SEMANA 21
PIREKUA 21 Ju je orheta pérani Jeobaeri Juramukuani
Ju je seguiriini erokuarhini imani iretani enga méntkisï jauaka
“Tsípikua jingonchi erokaxaka imani iretani enga sánderu orhepani jauaka” (EBR. 13:14).
AMBE ENGACHI JORHENGUARHIAKA
Exeakachi na engajtsïni jarhuatajka Ebreu kapitulu 13 iásï ka sánderu orhepatini.
1. Primeru siglurhu ¿ambe uandaspi Jesúsi eska úkuarhipiringa Jerusaléni jingoni?
MÁRU jurhiatikua ante de uarhini, Jesúsi arhiaspti imeeri chúxapatiichani ambe enga úkuarhipiringa sánderu orhepatini. Ka inde profesia primeru siglurhu ueenaspti úkuarhini enga Jerusaléni ka templu kʼamajkunhapka. Jesúsi arhiaspti imeeri chúxapatiichani eskaksï ma jurhiani exepiringa na engaksï ‘sondaduecha [...] uirhipandapiringa Jerusalénini’ (Luk. 21:20). Ka arhiaspti eskaksï jirejiresï nipiringa sïpakuarhini engaksï ini ambe exepiringa. Ka ísï úkuarhispti jimbokaksï Roma anapu sondaduecha niáraspka uirhipandani Jerusalénini (Luk. 21:21, 22).
2. ¿Ambe arhiaspi apostoli Pablu Judea anapu kristianuechani ka Jerusaléni anapuechani?
2 Enga sánderku kueratani japkia paraksï Roma anapu sondaduecha uirhipandani Jerusalénini, Pablu ambakiti karta ma karakuaspti Jerusaléni anapu kristianuechani ka iámu Judea anapuechani. Iásïchi ísï míteska indeni kartani komueska Karakata para Ebreu uandariicha. Indeni karta jimbo, íntsaaspti konsejuechani paraksï listu jarhani para jiáni enga Jerusaléni kʼamajkunhapiringa. Ka paraksï ima kristianuecha úni tsípiti pakarani, jatsisptiksï para jurajkuani imeecheeri kʼumanchikuechani ka negosiuechani. Jimboka Pablu mítespka ambe enga úkuarhipiringa Jerusaléni, ísï karakuaspti kristianuechani: “Jimbokachi ixú no jatsiska iretani ma enga para méntkisï jauaka, sánderu sési, tsípikua jingonchi erokaxaka imani iretani enga sánderu orhepani jauaka” (Ebr. 13:14).
3. ¿Nákiiski inde ireta enga niáraaka jarhani ka andichisï erokuarhini jaki?
3 Jamberiksï kʼuiripuecha arhinchaapti kristianuechani jimbokaksï uéakuspka Jerusaléni ka Judea paraksï sïpakuarhini. Joperu inde ambe jarhuataaspti paraksï tsípiti pakarani. Iásïjtu kʼuiripuechajtsïni arhinchasïndi jimbokachi no jánguarhintasïnga sánderu sentabu jatsini, níjtuchi mintsikajki ambe engaksï aiatspejka kʼuiripuecha. Ka nóchi úsïnga indeni ambe jimbokachi míteska eska no ióni jimbo iámu ambe kʼamajkunhaaka, sánderu sési, erokuarhixakachi imani iretani “enga uíuinharhati pítsekuechani jukaaka”, enga jindeeka Tata Diosïiri Reinu (Ebr. 11:10; Mat. 6:33).a Ísï jimbo, ju je exeni arini tanimu ambe: 1) na enga Pablueri konsejuecha jarhuataapka primeru siglurhu anapu kristianuechani paraksï erokuarhini imani iretani “enga uíuinharhati pítsekuechani jukaaka”, 2) na engaksï inde konsejuecha jarhuataapka paraksï orhepani uérani enga Jerusaléni kʼamajkunhapiringa ka 3) na engajtsïni seguiriini jaka jarhuatani iásï.
UAAKACHI MINTSIKANI ESKAJTSÏNI TATA DIOSÏ JEOBA NO MÉNI JURAJKUAKA
4. ¿Andiksïsï kristianuecha xáni k’éri ambe exeeni Jerusalénini?
4 Kristianuechaksï k’éri ambe exesïreendi Jerusalénini jimboka jima ueenaspka jarhani primeru kúnguarhikua uéxurhini 33 jimbo, ístu kuerpu gobernanti imani ireta jimbo jarhaspti. Ka uánikua kristianuechaksï jima irekaxapti ka uánikua ambeksï jatsikuarhespti. Joperu Jesúsi arhiaspti imeeri chúxapatiichani eskaksï jatsispka para uéakuni Jerusaléni ka Judea ka niranksï sïpakuarhini (Mat. 24:16).
5. ¿Néna jarhuataaspi Pablu kristianuechani paraksï listu jarhani jiáni enga Jerusaléni kʼamajkunhapiringa?
5 Pablu uékasïreendi eskaksï kristianuecha listu japiringa paraksï sïpakuarhini Jerusaléni uératini, jimbosï jarhuataapti parakaksï ísï exepiringa iretani eska Tata Diosï Jeoba na exeenga. Miátaantaspti eska Tata Diosï Jeoba nóteru jukaparharasïreengia templuni ni saserdotiichani ka ni imani ambe engaksï jima kéjtsïteenga (Ebr. 8:13). Ísï jimbo, kʼuiripuechaksï nóteru jatsipirindia para Jerusaléni anapu templurhu nirani Tata Diosïni kómarhini. Ístu, uánikua kʼuiripuecha engaksï jima irekapka nóksï jakajkuspti eska Jesúsi jindeespka Mesíasi (Luk. 13:34, 35).
6. ¿Andisï xáni sési japi eska Pablu karakuapiringa kristianuechani ambe enga Ebreu 13:5, 6 arhijka?
6 Enga apostoli Pablu karakuapka ebreu uandariichani, uánikua kʼuiripuechaksï kánikua sési irekuarhixapti Jerusaléni. Plinio, Roma anapu karari ma enga jiánisï irekapka, uandaspti eska Jerusaléni sánderu mítekatespka jimeesïsï (Historia Natural, libro V, traducción de Gerónimo de Huerta). Mándani uéxurhini uápurisï anapu judiuechaksï nirasïreendi kʼuínchikuarhu ka jimbosï kánikua sentabu pakareendi iretarhu. Ka jimbosï uánikua kristianuechani sési nikuauendi sentabu jimbo. Jamberi jimbo Pablu arhiapti: “Asï jáma je jukari sentabu tsitini, sánderu sési, tsípi je xáni ambe jingontku engajtsï jatsikuarheka”. Ka tátsekua Karakateecha jingoni miátaantaspti ambe enga Tata Diosï Jeoba aiakuapkia: “Jíkeni no méni jurajkuaka ka méntkisï tʼungini jingoni jauaka” (arhinta je Ebreu 13:5, 6; Deut. 31:6; Sal. 118:6). Kánikua sési jarhaspti enga Pablu ísï karakuapka Jerusaléni ka Judea anapu kristianuechani, jimboka ísï tátsekua enga na karakuapkia jatsisptiksï para jurajkuani kʼumanchikuechani, negosiuechani ka ambe engaksï xáni jatsikuarhepka. Ka jatsipirindiksï para ménderu uéntani máteru lugari jimbo irekuarhini ka inde ambe úkua jukapirindi.
7. ¿Andichisï jatsi para iásï ueenani xarhatani náchi xáni mintsikasïni Tata Diosï Jeobani?
7 Ambe engachi jorhenguarhijka. Májkueni eska primeru siglurhu anapu kristianuecha, jatsiskachi para sési marhuakuni jarhani Tata Diosïni ka jingontkuchi jarhani para ima jurhiatikua engaksï kʼuiripuecha ‘kánikua no sési nitamakuarhiaka’, indeni tiempu jimbo, kʼamajkunhaati Noambakitiiri parhakpini (Mat. 24:21; Luk. 21:34-36). Jiáni, jamberichi jatsiaka para uánikua ambe jurajkuni o iámu ambe, ka mintsikani eskajtsïni Tata Diosï Jeoba no méni jurajkuaka. Ka nájkiruka nótki ueenakuarhini jaka inde jurhiatikua, uaakachi xarhatani náchi xáni mintsikasïni Tata Diosï Jeobani. Ju je kurhamarhikuarhini: “Ambe engani erakujka úni ka meteechani engani jatsikukuarhiajka, ¿xarhatasïni eskani sentabuni mintsikasïnga o eskarini Tata Diosï Jeoba kuidariuaka?” (1 Tim. 6:17). Uánikua ambechi jorhenguarhisïnga primeru siglurhu anapu kristianuecheeri ambe engajtsïni uaaka jarhuatani para sánderu orhepatini. Ísïisti, míteskachi eska ima jurhiatikua enga kánikua no sési nitamakuarhinhaaka, jatsiakachi para juchajtu no sési nitamakuarhini. Ísï jimbo, enga ueenakuarhiaka inde tiempu, ¿nénachi mítea ambe úni?
JU JE KURHAJCHANI IMEECHANI ENGAJTSÏNI ORHECHEPAJKA
8. ¿Ambe arhiaspi Jesúsi imeeri chúxapatiichani eskaksï úpiringa?
8 Máru uéxurhini ísï tátsekua enga apostoli Pablu na Karakuapkia Ebreu uandariichani, Roma anapu sondaduechaksï uirhipandaspti Jerusalénini. Ísï jimbo, kristianuechaksï exespti eska oreespkia paraksï nirani sïpakuarhini jimboka Jerusaléni kʼamajkunhapiringia (Mat. 24:3; Luk. 21:20, 24). Joperu, ¿naniksï nipirini? Jesúsi nomasi arhiaspti: “Imeecha engaksï Judea jauaka, eskaksï juátarhisï niuaka sïpakuarhini” (Luk. 21:21). Ka imani lugari jimboksï uánikua juáteecha jarhaspti. Jiájkani, ¿náki juáta jimboksï nipirini sïpakuarhini?
9. ¿Ambe úpirini úni eskaksï kristianuecha no jánhaskani japiringa nani sïpakuarhini? (Ístu exe je mapani).
9 Kristianuechaksï uánikua lugarichani jatsiaspti paraksï nirani sïpakuarhini. Pori ejemplu, kʼérati juáteecharhu engaksï Samaria japka, Galilea, Líbanu, iurhekua Jordanírhu parhikuteni ka juáta Ermóni (exe je mapani). Máru ireteechaksï kʼérati juáteecha jimbo jarhaspti, komueska Gamala enga k’éri juáta ma jimbo japka ka enga úkua jukapka para jima niárani. Máru judiuechaksï eratsesïreendi eska sési japiringa imani ireta jimbo nirani, joperu Roma anapu sondaduechaksï inchaakuspti ka kʼamajkusptiksï Gamalani ka uánikua jima anapuechaksï uarhispti.b
Kristianuechaksï úpirindi uánikua juáteecha jimbo nirani sïpakuarhini joperuksï no iáminduecha seguruespti paraksï kuájchakukuarhini. (Exe je párrafu 9).
10, 11. a) ¿Néna arhiaspti Tata Diosï Jeoba kristianuechani nani engaksï sïpakuarhipiringa? (Ebreu 13:7, 17). b) ¿Ambe úkuarhispi imeecha jingoni engaksï kurhandirapka? (Ístu exe je imajenini).
10 Peeka Tata Diosï Jeoba úraapka kúnguarhikuarhu anapu orhejtsïkutiichani para arhiani kristianuechani nani engaksï nipiringa sïpakuarhini. Enga Jerusaléni na kʼamajkunhapkia, Eusebiu enga mítepka istorieri ambe, karaspti eska Tata Diosï aianguaspka máru Jerusaléni anapu kristianuechani “eskaksï jatsispka para uéakuni iretarhu ka niranksï sïpakuarhini Pela, ireta ma enga Perea japka, ka eskaksï ísï úpiringa ante de guerra ueenakuarhini” (Historia eclesiástica, tomo I, traducción de George Grayling). Ka sési jarhaspti eskaksï Pela (o Pella) nipiringa sïpakuarhini jimboka no úkua jukaspka jima niárani ka no iauani jarhaspti Jerusaléni uératini. Ístu, uánikua Pela anapuechaksï no judiuespti jimboksïsï no ma ambe uandeendi enga Roma juramukuani japka (exe je mapani).
11 Pablu ísï karakuaspti kristianuechani “kurhajchaa je [...] imeechani engaksïni orhechepajka” (arhinta je Ebreu 13:7, 17). Imeecha engaksï kurhandirapka nirasptiksï sïpakuarhini juáteecharhisï, jimboksïsï tsípiti pakarapti. Ambe enga úkuarhipka xarhatasïndi eska Tata Diosï Jeoba no jurajkuaspka imani kristianuechani engaksï erokuarhini japka imani iretani “enga uíuinharhati pítsekuechani jukaaka”, enga jindeeka Tata Diosïiri Reinu (Ebr. 11:10).
Pela no iauani jarhaspti Jerusaléni uératini ka ístu sési jarhaspti jima nirani sïpakuarhini. (Exea je párrafuechani 10 ka 11).
12, 13. ¿Néna jarhuatasïni Tata Diosï Jeoba imeeri iretani jiáni enga kánikua úkua jukajka?
12 Ambe engachi jorhenguarhijka. Tata Diosï Jeoba úraasïndi imeechani engajtsïni orhechepajka parajtsïni arhini ambechisï jatsi para úni. Bibliarhuksï uánikua ejempluecha jarhasti engaksï xarhatajka na enga Tata Diosï Jeoba úraapka achamasïichani engaksï sési marhuakuni japka paraksï jarhuatani imeeri iretani jiáni enga kánikua úkua jukanchani japka (Deut. 31:23; Sal. 77:20). Ka ini jurhiatikuechani jimbo, xarharaxati na enga Tata Diosï Jeoba seguiriini jaka úraani erachiichani engajtsïni orhechepajka parajtsïni arhini ambe engachi jatsika para úni.
13 Pori ejemplu jiáni enga ueenakuarhipka COVID-19, imeecha engajtsïni orhechepajka arhiasptiksï orhejtsïkutiichani na engaksï jatsipka para uaani tánguarhikuechani ka ísïchi seguiriini jarhani kómarhini Tata Diosïni. Ka sáni tátsekua, jatsispkachi k’éri tánguarhikua rejioniiri engachi no méni uaaka mirikurhini jimboka jukari 500 idiomeecha jimbo jarhaspka. Uéraspti internetirhu, telebisionirhu ka radiurhu. Indeni pandemia jimbo, nóchi méni jurajkuspka kómarhini Tata Diosïni ka jarhuatasptijtsïni májku k’éri jarhani. Ísï jimbo, ambe uéjki úkuarhini sánderu orhepatini uaakachi seguru jarhani eska Tata Diosï Jeoba jarhuatauaka imeechani engajtsïni orhechepajka parachi míteni ambe engachi jatsika para úni. Joperu a parte de mintsikani Tata Diosï Jeobani ka úni eskajtsïni ima na arhiaka, ju je exeni ambe máteru ambechi uaa úni parachi preparadu jarhani ka míteni ambe úni jiáni enga kʼuiripu no sési nitamakuarhiaka.
JU JE ÍSÏ XÉNCHPERANI ENAJKICHI ERAMANUTIIPIRINI KA SÉSI KAMBERANI
14. Seguni Ebreu 13:1-3, ¿nénaksï jatsispi para kámberani kristianuecha enga nóteru ióni kueratani japkia para Jerusaléni kʼamajkuni?
14 Enga na ueenaakia ima jurhiatikua enga kʼuiripu kánikua no sési nitamakuarhiaka, jatsiakachi para mintsita jingoni xénchperani ísï eskaksï na úpka Jerusaléni ka Judea anapu kristianuecha. Imaksï kánikua xénchperasïreendi, joperuksï jatsispti para sánderu xénchperani (Ebr. 10:32-34). Enga niárani japkia para Jerusaléni kʼamajkunhani, jatsisptiksï para sánderu sési kámberani ka ísïksï xénchperani enajkiksï iáminduecha ermanutiipirini (arhinta je Ebreu 13:1-3).c Ka juchajtuchi jatsiaka para májkueni úni jiáni enga kʼuiripu kánikua no sési nitamakuarhiaka.
15. Kristianuecha engaksï ebreu uandeenga, ¿andiksïsï jatsipi para ísï xénchperani komueska familia ma ka ístu sési kámberani?
15 Ma tiempu, Roma anapu sondaduechaksï kéndikuspti Jerusaléni, jimboksïsï kristianuecha úpti sïpakuarhini. Joperuksï máru ambejkusï úpti pákuarhini (Mat. 24:17, 18). Ka iáminduechaksï jatsispti para jarhuajperani engaksï nirani japkia juáteecharhisï ka engaksï na niárapkia lugari ma jimbo. Seguruchi jarhaska eskaksï ‘jarhuajperapka jiáni enga sóntku uétarhini japka ambe ma’ ka ísïksï xarhatatsperani eskaksï sési jimbo uékperasïreenga komueska familia ma jimbokaksï jarhuajperasïreenga ka intsïmperani ambe (Titu 3:14).
16. ¿Nénachi uaa xarhatakuani xénchperakua erachiichani? (Ístu exe je imajenini).
16 Ambe engachi jorhenguarhijka. Xénchperakua úsïndi eskachi jarhuatauaka erachiichani engaksï uétarhinchani jauaka. Uánikua Tata Diosï Jeobaeri marhuariichaksï jarhuataasïndi erachiichani engaksï tsïtakuarhijka imeeri kʼumanchikuechani guerra jimbo o desastre naturali jimbo. Ístuksï jarhuataasïndi parakaksï seguiriini jauaka sési marhuakuni Tata Diosïni. Pirenchi ma enga Ucrania anapueka sïpakuarhispti guerra jimbo ka uandaspti: “Exeskachia na enga Tata Diosï Jeoba úraajka erachiichani parajtsïni arhini ambe engachi jatsika para úni ka parajtsïni kuidarini. Ískuni pakaraspka na engajtsïni sési kámapka erachiicha ka na engajtsïni jarhuatapka Ucrania, Hungría ka máteru nani, ka iásï ixú Alemania”. Engachi sési kámpijka Tata Diosï Jeobajtsïni úrasïndi para jarhuatani erachiichani (Prov. 19:17; 2 Kor. 1:3, 4).
Jatsiskachi para jarhuataani imani erachiichani engaksï jurajkujka imeecheeri kʼumanchikuani. (Exe je párrafu 16).
17. ¿Andisï xáni jukaparhakue eskachi iásï ueenaaka ísï kámberani komueska familia ma ka sési kámberani?
17 Kánikua jukaparhakuesti eskachi iáminduecha jarhuajperaaka jimboka uétarhiaka eskachi sánderu orhepatini májkueni uaaka (Hab. 3:16-18). Jimbojtsïnisï Tata Diosï Jeoba jorhendani jati parachi iásï ueenani ísï xénchperani komueska familia ma ka sésichi kámberani jimboka i ambejtsïni kánikua jarhuataaka jiáni enga ueenaaka kánikua no sési nitamakuarhinhani.
¿AMBE ÚKUARHIA SÁNDERU ORHEPATINI?
18. ¿Nénachi uaa májkueni úni eska ima kristianuecha engaksï ebreu uandeenga?
18 Ambe enga úkuarhipka ióntki, xarhatasïndi eska ima kristianuecha engaksï juáteecharhisï sïpakuarhipka, tsípitiksï pakaraspka jiáni enga Jerusaléni kʼamajkunhapka. Uéakusptiksï iretarhu, joperu Tata Diosï Jeoba no méni jurajkuaspti. ¿Nénachi uaa májkueni úni eska imeecha? Nájkirukachi no míteka ambe meru úkuarhia sánderu orhepatini, jatsiskachi para ísï úni eska Jesúsi na uandapka, jatsiskachi para jingontku jarhani. Ka ísïchi májkueni úni jauaka eska ima kristianuecha (Luk. 12:40). Ístuchi jatsiska imani karta enga Pablu karapka ka enga útasï marhuani jaka. Ka ístu Tata Diosï Jeobajtsïni aiachisti eskajtsïni no méni jurajkuaka (Ebr. 13:5, 6). Ísï jimbo, ju je seguiriini erokuarhini imani iretani enga jindeeka para méntkisï, jo, Tata Diosïiri Reinuni. Engachi ísï úska uaakachi uánikua kóntperatechani jatsiani ka uaakachi irekani para méntkisï (Mat. 25:34).
PIREKUA 157 ¡Pínandesti!
a Ióntki, rei ma juramukuasïreendi uánikua ireteechani ka inde ambe ísï mítekateespti komueska reinu ma (Gén. 14:2).
b I ambe uéxurhini 67 jimbo úkuarhispti ísï tátsekua engaksï kristianuecha na sïpakuarhipkia Jerusaléni ka Judea uératini.
c Uandakua ísïksï ‘xénchperani enajkiksï iáminduecha ermanutiipirini’ griegu jimbo úrakuarhisïreendi para arhikuekani na enga xáni xénchperajka familia ma, ka Pablu úraspti indeni uandakuani para xarhatani na engaksï xáni xénchperajka erachiicha ka pirenchiicha kúnguarhikuarhu.