Ne a Muna a te Tusi Tapu e Uiga ki te Atua mo Iesu?

KAFAI e fai‵tau a tino ki te Tusi Tapu mai i te kamataga ki te fakaotiga, kae e se iloa ne latou te akoakoga o te Tolutasi, e mata, ka oko atu latou ki se vaegā manatu penā i a latou eiloa? E se mafai lele eiloa.

E maina ‵lei te tino telā e faitau faka‵lei ki ei me i te Atua, ko ia fua e tokotasi telā e Malosi Katoatoa, ko te Mafuaga-o-mea katoa, kae e tu kese a ia mai i nisi tino katoa, kae ko Iesu se tino foki e tu ‵kese, se tino ne faite, telā e nofo mai lalo i te Atua, e aofia foki i ei tena olaga a koi tuai o vau a ia ki te lalolagi nei.

E Tokotasi te Atua​—⁠Kae e se Tokotolu

A TE akoakoga i te Tusi Tapu me e tokotasi eiloa te Atua e taku sāle pelā me ko te monotheism (e tokotasi te Atua). Kae ne fakaasi mai ne te polofesa o tala mua o ekalesia, ko L. L. Paine me i te tinā akoakoga o te monotheism e se mafai o talia i ei se Tolutasi, penei: “E tokotasi fua te Atua i te Feagaiga Mua. A te Atua se tino io me se pelesona e tokotasi fua. A te manatu me e maua te tolutasi i konā . . . e seai lele eiloa sena fakavae tonu.”

E mata, ne ‵fuli te tapuakiga ki te Atua tokotasi i te taimi ne vau ei a Iesu ki te lalolagi? Ne tali mai a Paine penei: “I te feitu tenā e seai eiloa se ‵kese i te Feagaiga Mua mo te [Feagaiga] Fou. Ne tumau eiloa te tapuakiga ki te Atua e tokotasi. A Iesu se Iutaia, kae ne akoakogina foki a ia ne ana mātua Iutaia ki tusitusiga i loto i te Feagaiga Mua. Ana akoakoga ne tinā mea faka-Iutaia; e tonu, se tala ‵lei fou, kae e se se akoakoga fou e uiga ki te Atua. . . . Kae ne talia foki ne ia pelā mo tena talitonuga totino a te tusi siki lauiloa telā ne fakaaogā ne tino kolā ne tali‵tonu fua ki te Atua e tokotasi, penei: ‘Fakalogo mai, e tino Isalaelu, te Aliki te ‵tou Atua se Atua e tokotasi fua.’”

E maua a pati konā i te Teutelonome 6:⁠4. E penei te faitauga ki pati konā i te Tusi Tapu a te Lotu Katolika ko te New Jerusalem Bible (NJB): “Faka‵logo mai e tino Isalaelu: A Iāuē te ‵tou Atua ko te Atua e tokotasi fua, ko ia fua ko Iāuē.”a I te ‵tuga o pati i te fuaiupu tenā, e seai eiloa se isi pati aka foki e fakauiga pelā me e tokouke a tino, kae na ko te pati fua e “tokotasi.”

Ne seki fakaasi mai foki ne te apositolo Kelisiano ko Paulo me e isi se ‵fuliga ki te tulaga o te Atua, kae ko oti ne nofo a Iesu i te lalolagi nei. Ana muna: “E tokotasi eiloa te Atua.”​—⁠Kalatia 3:20; ke onoono foki ki te 1 Kolinito 8:​4-6.

I te fia afe o taimi i te Tusi Tapu kātoa, e faipati sāle mai i ei e uiga ki te Atua pelā me se tino io me se pelesona e tokotasi. Kafai e faipati mai a ia, e faipati mai eiloa a ia pelā me se tino e tokotasi kae e seai ne ana vaega kese‵kese. E kātoa eiloa te ma‵nino o pati a te Tusi Tapu i te feitu tenā. E pelā mo muna a te Atua: “Ko au ko Ieova. Tenā eiloa toku igoa; kae ka se avatu ne au toku ‵malu ki se isi tino.” (Isaia 42:⁠8) “Ko au ko Iāuē te otou Atua . . . E se ‵tau o isi ne otou Atua kae na ko au fua.” (I ā matou a mataimanu ‵kese.)​—⁠Esoto 20:​2, 3, JB.

Kaia ne fai‵pati mai ei a tino katoa, kolā ne fakaosofia ne te Atua ke tusi te Tusi Tapu, e uiga ki te Atua pelā me se tino io me se pelesona e tokotasi māfai e tokotolu ana pelesona? Se a te aogā ke fai penā, me e ‵se fua a tino i ei? A te tonuga loa, moi ne fai pelā me e tokotolu a pelesona i te Atua, penei ko fai ne ia ana tino kolā ne tusi ne latou te Tusi Tapu ke fakaasi manino mai ne latou a te mea tenā ko te mea ke se fakalotolotolua a tino i ei. Kae ne ‵tau o fai penā ne tino kolā ne tusi ne latou a Tusitusiga Kelisiano Faka-Eleni me ne mafuta fakatasi latou mo te Tama a te Atua. Kae e seai ne olotou pati penā.

E se penā, me ne fakaasi manino mai ne tino kolā ne tusi ne latou te Tusi Tapu me i te Atua se Pelesona e tokotasi​—⁠se Tino telā e tu ‵kese kae e seai ne ana vaega kese‵kese, kae e seai foki sena nafa: “Ko au ko Ieova, kae e seai aka foki se isi tino. E seai eiloa se Atua kae na ko au fua.” (Isaia 45:⁠5) “Ko koe, telā i ō koe eiloa te igoa ko Ieova, ko koe e tokotasi eiloa e Tafasili i te Maluga i te lalolagi kātoa.”​—⁠Salamo 83:⁠18.

E se ne Atua e Tokouke

NE taku ne Iesu a te Atua ko “te Atua tonu e tokotasi.” (Ioane 17:⁠3) Ne seki faipati lele eiloa a ia ki te Atua pelā me se Atua telā e tokouke ana pelesona. Tenā loa te pogai e seai aka foki ei se isi tino e taku i te Tusi Tapu pelā me ko te Malosi Katoatoa kae na ko Ieova fua. Moi se penā, e fakasēaogā i ei te uiga o te pati ko “te malosi katoatoa.” E se taku a Iesu io me ko te agaga tapu pelā me e malosi katoatoa, me ko Ieova fua e tafasili i te maluga. Ne folafola mai a ia penei i te Kenese 17:1: “Ko au ko te Atua Malosi Katoatoa.” Kae e fai mai penei te Esoto 18:11: “E sili atu a Ieova i nisi atua katoa.”

I te Tusi Tapu Epelu, e lua vaega o te pati ko ʼelohʹah (te atua) kolā e fakauiga ki atua e tokouke, ko ʼelo·himʹ (atua) mo ʼelo·hehʹ (atua o). A vaegā pati penā e fakauiga sāle ki a Ieova, kae kafai e ‵fuli aka te pati tenā e fakauiga i ei ki “te Atua” e tokotasi. E mata, e fakauiga a vaegā pati penā ki te Tolutasi? Ikai. E fai mai penei a William Smith i te tusi ko te A Dictionary of the Bible: “E pelā me e seai se tino poto e ‵lago atu ki te manatu tuku taumate me i te [ʼelo·himʹ] e fakauiga ki pelesona e tokotolu i loto i te Atua e tokotasi. E taku mai ne tino ‵poto i ‵gana a te pati tenā pelā me e uke a mea e aofia i te tulaga maluga tenā, io me e fakauiga ki te katoatoa o te malosi o te Atua, ko te kātoaga o ma‵losi kolā e fakaasi mai ne te Atua.”

Konei a pati a te The American Journal of Semitic Languages and Literatures e uiga ki te ʼelo·himʹ: “I te lasiga o taimi a te veape telā e tu i ona tafa e fakauiga fua ki se tino e tokotasi, kae e fai pelā me e fakauiga fua i ei ki se tino e tokotasi.” Ke fai se fakaakoakoga e uiga ki ei, e sae mai faka 35 taimi a te ‵tofi ko te ʼelo·himʹ i te tala e uiga ki te faitega o mea, kae i taimi katoa konā a veape kolā e fakamatala mai i ei se faiga io me se pati a te Atua e fakauiga fua ki se tino e tokotasi. (Kenese 1:1–2:⁠4) Telā ne fakaiku aka ei te tusi tenā penei: “E ‵tau o fakamatala atu me i te [ʼElo·himʹ] ko te vaegā pati telā e faka‵mafa mai i ei se mea, kae e fakauiga i ei ki te maluga mo te ‵malu.”

A te uiga o te ʼelo·himʹ ko “atua,” kae e se ko “pelesona.” Ko tena uiga, a latou kolā e kinau mai me e fakauiga eiloa te pati tenei ki te Tolutasi, e fai eiloa pelā me ne tino kolā e tapuaki atu ki atua e tokouke, ko tino kolā e se tapuaki atu fua ki te Atua e tokotasi. Kaia? Moi ne fai penā ko tena uiga ko isi ne atua e tokotolu i te Tolutasi. Kae e se talia ne te taulasiga o tino kolā e ‵lago atu ki te Tolutasi a te vaegā manatu pelā me e isi ne atua ‵kese e tokotolu i te Tolutasi.

E fakaaogā foki ne te Tusi Tapu a te pati ko te ʼelo·himʹ mo te ʼelo·hehʹ māfai e faipati atu e uiga ki nisi tupua io me ko atua ‵se. (Esoto 12:12; 20:23) Kae i nisi taimi e fakauiga fua i ei ki se atua ‵se e tokotasi, e pelā mo pati a te kau Filisitia me i a “Takono ko te lotou atua [ʼelo·hehʹ].” (Fāmasino 16:​23, 24) Ne taku foki a Paala pelā me “se atua [ʼelo·himʹ].” (1 Tupu 18:27) E fakaaogā foki te tugāpati tenā e uiga ki tino. (Salamo 82:​1, 6) Ne fai atu ki a Mose me e ‵tau o tavini atu a ia pelā me se “Atua” [ʼelo·himʹ] ki a Alona mo Falao.​—⁠Esoto 4:16; 7:⁠1.

A te tonuga loa, ne seki fakauiga pelā me i atua ‵se taki tokotasi konā mo tino taki tokotasi konā ne atua e tokouke io me ne tino e tokouke ona ko te mea ne fakaaogā te avā tofi ko ʼelo·himʹ mo ʼelo·hehʹ e uiga ki a latou; kae e se fakauiga pelā me i a Ieova e se ko te pelesona e tokotasi fua me ne fakaaogā te ʼelo·himʹ mo te ʼelo·hehʹ e uiga ki a ia, kae maise eiloa māfai ko onoono tatou ki fakamaoniga i nisi vaega o te Tusi Tapu e uiga ki te mataupu tenā.

Iesu se Tino ‵Kese Telā ne Faite

A KOI nofo a Iesu i te lalolagi nei, ne fai a ia mo fai se tino, se tino ‵lei katoatoa me ne tuku atu ne te Atua a te malosi-ola o Iesu ki loto i te moegātama o Malia. (Mataio 1:​18-25) Kae e se ko tena kamataga tenā. Ne taku mai eiloa ne ia me ne “fanaifo a ia mai i te lagi.” (Ioane 3:13) Tela la, se mea ‵tau eiloa ke fai atu fakamuli a ia ki ana soko, penei: “E a māfai ko matea atu ne koutou a te Tama a te tagata [ko Iesu] ko toe fanatu ki te koga telā ne nofo muamua a ia i ei?”​—⁠Ioane 6:​62, NJB.

Tenā la, ne ola muamua a Iesu i te lagi, a koi tuai o vau a ia ki te lalolagi nei. Kae e mata, ne fai a ia mo fai se pelesona e tasi i te Atua tolutasi telā e malosi katoatoa kae ne ola foki mai i te se-gata-mai? Ikai, me e taku manino mai ne te Tusi Tapu me i tena olaga i te lagi, a Iesu ne fai mo fai se agaga telā ne faite, e pelā mo agelu ne agaga foki kolā ne faite ne te Atua. Ne seki ola a Iesu io me ko te kau agelu a koi tuai o faitegina latou.

A koi tuai o vau a Iesu ki te lalolagi, kae ne fai a ia mo fai “te toekimua o mea katoa kolā ne faite.” (Kolose 1:​15, NJB) Ko ia ko “te kamataga o mea kolā ne faite ne te Atua.” (Fakaasiga 3:​14, RS, te lomiga a te Lotu Katolika). E se mafai o fakauiga te pati ko “te kamataga” [Faka-Eleni ko te ar·kheʹ] pelā me ko Iesu ko te ‘tino telā ne kamata ne ia’ te faitega o mea a te Atua. I ana tusi i te Tusi Tapu, ne fakaaogā faka 20 taimi ne Ioane a vaega kese‵kese o te pati Eleni ko te ar·kheʹ kae ne fakauiga faeloa a pati katoa konā ki “te kamataga.” E tonu, ne faite ne te Atua a Iesu pelā me ko te kamataga o mea kolā ne faite ne te Atua i te feitu telā e se matea ki mata.

Ke onoono la me e fetaui faka‵lei pefea a pati konā e uiga ki te kamataga o Iesu mo tugāpati kolā ne taku mai ne “te Poto” fakatusa i te tusi i te Tusi Tapu ko Faataoto: “Ne faite au ne Iāuē, pelā me ko te fua muamua o mea kolā ne faite ne ia, mai mua atu eiloa i te ‵toe mea leva o ana galuega. A koi tuai o ‵tu mai a mauga, kae seki ai eiloa ne tamā mauga, ne fanau mai ei au; a koi tuai o faite ne ia te lalolagi, fenua, mo vaega muamua o te lalolagi.” (Faataoto 8:​12, 22, 25, 26, NJB) E tiga eiloa e fakaaogā faeloa te pati ko “te Poto” ke fakauiga ki te tino muamua telā ne faite ne te Atua, e loto ma‵lie te taulasiga o tino ‵poto me e fakauiga tonu i ei ki a Iesu pelā me se agaga a koi tuai o vau a ia ki te lalolagi nei.

E pelā mo “te Poto” i tena olaga i te lagi, ne toe fai mai foki a Iesu me ne nofo a ia “i tafa o [te Atua], pelā me se tufuga atamai.” (Faataoto 8:​30, JB) E ‵tusa eiloa mo tena tulaga pelā me ko te tufuga atamai, e fai mai te Kolose 1:16 e uiga ki a Iesu “me ne faite a mea katoa e alatu i a ia, ko mea i te lagi mo mea i te lalolagi.”​—⁠Tusi Tapu i te ‵Gana Tuvalu, (TT).

Ko tena uiga ne faite ne te Atua Malosi Katoatoa a nisi mea katoa e alatu i te tufuga atamai tenā, io me ko tena fesoasoani telā ne tulaga lua ki a ia. E fakatoetoe penei ne te Tusi Tapu a te mataupu tenā: “E isi se Atua e tokotasi mō tatou, ko te Tamana, telā ne maua mai i a ia a mea katoa . . . kae e tokotasi foki te Aliki, ko Iesu Keliso, telā ne maua a mea katoa e alatu i a ia.” (I ā matou a mataimanu ‵kese.)​—⁠1 Kolinito 8:​6, RS, te lomiga a te Lotu Katolika.

Kāti e se taumate, ne fai atu penei te Atua ki te tufuga atamai tenā: “Ke na faite aka ne taua te tagata ki te tā fakatusa.” (Kenese 1:26) E ma‵natu aka a nisi tino me i te tugāpati tenā ko “taua” (io me ko “tatou”) mo te “te tā” (io me ko “te ‵tou”) e fakaasi mai i ei te Tolutasi. Kae kafai ko fai atu koe penei, ‘ke na faite aka ne tatou se mea mō tatou,’ kāti e seai se tino ka manatu aka me e fakauiga i ei me ko aofia fakatasi a nisi pelesona i loto i a koe. Au pati konā e fakauiga fua pelā me ka ga‵lue fakatasi a tino e tokolua io me e tokouke atu i te faiga o se mea. E penā foki loa, i te taimi ne fakaaogā ei ne te Atua a pati konei ko “taua” mo “te tā,” ne faipati atu fua a ia ki te suā tino, ko te agaga muamua telā ne faite ne ia, ko te tufuga atamai, ko Iesu a koi tuai o liu tino a ia.

E Mafai o Fakaosoosogina te Atua?

I TE Mataio 4:​1, e fai mai i ei me ne “fakaosoosogina” a Iesu “ne te Tiapolo.” Ko oti ne fakaasi atu ne Satani ki a Iesu “a malo katoa o te lalolagi fakatasi foki mo olotou ‵malu,” kae ne fai atu a ia penei: “Ka avatu ne au a mea katoa konei ki a koe māfai e punou koe ki lalo kae ifo mai ki a au.” (Mataio 4:​8, 9) Ne taumafai a Satani ke fai ne ia a Iesu ke se fakamaoni ki te Atua.

Kae se a te aogā o te tofotofoga tenā ki te fakamaoni māfai Iesu ko te Atua? E mata, e mafai ne te Atua o ‵teke atu ki a ia eiloa? Ikai, kae e mafai ne agelu mo tino o ‵teke atu ki te Atua kae ko oti foki ne fai ne latou penā. E fatoā ‵tagi tonu mai te tala tenā e uiga ki te fakaosoosoga o Iesu māfai a ia e se ko te Atua kae ko ia se tino fakaatea telā e isi sena saolotoga, ko te vaegā tino telā e mafai o sē fakamaoni māfai e loto a ia ki ei, pelā eiloa mo agelu mo tino.

I te suā feitu la, e se mafai o tali‵tonu tatou me ka agasala te Atua io me ka se fakamaoni a ia ki a ia eiloa. “E ‵lei katoatoa ana faifaiga . . . Ko te Atua o te fakamaoni, . . . e amiotonu kae tonu ‵kisi foki a ia.” (Teutelonome 32:⁠4) Tela la, moifai a Iesu ko te Atua, e penei ko se mafai ei o fakaosoosogina a ia.​—⁠Iakopo 1:⁠13.

Ne mafai o sē fakamaoni a Iesu, me i a ia e se ko te Atua. Kae ne tumau eiloa a ia i te fakamaoni, ana muna: “Fano keatea, e Satani! Me ko oti ne tusi mai penei, ‘E ‵tau o tapuaki atu fua koe ki a Ieova tou Atua, kae ko ia fua tokotasi e ‵tau o avatu ne koe ki ei a te taviniga tapu.’”​—⁠Mataio 4:⁠10.

Se a te ‵Togi o te Togiola?

E TASI te pogai tāua ne vau ei a Iesu ki te lalolagi nei e aofia foki i te kinauga tenei e uiga ki te Tolutasi. Muna a te Tusi Tapu: “E tokotasi eiloa te Atua, kae e tokotasi foki te sokoga i te va o te Atua mo tino, ko te tagata ko Keliso Iesu, telā ne tuku atu ne ia a ia eiloa pelā me se togiola telā e fetaui ‵lei mō tino katoa.”​—⁠1 Timoteo 2:​5, 6.

Ne seki sili atu a Iesu i se tagata ‵lei katoatoa, kae ne seki malalo ifo foki a ia i ei, ko te mea ke fai ei a ia mo fai te togiola telā e fetaui tonu mo te mea telā ne galo i a Atamu​—⁠ko te saolotoga ki te ola ‵lei katoatoa pelā me se tino i te lalolagi nei. Tenā loa te pogai e mafai ei o taku tonu a Iesu pelā me ko “te ‵toe Atamu” ne te apositolo ko Paulo, telā ne fai mai foki penei i te mataupu eiloa tenā: “E pelā mo tino katoa e ‵mate i a Atamu, e penā foki loa te toe ola mai o tino katoa i te Keliso.” (1 Kolinito 15:​22, 45) A te olaga ‵lei katoatoa o Iesu pelā me se tagata ko “te togiola telā e fetaui ‵lei” kae ne ‵tau foki o maua ona ko te fakamasinoga tonu a te Atua​—⁠e se ko te mea telā e sili atu i ei, kae e se ko te mea foki telā e malalo ifo i ei. Ke oko foki eiloa ki fakamasinoga kolā e fai ne tino e fai sāle penei te fakatakitakiga fakavae me e ‵tau o fetaui ‵lei te ‵togi o te fakasalaga mo te agasala telā ne fai.

Kae kafai a Iesu se vaega o te Atua, ko tena uiga ko sili fakafia atu te ‵togi o te togiola i lō mea kolā ne manakomia i tulafono eiloa a te Atua. (Esoto 21:​23-25; Levitiko 24:​19-21) Ko Atamu fua, ko te tino ‵lei katoatoa, telā ne agasala i Etena, kae e se ko te Atua. Tela la, ne ‵tau o ‵pau eiloa te togiola ko te mea ke fetaui tonu mo te fakamasinoga a te Atua​—⁠se tagata ‵lei katoatoa, ko “te ‵toe Atamu.” Tenā la, i te taimi ne uga mai ei ne te Atua a Iesu ki te lalolagi nei ke fai mo fai te togiola, ne fai ne ia a Iesu ke fai mo fai se mea e fakamalie ei te tulafono, e se se tino telā e āfa-Atua kae āfa-tagata, io me ko te Atua telā ko liu tino, kae ko te tagata ‵lei katoatoa, “telā e malalo ifo i agelu.” (Epelu 2:9; fakatusa ki te Salamo 8:​5, 6.) E mafai pefea ne so se vaega o te Atua malosi katoatoa​—⁠ko te Tamana, te Tama, io me ko te agaga tapu​—⁠o fai mo fai se mea e malalo ifo i agelu?

Ne Fai Pefea a Ia mo Fai “te Afutasi”?

E TAKU ne te Tusi Tapu a Iesu ko “te Afutasi eiloa” a te Atua. (Ioane 1:14; 3:​16, 18; 1 Ioane 4:⁠9) E fai mai a tino kolā e tali‵tonu ki te Tolutasi me ne ola te Tama a te Atua mai i te se-gata-mai, me i te Atua ne ola eiloa mai i te se-gata-mai. Kae e mafai pefea o fai se tino pelā me se tama kae e kautama tasi laua mo tena tamana?

E fai mai a tino kolā e tali‵tonu ki te Tolutasi me e se fakauiga te pati ko te “Afutasi” ki a Iesu, pelā mo te fakamatalaga a te tikisionale e uiga ki te “begetting” ko tena uiga ke “fai ne se tamana tena tama.” (Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary) E fai mai latou me e fakauiga te pati tenā ki a Iesu “pelā me se fesokotakiga telā e seai sena kamataga,” e pelā me se toekimua telā e seai sena kamataga. (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words) E mata, e ‵tagi tonu mai te manatu tenā ki a koe? E mata, e mafai ne se tamana o fai ne i a tena tama kae ese a vatu ne i a te olakiaia?

E se gata fua i konā, kaia e fakaaogā ei ne te Tusi Tapu a te pati Eleni eiloa tenā mō “te afutasi” (e pelā mo pati a Vine kae e seai sena fakamatalaga e uiga ki ei) ke fakamatala mai i ei te fesokotakiga o Isaako ki a Apelaamo? E fai mai te Epelu 11:17 me i a Isaako ko “te afutasi eiloa” a Apelaamo. E seai se fakalotolotolua i ei me ne kamata mai te ola o Isaako e pelā mo te masani, kae ne seki ‵pau tena tulaga mo tena tamana kae ne seki kautama tasi foki laua.

A te pati Eleni telā e fakaaogā sāle mō “te Afutasi” telā ne fakauiga ki a Iesu mo Isaako ko te mo·no·ge·nesʹ, mai i te moʹnos, telā ko “te tokotasi,” mo te giʹno·mai, se pati fakavae telā e fakauiga ki te “mafua mai,” io me “ke (ola mai),” e pelā mo muna a te Exhaustive Concordance a Strong. Tenei la te uiga o te mo·no·ge·nesʹ: “Te afutasi, te tamaliki tokotasi ke fanau mai, ko tena uiga ko te tamaliki e tokotasi fua.”​—⁠A Greek and English Lexicon of the New Testament, telā ne fai ne E. Robinson.

Konei eiloa a pati i te Theological Dictionary of the New Testament, telā ne fakatonutonu ne Gerhard Kittel: “[Mo·no·ge·nesʹ] ko te ‘fanau e tokotasi,’ ko tena uiga e seai ne ana taina io me ne ana tuagane.” E fai mai foki te tusi tenā me i te Ioane 1:18; 3:​16, 18; mo te 1 Ioane 4:​9, “e se faka‵tusa fua i ei a te tulaga o Iesu ki te tulaga o te afutasi mo tena tamana. Kae ko te tulaga eiloa tenā o te afutasi ki tena Tamana.”

Tela la, ne isi se kamataga o te olaga o Iesu, te Afutasi. Kae se mea ‵tau eiloa ke taku te Atua Malosi Katoatoa pelā me ko te Tino telā ne fai ne ia tena Tama, io me ko te Tamana, e pelā eiloa mo se tamana faka-te-lalolagi, e pelā mo Apelaamo, ne fai ne ia tena tama. (Epelu 11:17) Tenā la, kafai e fai mai te Tusi Tapu me i te Atua ko “te Tamana” o Iesu, tenā eiloa te mea e fakauiga ki ei​—⁠me i a laua ne tino e tokolua kolā e ‵kese. E matua atu te Atua. E malalo ifo a Iesu ki a ia​—⁠i tena leva, i tena tulaga, i tena malosi, penā foki loa mo tena poto.

Kafai e masaua ne se tino me i a Iesu e se ko te tama faka-te-agaga e tokotasi fua telā ne faite ne te Atua i te lagi, e manino mai i ei me kaia ne fakaaogā ei te pati “Afutasi” e uiga ki a ia. E taku sāle te fia o agaga io me ko agelu kolā ne faite pelā me ne “tama a te Atua,” e pelā eiloa mo Atamu, me ne mafua mai te malosi o olotou ola mai i a Ieova te Atua, me ko ia ko te Pogai, io me ko te Mafuaga o te ola. (Iopu 38:7; Salamo 36:9; Luka 3:38) Kae ne faitegina latou katoa e alatu i “te Afutasi,” telā ko ia fua e tokotasi ne faite totino eiloa ne te Atua.​—⁠Kolose 1:​15-17.

Ne Manatu Aka Pelā me i a Iesu ko te Atua?

E TIGA EILOA e taku sāle a Iesu ko te Tama a te Atua i te Tusi Tapu, e seai eiloa se tino i te senetenali muamua ne manatu aka me i a ia ko te Atua te Tama. Ke oko foki eiloa ki temoni, kolā “e tali‵tonu me e isi se Atua e tokotasi,” ne iloa ‵lei ne latou mai i olotou olaga i te feitu faka-te-agaga me i a Iesu e se ko te Atua. Tela la, ne taku tonu ne latou a Iesu pelā me ko te “Tama a te Atua,” io me se tino fakaatea. (Iakopo 2:19; Mataio 8:29) Kae i te taimi ne mate ei a Iesu, ko lava loa a mea kolā ne iloa ne sotia fāpau‵pau o Loma ke fai atu ei latou me kāti e tonu a mea kolā ne lagona ne latou mai i ana soko, e se fai pelā me i a Iesu ko te Atua, kae “e tonu eiloa me tenei te Tama a te Atua.”​—⁠Mataio 27:⁠54.

Tenā la, a te tugāpati ko “te Tama a te Atua” e fakauiga eiloa ki a Iesu pelā me se tino ‵kese telā ne faitegina, kae e se se vaega o te Tolutasi. E pelā mo te Tama a te Atua, e se mafai o fai a ia mo fai te Atua, me e fai mai penei te Ioane 1:18: “E seai eiloa se tino kai lavea ne ia te Atua.”​—⁠RS, te lomiga a te Lotu Katolika.

Ne ‵kilo atu te kau soko ki a Iesu pelā me ko “te sokoga e tokotasi i te va o te Atua mo tino,” kae e se ko te Atua eiloa. (1 Timoteo 2:⁠5) Me i te uiga o te sokoga ko ia telā e tu ‵kese i te va o latou kolā e ‵tau o maua ne latou se sokoga, e se fetaui ‵lei māfai a Iesu se tino e tokotasi i a latou kolā e ma‵nako ki te faka‵leiga. Moi ne fai penā, ko tena uiga ko fakaloiloi mai ne ia me i a ia se tino fakaatea kae tagaila e se ko te tino tenā.

E manino kae e ‵pau faeloa a pati a te Tusi Tapu e uiga ki te va o te Atua mo Iesu. Ko Ieova fua ko te Atua Malosi Katoatoa. Ne faite totino eiloa ne ia a Iesu a koi tuai o liu tino a ia. Tela la, ne isi se kamataga o Iesu kae e se mafai o ‵pau laua mo te Atua i lā ma‵losi io me ko lā leva.

[Fakamatalaga fakaopoopo]

[Blurb on page 14]

Me ne faite a ia ne te Atua, e tulaga lua a Iesu i tena leva, tena malosi mo tena poto

[Ata i te itulau e 15]

Ne fai mai a Iesu me ne ola a ia a koi tuai o liu tino a ia, kae ne faite a ia ne te Atua pela me ko te kamataga o mea kolā ne faite ne te Atua i te feitu telā e se matea ki mata