SEMANA 33
Tata Diosï Jeoba kuidariuasïndi imeeri marhuarichani
“Tata Diosï Jeobaeri éskuechaksï imeechani exeaxati engaksï janhanharhijka” (SAL. 33:18).
PIREKUA 4 Jeoba ísïsti komu Karichi Eranguti ma
AMBE ENGACHI EXEAKAa
1. ¿Andisï Jesúsi kurhakupi Tata Diosï Jeobani eska kuájchakuapiringa imeeri chúxapatiichani?
IMA chúrikua ante de Jesúsi uarhini, kurhakuspti imeeri Taati auandarhu anapuni ambe ma enga kánikua jukaparhakueka: eska kuájchakuapiringa imeeri chúxapatiichani (Juanu 17:15, 20). Ísïisti, Tata Diosï Jeoba méntkisï kuájchakuasïndi ka kuidariuani imeeri marhuarichani. Joperu Jesúsi mítespti eska Satanasi sánderu no sési kaapiringa imeeri chúxapatiichani, jimboksïsï uétarhincheendi eska Tata Diosï jarhuataapiringa.
2. Eska na arhijka Salmo 33:18-20, ¿andichisï no jatsi para chéni engachi uandanhiatechani jatsiauaka?
2 Ini parhakpini jimbo enga Satanasi juramuni jaka, jurhimbiti kristianuechaksï uánikua uandanhiatechani jatsiasïndi ka ini ambe jimboksï úpirindi chkétakuarhitini pʼikuarherani ka astaksï jamberi uékani jurajkuni Tata Diosï Jeobani. Eskachi na exeni jauaka ini jorhenguarhikua jimbo, nóchi jatsiska para chéni, jimboka Tata Diosï exexaka iámindu ambe engachi nitamakuarhini jaka ka méntkisï listu jarhasïndi parajtsïni jarhuatani. Ístuchi exeauaka tsimani Biblieri ejempluechani engajtsïni xarhatachejka eska Tata Diosï Jeobaeri éskuecha “imeechani exeaxaka engaksï janhanharhijka” (arhinta je Salmo 33:18-20).
TATA DIOSÏ JEOBAJTSÏNI JARHUATASÏNDI ENGACHI JANDIAJKU PʼIKUARHERAJKA
3. ¿Kánchi úpirini jandiajku pʼikuarherani?
3 Nájkirukachi kúnguarhikuarhu uánikua erachichani ka pirenchichani jatsiaka, ménichanchi jandiajku pʼikuarherasïnga. Pori ejemplu, jamberiksï tumbiicha jandiajku pʼikuarherajti engaksï jatsijka para aianguani eskuelarhu anapu kompanieruechani ambe engaksï jakajkujka, o jiáni engaksï mótsijka máteru kúnguarhikuarhu. Ka jamberichi máru kómu pʼikuarherajka, ochi imani ambe eratseni engajtsïni no sési pʼikuastajka ka inde ambe úni eskachi ísï exeaka eskajtsïni no nema uaaka jarhuatani. Jamberichi no uéjka máteruecha jingoni uénhekuarhini eratseparini eskajtsï no kurhanguchiaka. Ka jamberichi niárapiringa eratseni eska no nema uandanhiasïnga juchantsïni jimbo. No arhiparini ambe uéjki jimbochi jandiajku pʼikuarherani, inde ambe uaati eskachi eratseaka eskachi no uaaka orhepani uérani ka eskachi jukari uandanhiauaka. Joperu Tata Diosï Jeoba no uékasïndi eskachi ísï pʼikuarheraaka. ¿Andichisï ísï uandajki?
4. ¿Andisï profeta Elíasi uandapi: “Jíterkusïni pakarajkia”?
4 Ju je profeta Elíasiri ejempluni exeni. I achamasï enga no méni jurajkupka Tata Diosïni, 40 jurhiatikua jámaspti sïpakuarhini jimboka Jesabeli uandaspka eska uándikupiringa (1 Rey. 19:1-9). Ka enga jandiajku japka kuebarhu ma, arhispti Tata Diosï Jeobani: “Jíterkusïni pakarajkia” (1 Rey. 19:10). Elíasi eratsesïreendi eska imaterkuespkia profeta enga pakarani japka, peru no ísïispti. Abdíasi jarhuataspti 100 profetechani paraka Jesabeli no uándikuapiringa (1 Rey. 18:7, 13). Jimajkani, ¿andisï Elíasi jandiajku pʼikuarhereeni? Jamberi eratsepti eskaksï uándikuaspkia iámu imani profetechani enga Abdíasi jarhuataapka. O jamberi jandiajku pʼikuarherapti jimboka no nema uékaspka Tata Diosïni marhuakuni, nájkiruka juáta Karmelurhu Tata Diosï xarhatakuapka eska imajkusï jindeeka Tata Diosï jurhimbiti. O ístu eratsepti eska no nema mítespka eskaksï imeecha engaksï ikiakuenga uékasïreenga uándikuni, o eska no nema uandanhiasïreenga imani jimbo. Bibliajtsïni no iámindu ambe aiangusïndi na enga pʼikuarhereenga Elíasi, joperuchi kʼóru míteska eska Tata Diosï kurhangusïreenga andisï Elíasi jandiajku pʼikuarhereeni ka ístu sési mítespti na enga úpiringa jarhuatani.
Engachi jandiajku pʼikuarherani jarhajka, ¿nénajtsïni jarhuatasïni miántani ambe enga Tata Diosï Jeoba úpka Elíasini jimbo? (Exea je párrafuechani 5 ka 6).
5. ¿Ambe úspi Tata Diosï Jeoba paraka Elíasi seguru japiringa eska no jandiajku jarhaspka?
5 Tata Diosï uánikua ambe úspti para jarhuatani Elíasini. Pori ejemplu, arhispti eska aiangupiringa na enga pʼikuarherani japka. Tsimani xanhari kurhamarhispti: “¿Amberi úxaki ixú Elíasi?” (1 Rey. 19:9, 13). Ka ini tsimani xanhari, Tata Diosï Jeoba jingontku kurhajchaspti Elíasini. Tátsekua xarhatakuspti eska imani jingoni jarhaspka ka eska Tata Diosï máeska enga kánikua uinhapitiika. Tata Diosï ístu arhispti eskaksï útasï uánikua israelitecha jarhaspka engaksï ísï kómarhini japka Tata Diosïni eska ima na uéjka (1 Rey. 19:11, 12, 18). Seguru eska Elíasi kánikua sési pʼikuarherapka enga uénhekuarhipka Tata Diosïni jingoni ka enga kurhaapka ambe enga Tata Diosï arhipka. Ístu, Tata Diosï Jeoba kʼérati ánchikuarhitechani íntsaaspti: jatsispti para Asaelini erakuni para Siria anapu reiini, Jeúni para Israeli anapu reiini ka Eliseuni para profeteeni (1 Rey. 19:15, 16). Enga Tata Diosï arhipka Elíasini eska úpiringa ini ambe, jarhuataspti paraka ambakiti ambe eratsepiringa ka ístu úspti eska Eliseu imeeri kompanieruepiringa. ¿Ambechi uaa úni engachi jandiajku pʼikuarherani jauaka ka uétarhinchanchi jarhani eskajtsïni Tata Diosï Jeoba jarhuataaka?
6. ¿Ambechi uaa arhini Tata Diosï Jeobani engachi jandiajku pʼikuarherani jauaka? (Salmo 62:8).
6 Tata Diosï Jeobajtsïni pʼímarhisïndi parachi kómarhikua jimbo aiangukuarhini na engachi pʼikuarherajka. Ima mítesti na engachi pʼikuarherajka ka arhisïndijtsïni eskachi uaaka na uéjki jatini kómarhini ka eskajtsïni kurhajchaaka (1 Tes. 5:17). Ima kánikua tsitisïndi kurhaani imeeri marhuarichani (Prov. 15:8). ¿Ambechi uaa arhini Tata Diosï Jeobani engachi jandiajku pʼikuarherani jauaka? Uaakachi imani jingoni uénhekuarhini ísï eska Elíasi na úpka (arhinta je Salmo 62:8). Ju je Tata Diosïni aiangukuarhini ambe engajtsïni uandanhiatajka ka na engachi pʼikuarherajka. Ístuchi uaaka kurhakuni eskajtsïni jánhastaaka parachi míteni ambe engachi jatsika para úni. Pori ejemplu, engari tumbiika, ¿amberi úpirini úni engari jandiajku pʼikuarherajka ka chéndi Tata Diosïiri ambe uandantani? Úpiringari kurhakuni Tata Diosïni eskakeni balori íntskuaka ka eskakeni jánhastaaka parari úni respetu jingoni uandantani ambe engari jakajkujka (Luk. 21:14, 15). ¿Ka ambejtsï úpirini úni engajtsï kómu pʼikuarherani jauaka? Kurhaku je Tata Diosï Jeobani eskaksïni jarhuataaka uandontskuarheni erachi ma jingoni enga sési marhuakuni jaka ka eska jarhuataaka paraksïni kurhanguchini. Uaakachi no xáni jandiajku pʼikuarherani engachi uénhekuarhiska Tata Diosïni jingoni, engachi jánguarhintaska exeni na engajtsïni mókuchiantajka kómarhikuechani ka engachi jurajkuska eskajtsïni máteruecha jarhuataaka.
¿Jánguarhintasïnchi sánderu aianhpini máteru erachicha jingoni? (Exe je párrafu 7).
7. ¿Ambejtsï jorhenguarhisïni chá Mauricioeri ejemplu jingoni?
7 Tata Diosï Jeobajtsïni iáminduechani kʼérati ánchikuarhitechani íntskuasïndi. Ima exesïndi ka kánikua jukaparhasïndi ambe engachi újka kúnguarhikuarhu ka aianhpikuarhu (Sal. 110:3). Sési marhuakuni jarhani Tata Diosïni jarhuatasïndijtsïni parachi no xáni jandiajku pʼikuarherani. ¿Andi? Ju je exeni Mauricioeri ejempluni enga tumbiika.b Ísï tátsekua enga ima itsï atakuarhipka, imeeri amigu ma enga jingoni kánikua sési pájpereenga, sánhani arhispti jarharini Tata Diosïni. Mauricio uandantasïndi: “Engani exepka na enga juchiiti amigu sánhani arhipka jarharini Tata Diosï Jeobani, úspti eskani ueenapiringa kurhamarhikuarhini sini ji úpirini marhuakuani Tata Diosïni ísï eskani na aiakupka ka sini úpirini seguirini imeeri kúnguarhikuarhu jarhani. Kánikua jandiajku pʼikuarherasïreenga ka eratsesïreenga eskarini no nema úpiringa kurhanguchini”. ¿Ambe jarhuataspi Mauricioni para úni orhepani uérani? Ima uandantasïndi: “Sánderu uérani aianhpini jarhuatasptireni para no juchiiti ambejkuni eratseni jarhani ka parani no méntku eratseni jarhani na engani pʼikuarhereenga. Engani aianhpienga máteru erachicha jingoni, kánikua sési pʼikuarherasïreenga ka nóteruni jandiajku pʼikuarherasïrengia”. Ka nájkirukachi no újka erachicha jingoni uérani aianhpini, kánikuajtsïni uinhaperantasïndi imeecha jingoni uaani kartechani o telefonu jimbo aianhpini. ¿Ambe máteru ambe jarhuataspi Mauricioni? Ima uandantasïndi ambe enga úpka: “Jánguarhintaspka sánderuni jarhuajpeni kúnguarhikuarhu ka sési prepararikuarhini parani nitamataraani juchiiti partichani ka i amberini jarhuataspti parani exeni na engareni xáni xénchajka Tata Diosï ka erachicha”.
TATA DIOSÏ JEOBAJTSÏNI JARHUATASÏNDI ENGACHI ÍSÏ PʼIKUARHERAJKA ENAJKICHI NÓTERU UAAIA
8. ¿Nénachi úpirini pʼikuarherani engachi kʼérati uandanhiatechani jatsiapiringa?
8 Iáminduechachi míteska eskachi jatsiauaka uandanhiatechani últimu jurhiatikuecha jimbo (2 Tim. 3:1). Joperuchi úpiringa uandanhiata ma jatsini engachi no erokuarhini jauaka. Pori ejemplu, úpiringachi no jatsini sentabu, kʼéri pʼamenchakua ma exeminhantani ochi uarhiranchani nemani. Engachi indeni ambe nitamakuarhini jarhajka úpiringachi kánikua no sési pʼikuarherani ka ísïchi pʼikuarherani enajkichi nóteru uaaia orhepani uérani ka sánderia engachi uánikua uandanhiatechani jatsiajka májku tiempu jimbo. Joperu ju je miáni eska Tata Diosï Jeoba jingontku jarhaska juchantsïni jimbo ka eska imajtsïni jarhuataaka orhepani uérakuni náki uéjki uandanhiatani.
9. ¿Náki uandanhiatechani jatsiaspi Jobu?
9 Ju je exeni Jobueri ejempluni. I ambakiti acheeti májku tiempu jimbo kʼérati uandanhiatechani jatsiaspti. Ma jurhiatikua jimbojku uarhiranchaaspti ka sïpakuasptiksï animalichani ka uándikuasptiksï imeeri jántspirichani ka sánderu no sési jásï ambe, uarhiranchaaspti imeeri uájpeechani enga xáni xénchauenga (Job 1:13-19). Sánisï tátsekua enga útasï no sési pʼikuarherani japka indeni ambe jimbo, Jobu kʼéri pʼamenchakua ma pʼiraspti enga jamberi nóteru mítentskuarhipkia (Job 2:7). Jobu xáni no sési pʼikuarheraxapti enga niárapka uandani: “Ikichasïnga na engani irekani jaka, nóteruni uékasïngia irekani” (Job 7:16).
Tata Diosï Jeoba arhisïndi Jobuni na enga xáni sési kuidarijka imani ambe enga ima kueraaka. Ísï xarhatakusïndi eska ima xénchperakua jingoni kuidariuasïnga imeeri marhuarichani (Exe je párrafu 10)
10. ¿Tata Diosï Jeoba néna jarhuataspti Jobuni paraka úpiringa tekaantani uandanhiatechani? (Exe je dibujuni enga ueenakuarhu jaka rebistarhu).
10 Tata Diosï Jeoba exexapti ambe enga Jobu nitamakuarhini japka. Ka jimboka xénchasïreenga, iámindu ambe íntskuspti enga uétarhincheenga para úni tekaantani ka para no méni jurajkuni. Tata Diosï Jeoba uandontskuarhekuspti Jobuni ka miátantaspti na enga xáni jánhaskatiika ka na enga xáni uékperakua jingoni kuidarijka ambe enga ima xáni kueraaka. Uánikua animalicheri ambe arhispti para kurhangutarani Jobuni (Job 38:1, 2; 39:9, 13, 19, 27; 40:15; 41:1, 2). Ístu, Tata Diosï Jeoba axaspti Eliúni para uinhaperantani ka sési pʼikuastantani Jobuni. I tumbi enga sési marhuakuani japka Tata Diosïni, miátantaspti Jobuni eska Tata Diosï méntkisï kóndeantasïnga imeechani engaksï tekaantajka. Peru ístu Tata Diosï úspti, eska Eliú konsejuechani íntsaapiringa Jobuni. Ka uékperakua jingoni, Eliú jarhuataspti Jobuni paraka no imeeri ambejku eratseni japiringa ka miátantaspti eskaksï kʼuiripuecha sánderu sapichitu ambeeska eska Tata Diosï, ima enga Kueraaka iámindu ambe (Job 37:14). Ístu Tata Diosï arhispti Jobuni eska kómarhijpikuapiringa imeeri tanimu amiguechani engaksï no sési jásï ambe uandapka Tata Diosïiri ambe (Job 42:8-10). Ka ini jurhiatikuecha jimbo, ¿nénajtsïni jarhuatasïni Tata Diosï Jeoba engachi kʼérati uandanhiatechani jatsiajka?
11. ¿Nénajtsïni uinhaperantasïni Biblia engachi uandanhiatechani jatsiajka?
11 Tata Diosï Jeobajtsïni no ísï uandontskuarhechisïndi eska na úpka Jobuni jingoni, joperu Bibliani úrasïndi parajtsïni uandontskuarhechini (Rom. 15:4). Imajtsïni uinhaperantasïndi engajtsïni aiangujka ambe enga uaaka sánderu orhepatini. Ju je exeani máru Biblieri karakatechani engajtsïni uinhaperantajka jiáni engachi uandanhiatechani jatsiajka. Bibliarhu, Tata Diosï Jeobajtsïni arhisïndi eska no ma ambe —ni sikiera kʼérati uandanhiatecha— uaaka úni eskajtsïni ima “nóteru uékaaka” (Rom. 8:38, 39). Ístujtsïni aiachisïndi eska no iauani jarhaska “imeecha jingoni engaksï kómarhijka”, i ambe arhikuekasïndi eska kurhauasïnga juchaari kómarhikuechani (Sal. 145:18). Tata Diosï Jeobajtsïni arhisïndi eska engachi mintsikaska uaakachi tekaantani náki uéjki uandanhiata ambe engachi jatsiaka ka astachi tsípini pʼikuarherani engachi no sési nitamakuarhini jauaka (1 Kor. 10:13; Sant. 1:2, 12). Ístu Tata Diosïiri Karakatajtsïni miátantasïndi eskaksï uandanhiatecha niárasïnga kʼamakurhini, joperu tsípikua engajtsïni Tata Diosï aiachijka jindeuati para méntkisï (2 Kor. 4:16-18). Tata Diosï Jeobajtsïni aiachisïndi eska kʼamajkuauaka iámindu imeechani engaksï újka eskachi uandanhiatechani jatsiauaka: Satanasini ka iámindu imeechani engaksï ísïika eska Satanasi (Sal. 37:10). ¿Míteaskijtsïa máru bersikuluechani memoria jimbo engaksïni uinhaperantaaka engajtsï uandanhiatechani jatsiauaka?
12. ¿Ambechi jatsiski para úni parakajtsïni sánderu marhuacheaka jarhuajperata engajtsïni Tata Diosï íntskujka imeeri Karakata jimbo?
12 Parakajtsïni sánderu marhuacheaka jarhuajperata engajtsïni Tata Diosï íntskujka imeeri Karakata jimbo, ima erokuarhisïndi eskachi pʼindeaka Bibliani jorhenguarhini ka eratsentani ambe engachi arhintajka. Engachi úska ambe engachi jorhenguarhiaka, sánderuchi mintsikaaka Tata Diosïni ka sánderuchi sési pájperaaka imani jingoni. Ka i ambejtsïni jarhuataati parachi úni tekaantani. Ka ístu, engachi mintsikaska Tata Diosï Jeobani, imajtsïni íntskuati imeeri espiritu santuni. Imeeri espiritu jingoni jatsiakachi “uinhapikua enga xáni kʼéri ambeeka” parachi úni tekaantani náki uéjki uandanhiata engachi jatsiaka (2 Kor. 4:7-10).
13. ¿Nénajtsïni jarhuatasïni iámindu informasioni enga Bibliarhu pʼitakata jaka engajtsïni íntskujka “jántspiri enga mintsinharhikueka” ka jánhastiini?
13 Tata Diosï úsïndi eska “jántspiri enga mintsinharhikueka” ka jánhastiini, uánikua artikuluechani, bideuechani ka pirekuechantsïni íntsauaka engajtsïni jarhuatajka sánderu mintsikani imani ka parachi no méni jurajkuni (Mat. 24:45). Jimbochisï jatsika para sési úrani iámindu ambe engajtsïni íntskujka ka enga meru jiáni uérajka engachi uétarhinchajka. Nótki iónisti enga Estados Unidos anapu pirenchi ma uandaka na enga xáni jukaparharajka ambe engajtsïni Tata Diosï íntskujka. Uandaspti: “Ini 40 uéxurhini engani marhuakukia Tata Diosï Jeobani, niáraspka uandanhiatechani jatsiani”. Pirenchi, i ambe nitamanchaspti: acheeti ma enga kauirini manejarini japka, uándikuspti imeeri papa kʼérini, ka taati jémbeechaksï kʼérati pʼamenchakuecha jimbo uarhisti ka pirenchi tsimani xanhari pʼamenchaspti kánseri. ¿Ambe jarhuataspi tekaantani? Ima uandantasïndi: “Tata Diosï Jeobareni méntkisï kuidarini jarhasïndi. Ambe engajtsïni ima xáni íntskujka úraparini jántspirini enga mintsinharhikueka ka jánhastiini, jarhuatasïndirini parani úni tekaantani. Jimbosïni újka májkueni uandani eska Jobu: ʻ¡Jiájkani jamberi marhuakuaka Tata Diosïni iámu mintsita jingoni astakani uarhiaka!ʼ” (Job 27:5).
¿Ambechi uaa úni parachi jarhuataani kúnguarhikuarhu anapu erachichani? (Exe je párrafu 14).
14. ¿Néna úrasïni Tata Diosï Jeoba erachichani parajtsïni jarhuatani jiáni engachi no sési nitamakuarhini jarhajka? (1 Tesalonika 4:9).
14 Tata Diosï Jeoba jorhendaasti imeeri marhuarichani paraksï xénchperani ka paraksï uinhaperperantani engaksï no sési nitamakuarhini jarhajka (2 Kor. 1:3, 4; arhinta je 1 Tesalonika 4:9). Juchaari erachicha ka pirenchichaksï ísïisti komueska Eliú, uékasïndijtsïni jarhuatani parachi no jurajkuni Tata Diosïni engachi no sési nitamakuarhini jarhajka (Uku. 14:22). Pori ejemplu, ju je exeni ambe enga nitamakuarhipka pirenchi Diane. Enga imeeri acheeti uinhamu pʼamenchapka, kúnguarhikua uinhaperantaspti ka jarhuataspti paraka no jurajkupiringa Tata Diosïni. Ima uandantasïndi: “Kánikuachi úkua jukanchaspka imani mesicha, joperu indeni tiempuni jimbo, ísïchi pʼikuarheraspka enajkijtsïni Tata Diosï Jeoba xénchperakua jingoni kamanharhitini japi. Kúnguarhikuajtsïni kánikua jarhuataspti parachi úni orhepani uérani: pʼorhembisïrendijtsïni, telefonu jimbojtsïni uandajpani ka ístujtsïni kamapakusïreendi. No jorhenaska manejarini, jimbojtsïnisï erachicha peendi tánguarhikuecharhu ka engani úpiringa, aianhpini”. ¿No ísïiski eskachi kánikua sési pʼikuarherasïnga jatsiani erachichani engajtsïni xáni xénchajka?
AGRADESIDUCHI JARHASKA ENGAJTSÏNI TATA DIOSÏ JEOBA XÉNCHPERAKUA JINGONI KUIDARIJKA
15. ¿Andichisï seguru jaki eskachi uaaka orhepani uérakuani uandanhiatechani?
15 Iáminduechachi jatsiauaka uandanhiatechani. Joperu eskachi na jorhenguarhikia, nóchi jandiajku jarhaska. Ísï eska taati ma enga kánikua xénchajka uájpani ma na jingontku jarhajka imani jimbo, Tata Diosï Jeoba májkueni úsïndi juchantsïni jingoni. Ima juchantsïni jingoni jarhasti ka listu jarhasti parajtsïni kurhaani engachi mintsita jingoni kurhakujka eskajtsïni jarhuataaka ka merujtsïni uékasïndi jarhuatani (Is. 43:2). Seguruchi jarhaska eskachi uaaka orhepani uérakuani uandanhiatechani jimbokajtsïni Tata Diosï Jeoba íntskusïnga ambe engachi xáni uétarhinchajka, pori ejemplu, kómarhikuani, Bibliani, kánikua informasioni enga Bibliarhu pʼitakateka ka erachichani engajtsïni xénchperakua jingoni kámajka.
16. ¿Ambechi jatsiski para úni parajtsïni Tata Diosï Jeoba seguirini kuidarini?
16 Kánikuachi agradesidu jarhaska engachi jatsika Taati auandarhu anapuni ma enga jingontku jarhajka juchantsïni jimbo. “Ima jindeesti enga jimbo juchaari mintsita tsípijka” (Sal. 33:21). Engachi úraska iámindu ambe engajtsïni Tata Diosï Jeoba íntskujka, xarhatanchi jauaka eskachi agradesidu jarhaska imani jingoni. Ka parajtsïni Tata Diosï seguirini kuidarini, jatsiskachi para úni ambe ma: méntkisï kurhajchani ka imani ambe úni enga ima sési exejka. Engachi ísï úska ima méntkisï jingontku jauati juchantsïni jimbo (1 Ped. 3:12).
PIREKUA 30 Juchiti Amigu, Tata Diosï ka Táti
a Engajtsïni Tata Diosï Jeoba no jarhuatapiringa nóchi úpiringa orhepani uérakuani uandanhiatechani engachi iásï jatsiajka. I jorhenguarhikuajtsïni xarhatachesïndi eska Tata Diosï Jeoba jingontku jarhasïnga imeeri marhuarichani jimbo. I ambe arhikuekasïndi eska ima exeni jarhasïnga ambe engachi mándani arhini nitamakuarhijka ka eskajtsïni íntskusïnga iámindu ambe engachi xáni uétarhinchajka parachi orhepani uérakuani uandanhiatechani.
b Máru nombrichaksï mójtakurhisti.