1924: sieni uéxurhini nitamastia
“ENGA ueenani jarhajkia máteru uéxurhini, sési jarhasïndi eska mándani Tata Diosïiri marhuari [...] exeaka néna sánderu sési marhuakuni imani”, ísï uandasïreendi Bulletina eneru de 1924 anapu. Imani uéxurhini jimbo, Biblieri jorhenguarhirichaksï arini ambe úspti indeni konsejuni kurhaaparini: ueenasptiksï máteru ambe úrani para aianhpini ka nóksï sáni chésïreendi.
NÓKSÏ SÁNI CHÉPARINI AIANHPISTI RADIU JIMBO
Beteli anapu erachiichaksï jukari ma uéxurhini páxaptia úni imani kʼumanchikuani enga radiu japiringa WBBR jini Staten Island (New York). Tátsekua engaksï na limpiaripkia lugarini, kʼéri kʼumanchikuaksï ma úspti para ánchikuarhiriicha irekani ka máteru paraka radiu japiringa. Engaksï na kʼamarapkia ánchikuarhini, erachiichaksï ueenaspi peerani ekipuni paraksï ueenania úrani. Joperuksï jatsipirindi para orhepani uérakuani máru tsʼéjkukuechani.
Orhetaksï jatsipirindi para antenani ichajtsïtantani tsimani posti chkaririicha jimbo engaksï 61 metru (200 piesi) ióskapka ka ima antena 91 metru (300 piesi) ióskaspti. Ka nóksï úspti jatsikuni primeru xanhari jimbo, joperuksï mintsikaspti Tata Diosï Jeobani ka imeeri jarhuajperata jimboksï úsptia jatsikuni. Calvin Prosser enga ánchikuarhipka jima, uandaspti: “Engachi primeru xanhari jimbojku peerapiringa sésichi pʼikuarherapiringa ka jamberichi uandapiringa: ʻExe ambe engachi úkia úni’”. Joperu erachiichaksï exespti eska Tata Diosï Jeobaeri jarhuajperata jimboespka enga i ambe sési uérapka. Joperu útasïksï jarhaspti máteru ójkutakuecha.
Postiksï ma peraxati para radiueri antena WBBR.
No fásiliispti úrani radiuni jimboka apenasi ueenaxapka úranhani ka nijtu uánikua ambe ataranhanteeni para radiu. Joperu erachiichaksï exentaspti jima no iauani ekipu ma enga úkuarhikateepka ka úrakateenia. ka enbesi deksï mikrofonu ma piáni, telefonuerinksï ma úraspti. Ka ini ambeksï úraspti chúrikua ma jimbo febreruni. Jimbokaksï no míteska ambe jatsikuni, pireasptiksï pirekuechani reinueri. Erachi Ernest Lowe tsípikua jingoni miántasïndi imani jurhiatikuani engaksï erachiicha pireni japka, jimboka juesi Rutherfordb uandajpaaspka, ima kurhaaxapti radiuni Brooklyn uératini enga ma 25 kilometrisï (15 miia) iauani japka.
Joperu erachi Rutherford arhiaspti: “¡Pata je radiuni! Jimbokajtsï ísï kurhakuarhisïnga enajkijtsï uarhiperani jaki”. Erachiichaksï jirejiresï pataspti sánisï kʼuratseparini joperuksï seguru jarhaspti eska kurhakuarhisïreenga radiu ka eskaksï úpiringia úrani.
Jurhiatikua 24 de febreruni de 1924 jimbo, enga meru ueenapkia úrakuarheni radiu, erachi Rutherford uandaspti eska inde radiu jindeespka “para Mesíasiiri Reinueri ambe uandantani”. Ka eska jindeespka para “jarhuataani kʼuiripuechani kurhanguni jurhimbikua ambe Biblieri no arhiparini ambe engaksï jakajkuenga o sinksï jatsispia relijioni ma, ka ístu para uandantani ambe engaksï jurhiatikuecha jimbo irekani japka”.
Uikixkandani: Erachi Rutherford jima jarhasti enga primeru radiu japka.
Jurhijkandani: Ekipu ka ambe enga xáni úrakuarhienga radiurhu.
Nájkiruka primeru xanhariipka engaksï ueenapka úrani, kánikua sési nikuaspti. Ka 33 uéxurhini jimbo, kúnguarhikua kánikua úraspti radiuni WBBR.
NÓKSÏ CHÉPARINI UANDANTASPTI AMBE ENGAKSÏ ÚNI JAPKA RELIJIONIIRI ORHEJTSÏKUTIICHA
Juliu de 1924 jimbo, Biblieri Jorhenguarhiriichaksï tánguarhintaspti kʼéri tánguarhikua ma jimbo Columbus (Ohio). Uápurisï anapuechaksï jarhaspti tánguarhikuarhu ka úsptiksï arini idiomeecha jimbo kurhauani arhijtsïkperateechani: alemán, árabe, francés, griegu, húngaro, inglés, italiano, lituano, polaco, ruso, ucraniano ka imani idiomeecha jimbo engaksï norte de Europa uandanhajka. Erachiichaksï úspti eskaksï máru arhijtsïkperateecha radiu jimbo kurhakuarhipiringa ka ístu eska pauani pauani uérapiringa periodikurhu Ohio State Journal ambe enga xáni úkuarhini japka kʼéri tánguarhikuarhu.
Kʼéri tánguarhikua 1924 jimbo Columbus (Ohio).
Juebesï 24 de juliuni, jukari 5,000 erachiicha engaksï kʼéri tánguarhikuarhu nípka, uérasptiksï aianhpini. Ka sánoksï 30,000 libruechani etsakuaspti ka uánikua kʼuiripuechaksï ueenaspti Biblieri ambe jorhenguarhini. The Watch Tower uandaspti eska inde jurhiatikua jindeespka enga “sánderu sési jánhaskuarhipka kʼéri tánguarhikuarhu”.
Biernesï 25 de juliuni úkuarhispti máteru ambe enga kánikua jukaparhakuepka, erachi Rutherford no sáni chéparini sïranda ma arhintaspti enga uandeenga ambe engaksï no sési úni japka relijioniiri orhejtsïkutiicha. Ini sïranda jimbo, uandaxaptiksï eskaksï politikarhu anapu juramutiicha, relijionirhu anapu juramutiicha ka imeecha engaksï atarantajka ambe ma, “no sésiksï úxapka jimbokaksï no jurajkuaxapka kʼuiripuechani eskaksï mítepiringa ambe enga Tata Diosï uéjka paraksï úni tsípikua jatsini”. Ístu eskaksï no sési úxapka engaksï ísï apoiariini japka indeni grupuni enga arhinheenga Sociedad de Naciones, ka engaksï uandeenga eska Tata Diosï indeni úraxapka para Juramuni Echerirhu. Biblieri Jorhenguarhiriichaksï jatsipirindi para uinhapiti jarhani ka no sáni chéni paraksï úni ini ambe aianguani kʼuiripuechani.
Ísï tátsekua enga na kʼamakurhipkia kʼéri tánguarhikua, The Watch Tower uandaspti: “Ini kʼéri tánguarhikua jimbo enga Columbus úkuarhika, erachiicha ka pirenchiichaksï iásï sánderu mintsikasïndia Tata Diosïni [...] paraksï úni orhepani uérani nájkirukaksï no sési ambe nitamakuarhiaka”. Leo Claus enga kʼéri tánguarhikuarhu japka, miántaspti: “Kánikuachi tsípiparini uéntaspka kʼéri tánguarhikuarhu eratseparini eskachi jatsiska para nirani aianguani kʼuiripuechani íri ambe”.
Tratadu Ecclesiastics Indicted.
Oktubrini, Biblieri Jorhenguarhiriichaksï ueenaspti etsakuani uánikua trataduechani enga arhinheenga Ecclesiastics Indicted (Eclesiásticos denunciados). I tratadu imani ambe uandasïreendi enga erachi Rutherford arhintapka. Ireta sapichu ma jimbo enga arhinhajka Cleveland (Okla homa), erachi Frank Johnson 20 minutu antesi kʼamaraspti etsakuani trataduechani ante de exejperantani máteru erachiicha jingoni. Joperu no úpirindi májku lugari jimbo pakarani jimbokaksï máru besinuecha kánikua ikiaxapka imani ambe jimbo enga ima jurajkukuapka ka jámaxaptiksï jirinhantani. Ka jimbosï Frank eratsepti iglesiarhu jirikuarhini enga jima no iauani japka. Ka jimboka no nema jarhaspka, tratadu ma jurajkuspti imani Bibliarhu enga jima anapu orhejtsïkuti úreenga ka ístu jurajkuaspti mándani uaxantskuarhu ka sóntku uéntaspti. Joperu ístu niraspti máteru tsimani iglesiecharhu ka májkueni ambe úspti.
Frank uiriipantaspti jima niántani nani engaksï erachiicha jingoni exejperantapiringa. Gasolinerarhu tátsepani jirikuarhispti ka jingontku jarhaspti parakaksï no exentapiringa ima achamasïicha engaksï jirinhantani jámani japka. Ima achamasïichaksï jimeesïsï nitamaspti karru jingoni joperuksï no exespti. Ka engaksï na nitamapkia, niántasptiksï ima erachiicha engaksï jima no iauani jámani japka aianhpini ka Frank imeechani jingoni níntaspti.
Erachi ma uandantasïndi: “Engachi uéakuntani japkia iretarhu, nítamaspkachi tanimu iglesiecharhu. Mándani iglesiarhu jamukuteni, 50 kʼuiripisï jarhaspti. Máruksï arhintaxapti trataduni ka máteruechaksï exeraxapti imeecheeri orhejtsïkutini. Séskuchi andajkuarhiska sïpakuarhini. Diosmaiamukuachi arhispka juchaari Tata Diosï Jeobani jimbokajtsïni kuájchakuspka ka jarhuatani parachi úni sïpakuarhikuani imeechani engaksï ikiakujka Tata Diosïiri Reinuni”.
MÁTERU AIANHPIRIICHA ENGAKSÏ ÍSTU NO SÁNI CHÉJKA
Józef Krett.
Máteru paisiicha jimbo, Biblieri Jorhenguarhiriichaksï balori jingoni aianhpispti. Pori ejemplu, norti de Francia, Józef Krett aianguaspti Tata Diosïiri ambe máteru paisiiri anapuechani engaksï minarhu ánchikuarhienga. Erachi nitamatarapirindi arhijtsïkperata ma enga arhinheenga “No ióni jimbo tsíntaatiksï uarhiriicha”. Engaksï erachiicha etsakupka pʼímarperakuechani iretarhu, relijioniiri anapu orhejtsïkuti ma arhiaspti iretarhu anapuechani eskaksï no nipiringa. Joperuksï no kasu úspti ka niraspti arhijtsïkperatani kurhaani. Jukari 5,000 kʼuiripuechaksï niraspti ka asta relijioniiri orhejtsïkuti jamberi. Erachi Krett arhispti relijioniiri orhejtsïkutini eska úpiringa kuájpini ambe enga ima jakajkuenga, joperu ima no uékaspti. Erachi jurajkuaspti iámu publikasioniichani enga paani japka ka uandantaspti eskaksï kʼuiripuecha uékaxapka jorhenguarhini Tata Diosïiri Uandakueri ambe (Amós 8:11).
Claude Brown.
Claude Brown niraspti Áfricaisï, lugari ma jimbo enga iásï ísï mítekateekia komueska Ghana, para aianhpini ambakiti aianhperakuani. Imeeri arhijtsïkperateecha jimbo ka publikasioniicha jimbo jarhuajpespti paraka jurhimbikua ambe sóntku etsakuarhipiringa imani iretarhu jimbo. John Blankson, enga medisineri ambe jorhenguarhini japka, kurhaaspti arhijtsïkperata ma enga erachi Claude Brown nitamatarapka ka jirejiresï kuenta íntskukuarhespti eska inde jindeespka jurhimbikua. Ima miántasïndi: “Kánikuarini sési pʼikuastasïndi míteni jurhimbikua ambe ka uandantasïreenga indeeri ambe jima engani nireenga jorhenguarhini medisineri ambe”.
John Blankson.
John kurhangusptia eska Tata Diosï no trinidadi máespka ka eska Biblia no jorhentpisïnga indeni ambe, ísï jimbo ma jurhiatikua niraspti iglesiarhu ma ka kurhamarhispti jima anapu orhejtsïkutini indeeri ambe. Joperu jima anapu orhejtsïkuti uinhachakuspti: “¡T’uri no Tata Diosïiri uájpeeska! ¡T’uri Noambakitiiri uájpeeska! ¡Janhari uéntani!”.
Enga John kʼuanhatsentapkia imeeri kʼumanchikuarhu, karta ma karakuspti saserdotini eska kuájpepiringa trinidadiiri ambe uánikuechani japarini. Ka saserdoti arhispti eska nipiringa imani jingoni enga jorhentpienga medisineri ambe. Jima, jorhentpiri kurhamarhispti Johnini sini ima karakuspi saserdotini.
John arhispti: “Jo, ji karakuska”.
Maestru arhispti Johnini eska karakupiringa saserdotini para kurhakuni eska tekaakuntapiringa. Ísï jimbo John ísï karaspti:
“Tata, juchiiti maestrurini arhisti eskaksïni karachiaka paraksïni arhini eskajtsïni tekaachintaaka ka ísï uaaka engaksï chájtu uandantaaka eskajtsï no jurhimbitku ambe jorhentpisïnga”.
Maestru ísku pakaraspti ka arhisptirini: “Blankson, ¿amberisï uéjki karani?”.
John mókukuspti: “Ini ambejkusïni uaaka karani”.
Maestru arhispti: “Jimajkani nóteruri uaakia ini eskuela jimbo jarhani engari seguiriiska no sési uandani imani kʼuiripueri ambe enga Gobiernu apoiarijka”.
“Joperu engajtsïni chá jorhendani jarhajka ambe ma ka jucha no kurhanguni, ¿a no eskaksïni jucha kurhamarhisïnga chánksïni?”.
“Jo, ísïisti”.
“Tata, inde ambejkusïni úka. Ima achamasïjtsïni Biblieri ambe jorhendaxapti ka ji kurhamarhispka ambe ma. Engareni ima no úpka mókuchintani, ¿andisïni jatsipirini parani arhini eskarini tekaachintaaka?”.
Blankson no petanhantaspti eskuelarhu ka no méni axakuspti kartani imani saserdotini para kurhakuni eska tekaakuntapiringa.
SÁNDERUKSÏ JÁNGUARHINDAXAPTI ÁNCHIKUARHINI
The Watch Tower uandaspti ambe enga xáni úkuarhipka imani uéxurhini: “Uaakachi májkueni ambe uandani eska Dabidi: ‘Tʼureni íntskuaka uinhapikua parani úni uarhipeni’ (Salmo 18:39). I uéxurhini kánikuajtsïni uinhaperantasti jimbokachi úska exeni Tata Diosïiri jarhuajperatani. [...] Imeecha engaksï sési jimbo uékapka marhuakuni Tata Diosïni [...] kánikuaksï tsípikua jingoni úxati”.
Enga na uéxurhini uérani jámeengia, erachiichaksï eratsespti sánderu aianhpini radiu jimbo. Ueenastiksï ánchikuarhini máteru lugari jimbo paraksï úni máteru radiu jatsini Chicago no iauani. Ka arhinhasïreendi WORD, enga inglesi jimbo arhikuekajka Tata Diosïiri Uandakua. Ini jimbanhi ekipu jingoni enga 5,000 batiosiripka, úpirindiksïa iauani jamberi aianhpini Tata Diosïiri Reinueri ambe, asta Canadá jamberi kurhakuarhipirindi.
Uéxurhini 1925 jimbo, Tata Diosï Jeoba jarhuataaspti erachiichani paraksï úni kurhanguni jimbanhi ambe enga Apokalipsisi kapitulu 12 jimbo jaka. Máruksï no jiókuarhipirindi indeni ambe joperu máteruecha jo. Uánikuechaksï tsípipirindi sánderu sési kurhanguni ambe enga úkuarhipka auandarhu ka na enga inde ambe jarhuatapiringa Tata Diosïiri iretani ixú Echerirhu.
a Iásï arhinhasïndia Programa para ánchikuarhini tánguarhikuarhu Kristianuecheeri Irekua ka Aianhpikua.
b Joseph Rutherford enga orhejtsïkuauenga Biblieri Jorhenguarhiriichani imani tiempu jimbo, ísï mítekateespti komueska “juesi” Rutherford jimboka ante de Beteli marhuani juesiispti Tribunalirhu del Octavo Circuito Judicial de Misuri.