yin’wana. Hakanyingi loko vaakelani va sungula ku hi ehleketelela kumbe loko un’wana a tivise valawuri, swilo hinkwaswo a swi fanele swi rhurhiseriwa ekaya rin’wana hi xihatla.

Ntirho lowu a wu tekiwa wu ri wa le Bethele kutani a wu endliwa hi vamakwerhu va xinuna lava ha riki vantshwa, lava nga si tekaka. Felipe Toruño a a ri ni malembe ya 19 hi vukhale naswona a ha ku khuvuriwa loko a komberiwa ku ya tirha eka yin’wana ya tindhawu to kandziyisela eka tona. Felipe u ri: “Ndzi fikele exikamaraneni lexi a xi nga nghenisi moya, lexi a xi ri ni risema ra xihalaki xo sula swihoxo loko ku ri karhi ku thayipiwa. A ku hisa swinene, naswona a ku voningiwa hi rivoni leritsongo.”

A ku ri ni swihinga swin’wana. Hi xikombiso, loko muchini wu lava ku lunghisiwa—naswona a wu tala ku onheka—a wu nga ta yisiwa laha yi lunghisiwaka kona. Vanhu a va ta vutisa: ‘Muchini lowu i wa mani? Ku kandziyisiwa yini hi wona? Xana hulumendhe ya wu amukela ntirho wa kona?’ Kutani vamakwerhu a va fanele va tilunghisela wona naswona minkarhi yin’wana a va tiendlela tinsimbhi leti tshovekeke. Xiphiqo xin’wana a ku ri leswi gezi a ri famba minkarhi yo tala. Makwerhu Ponce u ri: “Leswi lava tirhaka emintlaweni yo kandziyisa a va nga lavi ku salela endzhaku hi mintirho ya vona, minkarhi yin’wana a ndzi va kuma va tirha hi rivoni ra pharafini, tinhompfu ta vona ti ri na nsiti. Ku tlangela ka majaha lawa lamanene, langutelo ra wona ni moya wa wona wa ku tinyiketela swi ndzi khutazile leswaku ndzi ya emahlweni ni ntirho.”

Timhaka Ta Nkoka Leti Nga Rivalekiki

Felipe Toruño wa tsaka loko a anakanya hi malembe ya mune lawa a ma heteke a endla ntirho wo kandziyisa exihundleni. Felipe u ri: “Minkarhi hinkwayo a ndzi tsundzuka leswaku vamakwerhu a va swi rindzele hi mahlo-ngati swakudya leswi swa moya leswi lavekaka hakunene. Kutani, hambileswi a hi vekeriwe swipimelo swo tala, hi tirhe hi ntsako.” Omar Widdy, loyi a hlanganyeleke entirhweni lowu ku sukela hi June 1988 ku fikela loko wu hela hi May 1990, u ri: “Nchumu wun’wana lowu ndzi tsakiseke ngopfu a ku ri moya wa ku rhandzana ka vamakwerhu. Lava ha ku fikaka a va tiyimisele ku dyondza naswona va dyondzisiwe mintirho yo hambana-hambana hi ku lehiseriwa mbilu. Tindhawu to tirhela eka tona a ti nga ri tinene, kambe vatirhi va ku tirhandzela, hambileswi a va ha ri vantshwa, a va ri vavanuna va moya lava a va twisisa ku tinyiketela loku a ku laveka entirhweni lowu.”

Giovanni Gaitán na yena u tirhile etindhawini to kandziyisela eka tona. U ri: “Lexi hi tiyiseke i ku tlangela Yehovha ni nhlengeletano ya yena. A nga kona eka hina loyi a a hakeriwa hi nkarhi wolowo, kambe sweswo a swi nga hi karhati; a hi ri ni swilaveko swa vutomi. Mina hi ndzexe, se a ndzi tshame ndzi langutana ni swiyimo swo tala leswi laveke leswaku ndzi tshemba Yehovha hi ku helela. Hikwalaho a ndzi nga vileli ngopfu hi swilaveko swa mina swa nyama. Vamakwerhu vo fana na Guillermo Ponce, Nelson Alvarado na Felipe Toruño, hambileswi a va ri vatsongo va ve swikombiso leswinene ngopfu eka mina. Vamakwerhu lava kuleke lava rhangelaka na vona va ndzi tiyisile. Ina, loko ndzi anakanya hi mintokoto hinkwayo ya nkarhi lowu hundzeke, yi ndzi fuwisile hakunene.”

Vanhu hinkwavo lava a va katseka entirhweni wa le xihundleni va swi xiyile leswaku Yehovha u hi seketele hi tindlela to tala, hambi ku ri entirhweni wa ku kandziyisa hi woxe. Makwerhu Gaitán u ri: “Hi ntolovelo kopi yin’we a yi kandziyisa ku suka eka 300 ku ya eka 500 wa maphepha. Hikwalaho a hi swi kota ku kandziyisa 6 000 wa maphepha!” Ha yini a swi fanerile leswaku kopi yin’we ni switirhisiwa swin’wana swo kandziyisa swi tirhisiwa nkarhi wo leha? A swi nga talanga etikweni naswona a swi kumeka eswitolo leswi lawuriwaka hi mfumo, laha loko u xava swo tala a swi ta voniwa kutani swi endla leswaku u va ekhombyeni ro pfaleriwa. Ina, Yehovha u katekise matshalatshala ya vamakwerhu hikuva hambileswi ku kumiweke muchini lowuya wun’we wo kandziyisa, valawuri a va nga si tshama va pfala ndhawu ni yin’we leyi a ku kandziyiseriwa eka yona.

Vamakwerhu lava a va endla mintirho ya ku tihanyisa leswaku va khathalela mindyangu ya vona na vona va pfunile entirhweni lowu, hambileswi minkarhi yin’wana a swi ri ni khombo. Hi xikombiso, vo tala a va rhwala minkandziyiso va yi yisa etindhawini to hambana-hambana etikweni, va tirhisa mimovha ya vona. Minkarhi yin’wana a va famba siku hinkwaro, naswona a va hundza etindhawini to tala leti masocha a ma secha eka tona. A va swi tiva leswaku loko vo kumiwa va nga ha tekeriwa mimovha ya vona hambi ku ri ku khotsiwa. Kambe a va helanga matimba. I ntiyiso leswaku vamakwerhu lava a va lava nseketelo lowu heleleke wa vasati va vona, lava van’wana va vona va endleke ntirho lowukulu enkarhini lowu wo nonon’hwa, hilaha hi nga ta swi vona hakona.

Vavasati Va Vurhena Hi Tlhelo Ra Moya

Vavasati vo tala lava nga Vakreste va kombise vurhena ni ku tshembeka emalembeni lawa a ku ri ni swipimelo eNicaragua. Hi ku tirhisana ni vanuna va vona, va endle leswaku makaya ya vona ma va ndhawu yo kandziyisa ya le xihundleni, hakanyingi ku ringana tin’hweti to hlayanyana. A va tlhela va tirhisa mali ya vona ku lunghiselela vatirhi swakudya. Nelson Alvarado, loyi a a pfuneta entirhweni wo kandziyisa u ri: “Hina vamakwerhu lavantshwa va xinuna hi ve ni vuxaka lebyikulu bya Vukreste ni vamakwerhu lava va xisati. Va ve va mana wa hina. Naswona tanihi leswi a hi ri vana eka vona, hi va vangele ntirho wo tala. Nkarhi wun’wana a hi tirha ku fikela hi awara ya mune nimixo leswaku hi heta ntirho lowu hi averiweke wona, ngopfu-ngopfu loko hi nyikiwe mintirho leyi engetelekeke, yo fana ni ku kandziyisa xibukwana lexi nge Ku Kambisisa Matsalwa Siku Na Siku. Minkarhi yin’wana vambirhi va hina a va tirha nkarhi lowu tekaka siku hinkwaro ni ku lava ku va vusiku hinkwabyo. Nilokoswiritano, vamakwerhu lava va xisati a va lunghekele ku hi nyika swakudya hambi ku ri hi nkarhi wolowo wa matakuxa.”

Mindyangu leyi a yi ri ni muchini wo kandziyisa emakaya ya wona a yi tiyiseka leswaku yi hlayisekile. Hi ntolovelo ntirho lowu a wu khathaleriwa hi vamanana hikuva vavanuna vo tala a va ri entirhweni ninhlikanhi. Makwerhu un’wana waxisati u ri: “Leswaku hi fihla huwa leyi vangiwaka hi michini, a hi pfulela vholumo hinkwayo ya xiya-ni-moya. Loko ko nghena munhu egedeni, a hi lemukisa vamakwerhu hi ku lumeka rivoni ro karhi ro hlawuleka.”

Hakanyingi a ku endza Timbhoni-kulorhi kumbe maxaka. Hambiswiritano, vamakwerhu va xisati a va lwela leswaku va hatla va famba naswona sweswo a va swi endla hi vutlhari hilaha va nga kotaka hakona. Hilaha u nga swi vonaka hakona, sweswo a swi nga olovi minkarhi yin’wana hikuva vamakwerhu lava va xisati a va ri ni xinghana. Anakanya hi xikombiso xa Juana Montiel, loyi a a ri ni murhi wa tinkaju ejarateni ra yena. Hikwalaho ka leswi Timbhoni-kulobye a ti hamba ti ta lava tinkaju, vanhu a va nga kali ejarateni ra Juana. Juana u ri: “Loko hi nyikiwe lunghelo ra leswaku kaya ra hina ri tirhisiwa ku kandziyisela eka rona, mina ni nuna wa mina hi endle xiboho xa leswaku murhi lowu wu tsemiwa. A hi nga swi tivi leswaku hi ta va byerisa ku yini vamakwerhu leswaku ha yini hi nga ha lavi vaendzi vo tala, kambe a hi swi tiva leswaku ntirho wo kandziyisa wu fanele wu sirheleriwa.”

Consuelo Beteta, loyi sweswi a feke u khuvuriwe hi 1956. Kaya ra yena na rona a ri tirhiseriwa ku kandziyisa. Hambiswiritano, a swi nga koteki leswaku vamakwerhu va yima emahlweni ka yindlu ya yena leswaku va ta layicha minkandziyiso, handle ko voniwa hi vanhu. Hikokwalaho va yime endhawini leyi sirhelelekeke—ku nga kaya ra makwerhu, leri nga eka xitarata lexi landzelaka. Loko ku burisaniwa na yena a nga si fa, Makwerhu wa xisati Beteta, u hlamusele leswi endlekeke hi nkarhi wolowo. Tihlo ra yena ri ri karhi ri tshavatana, u te: “Timagazini a ti songiwa ti hoxiwa emasakeni leswaku ti ta yisiwa emavandlheni yo hambana-hambana. Saka rin’wana ni rin’wana a ri tika kwalomu ka 15 wa tikhilogramu. Leswaku hi kota ku fika ekaya ra makwerhu loyi, mina ni n’wingi wanga a hi rhwala masaka lawa hi nhloko hi tsemakanya musele lowu a wu ri endzhaku ka yindlu ya mina. Vaakelani va mina a va kalanga va ehleketelela nchumu, hikuva masaka lawa a ma fana ni lawa a ma rhwariwa hi vavasati vo tala.”

Hakunene vamakwerhu a va va xixima vamakwerhu lava va xisati lava tshembekaka ni lava nga ni xivindzi! Loko Guillermo Ponce a vulavulela vamakwerhu vo tala lava va tirheke na yena hi nkarhi wolowo, u ri: “A ku ri lunghelo lerikulu swinene ku tirha na vona.” Hakunene vavasati lavanene swonghasi lava nga Vakreste, swin’we ni vanuna va vona, va ve swikombiso leswinene eka vana va vona. Kutani sweswi a hi voneni yin’wana ya mintlhontlho leyi vana va langutaneke na yona emalembeni wolawo ya swiendlakalo leswi a swi nga dyisi byi rhelela.

Vana Lava Tshembekeke

Ku fana ni vatswari va vona, vana volavo lava katsekeke entirhweni wa ku kandziyisa exihundleni ni le ku hangalaseni ka tibuku, na vona va kombise ku tshembeka loku xiyekaka. Claudia Bendaña, loyi vana va yena vambirhi a va ha tshama na yena ekaya enkarhini wolowo, u ri: “Ekamareni ra le ndzhaku ra yindlu ya hina a ku ri ni muchini lowu heteke tin’hweti ta ntlhanu wu ri karhi wu kandziyisa. Loko vana va vuya exikolweni, a va lava ku pfuna vamakwerhu lava tirhaka. Kambe, xana a va ta endla yini? Ematshan’weni yo va tlherisa, vamakwerhu va va pfumelele ku hlanganisa tikopi ta maphepha ya Xihondzo xo Rindza. Vana a va swi rhandza hakunene ku tirha ni majaha wolawo, lawa a ma va khutaza ku tiva tindzimana ta Bibele ni tinsimu ta Mfumo hi nhloko!”

Makwerhu wa xisati Bendaña u ri: “Leswaku mhaka leyi yi tshama yi ri xihundla, mina na nuna wa mina hi hlamusele vana va hina leswaku hi le minkarhini yo tika, leswaku ntirho lowu i wa Yehovha, nileswaku i swa nkoka swinene leswaku hi tshama hi tshembekile. Mhaka leyi a va nga fanelanga va yi byela munhu—hambi ku ri maxaka kumbe vamakwerhu lava nga Vakreste. Lexi tsakisaka hileswaku vana va hina va endle tano.”

Kaya ra Aura Lila Martínez hi rin’wana ra makaya yo sungula lawa a ku kandziyiseriwa eka wona. Vatukulu vakwe va pfunetile eku pakeni ka maphepha hi ku landzelelana ka wona, va ma hlanganisa ma va tikopi kutani va ma veka endhawini leyi faneleke. Na vona va ve ni vuxaka lebyikulu ni vamakwerhu lava a va tirhela eka vona. Naswona a va kalanga va vulavula na munhu hi ntirho lowu. Eunice u ri: “Loko hi ri exikolweni a hi tlanga ni vana vaka Bendaña na vaka Eugarrios masiku hinkwawo, kambe hi swi tive endzhaku ka malembe leswaku eka vona a ku endliwa ntirho wo kandziyisa kasi na vona a va nga swi tivi leswaku eka hina a ku endliwa ntirho lowu fanaka. Hi vutisane hi ku hlamala hi ku: ‘Hakunene? Ni le ka n’wina a ku endliwa ntirho lowu?’ Hi kule swin’we hi ri vanghana lavakulu kambe hinkwerhu a hi byelananga nchumu hi mhaka leyi. Swi le rivaleni leswaku leyi a yi ri ndlela ya Yehovha ya ku sirhelela ntirho lowu.”

Mintokoto yoleyo ya khale yi hambete yi va mpfuno lowukulu eka vana lava. Emerson Martínez, loyi sweswi a nga nandza wa vutirheli tlhelo a ri entirhweni wo hlawuleka wa nkarhi hinkwawo, u ri: “Vamakwerhu lava a va endla ntirho wolowo va ve swikombiso leswinene eka mina. A va ri ni malembe ya 18 kumbe 19 hi vukhale, kambe va ndzi dyondzise ku teka vutihlamuleri bya timhaka ta moya byi ri bya nkoka, ku nga khathariseki leswaku byi tanihi kwihi, naswona ndzi dyondze leswaku ku endla ntirho hi rixaladza i mhaka ya nkoka. Loko ndzi tlula tluka rin’we loko ndzi paka maphepha, a swi ta vula leswaku un’wana u ta kayela rungula rero. Sweswo swi ndzi pfune ku vona nkoka wa ku tirhela Yehovha ni ku pfuna vamakwerhu hi mbilu hinkwayo.”

Elda María, n’wana wa Edmundo na Elda Sánchez, a a pfuna ku fambisa maphepha ya Xihondzo xo Rindza na minkandziyiso yin’wana leyi thayipiweke hi mana wakwe. A a ma rhwala hi xikanyakanya a ma yisa endlwini ya Makwerhu Ponce, laha a a fanele a tsemakanya switarata swa ntlhanu loko a ya kona. Loko a nga si nyika n’wana wakwe maphepha lawa, Makwerhu wa xisati Sánchez a a ma phutsela kahle ivi a ma nghenisa exirhundzwini lexitsongo. Elda María u ri: “Ku sukela loko ndza ha ri ntsongo, vatswari va mina va ndzi dyondzise ku yingisa. Kutani loko ku fika nkarhi lowu wa ku yirisiwa, ana se a ndzi tolovele ku swi endla hi vukheta leswi ndzi byeriwaka swona.”

Xana a a ma tiva makhombo lawa vamakwerhu va langutaneke na wona—ku katsa ni tata wakwe—lava a va ungamele ntirho wa ku kandziyisa? Elda María u ri: “Hakanyingi loko Tatana a nga si famba, a a ndzi byela leswaku loko o khomiwa, ndzi nga chavi kumbe ndzi va ni gome. Nilokoswiritano, loko a hlwela ku vuya ekaya, ndzi tsundzuka hi khongela ko tala na Manana leswaku a va a hlayisekile laha a nga kona. Hakanyingi a hi vona vanhu lava tirhelaka Ndzawulo ya Vuhlayiseki bya Tiko va yime emahlweni ka yindlu ya ka hina, va hi veke tihlo. Loko Manana a ya pfula nyangwa loko ku ri ni munhu la gongondzaka, a ndzi hlengeleta hinkwaswo leswi a tirhaka hi swona kutani ndzi swi tumbeta. Ndza tinyungubyisa swinene hi xikombiso lexinene lexi vatswari va mina va ndzi vekeleke xona ni ndzetelo lowu va ndzi nyikeke wona wa ku tshembeka eka Yehovha ni le ka vamakwerhu.”

Leswi vantshwa vo tala va vekeke xisekelo lexi tiyeke evuntshweni bya vona hi nkarhi wolowo, sweswi va nghenele vutirheli bya nkarhi hinkwawo naswona vo tala va ni vutihlamuleri emavandlheni. Nhluvuko wa vona wu kombisa leswaku Yehovha u katekisa vanhu va yena hi ndlela leyi fuweke, lava eka vona a nga riki kona ni un’we loyi a a kayivela swakudya swa moya hi nkarhi wolowo wa maxangu. Entiyisweni, mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu ma hambete ma chumayeriwa naswona ma kume ‘misava leyinene’ eka magidi ya vanhu lava a va khotsiwile hi nkarhi wa mfumo wa Sandinista. (Mar. 4:8, 20) Xana sweswo swi endlekise ku yini?

Ku Byariwa Ka Mbewu Ya Mfumo eKhotsweni

Endzhaku ka Nhlunga-vuhosi wa Sandinista, magidi ya Varindzi va Tiko lava hluriweke ni vaxandzuki va swa tipolitiki va pfaleriwile va nga si ya tengisiwa etihubyeni to hlawuleka leti tshameleke milandzu ya vona eku heleni ka 1979 ku ya fika hi 1981. Khale ka lava a va ri Varindzi va Tiko va gweviwe malembe lama ringanaka 30 eCárcel Modelo (Khotso ra Modelo), ku nga khotso lerikulu eTipitapa, kwalomu ka tikhilomitara ta 11 ku ya en’walungu-vuxa bya Managua. Hilaha hi nga ta swi vona hakona, vabohiwa vo tala lava nga ni timbilu letinene, va kume ntshunxeko wa moya ehansi ka makhotso wolawo ya tihanyi ni laha vabohiwa va nga lo tlimbana kunene.

Loko lembe ra 1979 ri ya eku heleni, nkulu un’wana wa le Managua u kume papila ri huma eka un’wana loyi a a ri socha hi nkarhi wa mfumo wa Somoza a nga si tiva ntiyiso, loyi se a a ri Mbhoni kambe a a nga si yisiwa eCárcel Modelo. Epapileni rakwe, makwerhu loyi u kombele ku rhumeriwa minkandziyiso leyi a nga ta yi fambisela vabohiwa-kulobye. Vakulu vambirhi lava tiseke minkandziyiso leyi a va pfumeleriwanga ku vona makwerhu loyi. Kambe sweswo a swi n’wi hetanga matimba hikuva u ye emahlweni a chumayela vabohiwa-kulobye naswona a dyondza Bibele ni van’wana va vona.

Anastasio Ramón Mendoza, un’wana wa lava a dyondzeke na vona, u hatle a endla nhluvuko wa moya. U ri: “Ndzi swi tsakerile swinene leswi a ndzi swi dyondza kutani ndzi sungule ku famba ni makwerhu loyi loko a ri karhi a chumayela vabohiwa lavan’wana. Van’wana a va swi lavanga ku hi yingisa; van’wana va hi yingisile. Ku nga ri khale, a hi hlangana hi ri kwalomu ka 12, exivaveni hi dyondza swin’we hi nkarhi wa ku wisa.” Endzhaku ka lembe, un’wana eka ntlawa wolowo wo sungula u khuvuriwile.

Eku sunguleni ka 1981, ntlawa wolowo lowutsongo wa swichudeni swa Bibele wu rhurhiseriwe eCárcel Modelo ni vabohiwa van’wana, laha wu fikeke wu ya emahlweni ni ku byela van’wana mahungu wolawo lamanene. Hi nkarhi lowu fanaka, minkandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni yi kote ku fikelela vabohiwa lavan’wana exihundleni kutani yin’wana ya yona yi kume ‘misava leyinene’ leyi engetelekeke.

Xiya xikombiso xa José de la Cruz López ni ndyangu wa yena, lowu eka wona a ku ri hava ni un’we loyi a a ri Mbhoni. Endzhaku ka tin’hweti ta tsevu José a khomiwile, nsati wa yena u kume buku leyi nge Buku Yanga Ya Timhaka Ta Bibele eka Timbhoni leti a hlanganeke na tona exitarateni. Xikongomelo-nkulu xa yena a ku ri ku yi nyika nuna wa yena. José u ri: “Loko ndzi sungula ku hlaya buku leyi nge Timhaka Ta Bibele, a ndzi anakanya leswaku yi huma eka yin’wana ya tikereke ta protestente. A ndzi nga tivi nchumu hi Timbhoni ta Yehovha. Buku leyi yi ndzi tsakise ngopfu lerova ndzi yi hlaye ko tala ndzi nga si sungula ku byela vabohiwa va 16 lava a ndzi pfaleriwe na vona exitokisini xin’we, leswi ndzi swi hlayeke naswona hinkwavo va swi tsakerile. A swi fana ni ku nwa mati lama phyuphyisaka. Vabohiwa eswitokisini swin’wana va yi lombile lerova yi hetelele yi nghene eswitokisini hinkwaswo, kutani a yi nga ha languteki naswona a yi hlakarile ku fana ni makhadi lama ku tlangiweke hi wona nkarhi wo leha.”

Van’wana va vabohiwa lava José a a pfaleriwe na vona a va ri swirho swa tikereke tin’wana ta protestente; van’wana a va ri vafundhisi. José u sungule ku dyondza Bibele na vona. Kambe u hlamarile loko a va vutisa hileswi Genesa 3:15 yi vulaka swona, va n’wi byela leswaku i xihundla. Siku rin’wana, mubohiwa un’wana loyi na yena a a ri xichudeni xa Bibele, u byele José a ku: “U ta kuma nhlamulo ebukwini yoleyo u nga na yona naswona yi kandziyisiwe hi Timbhoni ta Yehovha. Ndzi nga ku dyondzela yona loko u swi tsakela.” José u pfumerile, hiloko a tiva leswi Genesa 3:15 yi vulaka swona, hi ku pfuniwa hi buku leyi nge Timhaka Ta Bibele. Endzhaku ka sweswo u sungule ku hlanganyela ni vabohiwa lava a va tivula Timbhoni.

Xin’wana lexi kokeleke José eka ntlawa lowu wo hlawuleka eCárcel Modelo a ku ri mahanyelo ya wona lamanene. José u ri: “Ndzi vone vanhu lava a ndzi tiva va ri ni mahanyelo yo biha va sungule ku hanya vutomi lebyinene hileswi a va dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha.” Hi nkarhi wolowo, nsati wa José u hambete a kuma minkandziyiso ya Timbhoni naswona a yi hundzisela eka nuna wakwe, kutani yena a ya a kula emoyeni. Entiyisweni, ntlawa lowu a a ri eka wona wu n’wi avele xiphemu xo karhi xa switokisi leswaku a ta nghena xitokisi hi xitokisi a chumayela. Xisweswo, a a kota ku lomba vabohiwa lava tsakelaka, minkandziyiso leyi a a ri na yona ni ku va rhambela eminhlanganweni leyi a yi khomiwa exitokisini xin’wana hi nkarhi wa ku wisa.

Ku Khathalela Swilaveko Swa Moya Swa Vabohiwa

Vandlha ra East Managua a ri khathalela swilaveko swa moya swa nhlayo leyi andzaka ya vabohiwa va le Cárcel Modelo, lava a va hlaya minkandziyiso naswona va endla nhluvuko wa moya. Hikwalaho ka sweswo, vandlha a ri simeke lunghiselelo ra leswaku vamakwerhu vo karhi va xinuna ni va xisati va ngungumerisa minkandziyiso ekhotsweni. Vaendzi a va pfumeleriwa endzhaku ka masiku ya 30 ku ya eka 60 kambe mubohiwa a a pfumeleriwe ku endzeriwa hi munhu la nga tshama a n’wi endzela. Kutani vabohiwa hinkwavo lava tsakelaka a va kota ku endzeriwa hi Timbhoni ta kwalaho. Nilokoswiritano, sweswo a swi vanga xiphiqo hikuva vabohiwa a va hatla va hlangana kutani va burisana ni van’wana.

Vakulu va Vandlha ra East Managua va pfunile ku hlela ni ku kongomisa mintirho ya ntlawa lowu a wu ya wu andza eCárcel Modelo. A va tshama va ri karhi va vulavurisana, ngopfu-ngopfu ni vabohiwa lava a va rhangela eka swilo swa moya, va va hlamusela ndlela leyi minhlangano ya vhiki ni vhiki yi khomiwaka ha yona, ku endla ntirho wo chumayela hi ndlela leyi hlelekeke ni ku vika mintirho yoleyo hinkwayo. Kutani vabohiwa volavo a va hundzisela rungula rero eka van’wana. Hakunene ku ve ni xilaveko xa ku hleleka lokunene ka swilo swa le tilweni, hikuva hi nkarhi wolowo ku simekiwe ntlawa lowukulu wa swichudeni swa Bibele ekhotsweni.

Eku sunguleni khotso ra Cárcel Modelo a ri ri ni miako ya mune leyi ha wun’we a wu kota ku rhurhela vabohiwa va kwalomu ka 2 000. Julio Núñez, un’wana wa vakulu lava a va endzela kwalaho, u ri: “Muako ha wun’we a wu nga hlangananga ni leyin’wana, kutani minhlangano ya vhiki ni vhiki a yi khomiwa endhawini ya vuhungasi ya muako ha wun’we naswona lava a va va kona a va ri kwalomu ka 80.”

Ku Khuvuleriwa eNdzeni Ka Diramu

Loko vanhu lava ha ku tsakela va ri karhi va endla nhluvuko, vo hlayanyana va lave ku khuvuriwa. Vakulu lava a va averiwe ku endzela ekhotsweni va kambele lava lavaka ku khuvuriwa kutani va pfuna vabohiwa lava a va rhangela etimhakeni ta moya leswaku va lunghiselela nkhuvulo hi siku leri fambisanaka ni nhlengeletano leyi khomiweke ehandle ka khotso. Hi ntolovelo, nkulumo ya nkhuvulo a yi nyikeriwa nivusiku eka xin’wana xa switokisi, kutani hi xa mundzuku wa kona loko vabohiwa va ya eku hlambeni, lava yaka eku khuvuriweni a va khuvuriwa.

José de la Cruz López u khuvuriwe ekhotsweni hi November 1982. U ri: “Ndzi khuvuleriwe endzeni ka diramu leri ku cheriwaka thyaka eka rona. Hi ri hlantswe ri basa ri ku paa! Kutani hi nghenisa lakani endzeni ka rona ivi hi ri tata hi mati. Hambiswiritano, ku fike varindzi lava hlomeke hi nkarhi lowu a hi hlanganile leswaku nkhuvulo wu sungula. Va vutise va ku: ‘I mani la mi pfumeleleke ku khuvula?’ Makwerhu la rhangelaka u hlamuserile leswaku a swi lavi mpfumelelo ku endla leswi Xikwembu xi swi vulaka. Varindzi va pfumerile kambe va lave ku vona leswi endlekaka. Kutani loko va ri karhi va hlalerile, ndzi vutisiwe swivutiso swimbirhi leswi vutisiwaka lava yaka eku khuvuriweni ivi ndzi nyuperisiwa endzeni ka diramu.” Vabohiwa va kwalomu ka 34 va khuvuriwe hi ndlela yoleyo.

Vabohiwa van’wana va endle nhluvuko hi xihatla. Un’wana wa vona i Omar Antonio Espinoza, loyi se a a hete malembe ya khume eCárcel Modelo, eka ya 30 lawa a a gweviwe wona. Vabohiwa a va tshama va ri karhi va rhurhisiwa kutani eka lembe ra yena ra vumbirhi, Omar u tikume a pfaleriwe ni Mbhoni. Omar u xiye leswaku vabohiwa van’wana a va hamba va endzela wanuna loyi, leswaku a ta va dyondzisa Bibele. Leswi Omar a swi voneke ni ku swi twa swi n’wi tsakise lerova na yena a kombela ku dyondzeriwa Bibele.

Omar u sungule ku dyondzeriwa hi buku leyi nge Ntiyiso Lowu Yisaka eVuton’wini Lebyi Nga Heriki, a dyondza ndzima yin’we hi siku. Endzhaku ka masiku ya 11, u lave ku va muhuweleri. Loko a hete tindzima ta 22 ta buku yoleyo, u kombele leswaku a khuvuriwa. Hambiswiritano, vamakwerhu va n’wi byele leswaku a anakanyisisa hi mhaka leyi. Va tlhele va ringanyeta leswaku a dyondza buku ya vumbirhi, leyi nge U Nga Hanya Hi Masiku aParadeyisini eMisaveni, leyi a ya ha ku fika ekhotsweni. Endzhaku ka n’hweti ni masikunyana, Omar se a a yi hetile na yona. Nakambe, se a a tshike ku dzaha fole naswona a a fularhele ni mikhuva yin’wana. Swi le rivaleni leswaku ntiyiso wa Bibele a wu kongomisa vutomi bya yena. Loko vamakwerhu va vona ku cinca loku, va khorwisekile leswaku Omar u tiyimiserile kutani u khuvuleriwe endzeni ka diramu hi January 2, 1983.

Ririmi Ra Mavoko Ra Le Khotsweni

Leswaku vahuweleri lava bohiweke va kota ku hundzisa rungula leri humaka eka vakulu lava endzelaka ekhotsweni kumbe ku hlengeleta rungula, ro fana ni swiviko swa ntirho wa nsimu, a va fanele va va ni ndlela yo burisana ha yona emiakweni ya khotso. Makwerhu Mendoza, loyi na yena a khuvuleriweke ekhotsweni hi 1982, u hlamusela ndlela leyi a va swi endla ha yona.

U ri: “Van’wana va hina hi dyondze ririmi ra mavoko leri vabohiwa va tisunguleleke rona. Loko ku ri nkarhi wa ku tlangela Xitsundzuxo, a hi ringanyeta loko dyambu ri perile kutani hi tivisana leswaku hinkwerhu hi kota ku endla xikhongelo hi nkarhi wun’we. A hi endla tano lembe ni lembe. Ririmi ra mavoko ri tlhele ri hi pfuna loko hi dyondza Xihondzo xo Rindza. Loko vamakwerhu emiakweni yin’wana ya khotso va nga ri na xona xihloko lexi dyondziwaka vhiki rero, a hi va hlamusela xihloko hinkwaxo hi ririmi ra mavoko. Loyi ku vulavuriwaka na yena hi ririmi leri ra mavoko, a a vulavulela ehenhla leswi a swi twaka, a byela un’wana kutani yena a tsala xihloko hinkwaxo ehansi.” Kambe swakudya swa moya a swi nghenisa ku yini ekhotsweni?

Swakudya Swa Moya Swi Wundla Vabohiwa

Vakulu ni mindyangu ya vona swin’we ni vahuweleri van’wana va Vandlha ra East Managua a va hamba va endzela vabohiwa va le Cárcel Modelo. Ku hele kwalomu ka malembe ya khume, va ri karhi va tisela vamakwavo swakudya swa nyama ni swa moya, leswi a swi katsa Xihondzo xo Rindza na Vutirheli Bya Hina Bya Mfumo. Kambe swakudya swa moya a swi fanele swi tumbetiwa.

Nkulu un’wana a a tumbeta timagazini endzeni ka tinhonga leti a a famba hi tona. Julio Núñez u ri: “Vana na vona a va hoxa xandla tanihi leswi a va nga tali ku sechiwa.” Vamakwerhu a va kota ni ku nghenisa swifanekiselo swa Xitsundzuxo ekhotsweni.

Muako wun’wana ni wun’wana lowu vabohiwa a va pfaleriwe eka wona a wu ri ni siku leri vabohiwa a va endzeriwa ha rona naswona hi ntolovelo lava nga ni mpfumelelo wo endzela vabohiwa a va heta siku hinkwaro va ri ni vabohiwa evhurandhini lerikulu. Hi ndlela yoleyo, vabohiwa vo talanyana lava nga Timbhoni a va kota ku hlangana ni vamakwerhu lava humaka eManagua kutani va kuma mimphakelo ya swakudya swa moya. Kutani loko vabohiwa lava va tlhelele emiakweni leyi va pfaleriweke eka yona, a va kota ku avelana leswi va nyikiweke swona.

Hambi ku ri tinsimu ta Mfumo a ti nga honisiwi. Makwerhu López u ri: “Emuakweni lowu a hi pfaleriwe eka wona, i mubohiwa un’we loyi a a pfumeleriwe ku hlangana ni vamakwerhu lava endzeke. Kutani a a ri ni vutihlamuleri bya ku dyondza mayimbelelelo ya tinsimu ti nga ri tingani hi nkarhi wun’we, ivi a hi dyondzisa hinkwerhu. Leswi a hi ri ni buku yin’we ya tinsimu, hinkwerhu a hi praktisa minhlangano yi nga si sungula.” Makwerhu Mendoza a a ri un’wana wa vabohiwa va nga ri vangani lava a va pfumeleriwa ku endzeriwa hi Timbhoni. Makwerhu Mendoza u ri: “A ndzi endzeriwa hi Carlos Ayala ni ndyangu wa yena. Vana va yena vambirhi va vanhwanyana va ndzi dyondzise kwalomu ka kaye wa tinsimu ta Mfumo kutani mina ndzi ti dyondzisa vabohiwa-kulorhi.” Makwerhu López i un’wana wa lava va dyondzeke tinsimu leti eka vabohiwa van’wana. U ri: “Loko ndzi sungula ku ya eminhlanganweni loko se ndzi humile ekhotsweni a ndzi tsakile, kambe swi ndzi hlamarisile ku vona leswaku a hi yimbelela miloti leyi fanaka.”

Ku Tshama Va Tiyile eMoyeni eKhotsweni

Hi swihi swiyimo leswi vamakwerhu ni vanhu lava tsakelaka a va fanele va swi tiyiselela ekhotsweni naswona va swi kotise ku yini ku tshama va tiyile emoyeni? Makwerhu Mendoza u ri: “Swakudya swa le khotsweni a swi nga nyawuli. Vabohiwa hinkwavo a va biwa minkarhi yo tala naswona minkarhi yin’wana varindzi a va duvula ekusuhi na hina hi pavalale ehansi. Leswi a swi endleriwa leswaku hi tshama hi chuhile. Loko ku tshuka ku va ni ku tlulana milenge exikarhi ka vabohiwa van’wana ni varindzi, hinkwerhu a hi xupuriwa hi ku humeseriwa ehandle hi nga ambalanga nchumu, leswaku hi ya vandliwa hi dyambu. Hina Timbhoni a hi tirhisa nkarhi lowu leswaku hi akana ni ku chavelelana. A hi tsundzuka matsalwa ya Bibele kutani hi byelana tinhla leti hi ti dyondzeke. Mintokoto leyi yi hi pfunile leswaku hi tshama hi ri ni vun’we naswona hi tiyile.”

Leswi Timbhoni to tala a ti ri ni nkarhi wo tala lowu a ti nga endli nchumu ha wona, ti hlaye Bibele ti yi heta ka mune kumbe ka ntlhanu. A swi tolovelekile leswaku ti yi dyondza hi vukheta minkandziyiso hinkwayo leyi sekeriweke eBibeleni, leyi a ti yi kuma naswona ti endla tano hi ku phindha-phindha. Makwerhu Mendoza a nge pfuki a ti rivarile Tibuku Ta Lembe. U ri: “A hi hlaya mintokoto hinkwayo ya matiko yo hambana-hambana ku katsa ni mimepe ya kona. Lembe rin’wana ni rin’wana a hi pimanisa ku andza loku veke kona etikweni ha rin’we, nhlayo ya mavandlha, nhlayo ya lava khuvuriweke ni nhlayo ya lava veke kona eXitsundzuxweni. Sweswo a swi hi tsakisa swinene.”

Xiyimo xexo a xi endla leswaku vahuweleri lavantshwa va hatla va va ni vutivi lebyinene bya Rito ra Xikwembu ni nhlengeletano ya le tilweni. Va tlhele va va vachumayeri ni vadyondzisi lava hisekaka. Hi xikombiso, hi February 1986, a ku ri ni vahuweleri va 43 ekhotsweni ra Cárcel Modelo lava a va fambisa tidyondzo ta Bibele ta 80. Hi xiringaniso, a ku va ni vanhu va 83 eminhlanganweni vhiki ni vhiki.

Vabohiwa lava hinkwavo lava kumeke ntshunxeko emoyeni, a va ta kuma ntshunxeko lowu engetelekeke ku nga ri khale, hikuva hulumendhe a yi endle xiboho xa ku rivalela milandzu hinkwayo ya vabohiwa va swa tipolitiki. Hikwalaho ka sweswo, vahuweleri va 30 lava a va ha sele eCárcel Modelo, va ntshunxiwile hi March 17, 1989. Vandlha ra East Managua ri hatle ri teka goza ra ku rhumela vakulu etindhawini leti vahuweleri lava va ha ku ntshunxiwaka va yeke eka tona, leswaku va ta tihlanganisa na vona. Vakulu lava na vona va amukele vamakwavo lava lavantshwa, lava vo tala va vona va veke vakulu, malandza ya vutirheli ni maphayona.

Nsivelo A Wu Wu Yimisanga Ntirho Wa Ku Chumayela

Hambileswi a ku ri ni swiyimo swo nonon’hwa ni makhombo, nhlayo ya vahuweleri eNicaragua yi hambete yi andza hi xihatla hi nkarhi wolowo wa nsivelo. Entiyisweni, etindhawini tin’wana a ku simekiwa mavandlha lawa a ma vumbiwa ntsena hi vanhu lava ha ku sungulaka ku hlanganyela. Hi ni xikombiso hi Vandlha ra La Reforma. Antonio Alemán na Adela nsati wakwe, lava a va ri maphayona yo hlawuleka, a va ya siku ni siku va ya chumayela etindhawini ta le makaya exikarhi ka Masaya na Granada. Yin’wana ya tindhawu leti a ku ri La Reforma. Eku sunguleni ka 1979, vaka Alemán va dyondze na Rosalío López, jaha leri a ra ha ku loveriwa hi nsati. Ku nga ri khale, Rosalío u byele va le vukweni byakwe, lava a a tshama na vona, leswi a a swi dyondza. U rhange a byela mhani wa nsati wa yena kutani a byela sivara wa xinuna ni wa xisati. Ku nga ri khale, swirho swa ndyangu swa 22 a swi rhangisana ndlela swi ya eminhlanganweni eMasaya, swi famba tikhilomitara ta tsevu.

Siku rin’wana, va le vukweni bya Rosalío va n’wi byele va ku: “Loko hi ri eminhlanganweni hi twe ku vuriwa leswaku Timbhoni ta Yehovha ti famba ti ri karhi ti chumayela hi yindlu ni yindlu, kambe hina a hi endli tano.”

Rosalío u te: “Swi lulamile, hi ta ya hi ya chumayela hi Mugqivela lowu taka.” Kunene va endle tano! A va famba swin’we hinkwavo ka vona va ri 22, va fika va nghena emutini wun’we kutani Rosalío ku va yena a vulavulaka! Loko Antonio a ta leswaku va ta ya emahlweni ni dyondzo, Rosalío u n’wi byele a tsakile a ku: “Vhiki leri hinkwerhu a hi ye eku chumayeleni!” Hambileswi Antonio a a tsakile hi ku hiseka ka swichudeni swa yena, u khutaze lava nga mimpatswa ya vatekani lava ha riki vantshwa leswaku va rhanga va lunghisa timhaka tin’wana.

Hi December 1979, Rosalío na sivara wakwe, Húber López, va ve vo sungula ku khuvuriwa eka ntlawa lowu, lavan’wana va hatle va landzela na vona. Loko ka ha ku hela malembe manharhu, ku simekiwe Vandlha ra La Reforma. Ri sungule ri ri ni vahuweleri va 30—hinkwavo a va huma endyangwini wun’we! Hi ku famba ka nkarhi, Húber na Ramón makwavo na Rosalío va hlawuriwe ku va vakulu. Hi 1986, swirho swa 54 swa vandlha rero swi ve maphayona.—Vona bokisi leri nga eka matluka 99-102.

Hikwalaho ka ku hisekela ku chumayela ka swirho swa Vandlha ra La Reforma, ku hetelele ku simekiwe mavandlha man’wana ya tsevu emigangeni ya le kusuhi. Phela u nga rivali leswaku vamakwerhu a va ha vekiwe tihlo hi valawuri, lava a va nyangatsiwa hi ku hiseka ka vona. Húber López u ri: “A hi tshamela ku karhatiwa hi masocha, kambe sweswo a swi hi tshikisanga ku chumayela.” Entiyisweni, ku endliwe ntirho wo tala wo chumayela hi nkarhi wolowo wo nonon’hwa. Njhani? Phela vamakwerhu vo tala va lahlekeriwe hi mintirho kutani va nghenela ntirho wa vuphayona bya nkarhi hinkwawo kumbe bya nkarhinyana.

Yehovha u ma katekisile matshalatshala ya vona. Hi 1982, a ku ri ni vahuweleri va mahungu lamanene va 4 477 eNicaragua, kambe hi 1990—endzhaku ka nhungu wa malembe ya ku yirisiwa ni ku xanisiwa—nhlayo yoleyo yi andze yi va 7 894. Koloko a ku ri ku andza hi 76 wa ti phesente!

Ku Herisiwa Ka Ku Yirisiwa

Hi February 1990, nhlawulo lowu a wu vekiwe tihlo hi vayimeri va matiko yo hambana-hambana wu endle leswaku ku va ni ku cinca ka hulumendhe eNicaragua. Hi ku hatlisa endzhaku ka sweswo, ku yirisiwa ka Timbhoni ta Yehovha ku herisiwile, ku tsarisiwa ku ya evusocheni na kona ku herisiwile ku tlhele ku herisiwa ni tikomiti ta vusirheleri. Hambileswi vamakwerhu a va nga si ntshunxeka hi ku helela kambe a va nga ha chavi leswaku va vekiwe tihlo hi vaakelani. Hi September lembe rero, Ian Hunter, loyi a a ri xirho xa Komiti ya Rhavi eGuatemala, u hlawuriwe ku va muungameri lontshwa wa komiti ya tiko eNicaragua.

Emalembeni ya nhungu lama landzeleke, komiti ya tiko yi ungamele ntirho eNicaragua yi ri hava rhavi ni swo tirha ha swona. Hakunene Makwerhu Hunter a a tsakile leswi a teke ni muchini wa ku thayipa lowu a a wu tirhisa erhavini ra le Guatemala! Hi tintswalo makwerhu wa kwalaho la vuriwaka Julio Bendaña, u pfumelele vamakwerhu lava nga ni ntirho wo tala leswaku va tirhisa switirho swa yena swa le hofisini.

Ku xaviwe yindlu laha doroba ra Managua ri helelaka kona, leyi a yi ta tirhisiwa tanihi rhavi. Hambiswiritano, vamakwerhu vo talanyana a va nga ma tolovelanga mahanyelo ya le Bethele hikuva a va tolovele ku tirha exihundleni etindhawini to hambana-hambana, naswona a va nga swi tolovelanga ku endla ntirho lowu hleleriweke siku ni siku. Kambe a swi tekanga nkarhi ku tolovela matirhelo wolawo naswona va endle mindzulamiso leyi a yi laveka. Yo tala ya majaha lawa, ma hambete ma tirhela Yehovha hi ku tshembeka, man’wana ma tirhe eswiavelweni swo hambana-hambana swa ntirho wa nkarhi hinkwawo.

Ku rhumeriwe vamakwerhu va huma ematikweni man’wana leswaku va ta pfuneta ntirho erhavini. Kenneth na Sharan vaka Brian, lava nga varhumiwa, va tlheriseriwe eNicaragua va huma eHonduras eku heleni ka lembe ra 1990. Hi January 1991, Juan na Rebecca vaka Reyes, lava thwaseke eka ntlawa wo sungula wa Xikolo xa Gilead xo Engetela xa le Mexico, va tile va huma eCosta Rica, va landzeriwe hi Arnaldo Chávez loyi na yena a thwaseke eka ntlawa wo sungula eMexico na María nsati wa yena, hambileswi yena a nga riki thwasana ra xikolo lexi. Lothar na Carmen vaka Mihank va fike endzhaku ka malembe mambirhi va huma ePanama, kutani Lothar u fike a va xirho xa Komiti ya Rhavi. Vo tala va averiwe ku ya tirha erhavini lerintshwa, laha va pfuneke leswaku ntirho wu tlhela wu endliwa hi ndlela leyi nhlengeletano yi lavaka leswaku wu endliwa ha yona. Namuntlha, ndyangu wa Bethele ya le Nicaragua wu vumbiwa hi swirho swa 37 leswi humaka eka mindhavuko yo hambana-hambana.

Hi February 1991, ku hlawuriwe Komiti ya Rhavi leswaku yi siva komiti ya tiko kutani rhavi ra le Nicaragua ri tlhele ri sungula ku tirha ximfumo hi May 1, 1991. Wolawo a ku ri masungulo ya ku andza enkarhini lowu taka naswona ku andza koloko a ku ta xiyeka hakunene! Ku sukela hi 1990 ku ya fika hi 1995, ku khuvuriwe vanhu va 4 026—ku nga ku andza hi 51 wa tiphesente. Ku andza loku ku pfuxe xilaveko lexikulu xa tindhawu leti fanelekaka leti ku nga ta hlanganiwa eka tona. Kambe, u nga rivali leswaku hi 1982, mintshungu leyi hlomeke yi teke miako ya 35.

Ku Ringeta Ku Kuma Miako Nakambe

Loko Tiholo ta Mfumo ti tekiwa ro sungula swi nga ri enawini, vamakwerhu a va khondlanga mavoko kambe va hatle va yisa xivilelo eka hulumendhe, va ringeta ku seketela xivilelo xa vona hi Nawu wa le Nicaragua. Kambe, hambileswi vamakwerhu va ringeteke ku landzela nawu wun’wana ni wun’wana wa tiko, swivilelo swa vona swi biwe hi makatla. Hi 1985, va kale va tsalela ni muungameri wa le Nicaragua, va kombela leswaku mfumo wu va tekela enhlokweni naswona wu va tlherisela miako ya vona hinkwayo. Tlhandlakambirhi, va endle matshalatshala yo tala yo kombela ku burisana ni holobye wa timhaka ta xikaya. Kambe matshalatshala lawa hinkwawo ma hundzuke nyuku wa mbyana.

Loko mfumo lowuntshwa wu sungula ku fuma hi April 1990, vamakwerhu va yise xivilelo xin’wana hi ku hatlisa, sweswi va xi kongomise eka holobye lontshwa wa timhaka ta xikaya, va kombela leswaku Timbhoni ta Yehovha ti tsarisiwa ximfumo. Xivilelo xa vona xi twiwe endzhaku ka tin’hweti ta mune kutani va tsake ngopfu va tlhela va nkhensa Yehovha! Ku sukela hi nkarhi wolowo, hulumendhe ya le Nicaragua yi nyike Watch Tower Bible and Tract Society mpfumelelo wo ya emahlweni hilaha yi endlaka hakona ematikweni man’wana nileswaku yi nga endla ntirho wa yona hi ku ntshunxeka naswona yi nga hakerisiwi swibalo hilaha tinhlengeletano leti nga bindzuriki ti endlaka hakona. Hambiswiritano, ku kuma Tiholo ta Mfumo leti tekiweke a swi olovanga hikuva tin’wana ta tona a ti “nyikiwe” vaseketeri va mfumo wa khale.

Vamakwerhu va endle xikombelo eka Komiti leyi a ya ha ku simekiwa eTikweni, leyi Tirhanaka ni Swilo leswi Tekeriweke Vanhu, va kombela ku tlheriseriwa miako hinkwayo. Ntirho wolowo a ku nga ri matlangwana naswona a wu rharhanganile, xin’wana lexi a xi tikisa swilo hileswi tinhlengeletano tin’wana ni vanhu va endleke swikombelo leswi fanaka. Endzhaku ka lembe ku ri karhi ku yiwa ehansi ni le henhla, ku vuyisiwe muako wun’we hi January 1991. Vamakwerhu va tlhele va endzela vanhu lava tshamaka eTiholweni ta Mfumo leswaku va tlhantlha xiphiqo lexi. Kambe vo tala va vona a va teka ku ri “hakelo” ya ku lwela ka vona ntshunxeko.

Muako wa rhavi wu vuyisiwe eku heleni ka lembe rero, kambe ndyangu lowu a wu tshama eka wona a wu fanele wu kumeriwa ndhawu yo tshama eka yona. Emalembeni lama landzeleke, hakatsongo-tsongo vamakwerhu va hetelele va kume miako ya 30 eka ya 35 leyi a yi tekiwile kutani hulumendhe yi tshembise ku hakela leyi a swi tika ku vuyiseriwa yona.

Ku Tiyiselela Makhombo Lama Ngo Tiendlakalela

Handle ka ku tsekatseka ka misava loku ku vulavuriweke hakona eku sunguleni ka rungula leri, tivholkheno ni swidzedze swi onhile ni ku dlaya vanhu eNicaragua. Ku sukela hi 1914, vholkheno leyi tshamelaka ku buluka leyi vuriwaka Cerro Negro, yi buluke ka 12 yi funengeta ndhawu leyikulu ya masimu hi nkuma. Elfriede Urban, murhumiwa loyi a a tirha eLeón hi nkarhi wa ku buluka loku veke kona hi 1968 na hi 1971, u hlamusela leswi a swi ri xiswona, u ri: “Ku hele mavhiki mambirhi doroba ri funengetiwe hi misava ya ntima ni nkuma. A swi fanele swi susiwa ehenhla ka malwangu hikuva loko swi nga susiwi a ma ta hohloka. A swi fanerile leswaku vanhu va vilela hikuva doroba ra León ri tshama ri funengetiwa hi vholkheno eka malembe-xidzana lama hundzeke. Hinkwako a ku lo mpotii, hi ritshuri. A ri ri etintangwini ta hina, eswiambalweni, emibedweni, eswakudyeni ni le ndzeni ka matluka ya tibuku ta hina! Nilokoswiritano, vamakwerhu va hambete va va kona eminhlanganweni ni ku ya ensin’wini.”

Hi October 1998, Xidzedze lexi vuriwaka Mitch, lexi vativi van’wana va xi vitaneke “xidzedze lexi dlayaka lexi tshameke xi hlasela Xiphemu xa Vupela-dyambu eka malembe-xidzana mambirhi lama hundzeke,” xi siye Amerika Xikarhi hinkwayo yi funengetiwe hi mati. Encarta Encyclopedia yi ri: “Xidzedze lexi vuriwaka Mitch xi dlaye vanhu va le xikarhi ka 3 000 na 4 000 eNicaragua xi tlhela xi siya tindhawu to tala ti ri marhumbi. Timpfula letikulu ti tate mugodi lowu vangiweke hi ku buluka ka vholkheno leyi vuriwaka Casitas, kutani ku va ni ku hirimuka ka misava loku funengeteke ndhawu leyi ringanaka 80 wa swikwere-khilomitara (30 sq mi), kutani ku mbumburhela swimitana swo hlayanyana.” Tinhlayo ta sweswinyana ti ringanyeta leswaku ku fe vanhu lava tlulaka 2 000.

Ku fana ni le tindhawini tin’wana leti ti hlaseriweke hi xidzedze lexi, Timbhoni ta Yehovha eNicaragua ti endle malunghiselelo lamakulu ya mphalalo. Emadorobeni man’wana, hi ku tirhandzela Timbhoni ti simeke mintlawa leyi fambaka hi swikanyakanya, yi ya etindhawini leti a swi tika ku fika eka tona hi mimovha ku ya twa hi ta vamakwavo ni ku va tisela swakudya ni swilo swin’wana. Hakanyingi hi tona a ti rhanga ti fika ti tisa mphalalo, kutani sweswo swi tsakise vamakwavo lava a va nga ha ri na ndhawu yo tshama eka yona. Timbhoni ta le Costa Rica ni ta le Panama ti hatle ti rhumela tithani ta 72 ta swakudya ni swiambalo. Endzhaku ka loko swilaveko swa xihatla swi khathaleriwile, vaphalari va hambete va tirha tin’hweti to hlayanyana va lunghisa Tiholo ta Mfumo ni ku akela vamakwerhu tindlu letintshwa.

“Xiphemu Xin’wana” Xa Nicaragua

Hi 1987 hulumendhe yi simeke swifundzha swimbirhi leswi tifumaka leswi nga le vuxeni bya Nicaragua. Eku sunguleni a swi vitaniwa Zelaya, kambe sweswi swi vitaniwa Xifundzha lexi Tifumaka xa le N’walungwini wa Atlantic (RAAN, hi Xipaniya) na Xifundzha lexi Tifumaka xa le Dzongeni wa Atlantic (RAAS). Hambileswi swifundzha leswi swi tekaka ndhawu leyi ringanaka 45 wa tiphesente ya tiko ra Nicaragua, ku tshama vanhu va kwalomu ka tiphesente ta khume ntsena.

Xifundzha xa RAAN ni xa RAAS swi ni timayini ta nsuku ni ta silivhere naswona swi sukela evuxeni bya tintshava ta le xikarhi swi ya fika emadan’wini ni le tindhawini ta nhlangasi ta Ribuwa ra Mosquito. Exikarhi ku ni khwati leri hisaka, leri nga ni swimilana swo hambana-hambana, mirhi ya miphayini ni ya mincindzu ni milambu yo hambana-hambana ni swinambyana leswi khulukelaka elwandle ra Kharibiya. Emalembeni lama hundzeke, ku simekiwe swimitana, swidorobana ni madoroba lamakulu, leswi eka swona ku tshamaka vanhu lava vakokwa wa vona a va ri valungu swin’we ni Mamiskito ni van’wana lava velekeriweke kwalaho.

Eka vunyingi bya Mamiskito, Masumo, Marama ni Macreole lama tshamaka exifundzheni lexi, Managua, ku nga rona doroba leri nga ntsindza, ri hundzuke ndhawu yin’wana leyi nga tiviwiki. Phela nisweswi a ku si va ni patu ra xikontiri leri hlanganisaka tlhelo ra le vuxeni ni ra le vupela-dyambu. Hambileswi Xipaniya xi vulavuriwaka exifundzheni xa Atlantic, vanhu vo tala va vulavula Ximiskito, Xicreole kumbe tindzimi tin’wana ta kwalaho. Naswona vo tala va tivula Maprotestente, hi ntolovelo va nghena kereke ya Moravia ku hambana ni va le xifundzheni xa Pacific lava vunyingi bya vona va tivulaka Makhatoliki. Kutani hi tindlela to tala—hi matshamelo, hi ririmi, hi matimu, hi ndhavuko ni hi vukhongeri—tlhelo ra le vuxeni a ri fani nikatsongo ni ra le vupela-dyambu. Xisweswo, xana vanhu va “tlhelo lerin’wana” ra Nicaragua a va ta angurisa ku yini eka mahungu lamanene?

Rungula Ra Mfumo Ri Fika Ni Le Tindhawini Ta Le Kule

Hi 1946, varhumiwa lava nga Timbhoni va endzele tlhelo ra le vuxeni leswaku va ya ri kambela kutani va fambisa tibuku. Hi va-1950, Sydney Porter la nga mulanguteri wa xifundzha na Phyllis nsati wakwe, va endzele madoroba lamatsongo lama nga eribuweni, lama vuriwaka Bluefields na Puerto Cabezas eSwihlaleni swa Corn ni le madorobeni ya mayini lama vuriwaka Rosita, Bonanza na Siuna. Sydney u ri: “Eka riendzo rin’wana loko hi endzele emayini, ha un’we wa hina u fambise timagazini leti tlulaka 1 000 ni tibuku ta 100. Vanhu hinkwavo a va rhandza ku hlaya.” Ku nga ri khale ku simekiwe mintlawa leyitsongo eka yo tala ya madoroba lawa naswona ku sukela hi va-1970 mintlawa leyi yi hetelele yi ri mavandlha.

Hambiswiritano, ku hundze malembe yo tala tindhawu to tala ta le RAAN ni le RAAS ti nga si chumayeriwa. Ku va ekule ka tin’wana ta tindhawu leti, ku pfumaleka ka mapato ni timpfula leti hetaka tin’hweti ta nhungu elembeni ti ri karhi ti na, swi endle leswaku ntirho wo chumayela wu tika swinene. Kambe swiphiqo sweswo a swi nga ta tshama hilaha ku nga heriki, hilaha swi kombisiweke hakona hi maphayona yo tala lama hisekaka ni lama nga ni xivindzi. Phela, hikwalaho ka ku tiyimisela ka wona ni ku tirha hi matimba, sweswi ku ni mavandlha ya nkombo ni mintlawa ya kaye, leswi vumbiwaka hi vachumayeri va Mfumo va kwalomu ka 400 eRAAN ni le RAAS.

Ku kombisa mintlhontlho leyi Timbhoni tin’wana ta le swifundzheni leswi ti langutaneke na yona, twana ntokoto wa makwerhu un’wana la nga ni malembe ya 22 hi vukhale. U tsemakanya tintshava, nkarhi lowu ringanaka tiawara ta nhungu, kanharhu hi vhiki leswaku a va kona eminhlanganweni leyi khomiwaka edorobeni ra timayini ra Rosita, ku nga yona ndhawu leyi nga ni vandlha leri nga ekusuhi. I nandza wa vutirheli ni phayona ra nkarhi hinkwawo evandlheni rero. Leswi ku nga yena ntsena Mbhoni leyi khuvuriweke endyangwini wa ka vona, hi ntolovelo u tirha a ri swakwe exifundzheni lexi xa tintshava, laha a talaka ku famba tiawara timbirhi ku suka eka muti wun’wana ku ya eka wun’wana. Loko ro n’wi pelela a ri emutini wo karhi, u xwa vusiku kona hikuva a nge swi koti ku muka vusiku byebyo ivi hi siku leri landzelaka a ya emahlweni ni ntirho wo chumayela. Tata wakwe wa ha ku lova kutani makwerhu loyi u sale ni vutihlamuleri bya ku khathalela ndyangu wa ka vona, tanihi leswi ku nga yena lonkulu. Nilokoswiritano, wa ha swi kota ku ya emahlweni ni ku phayona. Entiyisweni, un’wana wa vamakwavo i muhuweleri la nga khuvuriwangiki naswona u famba na yena ensin’wini.

Ku sukela hi 1994, rhavi ri hlele leswaku lembe ni lembe ku ya chumayeriwa exifundzheni lexi lexikulu. Maphayona yo hlawuleka ya xinkarhana, lama hlawuriwaka eka maphayona ya nkarhi hinkwawo, ma tirha emadorobeni ni le swimitanini swa le RAAN ni le RAAS ku ringana tin’hweti ta mune hi nkarhi lowu ku nga riki na timpfula. Maphayona lawa lama tiyeke ma kota ku tiyiselela ku hisa loku tlulaka mpimo, tindhawu ta makhwati, tinyoka, swiharhi, mati lama thyakeke ni ku tiveka ekhombyeni ra ku khomiwa hi mavabyi lama tlulelaka. Pakani ya wona i ku endla ntirho wa ku chumayela hi ku hetiseka, ku fambisa tidyondzo ta Bibele eka vanhu lava tsakelaka, ku khoma minhlangano ya Vukreste ku katsa ni Xitsundzuxo. Vuyelo lebyi va byi kumaka byi tlhela byi pfuna rhavi leswaku ri tiva laha ku nga rhumeriwaka kona maphayona yo hlawuleka. Emalembeni lama hundzeke, lunghiselelo leri ri endle leswaku ku simekiwa mavandlha ni mintlawa edorobeni ra Waspam ni ra San Carlos ni le kusuhi ni Nambu wa Coco evugima-musi bya n’walungu-vuxa.

Hambileswi eRAAN ni le RAAS ku veke ni ku andza lokukulu ka vanhu lava vulavulaka Xipaniya, lava vakokwa wa vona a va ri valungu, Mamiskito lama davukeke kwalaho ma ha ri wona lama taleke ngopfu eswifundzheni leswi. Minkandziyiso yin’wana leyi sekeriweke eBibeleni ya kumeka hi Ximiskito naswona maphayona yo hlayanyana ma ri dyondzile ririmi leri. Hikwalaho ka sweswo, rungula ra Mfumo ri tsakeriwe hi vo tala va vanhu lava va malwandla, lava rhandzaka Bibele.

Hi xikombiso, le kusuhi ni Nambu wa Likus eRAAN, ku ni ximutana xa Mamiskito, lexi vuriwaka Kwiwitingni, lexi nga ni tindlu ta 46, leti tsevu wa tona a ku nga tshami munhu loko ku ya chumayeriwa hi lembe ra 2001. Lembe rero, maphayona yo hlawuleka ya xinkarhana ma fambise tidyondzo ta 40 ta Bibele eximutanini xexo—ku nga dyondzo yin’we endlwini ha yin’we! Endzhakunyana ka n’hweti, swichudeni swinharhu swi lave ku khuvuriwa, un’wana eka swona a a ri mupfuneti wa mufundhisi wa Kereke ya kwalaho ya Moravia. Mimpatswa yimbirhi a yi lava ku va vahuweleri kambe a yi nga tekananga ximfumo. Hikwalaho, maphayona lawa ma yi hlamusele hi musa nkongomiso wa Bibele malunghana ni vukati ni ku khuvuriwa. Anakanya ntsako lowu maphayona lawa ma veke na wona loko ma nga si muka, mimpatswa leyimbirhi yi ta eka wona yi tamele switifiketi swa vukati!

Ku sukela hi nkarhi wolowo wa ku chumayela loku vekeke mihandzu, vahuweleri va le Waspam va hambete va famba tikhilomitara ta 19 va ya eKwiwitingni ku ya pfuna vanhu lava tsakelaka leswaku va hambeta va endla nhluvuko emoyeni ni ku va letela ntirho wa nsimu.

Maphayona yo hlawuleka ya xinkarhana lama a ma ri karhi ma chumayela eswimitanini swo hambana-hambana swa Mamiskito ekusuhi ni Nambu wa Coco, ma hlangane ni ntlawa lowukulu wa Maamerika ma ri karhi ma endla ntirho wo antswisa ikhonomi ya tiko. Maphayona lawa ma ma fambisele timagazini to hlayanyana ta Xinghezi. Eximutanini xa Francia Sirpi ekusuhi ni Nambu wa Wawa, swirho swa kereke ya Baptist a swi ri karhi swi aka xikolo lexitsongo. Foromani ya ntirho wolowo yi byele phayona rin’wana yi ku: “Ndza wu tsakela ntirho lowu endliwaka hi Timbhoni ta Yehovha. Mi te laha ku ta dyondzisa Bibele. Ndzi navela onge kereke leyi ndzi nghenaka yona yi nga endla tano na yona.”

Xilaveko Xa Vamakwerhu Lava Nga Ni Ntokoto

Hi nkarhi lowu ntirho a wu yirisiwile, 60 wa tiphesente ta Timbhoni ta le Nicaragua a ti khoma minhlangano leyi vanhu lava a va va kona eka yona a va ringana ni ndyangu lowutsongo. Naswona a ti nga ri na minkandziyiso yo tala loko ti ya ensin’wini. Tinhlengeletano a ti khomiwa emavandlheni, naswona nongonoko a wu komisiwa. Vamakwerhu vo hlayanyana lava wupfeke lava tlhelo a va ri tinhloko ta mindyangu a va pfuneta valanguteri lava famba-fambaka kambe a va endla tano swa xinkarhana. Ku engetela kwalaho, mindyangu yo tala ya Timbhoni leti ku nga khale ti ri karhi ti hlanganyela yi rhurhele etindhawini tin’wana emalembeni wolawo ya nkitsikitsi. Hikwalaho, loko ntirho wu tlhela wu tsarisiwa ximfumo ku ve ni xilaveko xa xihatla xa vakulu lava nga ni ntokoto ni maphayona.

Hakunene, vakulu hi voxe a va lava ku leteriwa ndlela leyi nhlengeletano yi tirhaka ha yona, kasi vahuweleri a va lava nkongomiso malunghana ni ndlela leyi va nga fambisaka minkandziyiso ha yona ensin’wini. Leswaku ku lulamisiwa xiphiqo lexi, Huvo leyi Fumaka yi avele mathwasana ya Xikolo xa Ndzetelo wa Vutirheli, lexi a xi khomiwe aEl Salvador, eMexico ni le Puerto Rico, leswaku ma ya eNicaragua. Un’wana wa vamakwerhu lava, ku nga Pedro Henríquez, loyi a thwaseke eka ntlawa wo sungula wa Xikolo xa Ndzetelo wa Vutirheli xa le El Salvador, u sungule ntirho wo endzela mavandlha eNicaragua hi 1993. Khume-n’we wa valanguteri va swifundzha lava nga ni ntokoto, lava humaka eMexico va ‘pelele’ eMakedoniya leyi ya manguva lawa leswaku va ya hoxa xandla.—Mint. 16:9.

Emalembeni ya kaye lama hundzeke, tiko ra Nicaragua ri tlhele ri tiseriwa mathwasana ya 58 ya le Gilead, lama tshamaka emakaya ya tsevu ya varhumiwa, etindhawini to hambana-hambana ta tiko. Ku wupfa ka wona ku endle leswaku swilo swi famba kahle emavandlheni hi tlhelo ra moya naswona ma pfune vantshwa vo tala leswaku va tivekela pakani ya ku nghenela ntirho wa nkarhi hinkwawo.

Lava va teke eNicaragua emalembeni ya le xikarhi ka va-1960 na va-1970 hi xikongomelo xa ku ta tirha laha ku nga ni xilaveko lexikulu, va vitane tiko leri tanihi ndhawu leyinene yo chumayela eka yona. Swa ha ri tano ninamuntlha. Makwerhu la tirhaka eka Ndzawulo ya Ntirho erhavini u ri: “Nicaragua ra ha ri tiko leri vahuweleri ni maphayona va tiendlelaka xiboho xa tidyondzo ta Bibele leti va lavaka ku ti fambisa, hileswi ku nga ni vanhu vo tala ngopfu lava tsakelaka.” Swa twisiseka leswi vo tala lava lavaka ku ya laha ku nga ni xilaveko lexikulu naswona va hlayeleke ntsengo, va kombeleke ku ya eNicaragua. Entiyisweni, hi April 2002, maphayona ya 289 lama humaka ematikweni ya 19 ma rhurhele kona leswaku ma ya hoxa xandla. Timbhoni ta kwalaho ta tinyungubyisa swinene hi vatirhi hinkwavo lava hlanganyelaka entshovelweni lowu!—Mat. 9:37, 38.

Ntsombano Lowu Nga Rivalekiki eTikweni

Loko ntirho wu nga si yirisiwa, ntsombano wo hetelela wa tiko hinkwaro wu khomiwe hi 1978. Swi le rivaleni leswaku vamakwerhu a va tsakile swinene loko va rhambiwa ku ta entsombanweni wa muganga lowu a wu ta khomiwa eManagua hi December 1999! Swirho swa mindyangu swi khutaziwe ku sungula ku veka mali leswaku swi ta kota ku ya ha yona ni ku yi tirhisa eka swin’wana, leswaku ni un’we a nga kayeli. Timbhoni tin’wana ti tirhise vutlhari leswaku ti kuma mali leyi. Hi xikombiso, tanihi leswi nyama ya nguluve yi rhandzekaka eNicaragua, to tala ti xave tinguluve, ti ti wundla kutani ti ti xavisa. Hikwalaho ka ku kunguhata kahle ni ku tiyimisela, Timbhoni ta 28 356 ni vanhu lava tsakelaka lava humaka etimhehweni hinkwato, va kote ku va kona eNtsombanweni wa Muganga wa “Rito Ra Xikwembu Ra Vuprofeta,” lowu khomeriweke exitediyamu xa tiko, lexi ku tlangeriwaka ntlango wa baseball eka xona, eManagua, lowu sunguleke hi December 24.

Mawaku ntsako lowu lava teke entsombanweni va veke na wona loko hi Mugqivela va vona vanhu va 784 va khuvuriwa—ku nga nhlayo leyikulu eka hinkwato ta vanhu lava nga tshama va khuvuriwa ematin’wini ya ntirho wa le Nicaragua! Varhumiwa lava nga tshama va tirha etikweni rero a va ri kona naswona va hlamusele mintokoto leyi tiyisaka nhlana. Ku engetela kwalaho, ntsombano wu endle leswaku hinkwavo va va ni vun’we, ku nga khathariseki ririmi kumbe ndhavuko wa vona, leswaku va ta tiyimisela hilaha ku engetelekeke ku tlula rini na rini leswaku va endla nhluvuko eka ‘ririmi rin’we leri tengeke’ ra ntiyiso wa moya, ‘leswaku va tirhela Yehovha hi mbilu yin’we.’—Sof. 3:9.

Ku Lwela Mfanelo Ya Hina Yo Tshunguriwa Handle Ko Tirhisa Ngati

Etikweni ra Nicaragua ku ni Tikomiti tinharhu to Vulavurisana ni Swibedlhele, leti kongomisiwaka hi Ndzawulo ya Rungula ra Swibedlhele erhavini. Handle ko pfuna vavabyi lava nga Timbhoni loko ku pfuka swiyimo leswi sindzisaka leswaku ti pomperiwa ngati, tikomiti leti ti lwela ku tivisa lava nga ni vutivi hi ta vutshunguri ni swichudeni, hi tindlela to tala leti amukelekaka eka Timbhoni ta Yehovha, leti nga tirhisiwaka ematshan’weni yo pompela ngati.

Hikwalaho ka xikongomelo xexo, swirho swa Tikomiti to Vulavurisana ni Swibedlhele swi nyikele tinkulumo ni ku kombisa tivhidiyo eka madokodela ni swichudeni swa ta vutshunguri, lawa man’wana eka wona ma bumabumeleke ntirho lowu. Entiyisweni, va ya va andza vahandzuri ni vativi hi ta ku titivata, lava kombiseke leswaku va tiyimiserile ku khomisana ni Timbhoni ta Yehovha, hi ku xixima xiyimo xa tona lexi sekeriweke eBibeleni, emhakeni ya ku pomperiwa ngati.

Va Tiyimisele Ku Ya Emahlweni

Matimu ya le Nicaragua malunghana ni ntirho wa Xikwembu ma nyikela vumbhoni lebyi eneleke bya leswaku makhombo lama tiendlakalelaka ni lama vangiwaka hi vanhu a ma nge swi koti ku sivela ku hangalasiwa ka mahungu lamanene. Hakunene Yehovha u endle ‘lontsongo a va gidi.’ (Esa. 60:22) Xiviko xo sungula xa ntirho wa nsimu xa tiko leri lexi rhumeriweke hi 1943, a xi kombisa ntirho wa vahuweleri vanharhu ntsena; endzhaku ka malembe ya 40 se a ku ri ni nhlohlori ya vahuweleri va 4 477. Hi 1990 loko varhumiwa va pfumeleriwe ku tlhelela, nhlayo se a yi engeteleke yi fika eka 7 894! Yehovha u hambete a katekisa ntirho emalembeni ya va-1990 naswona nhlayo ya vahuweleri va Mfumo yi lave ku phindheka kambirhi.

Hi ntolovelo, ku andza loku lokukulu ku endle leswaku ku va ni xilaveko xa xihatla xa Tiholo ta Mfumo leti engetelekeke. Xisweswo, rhavi ri langutele ntirho lowukulu wa ku aka lowu katsaka ku akiwa ka Tiholo ta Mfumo leti engetelekeke ta kwalomu ka 120, swin’we ni rhavi lerintshwa eTicuantepe, ku nga tikhilomitara ta 11 ku ya edzongeni wa Managua. Swi nga endleka leswaku rhavi leri ri hela hi April 2003.

Emalembeni ya sweswinyana tiko ra Nicaragua ri endle nhluvuko lowukulu hi tlhelo ra ikhonomi, ngopfu-ngopfu eManagua, ku nga doroba leri ku pfulekeke mintirho, dyondzo ni vuhungasi eka rona. Ntirho wo aka wu tinyike matimba edorobeni leri, leri sweswi ri nga ni switolo swo dyela eka swona, tindhawu to chela petirolo ni tindhawu to xava swixava-xavana leti nga lo mphaa, hi swakudya ni swiambalo swin’we ni swilo swin’wana swa le matikweni ya le Vupela-dyambu.

Swilo leswi swin’we ni miringo yo tala leyi fambisanaka na swona swi endla leswaku Vakreste va langutana ni mintlhontlho leyintshwa. Makwerhu un’wana loyi se a nga ni nkarhi wo leha a ri nkulu u ri: “Swilo swi cinca hi ku copeta ka tihlo. Swi fana ni ku teka nkambana lowu teleke hi swiwitsi u wu nyika n’wana loyi a nga tiviki swakudya swin’wana handle ka rhayisi ni tinyawa, kutani u n’wi byela u ku: ‘U nga dyi ku tlula mpimo!’ Ina, ha yi tiva ndlela yo tirhela Yehovha ehansi ka swiyimo swo tika kambe sweswi nala u hi hlasela hi ndlela leyi nga xiyekiki. Xiyimo lexi xa tika swinene ku langutana na xona.”

Hambiswiritano, ku tshembeka, ku hiseka ni xivindzi lexi vanhu va Yehovha va xi kombiseke emalembeni ya ku yirisiwa ka ntirho, swi hambeta swi veka mihandzu leyinene. Vana vo tala lava kuleke hi nkarhi wolowo, sweswi i vakulu, maphayona ni vatirhi va le Bethele va ku tirhandzela. Tiko ra Nicaragua sweswi ri ni swifundzha swa 17 leswi vumbiwaka hi mavandlha ya 295, ku katsa ni mintlawa ya 31 leyitsongo. Hi August 2002 ku vikiwe nhlohlori leyintshwa ya vahuweleri va 16 676, kambe lava veke kona eXitsundzuxweni hi lembe rero a va ri 66 751!

Xisweswo, hi khongelela leswaku vanhu vo tala etikweni leri vumbekeke hi tindlela to hambana-hambana, va tiva Yehovha ‘lembe ra yena ra vunene’ ri nga si hela. (Esa. 61:2) Ina, onge Tata wa hina wa le tilweni a nga hambeta a ndlandlamuxa paradeyisi ya moya kukondza loko misava hinkwayo yi “tala hi ku tiva Yehovha kukota mati lama funengetaka lwandle.”—Esa. 11:9.

[Bokisi leri nga eka tluka 72]

Nkatsakanyo Wa Nicaragua

Tiko ra kona: Nicaragua hi rona tiko-nkulu eAmerika Xikarhi. Tintshava ti ri pandze ri va swifundzha swimbirhi. Xa le vupela-dyambu xi ni mativa ya mati yo tenga. Xa le vuxeni a xi nonanga kutani xi ni timpfula to tala naswona a xi na tintshava. Tiko ra Nicaragua ri ni tintshava leti nga ni tivholkheno ta 40; tin’wana ta tona ti pfa ti buluka.

Vanhu va kona: Vunyingi bya vona i ma-mestizo lama vulavulaka Xipaniya—ku nga vanhu lava vakokwa wa vona a va ri Valungu lava tekaneke ni Maindiya ya le Amerika. Nhlayo yitsongo ya Maindiya lama vitaniwaka Mamonimbó ni Masubtiaba, ma tshama eribuweni ra le vupela-dyambu kasi exifundzheni xa le vuxeni ku ni Maindiya lama vitaniwaka Mamiskito, Masumo ni Marama swin’we ni vanhu lava vulavulaka Xicreole ni lava nga Vantima va le Kharibiya. Vukhongeri lebyi dumeke ngopfu i bya Rhoma Khatoliki.

Ririmi ra kona: Ririmi ra ximfumo i Xipaniya. Tindzimi tin’wana ta kwalaho na tona ta tirhisiwa.

Ndlela ya ku tihanyisa: Ikhonomi ya Nicaragua yi titshege ngopfu hi vurimi.

Swakudya swa kona: Swibyariwa leswi tshoveriwaka ivi swi tirhisiwa tanihi swakudya i rhayisi, mavele, tinyawa, maxalana, ti-plantain, mintsumbula ni mihandzu yo hambana-hambana. Swilo leswi rhumeriwaka ematikweni mambe swi katsa kofi, chukele, mabanana, tinhlampfi ni nyama ya homu.

Maxelo: Nicaragua i tiko leri hisaka. Ku na mpfula leyi ringanaka 190 ku ya eka 380 wa tisentimitara, hi ku ya hi swifundzha. Etimbuweni, dyambu ri hisa kukondza ri fika eka 26°C, kasi le tintshaveni ka titimelanyana.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 99-102]

Ku Langutana Ni Mafokisi Swa Xinkarhana

Húber Na Telma Vaka López

Matimu ya vona hi ku komisa: Va ni vana vanharhu lava kuleke. Húber i nkulu evandlheni ra kwalaho.

Hi nkarhi wa hulumendhe leyi lweleke mafumelo lamantshwa etikweni, malandza ya vutirheli ni vakulu a va tala ku khomiwa hi Maphorisa ya Vusirheleri kutani va pfaleriwa nkarhi wo sukela eka siku rin’we ku ya eka mavhiki yo hlayanyana, va ri karhi va konanisiwa. Hikwalaho ka leswi Bibele yi dyondziseke Timbhoni ta Yehovha ku nga hlanganyeli eka swa tipolitiki, ti phyarhekiwe xihehlo xa leswaku ti hlohlotela vanhu leswaku va lwisana ni mfumo, kambe a ti si tshama ti voniwa nandzu wa ku hlohlotela vanhu leswaku va pfukela hulumendhe. Vakonanisi a va lava ni mavito ya “valeteri” ni “varhangeri” va hina.

Un’wana wa vamakwerhu vo tala lava langutaneke ni ku konanisiwa loku, a ku ri Húber López, loyi namuntlha a nga nkulu tlhelo tata wa vana vanharhu lava se va kuleke. Hi December 1985, Makwerhu López u khomiwile ekaya rakwe le La Reforma, ku nga ndhawu ya le makaya leyi nga mpfhuka lowu endlaka tikhilomitara ta kwalomu ka 40 ku suka edzonga-vuxa bya Managua. Telma, nkatakwe u hlamusela maxangu lama va ma voneke siku rero:

“Hi 4:00 nindzhenga, ku fike ku yima tivheni timbirhi emahlweni ka yindlu ya hina, yin’wana a yi ri ni Maphorisa ya Vusirheleri, kasi leyin’wana a yi ri ni masocha lama fikeke ma rhendzela yindlu. Loko ndzi va byele leswaku nuna wa mina a nga kona ekaya, va lerise leswaku ndzi huma endlwini ni vana, va vula leswaku va lava ku secha yindlu. Kambe jaha ra hina ra mativula, Elmer, leri a ri ri ni malembe ya khume hi vukhale, a ri humanga. A ri langutile loko va sungula ku humesetela tibuku ta misava ni ta swilo swa moya eka khabodo ya tona. Exikarhi ka tibuku teto, nuna wa mina a a tumbete tirhekhodo ta vandlha. Loko va yisa tibuku leti emimovheni, Elmer u huwelerile a ku: ‘Xana ni tibuku ta mina ta xikolo mi famba na tona ke?’ Socha ri hlamule ri ku: ‘Ti teke ke, u tlhela na tona.’ Hi yona ndlela leyi jaha ra hina ri koteke ku ponisa tibuku ta rona ni tirhekhodo ta vandlha ha yona.

“Loko hi ri karhi hi lalela madyambu wolawo, masocha ma tlhele ma vuya. Ma fike ma hi kombetela hi swibamu, ma teka nuna wa mina, vana va ri karhi va langutile, va kalakala. Masocha a ma hi byelanga leswaku ma n’wi tekela yini nileswaku ma n’wi yisa kwihi.”

Loko Makwerhu López a hlamusela leswi nga endleka endzhaku ka sweswo u ri: “Ndzi yisiwe ekhotsweni ra le Masaya ndzi fika ndzi pfaleriwa exitokisini lexi nga ni swigevenga swo hambana-hambana. Ndzi hatlise ndzi tivika leswaku ndzi Mbhoni ya Yehovha kutani ndzi hete tiawara to hlayanyana ndzi ri karhi ndzi chumayela vavanuna lava. Exikarhi ka vusiku, ku fike munhu un’wana a ndzi kombetela hi xibamu, a ndzi lerisa leswaku ndzi huma exitokisini ndzi ya evhenini leyi a yi yime ehandle exinyameni. Ndzi byeriwe leswaku ndzi tshama ndzi langute ehansi, kambe loko ndzi nghena evhenini, ndzi kume vanhu van’wana va mune, na vona va langute ehansi. A ku ri malandza ya vutirheli ni vakulu va le Masaya, lava na vona a va khomiwe madyambu wolawo.

“Hi vusiku byebyo va hi xungete kambirhi leswaku va ta hi dlaya, va sungule va hi xungeta loko hi ri ensin’wini ya kofi ivi endzhaku va hi yisa edorobeni, laha va nga fika va hi forisa ni khumbi. Loko va ri karhi va endla sweswo, a swi vonaka onge va rindzele leswaku hi vula xo karhi, kambe hinkwerhu a hi vulanga nchumu. Eku heteleleni va hi yise ekhotsweni ra le Jinotepe va fika va hi pfalela eswitokisini swo hambana ku ringana masiku manharhu.

“A hi pfumeleriwa ku etlela tiawara titsongo ntsena. Eswitokisini swa hina a ku tshama ku lo dzwii, hi munyama, kutani a hi nga swi tivi loko ku ri nhlikanhi kumbe vusiku. A hi tshamela ku yisiwa ekamareni ro konanisela eka rona, laha a hi vutisiwa hi ntirho wa hina wo chumayela, minhlangano ni mavito ya ‘varhangeri’ va hina. Un’wana wa vakonanisi va hina u kale a ndzi xungeta hi leswaku u ta ya khoma vatswari va mina a va sindzisa ku huma ni ntiyiso wa mhaka. Entiyisweni, ndzi ma twile marito ya vatswari va mina, nsati wa mina ni swirho swin’wana swa ndyangu ndzi ri exitokisini. Kambe, a ku ri marito lama rhekhodiweke hi xikongomelo xa ku ndzi kanganyisa ndzi anakanya leswaku swirho swa ndyangu wa ka hina swi tisiwe ekhotsweni swi ta konanisiwa.

“Hi Ravumune, ndzi byeriwe leswaku ndzi ta ntshunxiwa. Kambe ndzi byeriwe leswaku ndzi fanele ndzi rhanga ndzi sayina xihlambanyo xa leswaku a ndzi nge he chumayeli hi vukhongeri bya mina. Ndzi tlhele ndzi byeriwa leswaku Timbhoni-kulorhi ti sayine khale—kambe wolawo a ku ri mavunwa ya rihlaza. Vakonanisi va mina va te: ‘Loko wo ala ku sayina, hi ta ku tlherisela ekhotsweni u kala u bolela kona.’

“Hiloko ndzi hlamula ndzi ku: ‘Loko swi ri tano mo phula byi hola; ndzi tshikeni kwala.’

“Va te: ‘Ha yini u vula sweswo?’

“Ndzi te: ‘Hikuva ndzi Mbhoni ya Yehovha kutani sweswo swi vula leswaku ndzi fanele ndzi chumayela.’

“Lexi ndzi hlamariseke, hi siku rero va hi ntshunxile hi vuntlhanu bya hina. Ina, Yehovha u hlamule swikhongelo swa hina a tlhela a hi tiyisa leswaku hi nga chavisiwi hi malebvu ya nghala naswona a hi va xenganga vamakwerhu. Kambe endzhaku ka sweswo hi tshame hi vekiwe tihlo.”

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 105, 106]

Ku Sindzisiwa Ku Ya eNyimpini

Giovanni Gaitán

U khuvuriwe hi: 1987

Matimu yakwe hi ku komisa: U khomiwe ku sele mavhiki ma nga ri mangani leswaku a ya eku khuvuriweni kutani a sindzisiwa ku joyina vuthu leri vuriwaka BLI ku ringana tin’hweti ta 28. U hete malembe ya nhungu a ri phayona.

Vamakwerhu van’wana lava ha riki vantshwa a va sindzisiwa ku famba ni Mavuthu lama Lwaka hi Xitshuketa (BLI, hi Xipaniya) lama a ma lwela emakhwatini lama bohaneke etintshaveni.

Un’wana wa vantshwa lava a ku ri Giovanni Gaitán. Loko a ha ri muhuweleri la nga si khuvuriwaka, Giovanni u hete tin’hweti ta 28 a ri na BLI. U khomiwe ku sale mavhiki ma nga ri mangani leswaku a khuvuriwa. Giovanni u ri: “Ndzi sungule ku vona maxangu endzhaku ka nhlaselo wo sungula. Ndhuna ya vuthu leri yi ndzi lerise leswaku ndzi hlantswa yunifomo ya socha leri feke, leyi a yi ri ni ngati. Ndzi arile, ndzi anakanya leswaku loko ndzo pfumela, ndzi ta va ndzi pfule budula ro tlula mindzilakano ya ku nga hlanganyeli ka mina tanihi Mukreste etimhakeni ta tipolitiki. Ndhuna ya vuthu yi hlundzuke ngopfu kutani yi ndzi hima erhameni. Yi humese xibamu yi xi kombetela enhlokweni, kambe loko yi ku ya duvula, xi arile ku tirha. Hiloko yi ndzi hima hi xona exikandzeni, yi vula leswaku loko ndzo tlhela ndzi ala ku yi yingisa, ndzi ta landza maxaka.

“Eka tin’hweti ta 18 leti landzeleke, munhu loyi u ndzi khomise xo tika. Ko talanyana a a ndzi boha mavoko siku hinkwaro leswaku ndzi nga swi koti ni ku dya. Hakanyingi a ndzi sindzisiwa ku rhangela masocha ndzi ri tano emakhwatini, ndzi hakarhisiwe xibamu ni swibuluki enhlaneni—phela valala a va ta rhanga hi mina! U ndzi bile naswona a tshembisa ku ndzi dlaya, ngopfu-ngopfu loko nyimpi yi hisa, van’wana va ri karhi va mbumburheka etlhelo ka mina, kambe ndzi ala ku teka swibamu swa vona. Nilokoswiritano a ndzi n’wi venganga naswona a ndzi nga kombisi leswaku ndza n’wi chava, hikuva Yehovha u ndzi nyike xivindzi.

“Siku rin’wana nimixo hi March 1985, mina ni vamakwerhu van’wana hi rhelerisiwe tintshava hi ya endhawini leyi mindyangu ya hina a yi pfumeleriwa ku ta hi vona kona ekusuhi ni le Mulukukú, kwalomu ka tikhilomitara ta 300 ku ya en’walungu-vuxa bya Managua. Loko hi ri karhi hi dya ni ku bula ni swirho swa mindyangu ya hina, ndzi vone ndhuna liya ya vuthu yi tshame yi ri yoxe. Ndzi yi yisele swakudya. Loko yi heta ku dya yi ndzi vitanile. Hambileswi a ndzi langutele swo biha ku tlurisa, ndzi hlamarile loko yi kombela ku rivaleriwa hikwalaho ka ndlela leyi yi ndzi khomeke ha yona. Yi tlhele yi lava ku tiva hi vupfumeri bya mina. A ku ri ro hetelela ndzi yi vona; yi file endzhakunyana emhangwini leyi vangiweke hi lori ya nyimpi.”

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 116-118]

Xiviko Xa Swirho Swimbirhi Swa Komiti Ya Tiko

Loko ka ha ri ni swipimelo, ntirho wo chumayela eNicaragua a wu kongomisiwa hi rhavi ra le Costa Rica. Ku simekiwe komiti ya tiko eNicaragua leswaku yi kongomisa vamakwerhu etikweni leri. Vamakwerhu vambirhi lava a va ri swirho swa komiti yoleyo, Alfonso Joya na Agustín Sequeira, va hlamusela hi minkarhi yoleyo ya ndzingo.

Alfonso Joya: “A ndzi ri nkulu wa vandlha eManagua loko ndzi va xirho xa komiti ya tiko hi 1985. A ndzi ri mufambisi wa rhavi lerikulu ra banki leyi dumeke. Vutivi lebyi a ndzi ri na byona etimhakeni ta timali byi ndzi pfune ku endla leswaku nhlengeletano ya Yehovha yi pfuneka swinene hi tlhelo ra timali hi nkarhi lowu mali ya Nicaragua a yi heleriwa hi ntikelo wa yona, yi wisa ikhonomi. Hambi ku ri tintangu leti tolovelekeke leti a ti xaviwa hi 250 wa ti-cordoba endzhakunyana a ti xaviwa hi ti-cordoba ta timiliyoni timbirhi!

“Enkarhini lowu wa xiyimo xo tika hi tlhelo ra ikhonomi, mafurha ya swo famba a ma kayivela etikweni, leswi endleke leswaku vamakwerhu va nonon’hweriwa hi ku yisa tibuku emavandlheni ya le kule. Yehovha u hi pfunile hi ku endla leswaku ndzi kota ku pfuna vamakwerhu hi mafurha lama lavekaka.

“Ndyangu wa mina a wu nga swi tivi leswaku ndzi xirho xa komiti ya tiko. Hi nkarhi wolowo a ndzi ri ni malembe ya 35 hi vukhale, kutani a ndzi fanele ndzi ya evusocheni byo pfuneta. Hi minkarhi ya mune, masocha ma ringete ku ndzi tsarisa hi nkani, naswona siku rin’wana sweswo ma swi endle endlwini ya mina. Sweswo ndza ha swi tsundzuka kahle, hikuva nkatanga ni vana va hina vanharhu a va ri etlhelo ka mina loko ndzi langutane ni nomu wa xibamu. Lexi hlamarisaka a ndzi hlongoriwanga entirhweni wa mina wa le bankini.”

Agustín Sequeira: “A ndzi ri phayona ro hlawuleka exidorobanini xa Boaco loko ku hlongoriwa varhumiwa hi 1982. Endzhaku ndzi ve ni lunghelo ra ku va xirho xa komiti ya tiko. Vamakwerhu va le vandlheni ra ka hina a va nga tivi nchumu hi xiavelo xexo. A ndzi pfuka hi 4:00 hi mahlamba-ndlopfu ndzi endla ntirho wa le hofisini, ivi endzhaku ndzi famba na vandlha ensin’wini.

“Swirho hinkwaswo swa komiti ya tiko a swi tirhisa mavito ya vuxisi loko swi ri karhi swi endla ntirho wa swona, naswona hi twananile leswaku hi nga byelani vuxokoxoko bya ntirho wa hina. Sweswo a swi ta hi sirhelela loko ho tshuka hi khomiwa. A hi nga ri na hofisi kambe a hi tirha emakaya yo hambana-hambana. Tanihi leswi xinkwamana a xi ta ndzi vangela mahlo, minkarhi yin’wana a ndzi nghenisa maphepha ya ntirho enkwameni kutani ndzi tlhandleka tinyala ehenhla, ndzi endla leswaku ku sala ku hlometela matluka ya tona. Minkarhi yin’wana ndzi pone ri ahlamile kambe a ndzi kalanga ndzi khomiwa.

“Swirho swa Komiti ya Rhavi ya le Costa Rica a swi pfa swi hi endzela swi ta hi khutaza ni ku hi nyika switsundzuxo. Nchumu lowu ndzi nga wu rivaliki nikatsongo i ku nyiketeriwa ka rhavi ra le Costa Rica hi January 1987, hikuva hi nkarhi wolowo, mina na xirho xin’wana xa komiti ya tiko hi ve ni lunghelo ra ku hlangana ni swirho swimbirhi swa Huvo leyi Fumaka.”

Makwerhu Sequeira wa ha ku lova loko rungula leri ri ri karhi ri lunghiseleriwa ku ya eku kandziyisweni. A a ri ni malembe ya 86 hi vukhale naswona u hete malembe ya 22 a ri entirhweni wa nkarhi hinkwawo. A a ri xirho xa Komiti ya Rhavi ra le Nicaragua.

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 122, 123]

Hi Kume Ntshunxeko Wa Xiviri eKhotsweni

Exikarhi ka 1979 na 1989, khotso ra Cárcel Modelo a ri tele hi vakhotsiwa va masocha ni va politiki lava a va fambisana ni hulumendhe ya nkarhi lowu hundzeke. Rungula ra Mfumo ri nghenile ekhotsweni, ri tata timbilu ni mianakanyo ya vanhu lavanene, ri va pfuna ku hlakulela vumunhu byo fana ni bya Kreste. (Kol. 3:5-10) Hi leti tinhlamuselo ti nga ri tingani ta khale ka vakhotsiwa.

José de la Cruz López: “Loko ndza ha ri ekhotsweni, a ndzi tshama ndzi ri ni mbitsi, naswona a ndzi nga ri na ntshembo hi vumundzuku. Kutani ndzi hlangane ni vakhotsiwa lava veke Timbhoni ta Yehovha. Ndzi tsakisiwe hi ndlela leyi a va hlamusela Bibele ha yona kun’we ni ndlela leyi a va hanya ha yona. Eku heteleleni torha leri a ndzi ri na rona ra moya ri timuriwile kutani ndzi ve ni ntshembo. Ndzi tibyele leswaku loko ndzi kote ku nyiketela vutomi bya mina eka hulumendhe ya munhu leyi a yi nga koti ku tisa ntshembo wa xiviri, kutani ndzi fanele ndzi tshembeka swinene eka Loyi a nyikeleke N’wana wakwe hikwalaho ka mina! Loko ndzi ntshunxiwile, nkatanga ni vana va hina va xisati kun’we ni swirho swin’wana swinharhu swa ndyangu, na vona va dyondze ntiyiso. Kunene a ndzi nge swi koti ku hakela Yehovha hikwalaho ka leswi a ndzi endleleke swona.”

Makwerhu López i nkulu le Managua.

Omar Antonio Espinoza: “Loko ndzi ri ni malembe ya 18 hi vukhale, ndzi gweviwe ku tshama ekhotsweni malembe ya 30, kambe loko ndzi ntshunxiwa se a ndzi koke malembe ya 10. Hambileswi ndzi tweke ku vava hi ku tshama ekhotsweni, lexi tsakisaka hileswaku ndzi tive Yehovha ni ntshunxeko wa xiviri kona kwale khotsweni. Khale a ndzi tikhome ku biha, kambe sweswi ndzi hundzukile hi ku helela. Ndza n’wi nkhensa Yehovha hileswi xinwelo xa mina xi teleke hi tlhelo ra moya. Hilaha Yoxuwa a vuleke hakona, ku tiyimisela ka mina hi loku: ‘Loko ku ri mina ni vandyangu wa mina, hi ta tirhela Yehovha.’—Yox. 24:15.”

Makwerhu Espinoza i nkulu edorobeni ra Rivas.

Anastasio Ramón Mendoza: “Loko ndzi ri ni tin’hwetinyana ndzi ri ekhotsweni, ndzi sungule ku tihlayela Bibele. Endzhaku ndzi sungule ku yi dyondza ni mukhotsiwa-kulorhi loyi a a ri Mbhoni ya Yehovha. Ndzi swi vone xikan’we leswaku ndzi kume ntiyiso. Kambe a ndzi hatlanga ndzi khuvuriwa hikuva a ndzi dyisiwa mbitsi hi rivengo ra lava va ndzi khomeke—ku nga langutelo leri a ndzi swi tiva leswaku Yehovha a nga ri amukeli.

“Ndzi khongele hi matimba leswaku a ndzi rivalela a tlhela a ndzi pfuna ku lwisana ni langutelo ra mina ro biha. Yehovha u yingise xikhongelo xa mina, hikuva hakatsongo-tsongo u ndzi dyondzise ku venga malangutelo ni swiendlo swo biha, hayi vanhu. Ndzi khuvuriwile hi 1982. Ku sukela loko ndzi ntshunxiwile hi 1989, ndzi dyondze Bibele ni khale ka masocha yo tala kun’we ni van’wana lava a va ri exiyin’weni xo fana ni xa mina. Van’wana va vona sweswi i vamakwerhu va moya.”

Makwerhu Mendoza i nandza wa vutirheli le Managua.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 141-145]

Swikhongelo Swa Mufundhisi Swi Hlamuriwile

Teodosio Gurdián

U khuvuriwe hi: 1986

Matimu ya yena hi ku komisa: Makwerhu Gurdián i nkulu eVandlheni ra le Wamblán.

Hi 1986, hi nkarhi lowu nyimpi exikarhi ka Masandinista ni lava va lwaka ni mfumo a yi hisa ngopfu, vahuweleri vambirhi lava humaka evandlheni leritsongo ra San Juan del Río Coco, va teke riendzo ra tikhilomitara ta 100 va ya en’walungu wa Wamblán, ku nga doroba leri kumekaka etintshaveni le xikarhi ka tiko, endhawini leyi switsunga swa yona swi laveke ku fana ni kwandzasi, ekusuhi ni ndzilakana wa Honduras. Ntlawa lowutsongo wa Timbhoni leti a ti tshama kwalaho wu boheke ku rhurha eWamblán emalembeni mambirhi lama hundzeke hikwalaho ka nyimpi. Vahuweleri lavambirhi a va ri karhi va lavana ni wanuna la vuriwaka Teodosio Gurdián. Teodosio u hlamusela lexi a va n’wi lavela xona.

“A ndzi ri mufundhisi wa kereke ya protestente eWamblán. Varhangeri va kereke ya hina a va huma eka nhlangano lowu vuriwaka National Association of Nicaraguan Pastors (ANPEN, hi Xipaniya) ku nga nhlangano wa vafundhisi lava humaka eka tikereke hinkwato ta Protestente eManagua. Endzhakunyana ka loko Masandinista ma sungule ku fuma, nhlangano wa ANPEN wu sayine mpfumelelano wa leswaku vafundhisi ni swirho swa kereke swi seketela Komiti ya Vuhlayiseki ya Masandinista ni tinhlengeletano tin’wana ku katsa ni masocha. Kambe sweswo swi ndzi karhatile, kutani ndzi tivutisile ndzi ku, ‘Swi nga endlekisa ku yini leswaku mutirheli wa Xikwembu a ya enyimpini?’

“Hiloko ndzi kuma buku leyi nge Ku Rhula Ka Ntiyiso Ni Nsirhelelo—Swi Pfa Ka Xihi Xihlovo? eka ndyangu wun’wana wa Timbhoni lowu a wu tshama eWamblán hi nkarhi wolowo. Ndzi yi hlaye ku kala ku va vusiku. Ndzi tlhele ndzi sungula ku hambeta ndzi hlaya timagazini ta Xihondzo xo Rindza ni ta Xalamuka! Ndzi hetelele ndzi kume swakudya swa xiviri swa moya. Entiyisweni, ndzi tirhise rin’wana ra rungula rero loko ndzi dyondzisa ekerekeni. Loko sweswo swi fika etindleveni ta varhangeri va kereke, va ndzi vitanile etihofisini leti nga entsindza wa Managua.

“Leswi varhangeri va kereke va anakanyeke leswaku ndza hambukisiwa hileswi ndzi lavaka ku va ni vutivi lebyi engetelekeke tanihi mufundhisi, va ndzi nyike mali leswaku ndzi ya heta tin’hweti ta nhungu ndzi ri karhi ndzi yisa tidyondzo ta mina emahlweni ndzi ri eManagua. Hambiswiritano, swilo leswi ndzi swi dyondzeke eminkandziyisweni ya Timbhoni, a swi sekeriwe hilaha ku heleleke eBibeleni. Kutani ndzi vutise varhangeri va kereke swivutiso swo tala, swo fana ni leswi, ‘Ha yini hi nga chumayeli hi yindlu ni yindlu hilaha Vakreste vo sungula va endleke hakona? Hikwalaho ka yini hi humesa vukhume kasi vaapostola a va nga byi humesi?’ Swivutiso swa mina a swi hlamulekanga, kutani hi ku hatlisa vanhu lava va sungule ku ndzi vitana Mbhoni.

“Endzhaku ka sweswo, ndzi tshike ku ya ekerekeni kutani ndzi ya lava Timbhoni ta Yehovha eManagua. Kambe, a ku ri hi lembe ra 1984 naswona Timbhoni a ti hlangana exihundleni. Kutani endzhaku ko heta mavhiki mambirhi ndzi ri karhi ndzi lava kambe ndzi nga kumi munhu, ndzi tlhelele eWamblán naswona ndzi wundle ndyangu wa mina hi ku byala mavele ni tinyawa ensin’wini leyitsongo.

“Timbhoni leti a ti tshama eWamblán ti fambise tibuku to tala loko ti nga si rhurha endhawini yoleyo. Kutani kun’wana ni kun’wana laha a ndzi vona tibuku leti emakaya lawa a ndzi ma endzela, a ndzi vutisa ndzi ku: ‘Xana ma ti hlaya tibuku leti? Xana mi nga ndzi xavisela tona?’ Vanhu vo tala va ndzi nyike tona, kutani hi ku famba ka nkarhi ndzi endle layiburari ya tibuku leti vulavulaka hi Xikwembu.

“Hambileswi a ndzi nga si tivula hi ku kongoma leswaku ndzi Mbhoni, vanhu va le Wamblán va sungule ku ndzi vitana tano. Hikwalaho a swi tekanga nkarhi leswaku vayimeri va Ndzawulo ya Vuhlayiseki va lava ku tiva hi ta ntirho lowu ndzi wu endlaka. Va kale va vula ni leswaku ndzi nga chumayela eswimitanini swa le kusuhi, loko ntsena ndzo va byela mavito ya lava va seketelaka vapfukeri va mfumo. Ndzi te: ‘Loko ndzi endla leswi mi lavaka swona, ndzi ta va ndzi fularhela Xikwembu xa mina kutani a ndzi nge swi endli sweswo. Yehovha u lava hi tinyiketela eka yena hi ku helela.’

“Siku rin’wana ndhuna ya vuthu yi ndzi kombele ku sayina tsalwa ro karhi ndzi kombisa leswaku ndzi seketela Masandinista. Ndzi arile. Yi humese xibamu kutani yi ndzi xungeta, yi ku: ‘Xana wa swi tiva leswaku ha swi kota ku herisa vanhu lava nga pfuniki nchumu lava alaka ni ku seketela vapfukeri va mfumo?’ Kambe ematshan’weni yo ndzi balesela yi ndzi nyike nkarhi wo tianakanyisisa. Vusiku byebyo ndzi lele nkatanga. Ndzi n’wi byele ndzi ku: ‘Hambiloko ndzo ri sayina papila leri ndzi ta fa. Kambe loko ndzo fa ndzi nga ri sayinanga, Yehovha a nga ndzi tsundzuka loko a pfuxa vafi. Sala u khathalela vana naswona u tshembela eka Yehovha. U ta hi pfuna.’ Hi xa mundzuku wa kona, ndzi byele ndhuna yoleyo ndzi ku: ‘Hi mina loyi. Endla lexi u xi lavaka, kambe a ndzi nge sayini.’ Yi pfumele hi nhloko kutani yi ku: ‘Ndza ku xixima. Ndzi swi tivile leswaku u ta hlamula tano. Ndzi tiva Timbhoni ta Yehovha ti ri tano.’ Hiloko yi ndzi tshika ndzi famba.

“Endzhaku ka sweswo, ndzi sungule ku chumayela ndzi ntshunxekile, ndzi ya eswimitanini swa le kule naswona ndzi rhamba lava tsakelaka leswaku hi hlangana. Mpatswa wun’wana lowu dyuhaleke a wu ri exikarhi ka van’wana vo sungula ku amukela ntiyiso; kutani mindyangu yin’wana yi landzerile. Ku nga ri khale a hi ri vanhu va 30 lava hlanganaka nkarhi ni nkarhi. Ndzi tirhise minkandziyiso ya khale ya Xihondzo xo Rindza, ndzi lunghiselela rungula ra yona ri va nkulumo hikuva a ko va ni kopi yin’we eka nkandziyiso wun’wana ni wun’wana. Ndzi tlhele ndzi dyondza Bibele ni masocha man’wana, hi ku famba ka nkarhi rin’wana ra wona ri ve Mbhoni.

“Hi 1985, socha rin’wana leri a ri endzile swa xinkarhana, ri ndzi byele leswaku ku ni vandlha ra Timbhoni ta Yehovha eJinotega, kwalomu ka tikhilomitara ta 110 edzongeni wa Wamblán. Ndzi kombele xichudeni xa Bibele xa le Wamblán leswaku xi ndzi heleketa. Hi kume kaya ra Timbhoni endzhaku ka loko hi vutise emakete ya le Jinotega. Manana wa ndyangu lowu hi yena a teke a ta vulavula na hina enyangweni. Loko hi vule leswaku hi Timbhoni ta Yehovha, u lave ku tiva loko hi te eXitsundzuxweni. Hi n’wi vutise hi ku: ‘I yini Xitsundzuxo?’ Hiloko a vitana nuna wakwe. Nuna wakwe u hi pfumelele ku nghena endlwini loko a khorwisekile hileswi hi teleke swona. Khombo ra kona, Xitsundzuxo a xi khomiwe tolo ka kona kambe hi tshame masiku manharhu ekaya ra vona kutani hi ya ro sungula eka Dyondzo ya Buku ya Vandlha.

“Loko ndzi tlhelele eWamblán, ndzi ye emahlweni ndzi chumayela ni ku fambisa minhlangano ndzi ri ndzexe. Hiloko ku fika vamakwerhu vambirhi lava boxiweke eku sunguleni ka rungula leri, loko ku sele masiku mambirhi leswaku ku tlangeriwa Xitsundzuxo xa 1986. Hi ku hatlisa, ntlawa wa hina lowutsongo wa swichudeni swa Bibele wu rhambe vanhu hinkwavo lava tsakelaka va le swimitanini swa le kusuhi kutani a ku ri ni vanhu va 85 eXitsundzuxweni xa hina xo sungula.

“Ndzi khuvuriwe hi October lembe rero, swin’we ni swichudeni swa mina swo sungula swa Bibele—ku nga mpatswa lowu dyuhaleke, lowu boxiweke eku sunguleni, lowu hi nkarhi wolowo a wu ri ni malembe lama tlulaka 80 hi vukhale. Namuntlha ku ni vahuweleri va 74 ni maphayona manharhu ya nkarhi hinkwawo eVandlheni ra Wamblán. Ndzi ni lunghelo ra ku va un’wana wa vakulu eka rona. Hi lembe ra 2001, Xitsundzuxo a xi tlangeriwanga eWamblán ntsena kambe xi tlangeriwe ni le swimitanini swin’wana swinharhu naswona vanhu hinkwavo lava veke kona a va ri 452.”

[Chati/Swifaniso leswi nga eka tluka 80, 81]

NXANXAMELO WA SWIENDLAKALO SWA NKOKA ENICARAGUA

1925

1934: Makwerhu wa xisati la nga phayona, loyi a a endzile u fambise minkandziyiso etikweni.

1937: Ku sungule mfumo wa Somoza.

1945: Ku fike mathwasana yo sungula lama humaka eGilead.

1946: N. H. Knorr na F. W. Franz va endzele eManagua. Kutani ku simekiwa rhavi.

1950

1952: Ntirho wu siveriwile hikwalaho ko hlohloteriwa hi mufundhisi wa Khatoliki.

1953: Huvo-nkulu ya Vululami yi pfulele ntirho leswaku wu ya emahlweni.

1972: Ku tsekatseka ka misava ku hlasele eManagua.

1974: Ku hetiwe rhavi lerintshwa ni kaya ra varhumiwa.

1975

1979: Mfumo wa Sandinista wu hlule mfumo wa Somoza. Eka nhlunga-vuhosi wolowo ku fe vanhu va kwalomu ka 50 000.

1981: Timbhoni ta Yehovha ti tekeriwe timfanelo ta tona ta le nawini.

1990: Timbhoni ta Yehovha ti tlhele ti tiviwa ximfumo.

1994: Ku hlawuriwe maphayona yo hlawuleka ya xinkarhana, lama ringanaka dzana. Ku landzele matsima man’wana lama fanaka ni leri.

1998: Xidzedze lexi thyiweke Mitch xi hlasele Amerika Xikarhi, xi dlaye vanhu va 4 000 eNicaragua.

2000

2002: Ku ve ni vahuweleri va 16 676 lava hisekaka eNicaragua.

[Grafu]

(Hlaya nkandziyiso)

Ntsengo Wa Vahuweleri

Ntsengo Wa Maphayona

20 000

15 000

10 000

5 000

1950 1975 2000

[Mimepe leyi nga eka tluka 73]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

HONDURAS

NICARAGUA

Matagalpa

León

MANAGUA

Masaya

Jinotepe

Granada

Lake Nicaragua

Ometepe Island

Isthmus of Rivas

Bluefields

San Juan River

COSTA RICA

[Xifaniso lexi tataka tluka hinkwaro lexi nga eka tluka 66]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 70]

Ehenhla: Francis (eximatsini) na William vaka Wallace na Jane sesi wa vona

[Xifaniso lexi nga eka tluka 70]

Ehansi (layini ya le ndzhaku, ku sukela ehenhla ku ya ehansi): Wilbert Geiselman, Harold Duncan na Francis Wallace; (layini ya le mahlweni, ku sukela ehenhla ku ya ehansi): Blanche Casey, Eugene Call, Ann Geiselman, Jane Wallace na Evelyn Duncan

[Swifaniso leswi nga eka tluka 71]

Ehenhla: Adelina na Arnoldo vaka Castro

Exineneni: Dora na Evaristo vaka Sánchez

[Xifaniso lexi nga eka tluka 76]

Doris Niehoff

[Xifaniso lexi nga eka tluka 76]

Sydney na Phyllis vaka Porter

[Xifaniso lexi nga eka tluka 79]

Agustín Sequeira u ve muhuweleri wo sungula eMatagalpa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 82]

María Elsa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 82]

Gilberto Solís na María Cecilia nsati wakwe

[Swifaniso leswi nga eka tluka 87]

Ku tsekatseka ka misava loku endlekeke hi 1972 ku siye Managua yi ri rhumbi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 90]

Andrew na Miriam vaka Reed

[Xifaniso lexi nga eka tluka 90]

Ruby na Kevin vaka Block

[Xifaniso lexi nga eka tluka 92]

Ntsombano wa Muganga wa “Vutshembeki Bya Mfumo,” wu khomeriwe epurasini

[Swifaniso leswi nga eka tluka 95]

Varhumiwa lava va hlongoriweke eNicaragua hi 1982

[Xifaniso lexi nga eka tluka 109]

Vamakwerhu lava a va kandziyisa tibuku hi nkarhi lowu ntirho a wu yirisiwile, va ri ni michini ya ku kandziyisa leyi va yi thyeke Nkuku, Mbhaha na Huku

[Xifaniso lexi nga eka tluka 110]

Elda Sánchez u thayipe maphepha a nga chavi nchumu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 115]

Vamakwerhu lava va xisati a va lunghiselela swakudya va ri karhi va veke vamakwerhu va xinuna tihlo loko va ri karhi va kandziyisa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 126]

Layini ya le mahlweni: Van’wana va vamakwerhu lava dyondzeke ntiyiso ekhotsweni, ku suka eximatsini ku ya exineneni: J. López, A. Mendoza na O. Espinoza; layini ya le ndzhaku: Carlos Ayala na Julio Núñez, vakulu lava endzeleke ekhotsweni va ya pfuna vamakwerhu hi tlhelo ra moya

[Xifaniso lexi nga eka tluka 133]

Endzhaku ka loko ku yirisiwa ka ntirho wa Timbhoni ta Yehovha ku herisiwile, yindlu leyi a yi tirhisiwa tanihi rhavi

[Swifaniso leswi nga eka tluka 134]

Endzhaku ka Xidzedze lexi vuriwaka Mitch, vatirhi van’wana va ku tirhandzela va tirhise swikanyakanya leswaku va fambisa swakudya ni swiambalo. Van’wana a va pfuneta entirhweni wa ku pfuxeta Tiholo ta Mfumo ni makaya

[Xifaniso lexi nga eka tluka 139]

Vanhu va le Banacruz, eRAAN laha mahungu lamanene ma chumayeriwaka nisweswi hambileswi ku nga ni swiyimo swo tika

[Xifaniso lexi nga eka tluka 147]

Ntsombano wa Muganga wa 1999 wa “Rito Ra Xikwembu Ra Vuprofeta,” lowu wu nga ntsombano wo sungula wa tiko hinkwaro ku sukela hi 1978, lava veke kona eka wona a va ri 28 356

[Xifaniso lexi nga eka tluka 147]

Lava khuvuriweke a va ri 784—ku nga nhlayo leyikulu eka hinkwato ta lava va nga tshama va khuvuriwa ematin’wini ya tiko ra Nicaragua

[Xifaniso lexi nga eka tluka 148]

Komiti ya Rhavi ra le Nicaragua, eku sunguleni ka lembe ra 2002 ku suka eximatsini ku ya exineneni: Ian Hunter, Agustín Sequeira, Luis Antonio González na Lothar Mihank