1, 2. (a) Kasi ni vinthu wuli vyambura urunji ivyo Yosefe wakakumana navyo? (b) Kasi Yehova wakamazga wuli vinthu vyambura urunji ivi?

PAKAŴAVYA urunji na pachoko. Munyamata munyake wakuwoneka makora ŵakamupusikizgira kuti wakakhumbanga kukolelera mwanakazi, ndipo ŵakamujalira mu jele kweni palije icho wakananga. Aka kakaŵa kakwamba yayi kuti ŵanthu ŵamuchitire vinthu vyambura urunji. Kumanyuma, apo wakaŵa na vyaka 17, ŵakuru ŵa munyamata uyu, awo ŵakakhala pachoko waka kuti ŵamukome, ŵakamuguliska ku ŵanthu. Ŵakamuguliska kuti wakaŵe muzga ku charu cha kutali. Wali ku wuzga, wakakana ivyo mwanakazi wa bwana wake wakakhumbanga kuti wachite nayo. Yosefe wati wakana mwanakazi uyu mwakukhozga soni, wakamupusikizgira ndipo ichi chikapangiska kuti wasangike mu jele. Chachitima ntchakuti pakaŵavya uyo wakanjilirapo kuti wathaske Yosefe.

² Ndipouli, Chiuta uyo “wakutemwa urunji na weruzgi wakunyoloka” wakawonanga. (Salimo 33:5) Yehova wakachitapo kanthu kuti wawuskepo mikhaliro yambura urunji, wakasintha vinthu, ndipo paumaliro Yosefe wakafumiskika mu jele. Kweni kuluska vyose, Yehova wakapangiska kuti Yosefe uyo wakaŵikika “mu gadi,” wimikike pa malo ghapachanya na ghakuchindikika chomene. (Genizesi 40:15; 41:41-43; Salimo 105:17, 18) Paumaliro Yosefe wakasangika kuti walije mulandu uliwose, ndipo wakagwiliskira ntchito udindo wake wapachanya kufiska khumbo la Chiuta.—Genizesi 45:5-8.

3. Chifukwa wuli ntchakuzizika yayi kuti tose tikukhumba kuti ŵanthu ŵatichitirenge vinthu mwaurunji?

³ Nkhani iyi yikukhwaska chomene mtima withu, asi nthena? Ninjani uyo wandawonepo vinthu vyambura urunji vikuchitika panji kumuchitikirapo? Tose tikukhumba kuti ŵanthu ŵatichitirenge vinthu mwaurunji kweniso kwambura kutemwera. Ichi ntchakuzizika yayi chifukwa Yehova wakukhumba kuti tiŵenge na mikhaliro iyo wali nayo, ndipo umoza mwa mikhaliro iyi ni urunji. (Genizesi 1:27) Kuti timumanye makora Yehova, tikwenera kupulikiska makora umo iyo wakuwonera urunji. Para tachita nthena, tizirwiskenge chomene nthowa zake zakuzizwiska ndipo tisendelerenge kwa iyo.

Kasi Urunji Ni Vichi?

4. Kasi ŵanthu ŵakuti urunji ni vichi?

⁴ Kuyana na umo ŵanthu ŵakuwonera, nyengo zinandi ŵakuti urunji nkhugwiliskira ntchito malango mwambura kutemwera. Buku lakuti Right and Reason—Ethics in Theory and Practice likuti: “Urunji ukukolerana na dango, udindo wa munthu, wanangwa wake, na milimo yake, ndipo ukulongozga vinthu mwambura kutemwera.” Ndipouli, urunji wa Yehova ukusazgapo vinandi padera pakulondezga waka malango chifukwa chakuti munthu wakuwona waka kuti wali na udindo wa kuchita nthena.

5, 6. (a) Kasi mazgu gha viyowoyero vyakwambilira agho ghakung’anamurika kuti “urunji” ghakung’anamura vichi? (b) Kasi mazgu ghakuti Chiuta ni murunji ghakung’anamurachi?

⁵ Tingapulikiska makora ukuru wa Yehova para tikuwona mazgu gha viyowoyero vyakwambilira agho ghali kugwiliskirika ntchito mu Baibolo. Mu Malemba gha Chihebere, mazgu ghatatu ghakuzirwa chomene ghali kugwiliskirika ntchito. Mazgu agho kanandi ghakung’anamurika kuti “urunji” ghangang’anamurikaso kuti “icho ntchakunyoloka.” (Genizesi 18:25) Mazgu ghanyake ghaŵiri, kanandi ghakung’anamurika kuti “kunyoloka.” Mu Malemba gha Chigiriki, lizgu ilo likung’anamurika kuti “kunyoloka” likulongosoleka kuti “kuchita vinthu mwaurunji kweniso kwambura kutemwera.” Ntheura, mazgu ghakuti kunyoloka na urunji ghakuyana waka.—Amosi 5:24.

⁶ Para Baibolo likuti Chiuta ni murunji, likung’anamura kuti wakuchita vinthu mwakwenelera kweniso mwambura kutemwera, ndipo wakuchita nthena kwambura sankho. (Ŵaroma 2:11) Nadi, tingakhazga kuti iyo wangachita vinthu mu nthowa yinyake yayi. Munthu wakugomezgeka, Elihu, wakayowoya kuti: “Chiuta waunenesko wangachita uheni chara, Wankhongonozose wangachita kwananga chara!” (Yobu 34:10) Enya, Yehova “wangachita kwananga chara!” Chifukwa wuli? Chifukwa cha vifukwa viŵiri vyakuzirwa.

7, 8. (a) Chifukwa wuli Yehova wangachita yayi vinthu vyambura urunji? (b) Kasi ntchivichi chikupangiska Yehova kuŵa wakunyoloka, panji murunji pakuchita vinthu?

⁷ Chakwamba, iyo ni mutuŵa. Nga umo tikawonera mu Mutu 3, Yehova walije kabanga ndipo ngwakunyoloka. Ntheura, wangachita yayi vinthu vyambura urunji, panji kubendezga vinthu. Ghanaghanirani waka ivyo ichi chikung’anamura. Adada ŵithu mbatuŵa, ivi vikutovwira kugomezga na mtima wose kuti ŵazamusuzgapo yayi ŵana ŵawo. Yesu nayo wakagomezganga fundo iyi. Mu usiku waumaliro wa umoyo wake wa pa charu chapasi, wakalomba kuti: “Adada Ŵatuŵa, ŵavikilirani [ŵasambiri] chifukwa cha zina linu.” (Yohane 17:11) Mu Malemba, mazgu ghakuti “Adada Ŵatuŵa” ghakuyowoyeka kwa Yehova pera. Ichi ntchakwenelera nadi chifukwa palije dada waliyose pa charu chapasi uyo wangayana nayo pa nkhani ya utuŵa. Yesu wakaŵa na chigomezgo chose kuti ŵasambiri ŵake ŵaŵenge ŵakuvikilirika mu mawoko gha Dada uyo ni mutuŵa na wambura kabanga kweniso uyo walije zakwananga zilizose.—Mateyu 23:9.

⁸ Chachiŵiri, chitemwa chambura uryezi ndicho ni wunthu weneko wa Chiuta. Chitemwa ichi ndicho chikumupangiska kuŵa wakunyoloka kweniso murunji pakuchita vinthu na ŵanthu. Kweni ubendezi wa mtundu uliwose, kusazgapo kusankhana mitundu kweniso kutemwera, kanandi vikwiza chifukwa cha kujighanaghanira panji uryezi, ivi vikupambana chomene na mukhaliro wa chitemwa. Pakuyowoya za Chiuta wachitemwa, Baibolo likutisimikizgira kuti: “Yehova ni murunji, wakutemwa milimo yaurunji.” (Salimo 11:7) Yehova wakujiyowoya yekha kuti: “Ine Yehova, nkhutemwa urunji.” (Yesaya 61:8) Kasi ntchakukhozga yayi kumanya kuti Chiuta withu wakutemwa kuchita vinthu vyakunyoloka na vyaurunji?—Yeremiya 9:24.

Lusungu na Urunji Wakufikapo wa Yehova

9-11. (a) Kasi pali kukolerana wuli pakati pa urunji wa Yehova na lusungu lwake? (b) Kasi urunji na lusungu lwa Yehova vikuwoneka wuli kwizira mu ivyo wakuchitira ŵanthu ŵakwananga?

⁹ Urunji wa Yehova ulije kabanga ndipo ukupeleŵera kanthu kalikose yayi, nga umo yiliriso mikhaliro yake yose yapachanya. Mozesi wakalumba Yehova, ndipo wakalemba kuti: “Iyo ni Jalawe, mulimo wake ngwakufikapo, nthowa zake zose mburunji. Chiuta wakugomezgeka, wambura ubendezi. Iyo ni murunji na wakunyoloka” (Dotoronome 32:3, 4) Urunji uwo Yehova wakulongora ukuŵavya ubudi, iyo wakulekelera vinthu viheni yayi, kweniso wakukalipa waka bweka yayi.

¹⁰ Pali kukolerana kukuru pakati pa urunji wa Yehova na lusungu lwake. Lemba la Salimo 116:5 likuti: “Yehova ngwachiwuravi na murunji. Chiuta withu ngwalusungu.” Enya, Yehova ni murunji na walusungu. Mikhaliro yiŵiri iyi yikususkana yayi. Para wakulongora lusungu, ndikuti wakuchepeska urunji yayi. M’malo mwake, iyo wakulongora mikhaliro yose yiŵiri panyengo yimoza, nanga paŵe pa chakuchitika chimoza. Wonani chiyelezgero ichi.

¹¹ Ŵanthu wose ŵali kuhara kwananga ndipo mbakwenelera chilango cha nyifwa. (Ŵaroma 5:12) Kweni Yehova wakukondwa yayi na nyifwa ya ŵakwananga. Iyo ni Chiuta “wakunozgeka kugowokera, wachiwuravi na walusungu” (Nehemiya 9:17) Ndipouli, pakuti ni mutuŵa, iyo wangalekelera yayi ubendezi. Ipo iyo wangalongora wuli lusungu ku ŵanthu awo mwakawiro mbakwananga? Zgoro lake ndimoza mwa unenesko wakuzirwa uwo ukusangika mu Mazgu gha Chiuta, ivyo wakachita pakupeleka mwana wake kuŵa sembe yakuwombora ŵanthu. Mu Mutu 14 tizamusambira vinandi vyakukhwaskana na sembe yakuwombora iyo Yehova wakapeleka. Ivyo Chiuta wakachita ni vyaurunji ndipo wakalongora lusungu lukuru chomene. Kwizira mu sembe yakuwombora, Yehova wangalongora lusungu ku ŵanthu ŵakwananga awo ŵapera zanadi, uku wakusungilira fundo zake zaurunji.—Ŵaroma 3:21-26.

Urunji wa Yehova Ngwakukondweska

12, 13. (a) Chifukwa wuli urunji wa Yehova ukutipangiska kuti tisendelere kwa iyo? (b) Kasi Davide wakamanya vichi vyakukhwaskana na urunji wa Yehova, ndipo vingatipembuzga wuli?

¹² Urunji wa Yehova ni mukhaliro wakukondweska chomene, ndipo ukutovwira kuti tisendelere kwa iyo kutalikirana nayo yayi. Baibolo likulongosora mwakupulikikwa makora umo Yehova wakulongolera urunji, panji kuti kunyoloka kwake. Tiyeni tiwone nthowa zinyake zakukondweska za umo Yehova wakulongolera urunji.

¹³ Urunji wakufikapo wa Yehova ukumupangiska kuti waŵe wakugomezgeka ku ŵateŵeti ŵake. Kuyana na ivyo wakakumana navyo, wamasalimo Davide wakamanya makora na kuzirwiska urunji wa Yehova. Kuyana na ivyo Davide wakakumana navyo, kasi wakasambira na kumanya vichi vyakukhwaskana na umo Chiuta wakuchitira vinthu? Iyo wakati: “Yehova wakutemwa urunji, ndipo waŵasidenge yayi ŵakugomezgeka ŵake. Nyengo zose ŵaŵenge ŵakuvikilirika.” (Salimo 37:28) Mazgu agha ngakupembuzga nadi! Chiuta withu wazamutayapo yayi ŵanthu awo mbakugomezgeka kwa iyo. Ntheura, tingaŵa na chigomezgo chose kuti wali nase pafupi nakuti wakutipwelelera mwachitemwa. Urunji uwo wali nawo ndiwo ukusimikizgira fundo iyi!—Zintharika 2:7, 8.

14. Kuyana na Dango ilo wakapeleka ku Ŵaisrayeli, kasi Yehova wakulongora wuli kuti wakufipira mtima ŵanthu awo ŵakusuzgika?

¹⁴ Chiuta wakumanya makora ivyo ŵanthu ŵakusoŵerwa chifukwa iyo ni murunji. Dango ilo Yehova wakapeleka ku Ŵaisrayeli likulongora kuti wakufipira mtima ŵanthu awo ŵakusuzgika. Mwachiyelezgero, Dango likatenge ŵana ŵalanda na vyokoro ŵapwelerekenge. (Dotoronome 24:17-21) Yehova wakamanyanga kuti umoyo ungaŵa wakusuzga chomene ku ŵanthu aŵa, lekani iyo wakaŵa Mweruzgi na Muvikiliri, uyo “wakuchitira urunji mwana mulanda na chokoro.”a (Dotoronome 10:18; Salimo 68:5) Yehova wakachenjezga Ŵaisrayeli kuti usange ŵasuzgenge ŵanakazi na ŵana awo ŵalije movwiri, wazamupulika nadi kulira kwawo. Iyo wakati: “Ukali wane ugolerenge.” (Ekisodo 22:22-24) Nangauli ukali ni mukhaliro ukuru yayi wa Yehova, kweni wakukwiya mwaurunji usange pachitika vinthu vyambura urunji, chomenechomene usange awo ŵakusuzgika mbanthu awo palije chakuti ŵangachita kuti ŵajovwire.—Salimo 103:6.

15, 16. Kasi ntchinthu wuli chakuzirwa icho chikulongora kuti Yehova walije sankho?

¹⁵ Yehova wakutisimikizgiraso kuti “wakutemwera chara nanga nkhupokera chimbundi.” (Dotoronome 10:17) Mwakupambana na ŵanthu ŵanandi awo ŵali na nkhongono ndiposo mazaza, Yehova wakuyeyeka na usambazi panji kawonekero ka munthu yayi. Iyo wakusankha yayi, nesi kutemwera. Wonani chinthu chakuzirwa icho chikulongora kuti Yehova walije sankho. Wapeleka mwaŵi kwa munthu waliyose kuti wangaŵa muteŵeti wake waunenesko kweniso kuti wazakasange umoyo wamuyirayira. M’malo mwake, “wakupokelera munthu wa mtundu uliwose uyo wakumopa na kuchita urunji.” (Milimo 10:34, 35) Mwaŵi wapachanya uwu wajurika kwa waliyose, kwali ni mukavu panji musambazi, mtundu wa thupi lake, panji charu icho wakukhala. Kasi uwu ni urunji weneko yayi?

¹⁶ Paliso chigaŵa chinyake cha urunji wambura kabanga wa Yehova icho tikwenera kuchighanaghanira na kuchichindika, umo wakuchitira na awo ŵakuswa malango ghake.

Wakulekelera Yayi Wakwananga

17. Longosorani chifukwa icho tikuyowoyera kuti vinthu vyaubendezi ivyo vikuchitika mu charu vikususka urunji wa Yehova yayi.

¹⁷ Ŵanyake ŵangafumba kuti: ‘Pakuti Yehova wakulekelera yayi mikhaliro ya ubendezi, chifukwa wuli ŵanthu ŵanandi ŵakusuzgika kwambura mulandu ndipo mikhaliro yiheni yili palipose mu charu ichi?’ Vinthu vyaubendezi ivi vikususka urunji wa Yehova chara. Ubendezi uwo wazara mu charu chiheni ichi ulipo chifukwa cha kwananga uko ŵanthu ŵali kuhara kwa Adamu. Mu charu icho ŵanthu ŵakwananga ŵasankha kuchita vinthu viheni, mikhaliro yambura urunji yikuŵa palipose, kweni yikhaliskenge yayi.—Dotoronome 32:5.

18, 19. Kasi ntchivichi chikulongora kuti Yehova walekelerenge kwamuyirayira yayi ŵanthu awo ŵakuswera dala malango ghake ghakunyoloka?

¹⁸ Nangauli Yehova wakulongora lusungu lukuru kwa awo ŵakusendelera na mtima wose kwa iyo, kweni wazamulekelera yayi mukhaliro uwo ukutukiska zina lake lituŵa. (Salimo 74:10, 22, 23) Chiuta waurunji wakwenera kunyozeka panji kusekeka yayi; ŵanthu awo ŵakunangira dala waŵavikilirenge yayi ku chilango icho ŵakwenera kupokera chifukwa cha nkharo yawo. Yehova ni “Chiuta walusungu na wachiwuravi, wakukalipa luŵiro chara, wakuzara na chitemwa chakugomezgeka, na unenesko, . . . kweni waliyose uyo wali na mulandu wamulekenge waka yayi kwambura kumulanga.” (Ekisodo 34:6, 7, mazgu ghamusi) Mwakukolerana na mazgu agha, nyengo zinyake Yehova wakuwona kuti ntchakukhumbikwa kupeleka chilango kwa ŵanthu awo ŵakuswera dala malango ghake ghakunyoloka.

¹⁹ Mwachiyelezgero, ghanaghanirani waka umo Chiuta wakachitiranga na Ŵaisrayeli kale. Nanga ni apo ŵakakhalanga mu Charu cha Layizgano, Ŵaisrayeli ŵakachitanga vinthu mwambura kugomezgeka kanandi waka. Nangauli mikhaliro yawo yiheni ‘yikamukwiyiskanga,’ kweni wakaŵataya nyengo yeneyiyo yayi. (Salimo 78:38-41) M’malo mwake, wakaŵachitiranga lusungu ndipo wakasazgirako nyengo yakuti ŵasinthe mikhaliro yawo. Iyo wakaŵaŵeyelera kuti: “Nkhukondwa chara na nyifwa ya muheni, kweni nkhukhumba kuti muheni wasinthe nthowa yake na kuŵa wamoyo. Weraniko, weraniko ku nthowa zinu ziheni. Kasi mufwirengechi, imwe nyumba ya Israyeli?” (Ezekiyeli 33:11) Pakuti Yehova wakuwona umoyo wa ŵanthu kuŵa wakuzirwa, iyo wakatuma ntchimi zake mwakuwerezgawerezga kuti panji Ŵaisrayeli ŵangaleka mikhaliro yawo yiheni. Kweni ŵanthu ŵanandi ŵa mitima yinonono aŵa ŵakakana kupulikira na kulapa. Paumaliro, Yehova ŵakaŵapeleka mu mawoko gha ŵalwani ŵawo kuti wavikilire zina lake na icho likuyimira.—Nehemiya 9:26-30.

20. (a) Kasi ivyo Yehova wakachitira Ŵaisrayeli vikutisambizga vichi vyakukhwaskana na iyo? (b) Chifukwa wuli nkhalamu njakwenelera nadi kuyimira urunji wa Yehova?

²⁰ Ivyo Yehova wakachitira Ŵaisrayeli vikutisambizga vinandi vyakukhwaskana na iyo. Tikusambira kuti maso ghake agho ghakulaŵiska palipose, ghakuwona mikhaliro yose yambura urunji nakuti ivyo wakuwona vikumukhwaska chomene. (Zintharika 15:3) Mitima yithu yikuŵaso mu malo para tamanya kuti iyo wakukhumba chomene kulongora lusungu usange pali chifukwa chakwenelera. Kweniso tikusambira kuti wakulongora lusungu lwake mwakuchimbilira yayi. Chifukwa chakuti Yehova ngwakujikora, ŵanthu ŵanandi ŵakughanaghana mwakubudika, iwo ŵakuti weruzgenge yayi ŵanthu ŵaheni. Kweni uwu mbutesi ukuru chomene, chifukwa ivyo Chiuta wakachitira Ŵaisrayeli vikutisambizgaso kuti kuzizipizga kwa Yehova kuli na mphaka. Yehova wali maso chomene pa nkhani ya urunji. Mwakupambana na ŵanthu awo kanandi ŵakuzerezga kulongora urunji, iyo wakopa yayi kunjilirapo pa icho ntchaurunji. Ntchakwenelera nadi kuti nkhalamu, iyo yikuyimira urunji uwo ukukhumbikwira chikanga yiyimire Chiuta na chitengo chake cha ufumu.b (Ezekiyeli 1:10; Chivumbuzi 4:7) Ntheura, tikugomezga kuti wafiskenge layizgo lake la kuwuskapo mikhaliro yambura urunji pa charu ichi. Enya, umo Yehova wakuchitira vinthu pa nkhani yakweruzga, tingayowoya waka mwakudumura kuti: Wakulekelera vinthu yayi usange mphakukhumbikwa kuchita nthena, ndipo wakulongora lusungu para mphakwenelera.—2 Petrosi 3:9.

Kusendelera kwa Chiuta Waurunji

21. Para tikughanaghanira umo Yehova wakulongolera urunji, kasi tikwenera kumuwona wuli, ndipo chifukwa wuli?

²¹ Para tikughanaghanira umo Yehova wakulongolera urunji, tileke kumuwona nga ni mweruzgi muheni uyo wakukhumba waka kulanga ŵaheni. M’malo mwake, tikwenera kumuwona nga ni Dada wachitemwa, uyo wakulekelera yayi usange ŵana ŵake ŵakuchita viheni, kweni wakuchita nawo vinthu mu nthowa yiwemi. Pakuti ni Dada murunji na wakunyoloka, Yehova wakuŵa wachikanga pa icho ntchiwemi, na kuŵa walusungu pa ŵana ŵake ŵa pa charu chapasi, awo ŵakukhumbikwira wovwiri na chigowokero.—Salimo 103:10, 13.

22. Mwakulongozgeka na urunji wake, kasi Yehova wakukhumba kuti tizakasange vichi, ndipo chifukwa wuli wakuchita nase nthena?

²² Tikuwonga chomene urunji wa Yehova uwo ukusazgapo vinandi kuluska kupeleka waka cheruzgo pa ŵaheni. Chifukwa chakuti iyo ni murunji, Yehova wanozgaso kuti tizakasange umoyo uwemi wamuyirayira mu charu icho “muzamukhala urunji.” (2 Petrosi 3:13) Yehova wakuchita nase nthena chifukwa urunji wake ngwakuponoska, kuparanya yayi. Enya, kupulikiska makora ukuru wa urunji wa Yehova kukutovwira kuti tisendelere kwa iyo. Mu mitu yakulondezgapo, tiwonenge umo Yehova wakulongolera mukhaliro uwu wakukondweska.

1. Kasi tikukhwaskika wuli na vinthu vyambura urunji?

MWANAKAZI muchekuru uyo ni chokoro ŵamwibira ndalama zose izo wakasunganga. Mama wa mtima uheni wachimbira bonda wake uyo wababika waka. Mwanalume wakakika na kuŵikika mu jele kwambura mulandu. Kasi mukujipulika wuli na vyakuchitika ivi? Tikukayika kuti vyakuchitika ivi vyamukwiyiskani chomene, ndipo ntchakupulikikwa. Taŵanthu tili na mahara gha kupambaniska luŵiro pakati pa chiwemi na chiheni. Para chinthu chambura urunji chachitika, tikukwiya. Tikukhumba kuti uyo wabudirika waphepiskike ndipo uyo wabuda walangike. Usange wandaphepiske panji kulangika, tingazizwa na kufumba kuti: ‘Kasi Chiuta wakuwona ivyo vikuchitika? Chifukwa wuli wakuleka kuchitapo kanthu?’

2. Kasi Habakuku wakachita wuli apo wakawona vinthu vyambura urunji, ndipo chifukwa wuli Yehova wakamukalipira yayi?

² Kwamba kale, ŵateŵeti ŵakugomezgeka ŵa Yehova nawo ŵali kufumbapo mafumbo ghanthena agha. Mwachiyelezgero, ntchimi Habakuku yikalomba kwa Chiuta kuti: “Chifukwa wuli mukunilongora vinthu viheni? Chifukwa wuli mukulekelera kuyuzgana? Chifukwa wuli pharanyiko na nkhaza vili pamaso pane? Ndipo chifukwa wuli kugazgana na kulimbana vyazara?” (Habakuku 1:3) Yehova wakamukalipira yayi Habakuku chifukwa cha mafumbo ghake, chifukwa ndiyo wakapa ŵanthu mtima wakuti ŵamanyenge vinthu ivyo ni vyaurunji. Enya, Yehova wali kutipa mahara ghakuti pachoko waka timanyenge urunji nga ndiyo.

Yehova Wakutinkha Vinthu Vyambura Urunji

3. Chifukwa wuli tingayowoya kuti Yehova wakumanya makora vinthu vyambura urunji kuluska ise?

³ Yehova wakuwona vinthu vyose vyambura urunji ivyo vikuchitika. Kuyana na ivyo vikachitika mu nyengo ya Nowa, Baibolo likutiphalira kuti: “Yehova wakawona kuti uheni wa ŵanthu ukaŵa ukuru chomene pa charu chapasi, kweniso kuti maghanoghano gha mtima wawo ghakaŵa ghaheni pera nyengo zose.” (Genizesi 6:5) Ghanaghanirani waka ivyo mazgu agha ghakung’anamura. Nyengo zinandi taŵanthu tikumanya kuti chinthu chinyake ntchambura urunji kwizira mu vinthu vichoko waka ivyo tapulika panji ivyo vyatichitikira. Mwakupambana na ise, Yehova wakumanya vinthu vyambura urunji ivyo vikuchitika pa charu chose. Wakuwona chilichose! Nakuti chikuru chomene ntchakuti iyo wakumanya ivyo vili mu mtima, ndipo wakumanyaso chinthu chiheni icho chapangiska munthu kuchita vinthu mwambura urunji.—Yeremiya 17:10.

4, 5. (a) Kasi Baibolo likulongora wuli kuti Yehova wakupwelelera awo vinthu vyambura urunji vikuŵachitikira? (b) Kasi ni vinthu wuli vyambura urunji ivyo vili kumuchitikirapo Yehova?

⁴ Kweni Yehova wakuchita vinandi kuluska kumanya waka vinthu vyambura urunji ivyo vikuchitika. Wakupweleleraso awo ŵakusuzgika chifukwa cha vinthu vyambura urunji ivyo vyaŵachitikira. Apo ŵanthu ŵake ŵakachitilikanga nkhaza na mitundu iyo yikaŵatinkhanga, Yehova wakasuzgikanga mu mtima “pa kutampha kwawo chifukwa cha awo ŵakaŵayuzganga na awo ŵakaŵatambuzganga.” (Ŵeruzgi 2:18) Panji muli kuwonapo kuti ŵanthu ŵanyake awo ŵakuwona vinthu vyambura urunji vikuchitika pafupipafupi, chitima chikumara. Kweni Yehova ndimo waliri yayi. Iyo wawona vinthu vyambura urunji vinandi chomene kwa vyaka pafupifupi 6,000, kweni wandasinthe. M’malo mwake, Baibolo likutisimikizgira kuti vinthu nga ni “lulimi lwautesi,” “mawoko ghakuthiska ndopa zambura mulandu,” na “kaboni mutesi uyo wakuthuta utesi” ni vyakuseluska kwa iyo.—Zintharika 6:16-19.

⁵ Ghanaghaniraniso umo Yehova wakachenyera mwankhongono ŵalongozgi ŵambura urunji ŵa mu Israyeli. Wakatuma ntchimi zake kuti ziŵafumbe kuti: “Asi ndimwe mukwenera kumanya urunji?” Pamanyuma pa kulongosora mwambura kubisa umo ŵakugwiliskilira ntchito uheni nkhongono zawo, Yehova wakayowoyerathu ivyo vichitikirenge ŵanthu ŵa mitima yiheni aŵa kuti: “Ŵazamuchema Yehova kuti waŵawovwire, kweni wazamuŵazgora chara. Pa nyengo iyo, wazamubisa chisko chake kwa iwo, chifukwa cha milimo yawo yiheni.” (Mika 3:1-4) Yehova wakuseluka nadi na vinthu vyambura urunji! Chifukwa ntchakuti nayo vili kumuchitikirapo! Satana wanyoza Yehova kwa vyaka vinandi chomene. (Zintharika 27:11) Nakuti Yehova wakakhwaskika chomene na vinthu viheni ivyo vikachitikira mwana wake uyo wakakomeka nga ntchigeŵenga nangauli “wakachita kwananga yayi.” (1 Petrosi 2:22; Yesaya 53:9) Enya, Yehova wakumanya na kulengera lusungu ŵanthu wose awo ŵakusuzgika chifukwa cha vinthu vyambura urunji ivyo vikuŵachitikira.

6. Kasi tingachita wuli para ŵanthu ŵatichitira vinthu vyambura urunji, ndipo chifukwa wuli?

⁶ Ntchakawiro kukwiya para tawona kuti vinthu vyenda uheni panji para ŵanthu ŵatichitira vinthu vyambura urunji. Tili kulengeka mu chikozgo cha Chiuta, ndipo vinthu vyambura urunji vikususkana chomene na mikhaliro yose iyo Yehova wali nayo. (Genizesi 1:27) Chifukwa wuli pera Yehova wakuzomerezga kuti vinthu vyambura urunji vichitikenge?

Nkhani Yakuzirwa Chomene

7. Kasi zina la Yehova na muwuso wake vikasuskika wuli?

⁷ Zgoro la fumbo ili likukhwaskana na nkhani yakuzirwa chomene. Nga umo tawonera, Mlengi wali na mazaza kuwusa charu na vyose ivyo vikukhalamo. (Salimo 24:1; Chivumbuzi 4:11) Ndipouli, kwamba waka kale, ŵanthu ŵakutuka zina la Yehova kweniso ŵakususka kuti ngwakwenelera yayi kuwusa. Kasi vikamba wuli? Yehova wakaphalira munthu wakwamba, Adamu, kuti waleke kurya vipambi vya khuni linyake ilo likaŵa mu munda wa Paradiso umo wakakhalanga. Wuli usange waleka kupulikira? Chiuta wakamuphalira kuti: “Uzamufwa nadi.” (Genizesi 2:17) Dango la Chiuta likaŵa lakusuzga yayi kwa Adamu na muwoli wake, Eva. Kweni Satana wakakhorweska Eva kuti Chiuta wakakhwimiskanga chomene vinthu. Wuli usange wangarya khuni ili? Satana wakaphalira Eva mwakusimikizga kuti: “Kufwa mufwenge yayi. Chiuta wakumanya kuti pa zuŵa ilo muzamulyera vya mu khuni ili, maso ghinu ghazamujulika ndipo muzamuŵa nga ni Chiuta, kumanya uwemi na uheni.” (Genizesi 3:1-5)

8. (a) Kasi mazgu agho Satana wakayowoya kwa Eva ghakang’anamuranga vichi? (b) Kasi Satana wakasuska vichi pakuyowoya za zina la Chiuta na muwuso wake?

⁸ Mazgu agho Satana wakayowoya ghakalongora kuti Yehova wakabisira Eva vinthu vyakukhumbikwa pera yayi, kweni wakamupusikaso. Satana wakapangiska Eva kukayikira usange Yehova ngwakwenelera kuwusa. Apa Satana wakamutuka Yehova ndipo wakamunangira chomene. Satana wakachenjera kuti waleke kuzunurapo mazgu ghakulongora kuti wakususka muwuso wa Chiuta. Kweni wakasuska mazaza na urunji wake. Mu kayowoyero kanyake, wakaphalira ŵanthu aŵa kuti Yehova wakawusanga ŵanthu mwambura urunji kweniso wakaŵakhumbiranga viwemi yayi.

9. (a) Kasi ntchivichi chikachitikira Adamu na Eva ŵakati ŵagalukira Yehova, ndipo pakawuka mafumbo wuli? (b) Chifukwa wuli Yehova wakaŵaparanya nyengo yeneyiyo yayi ŵakugaluka aŵa?

⁹ Pamanyuma, Adamu na Eva ŵakaleka kupulikira Yehova ndipo ŵakarya khuni ilo wakaŵakanira. Chifukwa cha kuleka kupulikira kwawo, iwo ŵakenera kupokera chilango cha nyifwa, nga umo Chiuta wakayowoyera. Utesi wa Satana ukambiska mafumbo ghakukhumbikwa. Kasi Yehova ngwakwenelera nadi kuwusa ŵanthu, panji ŵanthu ŵakwenera kujiwusa ŵekha? Kasi Yehova wakugwiliskira ntchito makora mazaza ghake? Yehova wakatenge wagwiliskirenge ntchito nkhongono zake zikuru kuparanyira ŵanthu ŵakugaluka aŵa panyengo yeneyiyo. Kweni mafumbo agho ghakawuka ghakaŵa ghakukhwaskana na nkhongono za Chiuta yayi, kweni zina lake ilo likusazgapo muwuso wake. Lekani kuparanya Adamu, Eva na Satana kukatenge kupelekenge yayi zgoro lakuti muwuso wa Chiuta ndiwo ngwakwenelera nadi. Panji kukatenge kwambiskenge waka mafumbo ghanandi. Nthowa yekha ya kuwonera usange ŵanthu ŵangajiwusa makora kwambura Chiuta nkhuŵaleka kwanyengo yitaliko.

10. Kasi nyengo iyo yajumphapo yavumbura vichi pakuyowoya za muwuso wa ŵanthu?

¹⁰ Kasi nyengo iyo yajumphapo yavumbura vichi? Kwa vyaka vinandi, ŵanthu ŵayezga kuŵikapo maboma agha na agha. Kweni chakufumapo chake ni icho Baibolo likuyowoya mu mazgu ghafupi na ghakupulikikwa makora kuti: “munthu wakuwusa munyake na kumupweteka.” (Mupharazgi 8:9) Yeremiya wakaŵa na chifukwa chiwemi chakuyowoyera kuti: “A Yehova, nkhumanya kuti nthowa ya munthu yili mwa iyo yekha chara. Munthu uyo wakwenda wangalongozga yayi mendero ghake.”—Yeremiya 10:23.

11. Chifukwa wuli Yehova wakazomerezga kuti ŵanthu ŵambe kusuzgika?

¹¹ Yehova wakamanyirathu kuti para ŵanthu ŵangajiyimira paŵekha, panji kujiwusa ŵekha, mbwenu paŵenge kawemi yayi. Kasi tingayowoya kuti ivyo Yehova wakachita ni vyambura urunji kuti ŵanthu ŵajiwusenge ŵekha? Napachoko pose! Yezgelerani kuti muli na mwana uyo wakukhumbikwira opareshoni kuti wachire nthenda iyo wangafwa nayo. Mukumanya kuti opareshoni iyi yizamuŵa yakuŵinya kwa mwana, ndipo mukuchita chitima. Ndipouli, mukumanya kuti para opareshoni yachitika, mwana winu wazamuŵa na umoyo uwemi. Mwakuyana waka, Chiuta wakamanya, ndipo wakayowoyerathu kuti para wazomerezga ŵanthu kuti ŵajiwuse ŵekha, iwo ŵazamuŵa na vyakuŵinya ndiposo masuzgo. (Genizesi 3:16-19) Kweni wakamanyaso kuti pangaŵa mtende ukuru ndiposo wakukhaliska usange wangazomerezga kuti ŵanthu ŵajiwonere ŵekha vyakufumapo vya uchigaluka. Para wachita nthena ndikuti nkhani ya kususka muwuso wa Chiuta yingamalirathu, ndipo yizamuŵakoso yayi muyirayira.

Nkhani ya Kugomezgeka kwa Munthu

12. Nga umo nkhani ya Yobu yikulongolera, kasi Satana wakunyoza wuli ŵanthu?

¹² Kweni paliso nkhani yinyake. Chifukwa chakuti Satana wakasuska muwuso wa Chiuta kuti ngwambura urunji na wambura kwenelera, wakanyoza Yehova pera yayi, kweniso wakanyoza ŵateŵeti wose ŵakugomezgeka ŵa Chiuta. Mwachiyelezgero, wonani ivyo Satana wakayowoya kwa Yehova vyakukhwaskana na munthu wakugomezgeka Yobu: “Asi mwamuvikilira na m’panda zingilizge, nyumba yake na vyose ivyo wali navyo? Mwatumbika mulimo wa mawoko ghake, ndipo viŵeto vyake vyandana mu charu. Kweni usange sono munganyoloska woko linu na kukhwaska vyose ivyo wali navyo, wamutukaninge nadi pamaso pinu.”—Yobu 1:10, 11.

13. Kasi mazgu agho Satana wakayowoyera Yobu ghakang’anamurangachi, ndipo vikukhwaska wuli ŵanthu wose?

¹³ Satana wakalimbikira kuyowoya kuti Yehova wakagwiliskiranga ntchito nkhongonozose zakuvikilira kugulira chipulikano cha Yobu. Apa Satana wakang’anamuranga kuti Yobu wakagomezgeka kwautesi, nakuti wakasopanga Yehova kuti wasangirepo waka phindu. Satana wakayowoya kuti usange Chiuta wangamunora vitumbiko, mbwenu munthu murunji uyu watukenge Mlengi wake. Satana wakamanya kuti Yobu wakaŵa “munthu wakunyoloka, wambura kafukwa, wakopa Chiuta na kugega icho ntchiheni.”a Sono usange wangamazga kugomezgeka kwake, kasi ŵanthu wose ŵazamuwoneka kuti ŵakusopa Chiuta chifukwa wuli? Ntheura, Satana wakakayikira kugomezgeka kwa wose awo ŵakukhumba kuteŵetera Chiuta. Kuti nkhani yikure chomene, Satana wakaphalira Yehova kuti: “Munthu wapelekenge vyose ivyo wali navyo kuti wawombore umoyo wake.”—Yobu 1:8; 2:4.

14. Kasi mbiri yalongora vichi vyakukhwaskana na ivyo Satana wakayowoyera ŵanthu?

¹⁴ Mdauko ukulongora kuti ŵanthu ŵanandi ŵakuchita nga ni Yobu, ŵakulutilira kugomezgeka nanga ŵangakumana na viyezgo, chinthu icho chikususkana chomene na ivyo Satana wakayowoya. Iwo ŵakukondweska mtima wa Yehova chifukwa cha kugomezgeka kwawo, ndipo ŵakumupa Yehova zgoro lakuti wapeleke kwa Satana uyo mwakujitemwa wakuti ŵanthu ŵangaleka kumuteŵetera usange ŵangakumana na masuzgo. (Ŵahebere 11:4-38) Enya, ŵanthu ŵamitima yiwemi ŵakukana kufumako kwa Chiuta. Nanga ŵangakumana na masuzgo ghakuŵinya wuli, iwo ŵakugomezga chomene Yehova kuti waŵape nkhongono zakuti ŵazizipizgire.—2 Ŵakorinte 4:7-10.

15. Kasi tingajifumba fumbo wuli lakukhwaskana na vyeruzgo vyakale na vyamunthazi vya Chiuta?

¹⁵ Kweni urunji wa Yehova ukusazgapo vinandi kuluska waka nkhani ya muwuso wake na ya kugomezgeka kwa ŵanthu. Baibolo likutiphalira nkhani za umo Yehova wakeruzgira ŵanthu ŵanyake ndiposo mitundu. Liliso na mauchimi ghakukhwaskana na vyeruzgo ivyo wapelekenge kunthazi. Chifukwa wuli tikugomezga kuti Yehova wakupeleka vyeruzgo vyake mwaurunji ndipo walutilirenge kweruzga mwaurunji?

Chifukwa Wuli Urunji wa Chiuta Ngwapachanya?

16, 17. Kasi ni viyelezgero wuli ivyo vikulongora kuti ŵanthu ŵakuwona vinthu mwakubudika vyakukhwaskana na urunji weneko?

¹⁶ Pakuyowoya za Yehova, tingayowoya nadi kuti: “Nthowa zake zose mburunji.” (Dotoronome 32:4) Palije waliyose wa ise uyo wangayowoya kuti nthowa zake zose ni zaurunji, chifukwa kanandi tikuwona vinthu mwakubudika ndipo vikutipangiska kuti tileke kumanya icho ntchakwenelera. Mwachiyelezgero, ghanaghanani za Abrahamu. Iyo wakaŵeyelera Yehova kuti waleke kuparanya Sodomu, nangauli mukazura mikhaliro yiheni. Wakafumba Yehova kuti: “Kasi mwamuparanya ŵarunji pamoza na ŵaheni?” (Genizesi 18:23-33) Mbunenesko kuti zgoro likaŵa lakuti yayi. “Yehova wakalokweska sulefure na moto pa Sodomu” pamanyuma pakuti Loti na ŵana ŵake ŵafika ku Zowari uko ŵakachimbilira. (Genizesi 19:22-24) Mwakupambana na Abrahamu, Yona “wakagolera na ukali” apo Chiuta wakalongora lusungu ŵanthu ŵa ku Nineve. Pakuti Yona wakaŵa kuti wapharazga kale kuti ŵanthu aŵa ŵaparanyikenge, wakatenge wakondwenge chomene kuwona kuti ŵakumara, mwambura kupwelerako kanthu kuti ŵalapa mwakufumira pasi pa mtima.—Yona 3:10–4:1.

¹⁷ Yehova wakasimikizgira Abrahamu kuti wakulongora urunji para wakuparanya waka ŵaheni yayi kweniso para wakuponoska ŵarunji. Yona wakeneranga kusambira kuti Yehova ngwalusungu. Usange ŵaheni ŵasintha nthowa zawo, iyo “wakunozgeka kugowokera.” (Salimo 86:5) Mwakupambana na ŵanthu awo ŵakuŵa na wofi kuti wangaluza malo ghawo, Yehova wakupeleka cheruzgo kuti walongore waka kuti wali na nkhongono zinandi yayi, ndipo wakuleka kulongora lusungu chifukwa cha kopa ŵanthu kuti ŵangamudelera yayi. Iyo wakulongora lusungu usange pali chifukwa chakupulikikwa chakuchitira nthena.—Yesaya 55:7; Ezekiyeli 18:23.

18. Kasi pali ukaboni wuli wa mu Baibolo uwo ukulongora kuti Yehova wakuyeyeka waka na ivyo ŵanthu ŵakuyowoya yayi?

¹⁸ Ndipouli, Yehova wakujalika kumaso na ivyo ŵanthu ŵakuyowoya yayi. Apo ŵanthu ŵake ŵakamba kusopa vikozgo, Yehova wakayowoya mwankhongono kuti: “Nimweruzganinge kuyana na nthowa zinu na kumulangani chifukwa cha machitiro ghinu ghose ghaukazuzi. Jiso lane limuchitiraninge chitima chara. Ndipo nimuchitiraninge chiwuravi yayi, chifukwa nimulanganinge kuyana na nthowa zinu.” (Ezekiyeli 7:3, 4) Ntheura para ŵanthu ŵakulimbikira kuchita ivyo ŵeneko ŵakukhumba, Yehova wakuŵapa cheruzgo chakwenelera. Kweni wakupeleka cheruzgo usange pali ukaboni wakukwana. Ntheura “kulira” kwa mu Sodomu na Gomora kukati kwafika mu makutu ghake, Yehova wakati: “Nikhilirenge kwenekuko kuti nkhawone usange ŵakuchita nadi kuyana na kulira uko kwafika kwa ine.” (Genizesi 18:20, 21) Tikuwonga chomene chifukwa Yehova wakupambana chomene na ŵanthu awo ŵakweruzga nkhani uku ŵandapulike fundo zose. Kuyowoya unenesko, Yehova wali nadi nga umo Baibolo likuyowoyera kuti, “Chiuta wakugomezgeka, wambura ubendezi.”—Dotoronome 32:4.

Gomezgani Urunji wa Yehova

19. Kasi tingachita wuli usange tili na mafumbo ghakukhwaskana na umo Chiuta wakulongolera urunji?

¹⁹ Baibolo likuzgora fumbo lililose yayi lakukhwaskana na ivyo Yehova wakachita kumanyuma, ndipo likulongosora vyose yayi vyakukhwaskana na umo Yehova wazamweruzgira ŵanthu kunthazi. Usange tazizikika na nkhani yinyake panji uchimi unyake wa mu Baibolo, tingalongora mtima wakugomezgeka nga wa Mika uyo wakalemba kuti: “Nilindilirenge waka Chiuta wa chiponosko chane.”—Mika 7:7.

20, 21. Chifukwa wuli tingagomezga kuti Yehova nyengo zose wazamuchita icho ntchakwenelera?

²⁰ Tingagomezga na mtima wose kuti pa chakuchitika chilichose, Yehova wazamuchita icho ntchakwenelera. Nanga vingaŵa kuti ŵanthu ŵakulekelera vinthu vyambura urunji, Yehova wakulayizga kuti: “Nduzga ni zane, nizamuwezgera.” (Ŵaroma 12:19) Usange tikulindilira, nase tizamuyowoya na mtima wose mazgu agho mpositole Paulosi wakayowoya kuti: “Kasi Chiuta ngwambura urunji? Yayi!”—Ŵaroma 9:14.

²¹ Panyengo yasono tili mu “nyengo zinonono na zakusuzga.” (2 Timote 3:1) Vinthu vyambura urunji na “visuzgo” vyapangiska kuti paŵe nkhaza za mtima bii. (Mupharazgi 4:1) Ndipouli, Yehova wandasinthe. Wachali kutinkha vinthu vyambura urunji, ndipo wakupwelelera chomene awo vinthu vikuŵayendera mwambura urunji. Usange tilutilirenge kugomezgeka kwa Yehova na muwuso wake, iyo wazamutipa nkhongono zakuzizipizgira m’paka panyengo yake yakuŵikika apo wazamuwuskapo vinthu vyose vyambura urunji mu Ufumu wake.—1 Petrosi 5:6, 7.

1, 2. Chifukwa wuli ŵanthu ŵanandi ŵakutinkha malango, kweni kasi tingachita wuli kuti tambe kutemwa malango gha Chiuta?

BUKU linyake ilo likalembeka mu 1712 likuti: “ Dango ntchizongwe chitali, . . . likumira chinthu chilichose.” Uyo wakalemba buku ili wakasuska umo milandu yikeruzgikiranga. Nyengo zinyake yikakhalanga ku khoti kwa vyaka vinandi kwambura kweruzgika, m’paka ndalama za awo ŵakapenjanga urunji kumara. Mu vyaru vinandi, milandu yikweruzgika makora yayi, ŵeruzgi ŵakweruzga mwambura urunji, kweniso mwa sankho, ndipo ivyo ŵakuchita vikupangiska kuti ŵanthu ŵanandi ŵatinkhenge malango.

² Nangauli vili nthena, kweni ghanaghanirani mazgu agha agho ghakalembeka vyaka pafupifupi 2,700 ivyo vyajumpha: “Dango linu nkhulitemwa nadi!” (Salimo 119:97) Chifukwa wuli wamasalimo wakatemwanga chomene Dango la Yehova? Chifukwa chakuti dango ilo wakalumba likafuma ku maboma gha ŵanthu yayi, kweni kwa Yehova Chiuta. Apo mukusambira malango gha Yehova, namwe mungamba kughatemwa chomene nga umo wamasalimo wakachitira. Kuchita nthena kumovwiraninge kumanya maghanoghano gha Mlengi wa chilengiwa chose pa nkhani za milandu.

Wakupeleka Malango Mukuru

3, 4. Kasi Yehova walongora wuli kuti ndiyo ngwakwenelera kupeleka Malango?

³ Baibolo likuti “pali yumoza pera uyo wakupeleka dango na kweruzga.” (Yakobe 4:12) Yehova pera ndiyo ngwakupeleka malango wanadi. Vinthu vyakuchanya vikwenda mwakulondezga “malango” ghake. (Yobu 38:33) Ŵangelo nawo ŵakulondezga malango gha Chiuta, chifukwa ŵali kupika maudindo ghakupambanapambana ndipo ŵakuteŵetera pasi pa ulongozgi wa Yehova nga mbateŵeti ŵake.—Salimo 104:4; Ŵahebere 1:7, 14.

⁴ Yehova wali kupelekaso malango ku ŵanthu. Waliyose wa ise wali na njuŵi, iyo ntchilongolero cha urunji wa Yehova. Njuŵi yikuŵa nga ni dango ilo lili mukati mwithu, ndipo yingatovwira kupambaniska pakati pa chiwemi na chiheni. (Ŵaroma 2:14) Ŵapapi ŵithu ŵakwamba ŵakaŵa na njuŵi yituŵa, ntheura iwo ŵakakhumbikwiranga malango ghachoko waka. (Genizesi 2:15-17) Kweni munthu wakwananga wakukhumbikwira malango ghanandi kuti ghamulongozge pakuchita khumbo la Chiuta. Ŵasekuru ŵithu ŵakale nga ni Nowa, Abrahamu na Yakhobe ŵakapokera malango kwa Yehova Chiuta na kughapeleka ku mbumba zawo. (Genizesi 6:22; 9:3-6; 18:19; 26:4, 5) Yehova wakaŵa Wakupeleka malango mu nthowa yapadera chomene apo wakapa mtundu wa Israyeli ndondomeko ya Malango kwizira mwa Mozesi. Malango agha ghakutimanyiska vinandi pakuyowoya za umo Yehova wakuwonera urunji.

Kulongosora Mwakudumura Dango la Mozesi

5. Kasi Dango la Mozesi likaŵa na malango ghanandi chomene panji ghakusuzga kupulikiska, chifukwa wuli mwazgora nthena?

⁵ Ŵanthu ŵanandi ŵakughanaghana kuti Dango la Mozesi likaŵa na malango ghanandi chomene kweniso ghakusuzga kupulikiska. Kweni uwu mbutesi. Malango ghose gha mu Dango la Mozesi ghalipo 600. Malango agha ghangawoneka nga nganandi chomene, kweni ghanaghanirani fundo iyi: Kuumaliro kwa vyaka vya mu ma 1900, malango gha ku United States ghakazura mapeji 150,000. Pa vyaka viŵiri vilivyose ŵakusazgirako malango ghanyake 600! Ntheura malango gha ŵanthu ndigho nganandi chomene kuluska malango agho ghakaŵa mu Dango la Mozesi. Ndipouli, Dango ilo Chiuta wakapeleka ku Ŵaisrayeli likaŵa na ulongozgi unyake wakovwira pa umoyo, uwo malango gha mazuŵa ghano ghakukhwaskako na kukhwaskako yayi. Tiyeni tiwone mwakudumura.

6, 7. (a) Kasi ntchivichi chikapangiska kuti Dango la Mozesi liŵe lakupambana na malango ghanyake, ndipo pa malango gha mu Dango ili likuru chomene ni ndi? (b)  Kasi Ŵaisrayeli ŵakeneranga kuchita vichi kulongora kuti ŵakuzomera muwuso wa Yehova?

⁶ Dango la Mozesi likachindikanga muwuso wa Yehova. Ntheura Dango la Mozesi lingayana yayi na malango ghanyake ghalighose. Pa malango ghose gha mu Dango la Mozesi likuru chomene ndakuti: “Pulika, iwe Israyeli: Yehova Chiuta withu ni Yehova yumoza. Utemwenge Yehova Chiuta wako na mtima wako wose, umoyo wako wose, na nkhongono zako zose.” Kasi ŵanthu ŵa Chiuta mphanyi ŵakachita vichi kulongora kuti ŵakumutemwa? Ŵakeneranga kumuteŵetera, kujilambika ku muwuso wake.—Dotoronome 6:4, 5; 11:13.

⁷ Muisrayeli waliyose wakalongoranga kuti wakuzomera muwuso wa Yehova para wakujilambika ku awo ŵakulongozga. Ŵapapi, ŵakaronga, ŵeruzgi, ŵasembe na mathemba, wose ŵakimiranga muwuso wa Chiuta. Yehova wakawonanga kuti para ŵanthu ŵakugalukira awo ŵali na mazaza ndikuti ŵakugalukira iyo. Kweni usange awo ŵakaŵa na mazaza ŵachita vinthu vyambura urunji panji mwakujikwezga pa ŵanthu ŵake, Yehova wakakwiyanga chomene. (Ekisodo 20:12; 22:28; Dotoronome 1:16, 17; 17:8-20; 19:16, 17) Ntheura awo ŵakaŵa na mazaza na awo ŵakawusikanga, wose ŵakaŵa na udindo wa kuchindika muwuso wa Chiuta.

8. Kasi Dango likakhozgera wuli utuŵa wa Yehova?

⁸ Dango likakhozgeranga utuŵa wa Yehova. Mazgu ghakuti “utuŵa” na “kupatulika” ghakusangika mu malo ghakujumpha 280 mu Dango la Mozesi. Dango la Mozesi likawovwiranga ŵanthu ŵa Chiuta kupambaniska pakati pa chakutowa na chakufipirwa, likazunuranga vinthu pafupifupi 70 ivyo vikapangiskanga Muisrayeli kuŵa wakufipirwa mwakuyana na mdauko wawo. Malango agha ghakayowoyanga za utozi wakuthupi, vyakurya, ndiposo kutaya vinthu vyaukazuzi. Malango agha ghakawovwiranga kugega matenda.a Kweni ghakaŵa na uwemi unyake kuluska apa, chilato chikuru chikaŵa chakovwira ŵanthu kukhalilira mu chitemwa cha Yehova, kuŵapatura ku maluso ghaheni na ghakuvunda gha mitundu iyo yikaŵazingilira. Wonani chiyelezgero ichi.

9, 10. Kasi Dango la phangano likaŵa na malango wuli ghakukhwaskana na kugonana na kubaba, ndipo kasi malango agha ghakaŵa na vyandulo wuli?

⁹ Malango gha mu Dango la phangano ghakayowoyanga kuti kugonana na munthu, nanga ŵangaŵa ŵanthu ŵakutorana, kweniso kubaba mwana kukapangiskanga munthu kuŵa wakufipirwa kwa kanyengo. (Levitiko 12:2-4; 15:16-18) Malango agha ghakayuyuranga vyawanangwa vya kufuma kwa Chiuta ivi yayi. (Genizesi 1:28; 2:18-25) M’malo mwake, ghakakhozgeranga muwuso wa Yehova, kuvikilira ŵasopi ŵake kuti ŵaleke kufipirwa. Ntchakuwonekerathu kuti mitundu iyo yikazingilira Ŵaisrayeli yikatemwanga kusazga kusopa na uzaghali ndiposo mitheto ya kubaba. Chisopa cha Ŵakenani chikakhozgeranga uhule wa ŵanalume na ŵanakazi. Ntheura mikhaliro yikahenipa chomene na kwandana. Kweni Dango likawovwira chomene ŵateŵeti ŵa Yehova kuti ŵaleke kuchitako nkharo ziheni zakukhwaskana na kugonana.b Pakaŵaso vyandulo vinyake.

¹⁰ Malango agha ghakawovwiranga kusambizga unenesko wakuzirwa chomene.c Kasi kwananga kwa Adamu kukuthandazgika wuli kufuma ku muwiro unyake kuya ku unyake? Kasi nkhwizira mu kugonana na kubaba ŵana? (Ŵaroma 5:12) Enya, Dango la Chiuta likakumbuskanga ŵanthu ŵake kuti mbakwananga. Nakuti ise tose tikubabika ŵakwananga. (Salimo 51:5) Tikukhumbikwira chigowokero na kuwomboleka mwakuti tisendelere kwa Chiuta withu mutuŵa.

11, 12. (a) Kasi Dango likakhozgeranga fundo wuli yakuzirwa ya urunji? (b) Kasi Dango likavikiliranga wuli urunji?

¹¹ Dango likakhozgera urunji wakufikapo wa Yehova. Dango la Mozesi likakhozgeranga fundo yakuti paŵenge kuyana pa nkhani zakukhwaskana na urunji. lekani Dango likayowoyanga kuti: “Umoyo pa umoyo, jiso pa jiso, jino pa jino, woko pa woko na lundi pa lundi.” (Dotoronome 19:21) Ntheura, para munthu waswa dango, wakeneranga kupokera chilango chakuyana na mulandu uwo wananga. Chigaŵa ichi cha urunji wa Chiuta chikakhwaskanga malango ghose gha Mozesi ndipo mazuŵa ghano napo chikovwira chomene kupulikiska sembe yakuwombora ya Yesu Khristu, nga umo Mutu 14 uzamulongosolera.—1 Timote 2:5, 6.

¹² Dango likavikilirangaso kuti paŵenge urunji nyengo zose. Mwachiyelezgero, pakakhumbikwiranga ŵakaboni ŵaŵiri panji kujumpha apa kuti munthu uyo ŵakuti wananga wazengeke mulandu. Munthu uyo wapeleka ukaboni wautesi wakapokeranga chilango chikuru chomene. (Dotoronome 19:15, 18, 19) Vimbundi navyo vikakanizgikanga chomene. (Ekisodo 23:8; Dotoronome 27:25) Nanga pangaŵa pa nkhani za vyamalonda, ŵanthu ŵa Chiuta ŵakeneranga kulondezga vipimo vya Yehova vya urunji. (Levitiko 19:35, 36; Dotoronome 23:19, 20) Dango likaŵa thumbiko likuru chomene ku Ŵaisrayeli!

Malango Agho Ghakulongora Lusungu na Kuleka Kutemwera pa Nkhani za Cheruzgo

13, 14. Kasi Dango likawovwiranga wuli kuti paŵe urunji pakati pa awo ŵibira ŵanyawo na awo ŵibirika?

¹³ Kasi Dango la Mozesi likasinthanga yayi ndipo likaŵa lambura lusungu? Yayi nthe! Themba Davide likakhuŵilizgika kulemba kuti: “Dango la Yehova ndakufikapo.” (Salimo 19:7) Davide wakamanya kuti Dango likakhuŵirizganga munthu kuŵa walusungu na wambura kutemwera. Munthowa wuli?

¹⁴ Mu vyaru vinyake mazuŵa ghano, malango ghakuwoneka kuti ghakutemwera na kwendera makora vigeŵenga kuluska umo ghakuchitira na awo ŵakuchitilika nkhaza. Mwachiyelezgero, ŵankhungu ŵangaŵikika mu jele. Pa nyengo iyo ŵankhungu aŵa ŵali ku jele, katundu uyo ŵakiba nanga wangaŵa kuti wandasangike, kweni ŵenecho ŵa katundu uyu ŵakweneraso kupeleka msonkho uwo boma likusungira ŵankhungu aŵa. Kale mu Israyeli mukaŵavya majele nga agho ghaliko sono. Pakupeleka chilango mweruzgi wakaŵanga na mphaka. (Dotoronome 25:1-3) Munkhungu wakeneranga kuwezga ivyo wakiba. Ndiposo, munkhungu wakeneranga kupeleka katundu munyake wakusazgirapo. Unandi wuli? Ukapambanangapambananga. Ntchakuwonekerathu kuti ŵeruzgi ŵakapika wanangwa wa kughanaghanira fundo zakupambanapambana, nga nkhulapa kwa munthu wakwananga. Lekani vinthu ivyo munkhungu wakakhumbikwiranga kuwezgerapo mwakuyana na Levitiko 6:1-7 ni vichoko kuyaniska na ivyo vikuyowoyeka pa Ekisodo 22:7.

15. Kasi Dango likalongoranga wuli lusungu na urunji pakuyowoya za munthu uyo wakoma munyake mwangozi?

¹⁵ Dango likalongoranga makora chomene kuti nkhwananga kose yayi uko ŵanthu ŵakachitiranga dala. Mwachiyelezgero, para munthu wakoma munyake mwangozi, wakakhumbikwiranga kupeleka umoyo pa umoyo yayi usange wachimbilira ku umoza mwa mizi yakuponerako. Para ŵeruzgi ŵasanda mulandu wake, iyo wakeneranga kukhalilira mu muzi wakuponerako mpaka musofi mukuru wafwe. Pamanyuma pake wakeneranga kufumamo na kukakhala kulikose uko wakukhumba. Ntheura iyo wakasanganga chandulo na lusungu lwa Chiuta. Dango ili likalongoranga kuti umoyo wa munthu ngwakuzirwa chomene.—Maŵazgo 15:30, 31; 35:12-25.

16. Kasi Dango likavikiliranga wuli wanangwa wa munthu?

¹⁶ Dango likavikiliranga wanangwa wa munthu. Ghanaghanirani umo likavikililiranga awo ŵakaŵa mu ngongole. Dango likakanizganga kunjira mu nyumba ya munthu uyo wali na ngongole na kukatora katundu nga ntchikholi cha ivyo wakakongora. M’malo mwake, uyo wakabwelekeska wakeneranga kwimilira kuwaro kulindizga uyo wakabweleka kuti wize na chikholi kwa iyo. Ntheura nyumba zikaŵanga zakuvikilirika. Usange uyo wakabwelekeska watora laya la kuwaro la uyo wakabweleka nga ntchikholi, wakeneranga kukamuwezgera para dazi likunjira, chifukwa uyo wakabweleka wakachikhumbanga kuti wadike usiku.—Dotoronome 24:10-14.

17, 18. Kasi Ŵaisrayeli ŵakapambananga wuli na mitundu yinyake pa nkhani yakurwa nkhondo, ndipo chifukwa wuli?

¹⁷ Nkhondo nazo zikachitikanga mwakulondezga Dango. Ŵanthu ŵa Chiuta ŵakeneranga kurwa nkhondo kuti ŵafiske waka chilato chawo cha kuŵa ŵamazaza yayi panji kuthereska waka mitundu yinyake, kweni kwimira Chiuta mu “Nkhondo za Yehova.” (Maŵazgo 21:14) Nyengo zinandi, Ŵaisrayeli ŵakeneranga dankha kuphalira msumba uwo ŵakukhumba kurwa nawo nkhondo ivyo ukwenera kuchita kulongora kuti wathera. Usange msumba uwu wakana pempho ili, apo ndipo Ŵaisrayeli ŵakeneranga kuwuzingilira, kweni mwakulondezga malango gha Chiuta. Mwakupambana na ŵasilikari ŵanandi, ŵasilikari ŵa Israyeli ŵakazomerezgekanga yayi kukolelera ŵanakazi panji kukoma ŵanthu bweka. Iwo ŵakeneranga kuchindika nanga chingaŵa chilengiwa, ŵakeneranga yayi kutema makuni gha vipasi gha ŵalwani ŵawo.d Ŵasilikari ŵanyake ŵakaŵavya malango agha.—Dotoronome 20:10-15, 19, 20; 21:10-13.

¹⁸ Kasi mukukwiya para mwapulika kuti mu vyaru vinyake ŵanthu ŵakusambizga ŵana usilikari? Kale mu Israyeli, munthu wakeneranga kukwaniska dankha vyaka 20 kuti waŵe msilikari. (Maŵazgo 1:2, 3) Nanga munthu wangaŵa mulara ŵakamulekanga usange ngwawofi chomene. Munthu uyo watora sono mwanakazi wakakhalanga pa nyumba kwa chaka kuti pambere wandambe uteŵeti wakofya uwu, wababe dankha mwana wakunjira mu malo ghake. Dango likalongosora kuti ichi chikawovwiranga mwanalume uyo watora sono kuti “wakhale pa nyumba na kukondweska muwoli wake.”—Dotoronome 20:5, 6, 8; 24:5.

19. Kasi Dango likapeleka chivikiliro wuli ku ŵanakazi, ŵana, mbumba, vyokoro na ŵana ŵalanda?

¹⁹ Dango likavikilirangaso ŵanakazi, ŵana, na mbumba. Ŵapapi ŵakaphalirika kuti ŵapwelelerenge ŵana ŵawo nyengo zose na kuŵasambizga vinthu vyauzimu. (Dotoronome 6:6, 7) Dango likakanizga kugonana na mubali wako, ndipo uyo wachita ichi, chilango chake chikaŵa nyifwa. (Levitiko, chaputara 18) Likakanizgaso uleŵi, chifukwa kuchita nthena kukapangiskanga kuti nthengwa yimare ndipo ivi vikapangiskanga kuti ŵanthu ŵaleke kupeleka ntchindi kwa ŵanthu ŵa mu mbumba ya uyo wachita uleŵi. Dango likavikiliranga vyokoro na ŵana ŵalanda ndipo na mazgu ghankhongono likakana kuŵasuzga.—Ekisodo 20:14; 22:22-24.

20, 21. (a) Chifukwa wuli Dango la Mozesi likazomerezganga Ŵaisrayeli kutora mitala? (b) Chifukwa wuli Dango likupambana na ivyo Yesu wakayowoya pamanyuma pake vyakukhwaskana na kupatana?

²⁰ Nyengo zinyake mungajifumba kuti, ‘chifukwa wuli pera Dango likazomerezganga mitala?’ (Dotoronome 21:15-17) Tikwenera kughanaghanira malango agha kuyana na umo vinthu vikaŵira pa nyengo iyo. Awo ŵakuwona Dango la Mozesi kuyana na umo vinthu na mdauko viliri pa nyengo yasono, mbwenu ŵalingalipulikiska yayi Dango ili. (Zintharika 18:13) Dango ilo Yehova wakakhazikiska mu munda wa Edeni, likaŵa lakuti nthengwa yingamaranga yayi pakati pa mwanalume yumoza na mwanakazi yumoza. (Genizesi 2:18, 20-24) Ndipouli, pa nyengo iyo Yehova wakapelekanga Dango ku Ŵaisrayeli, kutora mitala kukaŵa kuti kulipo kale kwa vyaka mahandiredi ghanandi. Yehova wakamanya makora kuti ŵanthu ŵake “mbasingo yinonono” nyengo na nyengo ŵatondekenge kulondezga nanga ghangaŵa malango ghakukhumbikwa chomene, nga ni agho ghakakanizganga kusopa vikozgo. (Ekisodo 32:9) Ntheura wakawona kuti nyengo yira yikaŵa yiwemi yayi kuti wasinthe maluso ghawo ghose ghakukhwaskana na nthengwa. Ndipouli, mukwenera kumanya kuti ni Yehova yayi uyo wakambiska mitala. Kweni, wakagwiliskira ntchito Dango la Mozesi kuti walongozge ŵanthu ŵake umo ŵangachitira na nkhani ya mitala ndiposo kuti ŵaleke kugwiliskira ntchito mitala mwankhaza.

²¹ Mwakuyana waka, Dango la Mozesi likazomerezganga mwanalume kupata muwoli wake pa vifukwa vyakukwana. (Dotoronome 24:1-4) Yesu wakati, Chiuta wakazomerezga Ŵayuda kuchita nthena “chifukwa cha unonono wa mitima” yawo. Ndipouli, kuzomerezga uku kukaŵa kwa nyengo yichoko waka. Ku ŵasambiri ŵake, Yesu wakawezgerapo dango la Yehova lakwambilira lakukhwaskana na nthengwa.—Mateyu 19:8.

Dango Likakhuŵilizganga Chitemwa

22. Kasi Dango la Mozesi likakhuŵilizganga chitemwa munthowa wuli, ndipo kwa njani?

²² Kasi mukughanaghana kuti pali boma ilo lili na malango agho ghakukhuŵilizga chitemwa mazuŵa ghano? Dango la Mozesi likakhuŵilizganga chomene chitemwa kuluska chinthu chinyake chilichose. Mu buku la Dotoronome pera, mazgu ghakupambanapambana agho ghakung’anamura “chitemwa” ghalimo ghakukwana 20. Dango lachiŵiri likaŵa lakuti “Utemwenge munyako nga umo ukujitemwera wamwene.” (Levitiko 19:18; Mateyu 22:37-40) Ŵanthu ŵa Chiuta wakeneranga kulongora chitemwa ichi pakati pawo kweniso na ŵalendo awo ŵakakhalanga mukati mwawo, ŵakamanyanga kuti nyengo yinyake nawo ŵakaŵa ŵalendo. Ŵakeneranga kulongora chitemwa ku ŵakavu na ŵakusuzgika, kuŵawovwira kusanga vinthu vyakuthupi na kugega kusangirapo mwaŵi kuyana na umo vinthu vikaŵira kwa iwo. Ŵakaphalirikaso kuti ŵaghanaghanirenge nyama izo ŵakaŵetanga na kuzichitira lusungu.—Ekisodo 23:6; Levitiko 19:14, 33, 34; Dotoronome 22:4, 10; 24:17, 18.

23. Kasi uyo wakalemba Salimo 119 wakakhuŵilizgika kuchita vichi, ndipo ise tingasimikizga kuchita vichi?

²³ Kasi ni mtundu unyake ngu uwo wapika ndondomeko ya malango nga ni iyi? Ntchakuzizwiska yayi kuti wamasalimo wakalemba kuti: “Dango linu nkhulitemwa nadi.” Kweni chitemwa chake chikaŵa waka cha mu mtima yayi. Chikamovwira kuchitapo kanthu, chifukwa wakayezgayezga kupulikira dango ili na kuchita mwakuyana na ivyo likayowoyanga. Ndiposo, wakalutizga kuti: “Ndilo nkhughanaghanirapo zuŵa lose.” (Salimo 119:11, 97) Nadi, nyengo zose wakakhalanga pasi kusambira malango gha Yehova. Tikukayika yayi kuti kuchita nthena kukamovwira kuti walutilire kutemwa malango agha. Nakuti wakamba kutemwaso chomene Yehova Chiuta uyo Wakupeleka malango. Apo mukulutilira kusambira malango gha Chiuta, mphanyi namwe mwasendelera kwa Yehova uyo Ngwakupeleka malango Mukuru na Chiuta wa urunji.

1, 2. Kasi Baibolo likulongosora wuli za ukhaliro wa ŵanthu, ndipo tingafwatuka wuli ku masuzgo agha?

“Chilengiwa chose pamoza chikulutilira kutampha na kupulika vyakuŵinya m’paka sono.” (Ŵaroma 8:22) Apa mpositole Paulosi wakalongosoranga za ukhaliro wakuchitiska chitima uwo tilimo. Kuyana na umo ŵanthu ŵakuwonera, vikuwoneka nga palije nthowa yakumazgira masuzgo, kwananga na nyifwa. Kweni Yehova wakutondeka yayi kuchita vinthu nga umo ŵanthu ŵakutondekera. (Maŵazgo 23:19) Chiuta waurunji wali kutipa nthowa yakumazgira masuzgo ghithu. Nthowa iyi yikuchemeka sembe yakuwombora.

² Sembe yakuwombora ntchawanangwa chikuru chomene icho Yehova wapeleka ku ŵanthu. Yikupangiska kuti chiŵe chamachitiko kufwatuka ku kwananga na nyifwa. (Ŵaefeso 1:7) Umoyo wamuyirayira ukuthemba pa iyo, kwali wakuchanya panji wa pa charu chapasi mu paradiso. (Luka 23:43; Yohane 3:16; 1 Petrosi 1:4) Kweni kasi sembe ya kuwombora ni vichi? Ndipo yikutisambizga wuli za urunji wapachanya wa Yehova?

Umo Sembe Yakuwombora Yikaŵira Yakukhumbikwa

3. (a) Chifukwa wuli sembe yakuwombora yikaŵa yakukhumbikwa? (b) Chifukwa wuli Chiuta wakasintha yayi chilango cha nyifwa pa ŵana ŵa Adamu?

³ Chifukwa cha kwananga kwa Adamu, sembe yakuwombora yikaŵa yakukhumbikwa chomene. Chifukwa chakuti Adamu wakapulikira yayi Chiuta, wali kupeleka ku ŵana ŵake matenda, chitima, vyakuŵinya na nyifwa. (Genizesi 2:17; Ŵaroma 8:20) Chiuta wakachita makora kuŵapa chilango cha nyifwa. Chifukwa waŵagowokerenge na kuŵapa kachilango kadoko, mphanyi vikalongora kuti wakulondezga yayi dango lake lakuti: “Malipiro gha kwananga ni nyifwa.” (Ŵaroma 6:23) Nakuti Yehova walekenge kulondezga fundo zake za urunji, mphanyi vinthu vikatimbanizgika chomene pa charu chose.

4, 5. (a) Kasi Satana wakapusikizgira wuli Chiuta, ndipo chifukwa wuli chikaŵa chakwenelera kuti Yehova wazgore mautesi agha? (b) Kasi ni utesi wuli uwo Satana wakapusikizgira ŵateŵeti ŵa Yehova ŵakugomezgeka?

⁴ Nga umo tikasambilira mu Mutu 12, kugaluka uko kukachitika mu munda wa Edeni kukawuska nkhani zinandi. Satana wakayowoya vinthu viheni vyakukhwaskana na zina liwemi la Chiuta. Wakayowoya kuti Yehova ni mutesi ndiposo ni muwusi wa nkhaza uyo wakuleka kupeleka wanangwa ku vilengiwa vyake. (Genizesi 3:1-5) Satana wakawonanga kuti wangatondeska khumbo la Yehova lakuti charu chizure na ŵanthu ŵarunji, nakuti wakayowoyaso kuti Yehova ngwakutondeka. (Genizesi 1:28; Yesaya 55:10, 11) Yehova walekenge kuzgora mautesi agha, mphanyi vilengiwa vyake vinandi vyamahara vili na chigomezgo chichoko mwa iyo pakuŵa muwusi.

⁵ Satana wakapusikizgiraso ŵateŵeti ŵa Yehova ŵakugomezgeka kuti iwo ŵakuteŵetera na vilato viheni nakuti para ŵangakumana na suzgo, palije uyo ŵangaŵa ŵakugomezgeka kwa Chiuta. (Yobu 1:9-11) Nkhani izi zikaŵa zakukhumbikwa chomene kuluska masuzgo agho ŵanthu ŵakukumana nagho. Yehova wakawona kuti ntchakwenelera kuzgora mautesi gha Satana. Kweni kasi Chiuta mphanyi wakamazga wuli nkhani izi kweniso kuponoska ŵanthu?

Chinthu Chakuyana na Sembe Yakuwombora

6. Kasi ni mazgu wuli ghanyake agho ghagwiliskirika ntchito mu Baibolo kulongosora nthowa ya Chiuta yakuponoskera ŵanthu?

⁶ Yehova wakamazga nkhani izi mwalusungu ndiposo mwaurunji; mu nthowa iyo palije munthu uyo wakaghanaghananga. Kweni, nthowa iyi yikaŵa yipusu kweniso yapachanya chomene. Nthowa iyi yikuchemekaso kuti chiwombolero, kuphepiska na kuphemaniska. (Salimo 49:8; Daniyeli 9:24; Ŵagalatiya 3:13; Ŵakolose 1:20; Ŵahebere 2:17) Kweni mazgu agho ghakulongosora makora chomene nkhani yose ni agho wakayowoya Yesu. Iyo wakati: “Mwana wa munthu wakizira kuzakateŵetereka chara, kweni kuteŵetera na kupeleka umoyo wake kuŵa chiwombolero cha ŵanandi.”—Mateyu 20:28.

7, 8. (a) Kasi lizgu lakuti “chiwombolero” likung’anamurachi mu Malemba? (b) Kasi chiwombolero chikukhumbikwira chinthu chakuyana nacho munthowa wuli?

⁷ Kasi mazgu ghakuti chiwombolero ghakung’anamura vichi? Lizgu la Chigiriki ilo lagwiliskirika ntchito likufumira ku verebu ilo likung’anamura “kusutula.” Lizgu ili likagwiliskirikanga ntchito kulongosora ndalama izo zikapelekekanga kuti ŵafwature ŵakayidi awo ŵakakoleka pa nkhondo. Ntheura tingayowoya kuti chiwombolero ni malipiro agho ghakupelekeka kuti ŵawombore chinthu chinyake. Mu Malemba gha Chihebere, lizgu ilo likung’anamura “chiwombolero” (koʹpher) likufumira ku verebu ilo likung’anamura “kubenekelera.” Mwachiyelezgero, Chiuta wakaphalira Nowa kuti wakwenera “kumata” (lizgu ilo likuyana waka na kubenekelera mu Chihebere) chingalaŵa na phura. (Genizesi 6:14) Ichi chikutovwira kupulikiska makora kuti kuwombora kukung’anamuraso kubenekelera zakwananga.—Salimo 65:3.

⁸ Buku la Theological Dictionary of the New Testament likuyowoya kuti lizgu ili (koʹpher) “nyengo zose likung’anamura chinthu chakuyana nacho.” Mwakuyana waka, kuti ŵawombore panji kubenekelera zakwananga, ndalama zakuyana ndendende zikeneranga kupelekeka kuti zibenekelere maubudi ghose agho ghakachitika chifukwa cha kwananga. Lekani dango la Chiuta likaphalira Ŵaisrayeli kuti: “Umoyo pa umoyo, jiso pa jiso, jino pa jino, woko pa woko na lundi pa lundi.”—Dotoronome 19:21.

9. Chifukwa wuli ŵanalume ŵachipulikano ŵakapelekanga sembe za nyama, ndipo Yehova wakaziwonanga wuli sembe izi?

⁹ Kwambira pa Abelu, ŵanalume ŵachipulikano ŵakapelekanga sembe za nyama kwa Chiuta. Sembe izi, zikalongoranga kuti ŵakamanyanga kwananga kwawo na kukhumbikwa kwa kuwomboleka. Iwo ŵakaŵa na chigomezgo mu layizgo la Chiuta la kufwatuka kwizira mu “mphapu” yake. (Genizesi 3:15; 4:1-4; Levitiko 17:11; Ŵahebere 11:4) Yehova wakakondwa chomene na sembe izi ndipo wakaŵa paubwezi uwemi na ŵasopi ŵake aŵa. Kweni sembe za nyama zikaŵa chimanyikwiro waka. Nyama zikabenekelera makora yayi zakwananga za ŵanthu, chifukwa munthu ngwakuzirwa kuluska nyama. (Salimo 8:4-8) Lekani Baibolo likuyowoya kuti: “Vingachitika yayi kuti ndopa za ng’ombe na za mbuzi ziwuskepo zakwananga.” (Ŵahebere 10:1-4) Sembe izi zikimiranga waka sembe yakuwombora iyo yikaŵa munthowa.

‘Sembe Yakuwombora Yakuyana’

10. (a) Kasi sembe yakuwombora yikenera kuti yiyane na vichi, ndipo chifukwa wuli? (b) Chifukwa wuli sembe ya munthu yumoza ndiyo yikakhumbikwanga?

¹⁰ Mpositole Paulosi wakayowoya kuti, “mwa Adamu wose ŵakufwa.” (1 Ŵakorinte 15:22) Ntheura sembe yakuwombora yikakhumbikwiranga munthu wakuyana ndendende na Adamu, munthu murunji. (Ŵaroma 5:14) Palije chilengiwa chilichose icho chikafiska urunji. Ni munthu murunji yekha wakuyana ndendende na Adamu, uyo wandapokeleko chilango cha nyifwa icho chikapelekeka kwa Adamu, ndiyo wangapeleka ‘sembe yakuwombora.’ (1 Timote 2:6) Chikaŵa chakwenelera yayi kuti ŵanthu ŵanandi ŵapelekeke nga ni sembe mwakuti ŵayane na ŵana wose ŵa Adamu. Mpositole Paulosi wakalongosora kuti: “Kwananga kukanjira mu charu na munthu yumoza [Adamu] ndipo nyifwa yikiza chifukwa cha kwananga.” (Ŵaroma 5:12) Ntheura, chifukwa chakuti “nyifwa yikizira mwa munthu yumoza,” Chiuta wakanozga kuti ŵanthu ŵawomboleke kwizira mwa “munthu yumoza.” (1 Ŵakorinte 15:21) Munthowa wuli?

11. (a) Kasi uyo wakapeleka umoyo wake kuŵa sembe yakuwombora ‘wakacheta wuli nyifwa mu malo mwa munthu waliyose’? (b) Chifukwa wuli Adamu na Eva ŵakasanga yayi phindu na sembe yakuwombora? (Wonani mazgu ghamusi.)

¹¹ Yehova wakanozga kuti munthu murunji yumoza wapeleke umoyo wake kuŵa sembe mwakujipeleka. Kuyana na umo lemba la Ŵaroma 6:23 likuyowoyera, “malipiro gha kwananga ni nyifwa.” Yesu wakapeleka umoyo wake kuti wawombore ŵanthu ndipo ‘wakacheta nyifwa mu malo mwa munthu waliyose.’ Mu mazgu ghanyake, tingati wakalipira njombe ya kwananga kwa Adamu. (Ŵahebere 2:9; 2 Ŵakorinte 5:21; 1 Petrosi 2:24) Ivi vikakhwaska chomene malango. Chifukwa chakuti wakamazga chilango cha nyifwa pa ŵana ŵa Adamu ŵakupulikira, sembe ya kuwombora yikawuskapo kwananga na vyakufumapo vyake.a—Ŵaroma 5:16.

12. Longosorani umo ŵanthu ŵanandi ŵakasangira chandulo chifukwa cha kuwezga ngongoli yimoza.

¹² Tingalongosora nthena: Yelezgerani kuti mukukhala mu msumba uwo ŵanthu ŵanandi ŵakugwira ntchito pa fakitare yikuru. Imwe pamoza na ŵanyinu mukupokera ndalama zinandi ndipo mukukhala makora. Ndipo ivi vikuchitika m’paka apo fakitare yikujalika. Kasi ntchivichi chikapangiska kuti fakitare yijalike? Bwana mulara pa fakitare iyo wakibanga ndalama mwakuti fakitare iyo yikaŵa na ngongoli zinandi izo yikatondekanga kuwezga. Paumaliro, ŵamulekeskani ntchito mwamabuchi, ndipo imwe na ŵanyinu mukutondeka kupwelelera makora mbumba zinu. Ŵanalume na ŵawoli ŵawo, kusazgapo ŵana na ŵanthu awo ŵakatorako ngongoli ŵakusuzgika chifukwa cha kwananga uko wachita ni munthu yumoza. Kasi yilipo nthowa yakumazgira suzgo iyi? Enya! Munthu munyake wa chuma wakukhumba kuti wawovwirepo. Iyo wakumanya kuzirwa kwa fakitare iyo. Ndipo wakulengera chitima ŵanthu awo ŵakugwiramo ntchito na mbumba zawo. Kufuma apo, wakunozga vyakuti walipire ngongoli iyo fakitare yikaŵa nayo kuti wayijureso. Kuwezga panji kulipira ngongoli iyi vyapangiska kuti ŵanthu ŵanandi ŵakondwe chomene kusazgapo mbumba za awo ŵakugwira ntchito pa fakitare iyi kweniso awo ŵakatorako ngongoli. Mwakuyana waka, kuwezga ngongoli ya Adamu kukapangiska kuti ŵanthu mamiliyoni ghanandi ŵasange chandulo.

Kasi Ni Njani Wakapeleka Sembe Yakuwombora?

13, 14. (a) Kasi Yehova wakapeleka wuli sembe yakuwombora ŵanthu? (b) Kasi sembe yakuwombora yikapelekeka kwa njani, ndipo chifukwa wuli yikaŵa yakukhumbikwa?

¹³ Ni Yehova pera uyo wangapeleka “Mwana mberere . . . uyo wakuwuskako kwananga kwa charu!” (Yohane 1:29) Kweni Chiuta wakatuma mungelo waliyose yayi kuti wazakaponoske ŵanthu. M’malo mwake, wakatuma munthu uyo wakaŵa wakwenelera kuzgora ivyo Satana wakapusikizgira ŵateŵeti ŵa Yehova. Yehova wakajipeleka chomene kutuma Mwana wake, uyo ‘wakakondwanga’ nayo chomene. (Zintharika 8:30) Mwana wa Chiuta wakajipeleka chomene ndipo “wakajikhutura”na kuvura wunthu wake wakuchanya. (Ŵafilipi 2:7) Ndipo Yehova wakasamuska mwakuzizwiska umoyo na wunthu wa Mwana wake wakuchanya wakwamba kubabika, na kuwuŵika mu nthumbo ya mwanakazi wa Chiyuda uyo wakaŵa wandatengwepo zina lake Mariya. (Luka 1:27, 35) Pakuŵa munthu, wakenera kuzakachemeka na zina lakuti Yesu. Kweni mwakuyana na dango, wakenera kuzakachemeka kuti Adamu wachiŵiri, chifukwa wakaŵa wakuyana ndendende na Adamu. (1 Ŵakorinte 15:45, 47) Ntheura Yesu wakaŵa wakwenelera kujipeleka nga ni sembe yakuwombora ŵanthu ŵakwananga.

¹⁴ Kasi sembe yakuwombora yikapelekeka kwa njani? Lemba la Salimo 49:7 likuyowoya wakudunjika kuti sembe yakuwombora yikapelekeka kwa “Chiuta.” Kweni kasi ni Yehova yayi uyo wakanozga kuti paŵe sembe yakuwombora? Enya, kweni ichi chikupangiska kuti sembe yakuwombora yiŵe yambura kuzirwa yayi, nga para munthu wakusinthiska vinthu kwambura ng’anamuro, panji titi kutora ndalama mu thumba linyake na kuŵika mu thumba linyakeso kwambura chifukwa. Tikwenera kupulikiska makora kuti sembe yakuwombora yikung’anamura kusinthiska vinthu vyakuthupi yayi, kweni ni nkhani yakukhwaskana na malango. Nangauli Yehova wakajikomora chomene pakunozga kuti wapeleke sembe yakuwombora, kweni wakalongora kuti wakulondezga chomene urunji wake.—Genizesi 22:7, 8, 11-13; Ŵahebere 11:17; Yakobe 1:17.

15. Chifukwa wuli chikaŵa chakwenelera kuti Yesu wasuzgike na kufwa?

¹⁵ Mu chaka cha 33 C.E., Yesu Khristu wakajipeleka ndipo wakazomerezga kuti wasuzgike chomene, kusuzgika uko kukapangiska kuti sembe yakuwombora yipelekeke. Wakazomera kukakika pa vifukwa vyautesi, kweruzgika kuti ngwakwananga na kupayikika pa khuni. Kasi chikaŵa chakwenelera nadi kuti Yesu wasuzgike chomene nthena? Enya, chifukwa chakuti nkhani yakukhwaskana na kugomezgeka kwa Chiuta yikeneranga kuti yimare. Kweni chakukondweska ntchakuti Chiuta wakazomerezga yayi kuti Yesu wakomeke na Herode apo wakaŵa bonda. (Mateyu 2:13-18) Apo Yesu wakaŵa mulara, wakazizipizganga vyose ivyo Satana wakamuchitiranga, ndipo wakamanyanga makora chifukwa icho wakasuzgikiranga.b Yesu wakalutilira kuŵa wakugomezgeka, “wambura mulandu, wambura kufipirwa, wakupatulika ku ŵakwananga”nangauli ŵanthu ŵakamuchitiranga nkhaza zinandi chomene. Ivyo wakachita vikulongora kuti ŵanthu wose ŵangalutilira kugomezgeka kwa Chiuta nanga ŵangasangana na masuzgo. (Ŵahebere 7:26) Ntheura, ntchakupulikikwa kuti apo wakakhala pachoko kuti wafwe, Yesu wakachemerezga na mazgu agho ghakalongora kuti wakachita makora vinthu vyose, wakati: “Chafiskika!”—Yohane 19:30.

Kumalizga Ntchito Yake Yakuwombora

16, 17. (a) Kasi Yesu wakalutizga wuli ntchito yake yakuwombora ŵanthu? (b) Chifukwa wuli chikaŵa chakwenelera kuti Yesu “wakawonekere pamaso pa Chiuta chifukwa cha ise”?

¹⁶ Yesu wakaŵa wandamalizge ntchito yake yakuwombora ŵanthu. Pa zuŵa lachitatu pamanyuma pa nyifwa yake, Yehova wakamuwuska ku ŵakufwa. (Milimo 3:15; 10:40) Kwizira mu chakuchitika chambura kuluwika ichi, Yehova wakatumbika Mwana wake chifukwa cha uteŵeti wake wakugomezgeka pera yayi, kweniso wakamupa mwaŵi wakumalizga ntchito yake yakuwombora ŵanthu nga Wasembe Mukuru. (Ŵaroma 1:4; 1 Ŵakorinte 15:3-8) Mpositole Paulosi wakalongosora kuti: “Apo Khristu wakiza pakuŵa wasembe mukuru . . . wakanjira mu malo ghatuŵa na ndopa za mbuzi na tung’ombe twanalume yayi, kweni na ndopa zake. Wakanjira kamoza pera na kutiwombora kwamuyirayira. Chifukwa Khristu wakanjira mu malo ghatuŵa ghakupangika na mawoko yayi, agho ghakukozgana na ghanadi, kweni wakanjira kuchanya kwenecho, kuti sono wakawonekere pamaso pa Chiuta chifukwa cha ise.”—Ŵahebere 9:11, 12, 24.

¹⁷ Chikaŵa chambura machitiko kuti Khristu walute na ndopa zake zeneko kuchanya. (1 Ŵakorinte 15:50) M’malo mwake, wakatora icho ndopa zikimiranga: mtengo wakuzirwa wa kupeleka umoyo wake urunji kuŵa sembe. Apo wakaŵa panthazi pa Chiuta, wakapeleka mtengo wa umoyo wake nga ni sembe yakuwombora kusinthiska na ŵanthu ŵakwananga. Kasi Yehova wakayipokelera sembe iyo? Enya, ndipo ichi chikalongoreka pa Pentekoste mu 33 C.E., apo ŵasambiri ŵakukwana 120 ŵakazuzgika na mzimu utuŵa ku Yerusalemu. (Milimo 2:1-4) Nangauli chakuchitika ichi chikaŵa chakukondweska chomene, kweni sembe yakuwombora pa nyengo iyo yikamba waka kuŵa na vyakufumapo viwemi vyakukhozga.

Vitumbiko vya Sembe Yakuwombora

18, 19. (a) Kasi ni magulu wuli gha ŵanthu agho ghakusanga chandulo chifukwa cha ndopa za Khristu? (b) Kasi ŵa “mzinda ukuru” ŵakusanga vyandulo wuli ivyo ŵakusangwa navyo sono kweniso munthazi chifukwa cha sembe yakuwombora?

¹⁸ Mu kalata iyo wakalembera Ŵakolose, Paulosi wakalongosora kuti kwizira mwa Khristu, Chiuta wakakondwa chomene kuti waphemaniske vinthu vyake vyose na kupanga mtende kwizira mu ndopa za Yesu izo zikathiskika pa khuni la kusuzgikirapo. Paulosi wakalongosoraso kuti kuphemaniska uku kukusazgapo magulu ghaŵiri gha ŵanthu, agho ni “vinthu vya kuchanya na vinthu vya pa charu chapasi.” (Ŵakolose 1:19, 20; Ŵaefeso 1:10) Gulu lakwamba likupangika na Ŵakhristu ŵakukwana 144,000 awo ŵalikupika chilindizga cha kuteŵetera kuchanya nga mbasembe na kuwusa charu chapasi nga ni mathemba pamoza na Yesu Khristu. (Chivumbuzi 5:9, 10; 7:4; 14:1-3) Kwizira mwa iwo, vyandulo vya sembe yakuwombora vizamwamba kuwoneka pachokopachoko ku ŵanthu ŵakugomezgeka kwa vyaka vyakujumpha 1,000.—1 Ŵakorinte 15:24-26; Chivumbuzi 20:6; 21:3, 4.

¹⁹ “Vinthu vya pa charu chapasi” ni ŵanthu awo ŵali na chilindizga cha kuzakakondwa na umoyo uwemi mu Paradiso pa charu chapasi. Lemba la Chivumbuzi 7:9-17 likuŵachema kuti “mzinda ukuru,” ŵanthu awo ŵazamupona pa “suzgo yikuru” iyo yikwiza. Kweni iwo ŵakwenera kulindilira nyengo iyo yayi kuti ŵambe kusangwa na vyandulo vya sembe yakuwombora. Iwo “ŵachapa minjilira yawo na kuyituŵiska mu ndopa za Mwana wa mberere.” Chifukwa chakuti ŵakulongora chipulikano mu sembe yakuwombora, iwo sono ŵakusangwa na vyandulo vyakufuma ku manozgero ghachitemwa agha. Ŵakupimika ŵarunji nga ni mabwezi gha Chiuta. (Yakobe 2:23) Chifukwa cha sembe ya Yesu, iwo ŵakusendelera “ku chitengo cha uyo wali na lusungu lukuru.” (Ŵahebere 4:14-16) Para ŵabuda, iwo ŵakugowokeleka nadi. (Ŵaefeso 1:7) Nangauli iwo mbakwananga kweni ŵakukondwa na njuŵi yiwemi. (Ŵahebere 9:9; 10:22; 1 Petrosi 3:21) Kugowokereka na Chiuta ntchidokoni waka yayi, kweni ni nkhani yanadi! (2 Ŵakorinte 5:19, 20) Mu vyaka 1,000, ŵazamufwatuka “ku wuzga wa kuvunda” ndipo paumaliro ŵazamuŵa “na wanangwa wauchindami wa ŵana ŵa Chiuta.”—Ŵaroma 8:21.

20. Kasi kughanaghanira za sembe yakuwombora kukumukhwaskani wuli?

²⁰ Tikuwonga “Chiuta kwizira mwa Yesu Khristu” chifukwa cha sembe yakuwombora. (Ŵaroma 7:25) Yikuwoneka nga ntchinthu chipusu, kweni njapachanya chomene mwakuti tikuŵa na wofi na kupeleka uchindami kwa Chiuta. (Ŵaroma 11:33) Apo tikughanaghanira za sembe yakuwombora tikuwonga chomene, yikukhwaska mitima yithu, kupangiska kuti nyengo zose tisendelere chomene kwa Chiuta wa urunji. Nga ngwamasalimo, tili na vifukwa vyakupulikikwa makora vya kulumba Yehova, Chiuta uyo “wakutemwa urunji na weruzgi wakunyoloka.”—Salimo 33:5.

1, 2. Kasi pakaŵa pa chakuchitika wuli apo Yesu wakakalipa, ndipo chifukwa wuli?

YESU wakawoneka kuti wakakalipa nadi, ndipo chikaŵa chakwenelera kuti wakalipe. Chingaŵa chipusu yayi kwa imwe kugomezga, chifukwa Yesu wakaŵa munthu wakuzika chomene. (Mateyu 21:5) Iyo wakakwiyanga bweka yayi, chifukwa ukali wake ukaŵa waurunji.a Kweni kasi ntchivichi icho chikamukwiyiska munthu wakutemwa mtende uyu? Chikaŵa chifukwa chakuti ŵanthu ŵakachitanga vinthu vinandi munthowa yambura urunji.

² Yesu wakatemwanga chomene tempile ilo likaŵa ku Yerusalemu. Pa charu chose, ilo lekha ndilo likaŵa malo ghatuŵa gha kusoperako Adada ŵake ŵakuchanya. Ŵayuda ŵakufumira mu vyaru vinyake ŵakendanga mtunda utali kuzakasopa Chiuta pa malo agha. Nanga ŵangaŵa ŵanthu ŵakopa Chiuta awo ŵakaŵa Ŵayuda yayi nawo ŵakizanga, ŵakanjiranga pa luŵaza lwa tempile ilo likaŵa lakwenelera kuti ŵagwiliskirenge ntchito. Kweni kukwambilira kwa uteŵeti wake, Yesu wakafika pa tempile ili ndipo wakasanga kuti pakuchitika vinthu vyaukazuzi chomene. Malo agha ghakawonekanga nga mpha musika waka, ghakamanyikwa yayi kuti ni nyumba yakusoperamo! Ghakazura na ŵanthu ŵamalonda kweniso awo ŵakasinthanga ndalama. Kasi urunji ukaŵa nkhu? Ŵanthu aŵa ŵakatora tempile la Chiuta ili kuŵa malo ghakulyera ŵanthu masuku pa mutu na kuŵabira. Munthowa wuli?—Yohane 2:14.

3, 4. Kasi ni vinthu wuli viheni ivyo vikachitikanga pa nyumba ya Yehova, ndipo Yesu wakachitapo vichi kuti wamazge vinthu ivi?

³ Ŵalongozgi ŵa chisopa ŵakagamura kuti mtundu umoza pera wa ndalama za siliva ndiwo ukwenera kugwiliskirika ntchito pa kusonkha msonkho pa tempile. Ŵalendo ŵakeneranga kusintha ndalama zawo kuti ŵasange mtundu wa ndalama izi. Ntheura ŵanthu awo ŵakasinthanga ndalama ŵakaŵika mathebulu ghawo mukati mwa tempile, kweni kuti ŵasinthe munthu ŵakamutchajanga ndalama zapachanya. Malonda gha kuguliska viŵeto nayo ghakaŵa gha ndalama zinandi chomene. Ŵalendo awo ŵakakhumbanga kupeleka sembe ŵakeneranga kugura nyama ku wamalonda waliyose mu msumba, kweni ŵalara ŵa tempile ŵakakananga viŵeto ivi ŵakati ni vyambura kwenelera. Iwo ŵakazomerezganga vyakupeleka vyekha ivyo ŵakaguranga mu tempile mwenemumo. Chifukwa chakuti ŵanthu ŵakaŵavya kunyake kwakuti ŵakagure vinthu vyakupeleka pa tempile, vikapangiskanga kuti ŵamalonda aŵa ŵaguliskenge vinthu mwakudura chomene.b Uku kukaŵa kukwezga mtengo waka yayi kweni kwiba!

⁴ Yesu wakalekelera yayi nkharo yiheni iyi. Chifukwa tempile yikaŵa nyumba ya Adada ŵake. Lekani wakaposa luswazu lwa chingwe na kufumiska ng’ombe na mberere mu tempile. Pamanyuma wakaluta apo pakaŵa ŵanthu awo ŵakasinthanga ndalama na kugadabura mathebulu ghawo. Ghanaghanirani waka unandi wa ndalama za siliva izo zikawa pasi! Mwaukali wakaphalira ŵanalume wose awo ŵakaguliskanga nkhunda kuti: “Wuskanimo vinthu ivi muno!” (Yohane 2:15, 16) Pakaŵavya na yumoza uyo wakamususka mwanalume wachikanga uyu.

Maji Ghakulondezga Khwawu

5-7. (a) Kasi umoyo uwo Yesu wakaŵa nawo apo wakaŵa kuchanya ukamovwira wuli kuti watemwenge urunji, ndipo tingasambirako vichi ku chiyelezgero chake? (b) Kasi Yesu wakasuska wuli mautesi ghakukhwaskana na muwuso wa Yehova na zina lake?

⁵ Ŵamalonda ŵara ŵakaweraso. Pakati pajumpha vyaka vitatu, Yesu wakayowoyaso na ŵanthu ŵambura kutemwa urunji aŵa, kweni pa nyengo iyi Yesu wakakora mazgu agho ghakayowoyeka na Yehova ghakususka ŵanthu awo ŵakapanga nyumba Yake kuŵa “mphanji ya ŵankhungu.” (Yeremiya 7:11; Mateyu 21:13) Yesu wakati wawona kuti ŵanthu ŵakwibira ŵanyawo ndipo tempile la Chiuta likukazuzgika, iyo wakajipulika nga umo Adada ŵake ŵakajipulikira. Ichi ntchakuzizwiska yayi, chifukwa Yesu wakasambizgika na Adada ŵake ŵa kuchanya kwa vyaka vinandi chomene. Lekani iyo wakatemwanga chomene urunji nga Mbadada ŵake. Wakaŵa chiyelezgero chiwemi kuyana na mazgu ghakuti maji ghakulondezga khwawu. Ntheura usange tikukhumba kuti timanye makora za urunji wa Yehova, tingachita makora kughanaghanirapo za chiyelezgero cha Mwana wake Yesu Khristu.—Yohane 14:9, 10.

⁶ Mwana wa Yehova wakaŵapo apo Satana wakayowoya kuti Yehova Chiuta ni mutesi na kususka kuti Yehova ni muwusi murunji. Uwu ukaŵa utesi wamaseŵera yayi! Mwana uyu wakapulikaso Satana wakuyowoya kuti palije munthu uyo wangateŵetera Yehova mwakujipeleka chifukwa chakuti wakumutemwa. Mautesi ghose agha ghakamupweteka chomene Mwana wakutemwa urunji uyu. Iyo wakwenera kuti wakakondwa chomene apo wakapulika kuti wazamuŵa na chigaŵa chikuru kumazga nkhani zautesi izi. (2 Ŵakorinte 1:20) Kasi wakachita wuli?

⁷ Nga umo tikasambilira mu Mutu 14, Yesu wakapeleka zgoro ilo likazgora mafumbo ghose ghakukhwaskana na ivyo Satana wakayowoya vya kukayikira kugomezgeka kwa vilengiwa vya Yehova. Yesu wakutovwira kumanya umo tingatuŵiskira zina la Yehova ku mautesi ghakupambanapambana agho Satana wakumuyowoyera, kusazgapo utesi wakuti Chiuta ngwakwenelera yayi kuwusa ŵanthu. Nga ni Muteŵeti Mulara wa Yehova, Yesu wakimika urunji wa Chiuta mu chilengiwa chose. (Milimo 5:31) Umoyo wake wa pa charu chapasi nawo ukalongoranga urunji wa Chiuta. Pakuyowoya za iyo Yehova wakati: “Niŵikenge mzimu wane pa iyo, ndipo mitundu wayilongorenge makoraghene uwo mburunji.” (Mateyu 12:18) Kasi Yesu wakafiska wuli mazgu agha?

Yesu Wakalongosora “Ng’anamuro la Urunji”

8-10. (a) Kasi malango gha ŵalongozgi ŵa chisopa cha Chiyuda ghakasuzganga wuli ŵanthu awo ŵakaŵa Ŵayuda yayi na ŵanakazi? (b) Kasi malango agha ghakazgora wuli Sabata la Yehova kuŵa mphingo ku ŵanthu?

⁸ Yesu wakatemwanga Dango la Yehova ndipo wakachitanga vinthu mwakukolerana nalo. Kweni ŵalongozgi ŵa chisopa mu nyengo ya Yesu, ŵakatimbanizganga na kugwiliskira ntchito uheni Dango ili. Yesu wakaŵaphalira kuti: “Soka kwa imwe, ŵalembi na Ŵafarisi, ŵapusikizgi imwe! . . . Mukuzerezga vinthu vyakuzirwa vya Dango, ivyo ni urunji, lusungu, na kugomezgeka.” (Mateyu 23:23) Tikukayika yayi kuti ŵasambizgi ŵa Dango la Chiuta aŵa ŵakalongosoranga makora yayi ‘ng’anamuro la urunji.’ M’malo mwake, iwo ŵakakhumbanga yayi kuti urunji wa Chiuta umanyikwe. Munthowa wuli? Wonani viyelezgero ivi.

⁹ Yehova wakaphalira ŵanthu ŵake kuti ŵaleke kwendezgana na ŵanthu ŵamitundu yambura kusopa Chiuta. (1 Mathemba 11:1, 2) Kweni, ŵalongozgi ŵanyake ŵachisopa ŵakujitemwa ŵakachiskanga ŵanthu kutinkhana na ŵanthu wose awo ŵakaŵa Ŵayuda yayi. Mu buku la Mishnah mukaŵaso dango lakuti: “Mungalekanga yayi ng’ombe zinu pa nyumba yakugonamo ŵalendo awo ŵakaŵa Ŵayuda yayi chifukwa iwo ŵakugona nyama.” Maghanoghano ghakubudika agha ghakaŵa ghambura kwenelera kweniso ghakakolerananga yayi na Dango la Mozesi. (Levitiko 19:34) Malango ghanyake ghakupangika na ŵanthu ghakayuyuranga ŵanakazi. Dango linyake likaŵa lakuti mwanakazi wakwenera kwenda kumanyuma kwa mfumu wake, pamphepete pake yayi. Mwanalume wakazomerezgekanga yayi kuyowoya na mwanakazi pa wumba nanga wangaŵa muwoli wake. Nga umo ŵakachitiranga na ŵazga, mwanakazi wakazomerezgekanga yayi kupeleka ukaboni mu khoti. Pakaŵaso nyengo yinyake ya visopa iyo ŵanalume ŵakawonganga Chiuta chifukwa chakuti iwo ŵakababika ŵanalume.

¹⁰ Ŵalongozgi ŵa chisopa ŵakakandirizganga pasi Dango la Chiuta chifukwa cha malango ghanandi ghakupangika na ŵanthu. Mwachiyelezgero, dango ilo likuyowoya za Sabata likakanizganga kugwira ntchito pa zuŵa ili mwakuti ŵanthu ŵasopenge, ŵapembuzgikenge mwauzimu ndiposo kupumura. Kweni Ŵafarisi ŵakazgora dango ili kuŵa mphingo yizito. Iwo ŵakajisankhira ŵekha ivyo mazgu ghakuti “ntchito” ghangang’anamura. Pakaŵa vinthu 39 ivyo iwo ŵakati para munthu wachita ndikuti wagwira ntchito, vinthu nga kuvuna panji kukoma nyama. Ivi vikawuska mafumbo ghanandi. Usange munthu wakoma nyinda pa Sabata, kasi ndikuti wagwiranga ntchito? Usange munthu wakwenda mu munda wa tirigu ndipo wapulurako pachoko waka na kurya, kasi ndikuti wavunanga? Usange wachizga mulwari, kasi ndikuti wagwira ntchito? Mafumbo nga agha ghakazgolekanga na malango ghambura kusinthika agha.

11, 12. Kasi Yesu wakalongora wuli kuti wakasuska malango gha Ŵafarisi agho ghakaŵa gha mu malemba yayi?

¹¹ Kuyana na umo vinthu vikaŵira, kasi Yesu wakawovwira wuli ŵanthu kupulikiska ng’anamuro la urunji? Kwizira mu ivyo wakasambizganga kweniso umo wakachitiranga vinthu, iyo wakasuska ŵalongozgi ŵa chisopa mwachikanga. Chakwamba, wonani vinyake ivyo wakasambizganga. Iyo wakasuska chomene malango ghanandi agho ghakapangika na ŵanthu, wakati: “Mazgu gha Chiuta mukughazgora ghambura ntchito chifukwa cha maluso ghinu agho mukupeleka ku ŵanthu.”—Mariko 7:13.

¹² Yesu wakasambizga kuti Ŵafarisi ŵakabudiskanga pakuyowoya za dango la Sabata, nakuti iwo ŵakapulikiskanga yayi fundo yeneko ya dango. Wakalongosora kuti, Mesiya, ni “Fumu ya Sabata” ntheura wakaŵa na wanangwa wa kuchizga ŵanthu pa Sabata. (Mateyu 12:8) Kuti wadidimizge fundo yake, iyo wakachizganga ŵanthu pakweru pa Sabata. (Luka 6:7-10) Mulimo uwu ukaŵa waka muzgezge wa kuchizga kwanadi uko kuzamuchitika pa charu chose mu Muwuso wake wa Vyaka 1,000. Vyaka 1,000 ivi vizamuŵa nadi Sabata likuru apo ŵanthu wose ŵakugomezgeka ŵazamupumura ku milimo iyo ŵakagwiranga kwa vyaka vinandi, ndiposo kusuzgika chifukwa cha kwananga na nyifwa.

13. Kasi ni Dango wuli ilo Yesu wakakhazikiska pamanyuma pa uteŵeti wake wa pa charu chapasi, ndipo likapambana wuli na Dango la Mozesi?

¹³ Yesu wakalongosora makora chomene icho urunji ukang’anamuranga, nakuti apo wakamalizganga uteŵeti wa pa charu chapasi, wakakhazikiska dango liphya panji kuti “dango la Khristu.” (Ŵagalatiya 6:2) Mwakupambana na Dango la Mozesi, dango liphya ili likajintha pa fundo za kakhaliro, pa malango ghakulembeka yayi. Ndipouli, likaŵa na malango ghanyake ghakudunjika. Limoza mwa malango agha likuchemeka kuti “dango liphya.” Yesu wakasambizga ŵalondezgi ŵake kuti ŵatemwanenge nga umo iyo wakaŵatemweranga. (Yohane 13:34, 35) Kuyowoya unenesko, chitemwa chakufumira pasi pa mtima chikwenera kuŵa chimanyikwiro cha ŵanthu wose awo ŵakukhala mwakukolerana na “dango la Khristu.”

Chiyelezgero Cheneko cha Urunji

14, 15. Kasi Yesu wakalongora wuli kuti wakamanyanga mphaka ya mazaza ghake, ndipo chifukwa wuli ntchakukondweska?

¹⁴ Yesu wakasambizganga waka za chitemwa yayi, kweni wakachitanga mwakuyana na “dango la Khristu.” Wakalongora chitemwa pa umoyo wake. Wonani nthowa zitatu izo Yesu wakalongolera icho urunji ukung’anamura.

¹⁵ Yakwamba, Yesu wakagega kuchita vinthu vyambura urunji. Panji mukumanya makora chomene kuti vinthu vinandi viheni vikuchitika para ŵanthu ŵambura urunji kweniso ŵakujitemwa ŵakuchita vinthu mwakujumpha mazaza agho ŵali kupika. Yesu wakachita nthena yayi. Zuŵa linyake mwanalume munyake wakafika kwa Yesu, wakati: “Msambizgi, phalirani mukuru wane kuti wanigaŵireko chiharo.” Kasi Yesu wakazgora wuli? Wakazgora kuti: “Wamunthu iwe, ni njani wakanimika kuŵa mweruzgi panji wakugaŵa chiharo chinu?” (Luka 12:13, 14) Kasi ichi ntchakuzizwiska yayi? Yesu wakaŵa na mahara ghakumanyira vinthu, wakaŵaso na mazaza ghakuru agho wakapika na Chiuta kuluska munthu waliyose pa charu chapasi. Kweni wakakhumba yayi kunjilirapo pa nkhani iyi chifukwa chakuti wakapika yayi udindo wakuchita nthena. Yesu ndimo wakuchitira nyengo zose, wakumanya ivyo wakuzomerezgeka kuchita na ivyo wakuzomerezgeka yayi. Wakachitanga nthena nanga mphanyengo iyo wakaŵa kuti wandize pa charu chapasi nga munthu. (Yuda 9) Tasambira nkharo yiwemi iyo Yesu wakaŵa nayo, chifukwa chakuti wakaŵa wakujiyuyura ndipo wakagomezganga Yehova pa kuvumbura icho urunji ukung’anamura.

16, 17. (a) Kasi Yesu wakalongora wuli urunji pa kupharazga makani ghawemi gha Ufumu wa Chiuta? (b) Kasi Yesu wakalongora wuli kuti wakaŵa walusungu pakulongora urunji?

¹⁶ Yachiŵiri, Yesu wakalongora urunji mu nthowa iyo wakapharazgiranga makani ghawemi gha Ufumu wa Chiuta. Wakaŵavya sankho. M’malo mwake, wakayezgayezganga kuti ŵapharazgire ŵanthu wose, kwali mbakavu panji ŵasambazi. Ŵafarisi ŵakakananga ŵanthu ŵakavu panji kuti ŵanthu bweka ndipo ŵakaŵanyozanga na mazgu ghakuti ʽam-ha·ʼaʹrets, panji kuti “ŵanthu ŵapasi.” Mwachikanga Yesu wakachita vinthu kulongora kuti uwu ukaŵa urunji yayi. Apo wakasambizganga makani ghawemi, apo wakaryanga chakurya na ŵanthu ŵanyake, kuŵachizga kweniso kuwuska ŵakufwa, iyo wakakhozgera urunji wa Chiuta uyo wakukhumba kupharazgira “ŵanthu ŵa mitundu yose.”c—1 Timote 2:4.

¹⁷ Yachitatu, Yesu wakaŵa walusungu pakulongora urunji. Wakayezgayezganga chomene kovwira ŵakwananga. (Mateyu 9:11-13) Nyengo zose wakaŵa wakunozgeka kovwira ŵanthu awo ŵakaŵavya nkhongono zakujivikilira. Mwachiyelezgero, Yesu wakakolerana yayi na ŵalongozgi ŵa chisopa kukhozgera kuyuyura ŵanthu awo ŵakaŵa Ŵayuda yayi. Wakaŵawovwira mwalusungu na kusambizga ŵanji, nangauli mulimo wake chomene ukaŵa kovwira ŵanthu Ŵachiyuda. Wakazomera kuchizga mwakuzizwiska wantchito wa mulara wa ŵasilikari wa Ŵaroma, apo wakati: “Palije na yumoza mu Israyeli uyo namusanga na chipulikano chikuru nthena.”—Mateyu 8:5-13.

18, 19. (a) Kasi Yesu wakakhozgera wuli kuti ŵanakazi ŵachindikikenge? (b) Kasi chiyelezgero cha Yesu chikutovwira wuli kumanya kukolerana pakati pa chikanga na urunji?

¹⁸ Yesu wakakhozgera yayi kaghanaghaniro kakubudika ako ŵanthu ŵakaŵa nako kakukhwaskana na ŵanakazi. Iyo wakachitanga mwachikanga icho chikaŵa chakwenelera. Ŵanthu ŵakagomezganga kuti ŵanakazi ŵa Chisamariya ŵakaŵa ŵakufipirwa nga Ŵamitundu. Kweni Yesu wakachedwa yayi kupharazgira mwanakazi wa Chisamariya pa chisimi cha Sukare. Nakuti mwanakazi uyu ndiyo Yesu wakamuvumbulira kakwamba kuti iyo wakaŵa Mesiya. (Yohane 4:6, 25, 26) Ŵafarisi ŵakayowoyanga kuti ŵanakazi ŵakwenera yayi kusambizgika Dango la Chiuta, kweni Yesu wakamalira nyengo yinandi na nkhongono kusambizga ŵanakazi. (Luka 10:38-42) Mwakuyana na mdauko, ŵanakazi ŵakaŵagomezganga yayi kuti ŵangapeleka ukaboni wakugomezgeka, kweni Yesu wakachindika ŵanakazi ŵanyake ndipo wakaŵapa mwaŵi wapadera wakuti ŵaŵe ŵanthu ŵakwamba kumuwona wati wawukiskika. Wakaŵaphaliraso kuti ŵakaphalire ŵasambiri ŵake ŵanalume za chakuchitika chakuzirwa chomene ichi.—Mateyu 28:1-10.

¹⁹ Yesu wakayimanyiska makora mitundu icho urunji ukang’anamuranga. Nyengo zinandi wakachitanga nthena ndipo wakaŵikanga umoyo wake pangozi. Chiyelezgero cha Yesu chikutovwira ise kumanya kuti kukhozgera urunji kukhumbikwira chikanga. Ntchakwenelera nadi kuti Yesu wakachemeka “nkhalamu ya fuko la Yuda.” (Chivumbuzi 5:5) Kumbukani kuti nkhalamu yikwimira chikanga pakulongora urunji. Sonosono apa, Yesu wazamwimika urunji ukuru. Iyo ‘wazamwimika urunji pa charu chose chapasi.’—Yesaya 42:4.

Mesiya ‘Wimika Urunji mu Charu’

20, 21. Mu nyengo yithu yino, kasi Themba la Ufumu wa Chiuta lalutiska wuli panthazi urunji pa charu chose kweniso mu mpingo wa Chikhristu?

²⁰ Kufuma apo wakaŵira Themba la Ufumu wa Chiuta mu 1914, Yesu wakukhozgera urunji mu charu. Munthowa wuli? Wakuwoneseska kuti uchimi wake uwo ukusangika pa lemba la Mateyu 24:14 ukufiskika. Ŵalondezgi ŵa Yesu pa charu chapasi ŵasambizga ŵanthu mu vyaru vyose unenesko wa Ufumu wa Yehova. Nga ni Yesu, iwo ŵakupharazga kwambura sankho ndiposo mwaurunji. Ŵakuyezgayezga kuti munthu waliyose kwali ni mwana, mulara, musambazi panji mukavu, mwanalume panji mwanakazi, waŵe na mwaŵi wakumanya Yehova, Chiuta waurunji.

²¹ Yesu wakulutiska panthazi urunji mu mpingo wa Chikhristu, uwo iyo ni Mutu wake. Nga ni umo vikayowoyekera, iyo wakupeleka “vyawanangwa mu ŵanthu,” awo mbalara ŵa Chikhristu ŵakugomezgeka ndipo ŵakulongozga mu mpingo. (Ŵaefeso 4:8-12) Para ŵakuliska mberere zakuzirwa za Chiuta, ŵanalume aŵa ŵakulondezga chiyelezgero cha Yesu Khristu pa kulutiska panthazi urunji. Nyengo zose ŵakukumbukira kuti Yesu wakukhumba kuti mberere zake zipwelelerekenge mwaurunji, mwambura kughanaghanirako za udindo, kumanyikwa, panji usambazi wa munthu.

22. Kasi Yehova wakuwona wuli mikhaliro yiheni iyo yazura mu charu mazuŵa ghano, ndipo kasi watuma Mwana wake kuti wachite vichi na mikhaliro iyi?

²² Munthazi umu, Yesu wazamwimika urunji pa charu chapasi mu nthowa yapadera chomene. Kuchita vinthu vyambura urunji kwazura mu charu chakutimbanizgika ichi. Mwana waliyose uyo wakufwa na njara ntchifukwa chakuti mu charu mulije urunji. Ivi ni vyaunenesko para tingaghanaghanira za unandi wa ndalama na nyengo ivyo vikugwiliskirika ntchito kupanga vilwero vya nkhondo kweniso ŵanthu awo ŵakutemwa vyakusanguluska. Ŵanthu mamiliyoni ghanandi awo ŵakufwa chaka chilichose ntchimoza mwa vinthu vinandi vyambura urunji ivyo vikuchitika nakuti vyose ivi vikuwuska ukali wa Yehova uwo wakuwulongora mwaurunji. Ntheura iyo watuma Mwana wake kurwa nkhondo yaurunji kwimikana na charu ichi ndiposo kumazga vinthu vyambura urunji kwamuyirayira.—Chivumbuzi 16:14, 16; 19:11-15.

23. Pamanyuma pa Aramagedoni, kasi Yesu wazamukhozgera wuli urunji kwamuyirayira swii?

²³ Urunji wa Yehova ukusazgapo vinandi kuluska kuparanya waka ŵanthu ŵaheni. Iyo wasankha Mwana wake kuwusa nga ni “Karonga wa mtende.” Pamanyuma pa nkhondo ya Aramagedoni, Yesu wazamukhazikiska mtende pa charu chose chapasi, ndipo wazamweruzga “mu urunji.” (Yesaya 9:6, 7) Wazamumazga vinthu viheni vyose ivyo vikupangiska masuzgo mu charu chapasi. Iyo wazamukhozgera urunji wa Yehova mwakugomezgeka kwamuyirayira swii. Ntchakuzirwa chomene kuti sono tiyezgeyezgenge kulondezga urunji wa Yehova. Tiyeni tiwone umo tingachitira nthena.

1-3. (a) Chifukwa wuli tikwenera kuchitira Yehova chinthu chinyake? (b) Kasi Muponoski withu wachitemwa wakukhumba vichi kwa ise?

GHANAGHANIRANI kuti muli mukati mwa sitima iyo yikubira. Apo imwe mukughanaghana kuti mbwenu kwamara muponenge yayi, munthu munyake wakwiza na kumuwuskanimo kuluta namwe pa malo ghawemi. Mtima winu ukukhara pasi ndipo uyo wamuponoskani wakumutolerani kutali na malo gha ngozi na kumuphalirani kuti: “Sono mwapona”! Kasi mungaghanaghana vya kumuchitira chinthu chinyake yayi munthu uyo wamuponoskani? Tikukayika yayi, chifukwa munthu uyu wathaska umoyo winu.

² Ivi vikuyana waka na ivyo Yehova wali kutichitira. Nase tikwenera kumuchitira chinthu chinyake. Nakuti iyo wali kupeleka sembe yakuwombora, iyo yikupangiska kuti tiponoskeke ku kwananga na nyifwa. Tikujipulika kuti ndise ŵakuvikilirika kumanya kuti chikuru tili na chipulikano mu sembe yakuzirwa iyi, zakwananga zithu zikugowokereka, ndipo tikugomezga na mtima wose kuti tizamusanga umoyo wamuyirayira munthazi. (1 Yohane 1:7; 4:9) Nga umo tikawonera mu Mutu 14, sembe yakuwombora ni nthowa yikuru iyo Yehova walongolera chitemwa na urunji. Kweni kasi ise tikwenera kuchitapo vichi?

³ Ntchamahara chomene kuti tighanaghanirenge ivyo Muponoski withu wachitemwa wakukhumba kwa ise. Kwizira mwa ntchimi Mika, Yehova wakati: “Iwe wamunthu, wakakuphalira icho ntchiwemi. Kasi Yehova wakukhumbachi kwa iwe? Wakukhumba kuchita urunji pera na kuŵa wakugomezgeka, na kwenda mwakujiyuyura na Chiuta wako!” (Mika 6:8) Mungawona kuti chimoza mwa vinthu ivyo Yehova wakukhumba kwa ise ‘nkhuchita urunji.’ Kasi tingachita wuli urunji?

Kulondezga “Urunji Wenecho”

4. Kasi tikumanya wuli kuti Yehova wakukhumba kuti ise tilondezgenge fundo zake za zaurunji?

⁴ Yehova wakukhumba kuti ise tilondezgenge fundo zake na kupambaniska pakati pa chiwemi na chiheni. Pakuti fundo zake ni zaurunji kweniso zakunyoloka, para tikuchita vinthu kuyana na fundo zake izi ndikuti tikulondezga urunji na kunyoloka. Lemba la Yesaya 1:17 likuti: “Sambirani kuchita viwemi, penjani urunji. Mazgu gha Chiuta ghakutichiska kuti ‘tipenjenge urunji.’ (Zefaniya 2:3) Ghakutipemphaso kuti tivware “wunthu uphya uwo ukalengeka mwakuyana na khumbo la Chiuta, mu urunji wenecho.” (Ŵaefeso 4:24) Urunji ukukolerana yayi na nkhaza, ukazuzi na uzaghali, chifukwa vinthu ivi vikufipiska chinthu icho ntchakupatulika.—Salimo 11:5; Ŵaefeso 5:3-5.

5, 6. (a) Chifukwa wuli ntchakusuzga yayi kulondezga fundo za Yehova? (b) Kasi Baibolo likulongora wuli kuti kulondezga urunji ni mulimo uwo tikwenera kuchita nyengo zose?

⁵ Kasi ntchakusuzga nthena kuti tilondezgenge fundo za urunji za Yehova? Yayi. Munthu uyo wakutemwa Yehova wakuwona kuti ivyo iyo wakukhumba ni vyakusuzga yayi. Chifukwa chakuti tikumutemwa Chiuta withu, tikukhumba kuchita vinthu ivyo vikumukondweska. (1 Yohane 5:3) Kumbukani kuti Yehova “wakutemwa milimo yaurunji.” (Salimo 11:7) Usange tikukhumba nadi kulondezga urunji wa Chiuta, tikwenera kutemwa ivyo Yehova wakutemwa na kutinkha ivyo wakutinkha.—Salimo 97:10.

⁶ Ntchipusu yayi kuti ŵanthu ŵambura kufikapo ŵalondezge urunji. Tikwenera kuvura wunthu wakale na maluso ghake ghaheni na kuvwara wunthu uphya. Baibolo likuyowoya kuti wunthu wa munthu ‘ukuŵa uphya’ para wamanya makora vinthu. (Ŵakolose 3:9, 10) Mazgu ghakuti “kuŵa ŵaphya” ghakulongora kuti, kuvwara wunthu uphya ni mulimo uwo ukuchitika nyengo zose, mulimo uwo ukukhumbikwira kufwilirapo chomene. Nanga tingayezgayezga wuli kuchita icho ntchakunyoloka, kweni nyengo zinyake tingabuda mu kaghanaghaniro, kayowoyero kweniso mu vyakuchita chifukwa tili kubabika ŵakwananga.—Ŵaroma 7:14-20; Yakobe 3:2.

7. Kasi tikwenera kuviwona wuli vinthu ivyo vikutiwezgera kumanyuma apo tikuyezgayezga kulondezga urunji?

⁷ Kasi tikwenera kuviwona wuli vinthu ivyo vikutiwezgera kumanyuma apo tikuyezgayezga kulondezga urunji? Mbunenesko nadi kuti tikwenera yayi kupepura kwananga. Kweni pa nyengo yimoza pera, tikwenera yayi kuthera, na kughanaghana kuti vinthu ivyo tikutondeka kuchita vikutipangiska kuŵa ŵambura kwenelera kuteŵetera Yehova. Yehova withu walusungu wali kunozga kuti para talapa na mtima wose tingaŵaso pa ubwezi na iyo. Ghanaghanirani mazgu ghakukhozga agho mpositole Yohane wakalemba, wakati: “Nkhumulemberani vinthu ivi kuti muleke kunanga.” Ndipo wakasazgirapo kuti: “Kweni usange munyake wananga [chifukwa chakuti ndise ŵambura kufikapo], tili na movwiri kwa Adada, Yesu Khristu, uyo ni murunji.” (1 Yohane 2:1) Enya, Yehova wali kupeleka sembe yakuwombora ya Yesu kuti timuteŵeterenge mwakuzomerezgeka nangauli ndise ŵakwananga. Kasi ichi chikwenera yayi kutichiska kuchita ivyo tingakwaniska kuti tikondweske Yehova?

Makani Ghawemi na Urunji wa Chiuta

8, 9. Kasi kupharazgika kwa makani ghawemi kukulongora wuli urunji wa Yehova?

⁸ Ise tingachita na kulondezga urunji wa Chiuta para tikupharazga makani ghawemi gha Ufumu wa Chiuta. Kasi pali kukolerana wuli pakati pa urunji wa Yehova na makani ghawemi?

⁹ Yehova waparanyenge yayi charu chiheni ichi pambere chenjezgo lindapelekeke. Mu uchimi wake wakuyowoya za vinthu ivyo vizamuchitika mu nyengo yaumaliro, Yesu wakati: “Makani ghawemi ghakwenera kupharazgika dankha mu mitundu yose.” (Mariko 13:10; Mateyu 24:3) Mazgu ghakuti “dankha” ghakung’anamura kuti vinthu vinyake vizamuchitika pamanyuma pa mulimo wakupharazga. Vinthu ivi vikusazgapo suzgo yikuru iyo yikayowoyekerathu, iyo yikung’anamura kuparanyika kwa ŵaheni na kujura nthowa ya charu chiphya cha urunji. (Mateyu 24:14, 21, 22) Kuyowoya unenesko, palije munthu uyo wangayowoya kuti Yehova wandaŵachitire urunji ŵanthu ŵaheni. Iyo wakuŵapa mwaŵi ŵanthu ŵaheni kuti ŵasinthe nthowa zawo mwakuti ŵazakapone pharanyiko.—Yona 3:1-10.

10, 11. Kasi tikulongora wuli urunji wa Chiuta para tikupharazga makani ghawemi?

¹⁰ Kasi tikulongora wuli urunji wa Chiuta para tikupharazga makani ghawemi? Chakwamba, ntchakwenelera kuchita ivyo tingafiska kovwira ŵanji kuti ŵazakaponoskeke. Ghanaghaniraniso za chiyelezgero icho ŵanthu ŵaponoskeka mu sitima iyo yikubira. Para imwe muli ŵakuvikilirika mu boti linyake, mungakhumbisiska kuti movwire ŵanji awo ŵachali mu maji. Mwakuyana waka, tili na mulimo wa kovwira awo ŵachali mu “maji” gha charu chiheni ichi. Mbunenesko nadi kuti ŵanthu ŵanandi ŵakukana uthenga withu. Kweni para Yehova wachali kulutilira kuzizipizga, tili na udindo wa kuŵapa mwaŵi ‘wa kung’anamuka’ kuti ŵazakaponoskeke.—2 Petrosi 3:9.

¹¹ Para tikupharazga makani ghawemi ku wose awo tikukumana nawo, tikulongora urunji mu nthowa yinyake yakuzirwa: Tikulongora kuti tilije sankho. Kumbukani kuti “Chiuta wakutemwera yayi. Kweni wakupokelera munthu wa mtundu uliwose uyo wakumopa na kuchita urunji.” (Milimo 10:34, 35) Usange tikukhumba kulondezga urunji wake, tikwenera yayi kutemwera panji kuti kuŵa na sankho. M’malo mwake, tikwenera kuphalira ŵanji makani ghawemi kwambura kupwelelerako kanthu za fuko lawo, mtundu, ŵakavu panji ŵasambazi. Para tikuchita nthena, tikupeleka mwaŵi ku wose awo ŵategherezgenge kuti ŵachitepo kanthu.—Ŵaroma 10:11-13.

Umo Tikuchitira Vinthu na Ŵanji

12, 13. (a) Chifukwa wuli tikwenera yayi kuchimbilira kweruzga ŵanyithu? (b) Kasi ulongozgi wa Yesu wakuti ‘lekani kweruzga’ na ‘lekani kususka’ ukung’anamurachi? (Wonani mazgu ghamusi.)

¹² Tingachitaso urunji para tikuchita vinthu na ŵanyithu kuyana na umo Yehova wakuchitira na ise. Ntchipusu chomene kweruzga ŵanji, kususka ivyo ŵakutondeka na kukayikira vilato vyawo. Kweni kasi ni njani uyo wangatemwa kuti Yehova wasandenge waka ivyo tikubuda na kuteruzga kwambura lusungu? Ndimo Yehova wakuchitira na ise yayi. Wamasalimo wakati: “Imwe Ya, muŵenge kuti mukuŵanika maubudi, kasi ni njani wangima, A Yehova?” (Salimo 130:3) Kasi tikuwonga yayi kuti Chiuta withu murunji kweniso walusungu wakuŵika waka maghanoghano ghake pa ivyo tikuchita makora m’malo mwa ivyo tikubuda? (Salimo 103:8-10) Kasi ise tikwenera kuchita wuli na ŵanyithu?

¹³ Usange tingapulikiska kuti Yehova wakulongora urunji wake mwalusungu, tichimbilirenge yayi kweruzga ŵanji pa nkhani izo zikuleka kutikhwaska panji pa nkhani zichokozichoko. Pa Upharazgi wake wa pa Phiri, Yesu wakachenjezga kuti: “Lekani kweruzga kuti muleke kweruzgika.” (Mateyu 7:1) Kuyana na ivyo wakalemba Luka, Yesu wakasazgirapo kuti: “Lekani kususka, ndipo muzamususkika chara.”a (Luka 6:37) Yesu wakalongora kuti wakamanyanga kuti ŵanthu ŵambura urunji ŵali na chizgoŵi cha kweruzga ŵanji. Ntheura waliyose uyo wakaŵa mutegherezgi wa Yesu ndipo wakaŵa na chizgoŵi cha kweruzga ŵanji wakeneranga kuleka.

14. Chifukwa wuli tikwenera ‘kuleka kweruzga’ ŵanji?

¹⁴ Chifukwa wuli tikwenera ‘kuleka kweruzga’ ŵanji? Chifukwa chimoza ntchakuti mazaza ghithu ghali na mphaka. Mpositole Yakobe wakutikumbuska kuti: “Pali yumoza pera uyo wakupeleka dango na kweruzga,” uyo ni Yehova. Ntheura Yakobe wakafumba mwakudunjika kuti: “ndiwe njani kuti weruzgenge munyako?” (Yakobe 4:12; Ŵaroma 14:1-4) Kweniso, chifukwa chakuti ndise ŵanthu ŵambura urunji tingeruzga makora yayi. Pali vinthu vinandi ivyo vingatipangiska kuwona ŵanyithu mwakubudika, nga sankho, kukwiya chifukwa cha kughanaghana kuti ŵatichitira vinthu mwambura urunji, sanji na kujiwona kuti ndise ŵarunji. Paliso vinthu vinyake ivyo tingatondeka kuchita makora, ndipo kumanya fundo iyi kungatovwira kugega kusangira ŵanyithu vifukwa. Ise tingamanya yayi ivyo vili mu mtima wa munthu; panji kumanya vinthu vyose ivyo munthu wakukumana navyo. Ipo kasi ndise njani kuti tikayikire vilato ivyo ŵasopi ŵanyithu ŵali navyo panji kususka kuyezgayezga kwawo pakuteŵetera Chiuta? Kasi chingaŵa chiwemi yayi kuyezga Yehova na kuwonamo waka viwemi mwa ŵabali na ŵadumbu ŵithu m’malo mwa kuŵika maghanoghano ghithu pa ivyo ŵakutondeka?

15. Kasi ŵateŵeti ŵa Chiuta ŵakwenera yayi kuyowoya na kuchita vichi, ndipo chifukwa wuli?

¹⁵ Wuli pakuyowoya za ŵanthu ŵa mu mbumba yithu? Chachitima ntchakuti mazuŵa ghano, vyeruzgo vinyake vya nkhaza chomene vikuchitika pa malo apo pakwenera kuŵa mtende nga pa mbumba. Ntchachilendo yayi kupulika za ŵafumu na ŵawoli ŵankhaza, panji ŵapapi awo ŵakusuzga ŵanthu ŵa pa mbumba yawo na mazgu panji kuŵatimba. Kweni ŵasopi ŵa Chiuta ŵakwenera yayi kuyowoya mazgu ghakupweteka, ghakunyoza, panji kuchitira ŵanji nkhaza. (Ŵaefeso 4:29, 31; 5:33; 6:4) Ulongozgi wa Yesu wakuti “lekani kweruzga” na “lekani kususka” ukugwira ntchito na pa nyumba wuwo. Kumbukani kuti kuchita urunji vikusazgapo kuchita vinthu na ŵanyithu nga umo Yehova wakuchitira na ise. Ndipo Chiuta withu wakuchita nase mwaukali panji mwankhaza yayi. M’malo mwake, iyo “ngwachitemwa chomene” kwa awo ŵakumutemwa. (Yakobe 5:11) Ichi ntchiyelezgero chiwemi chomene kwa ise!

Ŵalara Ŵakuteŵetera “mu Urunji”

16, 17. (a) Kasi Yehova wakukhazga vichi ku ŵalara? (b) Kasi ntchivichi icho chikwenera kuchitika para munthu wakwananga wakutondeka kulongora kuti walapa nadi, ndipo chifukwa wuli?

¹⁶ Waliyose wa ise wali na udindo wa kuchita urunji, kweni ŵalara mu mpingo Wachikhristu ndiwo ŵali na udindo ukuru pa nkhani iyi. Wonani umo Yesaya wakalongosolera za “ŵakaronga” panji kuti ŵalara. Iyo wakati: “Wonani, themba liwusenge mu urunji, ndipo ŵakaronga ŵawusenge mwakunyoloka.” (Yesaya 32:1) Enya, Yehova wakukhumba kuti ŵalara ŵateŵeterenge mu urunji. Kasi iwo ŵangachita wuli nthena?

¹⁷ Ŵanalume ŵauzimu aŵa ŵakumanya makora kuti urunji ukukhumbikwira kuti mpingo uŵe utuŵa. Nyengo zinyake, ŵalara ŵakwenera kweruzga milandu para munthu wachita kwananga kukuru. Apo ŵakuchita nthena, iwo ŵakukumbuka kuti urunji wa Chiuta ukupenjerezga nthowa za kulongolera lusungu usange mphakwenelera. Ntheura ŵakuyezgayezga kovwira munthu uyo wananga kuti walape. Kweni wuli usange munthu wakutondeka kulongora kuti walapa nadi nangauli ŵayezgayezga kuti ŵamovwire? Mazgu gha Yehova ghakuyowoya kuti ŵalara ŵakwenera kuchitapo kanthu, ghakuti: “Mufumiskanimo munthu muheni uyo mukati mwinu.” Ichi chikung’anamura kumusezga mu mpingo. Nakuti izi ni nkhaza yayi, kweni mburunji. (1 Ŵakorinte 5:11-13; 2 Yohane 9-11) Ŵalara ŵakukondwa yayi kuchita nthena, kweni ŵakumanya kuti ntchakwenelera kuti ŵavikilire mpingo mwakuti uleke kufipirwa. Nanga vingaŵa nthena, iwo ŵakuŵa na chilindizga chakuti zuŵa linyake uyo wakananga wazamumanya kwananga kwake na kuweleraso mu mpingo.—Luka 15:17, 18.

18. Kasi ŵalara ŵakukumbukira vichi para ŵakupeleka ulongozgi wakufuma mu Baibolo?

¹⁸ Kuteŵetera mu urunji kukusazgaposo kupeleka ulongozgi wakufumira mu Baibolo apo mphakwenelera. Mbunenesko kuti ŵalara ŵakupenjerezga vifukwa mu ŵanji yayi. Panji kupenjerezga mpata kuti ŵapeleke ulongozgi. Nyengo zinyake mubali panji mudumbu ‘wangapuluka kwambura kumanya.’ Kweni usange ŵalara ŵangamanya kuti urunji wa Chiuta ngwankhaza yayi kweniso kuti ukughanaghanira ŵanji vingaŵawovwira “kumovwira munthu wanthena na mzimu wakuzika.” (Ŵagalatiya 6:1) Ntheura ŵalara ŵakwenera yayi kukalipira munthu uyo wananga panji kuyowoya nayo mwankhaza. M’malo mwake ulongozgi uwo ŵangapeleka mwachitemwa ndiwo ungakhozga munthu uyo wakuwupokera. Para ŵakupeleka ntchenyo mwakudunjika na kuphalira munthu uyo wananga vyakufumapo vya ivyo wachita, ŵalara ŵakwenera kukumbuka kuti musopi munyawo uyo wananga ni mberere ya mskambo wa Yehova.b (Luka 15:7) Para ntchenyo panji ulongozgi ukupelekeka chifukwa cha chitemwa kweniso mwachitemwa, mbwenu uwezgenge nadi munthu uyo wananga.

19. Kasi ni vyakusankha wuli ivyo ŵalara ŵakwenera kupanga, ndipo kasi ŵakwenera kulondezga ulongozgi wuli pakupanga vyakusankha ivi?

¹⁹ Nyengo zinandi ŵalara ŵakwenera kupanga vyakusankha ivyo vikukhwaska ŵasopi ŵanyawo. Mwachiyelezgero, nyengo zinyake ŵalara ŵakukumana kuti ŵawone usange pali ŵabali ŵanyake mu mpingo awo mbakwenelera kuŵa ŵalara panji ŵateŵeti ŵakovwira. Ŵalara ŵakumanya kukhumbikwa kwa kuŵa ŵambura kutemwera. Iwo ŵakulondezga ivyo Mazgu gha Chiuta ghakuyowoya pakupanga vyakusankha ivi, ŵakwendera maghanoghano ghawo yayi. Ntheura ŵakuchita “kwambura kutemwera panji sankho.”—1 Timote 5:21.

20, 21. (a) Kasi ŵalara ŵakuyezgayezga kuchita vichi, ndipo chifukwa wuli? (b) Kasi ŵalara ŵangachita wuli kuti ŵawovwire awo “ŵakusuzgika maghanoghano”?

²⁰ Ŵalara ŵakulongora urunji wa Chiuta mu nthowa zinyakeso. Pamanyuma pakuyowoya kuti ŵalara ŵazamuteŵetera “mwakunyoloka,” Yesaya wakayowoyaso kuti: “Waliyose waŵenge nga ni malo ghakubisamamo mphepo, malo ghakujoŵamo chivula, nga nthumilonga twa maji mu charu chambura maji, nga ni mfwiri wa jalawe likuru mu charu chakomira.” (Yesaya 32:1, 2) Ntheura, ŵalara ŵakuyezgayezga kupembuzga na kusanguluska ŵasopi ŵanyawo.

²¹ Mazuŵa ghano, chifukwa cha masuzgo ghanandi agho ŵakukumana nagho, ŵanthu ŵanandi ŵakukhumbikwira kukhozgeka. Ŵalara, kasi mungachita wuli kuti movwire “awo ŵakusuzgika maghanoghano”? (1 Ŵatesalonika 5:14) Ŵategherezgani mwalusungu. (Yakobe 1:19) Iwo ŵangatemwa kuyowoya vinthu ivyo ŵakusuzgika navyo mu mtima wawo na munthu uyo ŵakumugomezga. (Zintharika 12:25) Ŵasimikizgirani kuti mbakukhumbikwa, mbakuzirwa ndiposo mbakutemweka na Yehova kweniso na ŵabali na ŵadumbu. (1 Petrosi 1:22; 5:6, 7) Nakuti mungalomba nawo pamoza panji kuŵalombera. Kupulika lurombo lwa kufumira pasi pa mtima lwa mulara uyo wakuŵalombera kungaŵapembuzga chomene. (Yakobe 5:14, 15) Chiuta waurunji wawonenge kuyezgayezga kwinu para mukovwira ŵakusuzgika maghanoghano.

22. Kasi tingalondezga wuli urunji wa Yehova, ndipo paŵenge uwemi wuli?

²² Tikusendelera kwa Yehova para tikulondezga urunji wake! Para tikulondezga fundo zake za urunji, para tikuphalira ŵanji makani ghawemi na para tikuŵika maghanoghano ghithu pa vinthu viwemi ivyo ŵanji ŵakuchita m’malo ivyo ŵakubudiska, ndikuti tikulongora urunji wa Chiuta. Ŵalara, para mukuvikilira utuŵa wa mpingo, para mukupeleka ulongozgi wa mu Malemba, para mukupanga vyakusankha mwambura kutemwera na para mukukhozga awo ŵali ŵakusuzgika maghanoghano, ndikuti mukulongora urunji wa Chiuta. Yehova wakukondwa chomene para wakulaŵiska pasi kufuma kuchanya na kuwona kuti ŵanthu ŵake ŵakuyezgayezga kuchita ivyo ŵangafiska kuti ‘ŵachite urunji’ pakwenda na Chiuta wawo!