Ne a Mea ko ‵Tupu ki Talitonuga Masani?

“Ne ‵kau atu a tau fāmau e toko sefululima kolā ko pili o fakaipoipo ki se akoakoga telā ne fai ne te Lotu Pope e uiga ki te olaga faka-te-kāiga. Mai te toko tolusefulu kolā ne ‵kau atu ki te akoakoga tenā, e toko tolu fua ne tali‵tonu ki te Atua.”​—La Croix, se nusipepa a te Lotu Pope i Falani.

KO SĒ amanaia a tino e tokouke ki talitonuga masani. E fai mai te ulutala i te fakavaka o te mekesini ko te Newsweek i a Iulai 12, 1999, penei: “E Mata, ko Mate te Atua?” E fai mai te mekesini tenā, me kāti e ma‵natu aka penā a te tokoukega o tino i Eulopa ki togālā. E fai mai a te nusipepa Falani ko te Le Monde e uiga ki te fono a te Lotu Pope telā ne fai i Loma i a Oketopa i te tausaga foki eiloa tenā, penei: “Ko oko loa te faigata ki te Ekalesia ke fakatalitonu atu ki tino me ko sē fia ‵saga malosi latou ki mea tau lotu. . . . E kese‵kese a akoakoga kolā e tali‵tonu ki ei a tino Lotu Pope i Italia. . . . I Siamani, ona ko te kinauga i te va o te pope mo te matagaluega telā e fai‵pati sāle ki tino kolā e fia faka‵to olotou pepe, ko masei nei te va o te pope mo tino kolā e fia fai olotou filifiliga totino kae sē talia a fakatonuga mai te pope. [I Holani,] e māfua mai a amioga ma‵sei mo te tamatega o tino ma‵saki malosi i te sē fia olo atu o tino ki lotu.”

Kae ‵pau eiloa a faifaiga a tino i nisi koga. I te 1999, ne fai mai te Epikopo Sili o Canterbury ko George Carey, me ko pili o galo atu te Lotu Egelani. E fai mai te mataupu telā e fakaulutala ki “Te Gataga o te Lotu Kelisiano i Eulopa,” i te nusipepa Falani ko te Le Figaro, penei: “Ko lavea atu foki ne tatou te mea tenei e tupu i koga katoa. . . . Ko fakalotolotolua valevale a tino ki fakatakitakiga i mea tau amioga mo akoakoga a lotu.”

Ko sē ‵Kau a Tino e Tokouke ki Lotu

E lasi ‵ki te pakūga o te aofaki o tino kolā e olo sāle atu ki lotu i Eulopa. E nofo mai lalo i te 10 pasene o tino Katolika i Falani e olo atu sāle ki te Fakamanatuga i Aso Sa, kae e nofo ki te 3 ki te 4 pasene te aofaki o tino e masani o ‵kau atu sāle ki lotu. Kae e penā foki eiloa te foliki o te aofaki o tino kolā e ‵kau sāle atu ki lotu i Egelani, Siamani mo fenua i Scandinavia.

Ko manava‵se valevale a takitaki lotu me ko sē tokouke a tino e fia fai pelā me ne faifeau. E seki kātoa te 100 tausaga, kae ne pakū masei eiloa te aofaki o faifeau i Falani mai te toko 14 faifeau mō tino e toko 10,000 ki te faifeau e tokotasi mō tino e toko 10,000 i aso nei. I Eulopa kātoa, ko gasolo aka o tokouke te aofaki o faifeau ma‵tua kae e sē lava a faifeau i nisi fenua e pelā mo Ireland mo Belgium. I tafa i ei, ko pakū foki te aofaki o tama‵liki kolā e a‵koga i te Lotu Pope, ona ko te fakalotolotolua me ko sē mafai ne te lotu o tumau penei.

Ko kamata o sē tali‵tonu a tino i aso nei ki lotu. E ‵tusa fua mo te 6 pasene o tino Falani e tali‵tonu me “e maua te munatonu i se lotu fua e tasi,” māfai e faka‵tusa ki te toko 15 pasene kolā ne tali‵tonu penā i te 1981 mo te 50 pasene i te 1952. Ko lauiloa valevale a te sē amanaia o tino ki lotu. Ko fanaka nei te aofaki o tino kolā e seai ne olotou lotu mai te 26 pasene i te 1980 ki te 42 pasene i te 2000.​​—⁠Les valeurs des Français​—⁠Évolutions de 1980 à 2000 (Manatu o Tino Falani i te 1980 ki te 2000).

Te ‵Fuliga Lasi ki Amioga

Ko fai valevale a amioga a tino i aso nei. E pelā mo mea ko oti ne taku mai muamua, ko sē toe talia ne nisi tino kolā e olo atu sāle ki lotu a fakatonuga e uiga ki olotou amioga. E sē tali‵tonu latou me e ‵tau mo takitaki lotu o fai ne latou a tulafono e uiga ki amioga. E tiga eiloa e talia ne tino te manatu o te pope e uiga ki te saolotoga o tino e sē talia ne latou ana pati e uiga ki olotou olaga totino. E sē fia ‵saga atu a tauavaga e tokouke i te Lotu Pope ki te manatu o te pope me e ‵tau o fuafua faka‵lei te kāiga.

E pokotia a tino ‵lotu mo tino kolā e sē ti olo sāle ki lotu i faifaiga konei faitalia olotou tulaga kese‵kese. E ma‵natu aka latou me e ‵lei fua a faifaiga kolā e sē talia ne te Tusi Tapu. I te lua sefulu tausaga ko ‵teka, ne takalia‵lia a te toko 45 pasene o tino Falani ki amioga fakasotoma. I aso nei, e ‵tusa mo te 80 pasene o tino Falani ko talia ne latou te amioga tenā. E tiga eiloa e ‵lago atu a te tokoukega o tino ki te manatu me e ‵tau o fakamaoni se tino ki tena avaga, e 36 pasene fua a te aofaki o tino e taku fakamasei ne latou te mulilua.​—⁠Loma 1:​26, 27; 1 Kolinito 6:​9, 10; Epelu 13:⁠4.

Ko Faivalevale a Talitonuga Fakalotu

I fenua Palagi ko kamata o filifili ne tino i a latou eiloa a lotu kolā e fia ‵kau atu latou ki ei. E talia fua ne latou a nisi akoakoga kae ‵teke ki nisi akoakoga. E taku ne nisi tino a latou eiloa e pelā me ne Kelisiano faitalia me e tali‵tonu latou ki te toe fa‵nau mai o tino ‵mate, kae ko nisi tino e ‵kau atu valevale ki lotu kese‵kese. (Failauga 9:​5, 10; Mataio 7:​21; Efeso 4:​5, 6) E fakaasi ‵tonu mai ne te tusi ko te Les valeurs des Français me ko sē toe fakamaoni a tino e tokouke i aso nei ki olotou lotu.

Kae e mafai o ‵tupu a fakalavelave māfai e fai fua ne tino taki tokotasi olotou talitonuga i a latou eiloa. E talitonu a Jean Delumeau, se tagata sukesuke ki lotu kae se tokotasi foki o tino mai te Institut de France me e sē mafai ne se tino o fai tena tapuakiga i a ia eiloa māfai e sē kau atu ki se lotu lauiloa. “E sē mafai o malosi te fakatuanaki o se tino seiloga ke fakavae ki ne akoakoga mautinoa.” E ‵tau o fetaui ‵lei a talitonuga masani mo amioga ‵lei. E maua i fea a amioga penā i se lalolagi telā e ‵fonu i fakama‵fuliga ma‵sei?

E fakamasaua mai ne te Tusi Tapu me ko te Atua telā ne tuku mai ne ia a fakatakitakiga e uiga ki amioga ‵lei, faitalia me ne tuku atu ne ia te saolotoga ki tino ke tau‵tali atu ki ei io me ikai. Ko iloa ne te fia miliona o tino i te lalolagi kātoa me i te tusi tenā ko leva ne amanaia a tino ki ei, se tusi e tāua ki a tatou i aso nei kae e fai foki pelā me se ‘moli mo se mainaga ki ‵tou auala.’ (Salamo 119:105) Ne iloa pefea ne latou te mea tenā? Ka sau‵tala tatou ki te mea tenei i te suā mataupu.