“Faipati Atu Faeloa Kae ke se ‵Fiu Eiloa”

1-3. Kaia ne fanatu ei te apositolo ko Paulo ki Kolinito, kae ne a mea ne fakalavelave atu ki a ia?

KO OKO atu nei ki te fakaotiga o te 50 T.A. E nofo atu a te apositolo ko Paulo i Kolinito, se fa‵kai maumea telā e ‵nofo i ei a tino Eleni, Loma mo tino Iutaia e tokouke.a Ne seki vau a Paulo ki konei o ‵togi io me fakatau atu ana mea io me ‵sala ki se galuega ma ia. Ne vau a ia ki Kolinito ona ko se pogai tāua—ke molimau atu e uiga ki te Malo o te Atua. Kae ne manako a Paulo ki se koga mo ona nofo, kae e se manako ke fakalavelave atu a ia ki nisi tino e uiga ki tena tausiga. E se fakamoemoe a ia ke tausi a ia ne nisi tino ona ko te faiga o tena galuega talai. Ne a mea ka fai ne ia?

² E isi se galuega e iloa ne Paulo o fai—ko te faitega o faleie. A te galuega tenei e se se galuega faigofie, kae ne lotomalie a ia o fai te galuega tenā ko te mea ke maua a mea e tausi ei a ia. E mata, ka isi se galuega ka maua ne ia i te fa‵kai tenei? E mata, ka maua ne ia se koga ‵lei mo ona nofo? E tiga eiloa e fai a mea konei e pelā me ne mea e fakalavelave atu ki a ia, kae ne seki manatu māmā a Paulo ki te galuega talai telā e ‵tau o fai ne ia.

³ E pelā mo mea ne ‵tupu, ne nofo atu a Paulo i Kolinito i se vaitaimi, kae gali ‵ki a ikuga ne maua ne ia mai i ei. Ne a mea e mafai o tauloto ne tatou mai mea ne fai ne Paulo i Kolinito, kolā ka fesoasoani mai ke molimau katoatoa atu tatou e uiga ki te Malo o te Atua i ‵tou koga talai?

“Ne Tino Faite Faleie” (Galu. 18:1-4)

4, 5. (a) Ko oi a tino ne nofo i ei a Paulo i Kolinito, kae se a te galuega ‵togi ne galue a ia i ei? (e) Ne iloa pefea ne Paulo o faite a faleie?

⁴ Mai tua malie ifo o tena okoatuga ki Kolinito, ne fetaui a Paulo mo se tauavaga kolā ko lāua loa ko talimalo ‵lei—ko Akuila, telā se tino Iutaia, mo tena avaga ko Pisila, io me ko Piseka. Ne olo atu te tauavaga konei o ‵nofo i Kolinito ona ko te fakatonuga a te Tupu ko Kalaotia ke “olo keatea a tino Iutaia katoa mai Loma.” (Galu. 18:1, 2) Ne talia ne Akuila mo Pisila a Paulo ke ‵nofo tasi latou kae ke galue foki i te lā pisinisi. E fai‵tau tatou penei: “Ne nofo [a Paulo] i te lā fale, ne ga‵lue fakatasi latou me e ‵pau olotou galuega, ne tino faite faleie.” (Galu. 18:3) I te faiga o tena galuega i Kolinito, ne nofo eiloa a Paulo i te fale o te tauavaga loto a‵lofa konei. I te taimi ne ‵nofo ei a ia mo Akuila mo Pisila, kāti ne tusi ne Paulo a nisi tusi kolā ne fai fakamuli mo fai ne vaega o te Tusi Tapu.b

⁵ Ne iloa pefea ne Paulo, telā ne akoga “mai lalo i a Kamalielu,” o faite foki a faleie? (Galu. 22:3) Ne fakatāua malosi ne tino Iutaia i te senitenali muamua a te akoako atu ki olotou tama‵liki ke iloa ne latou o fai se galuega, faitalia me e isi ne akoakoga ko oti ne a‵koga i ei olotou tama‵liki. Ona ko ia se tino mai Taso i Kilikia, ko te kogā koga telā e lauiloa me ne faite i ei a te laugatu ko te cilicium, telā e faite ki ei a faleie, e se taumate ne tauloto a Paulo ki te faiga o te galuega tenei mai te taimi koi talavou ei a ia. Ne a mea ne aofia i te faitega o faleie? E aofia i ei te ‵lagaga o laugatu kolā e faite ki ei a faleie io me ko te ‵katiga mo te ‵suiga o laugatu ma‵keke konā ko te mea ke faite ei a faleie. Se galuega faigata eiloa.

6, 7. (a) Se a te kilokiloga a Paulo ki te galuega ko te faitega o faleie, kae se a te mea ne fakaasi mai ei me ne ‵pau foki te kilokiloga a Akuila mo Pisila ki te mea tenā? (e) E tau‵tali atu pefea a Kelisiano i aso nei ki te fakaakoakoga a Paulo, Akuila mo Pisila?

⁶ Ne seki mafaufau a Paulo ke fai a te faitega o faleie e pelā me ko te galuega tāua i tena olaga. Ne fai fua ne ia te galuega tenei ke maua ne ia a mea ke tausi atu ki a ia i te faiga o tena galuega talai, ko te folafolaatuga o te tala ‵lei “e aunoa mo se ‵togi.” (2 Koli. 11:7) E pefea te tāua o te galuega a Akuila mo Pisila ki a lāua? E pelā me ne Kelisiano, e mautinoa eiloa me ne ‵pau te lā kilokiloga ki galuega ‵togi mo te kilokiloga a Paulo. I te taimi ne tiaki ei ne Paulo a Kolinito i te 52 T.A., ne olo fakatasi atu a ia mo Akuila mo Pisila ki Efeso, kae ne fakaaoga i ei te lā fale e pelā me se koga e fai ei a fakatasiga a te fakapotopotoga i konā. (1 Koli. 16:19) Fakamuli ifo, ne toe olo atu lāua ki Loma kae oti toe ‵foki atu ei ki Efeso. Ne fakamuamua ne te tauavaga loto finafinau konei a te Malo kae loto fia‵fia o fesoasoani atu ki nisi tino, kae ne fia‵fia malosi a “fakapotopotoga katoa o fenua fakaa‵tea” ki a lāua.—Loma 16:3-5; 2 Timo. 4:19.

⁷ E tau‵tali atu foki a Kelisiano i aso nei ki te fakaakoakoga a Paulo, Akuila mo Pisila. E ga‵lue malosi a tavini loto finafinau i aso nei “ko te mea ke mo a ma fakafi‵ta” ne latou a nisi tino. (1 Tesa. 2:9) Se mea gali, me e tokouke a tino talai tumau o te Malo e ga‵lue i galuega ‵togi sē tumau io me ko nisi galuega aka ko te mea ke maua a mea e tausi ei latou i te taimi e fai ei ne latou te ‵toe galuega tāua ki a latou, ko te galuega talai. E pelā mo Akuila mo Pisila, e talimalo faka‵lei ne tavini fakamaoni a Ieova e tokouke a ovasia o te seketi i olotou fale. E iloa ne tino kolā e ‘fakatumau ne latou te uiga talimalo’ a te fakamalosi loto o te mea tenei.—Lo. 12:13.

“E Tokouke a Tino Kolinito . . . ne Tali‵tonu” (Galu. 18:5-8)

8, 9. Ne saga atu pefea a Paulo ki ‵tekemaiga mai te kau Iutaia e uiga ki tena galuega talai, kae tefea te koga ne fano a ia o talai i ei?

⁸ Ne palele atu te kilokiloga a Paulo e uiga ki galuega ‵togi i te taimi ne oko ifo ei a Sila mo Timoteo mo meaalofa mai Maketonia. (2 Koli. 11:9) I konā foki eiloa, “ne saga malosi atu a Paulo o folafola a te muna [“tuku katoatoa atu ana taimi ki te faiga o te galuega talai,” The Jerusalem Bible].” (Galu. 18:5) Kae ne fepaki a Paulo mo ‵tekemaiga e uke ona ko tena molimau atu. Ona ko te lotou ‵teke malosi atu ki te fekau fakaola tino e uiga ki te Keliso, ne seki manako a Paulo ke toe amo ne ia te amoga tenā kae ne tuetue fua ne ia ana gatu kae fai atu ki tino Iutaia ‵teke konā, penei: “Ke i luga i otou ulu otou toto. Au e ‵ma i ei. Mai te taimi tenei o fano ki mua ka fanatu eiloa au ki tino o fenua fakaa‵tea.”—Galu. 18:6; Eseki. 3:18, 19.

⁹ Tefea la te koga ka fanatu a Paulo o talai i ei? E isi se tagata e igoa ki a Taitusi Tiasitasi, kāti se tino ne ‵fuli ki te lotu Iutaia kae tu pili tena fale ki te sunako, ne talia ne ia a Paulo ki tena fale. Ne fanatu ei a Paulo mai te sunako ki te fale o Taitusi. (Galu. 18:7) Ne nofo eiloa a Paulo i te fale o Akuila mo Pisila i Kolinito, kae ne fakaaoga ne ia te fale o Taitusi e pelā me se koga e fai i ei tena galuega talai.

10. Ne a mea ne fakaasi mai me ne seki manako a Paulo ke talai atu fua ki tino mai fenua fakaa‵tea?

¹⁰ E mata, ne fakauiga a te pati a Paulo me ka fano a ia ki tino mai fenua fakaa‵tea me ka se saga lele eiloa a ia ki tino Iutaia katoa, mo tino kolā ne ‵fuli ki te lotu Iutaia, e pelā foki loa mo tino fia‵fia? Ikai. Ke mafaufau ki te fakaakoakoga tenei, “Kae ko Kilipo, te ofisa tausi o te sunako, ne talitonu ki te Aliki fakatasi mo tena kaufale kātoa.” E mautinoa me e tokouke a tino i te sunako ne ‵kau atu ki a Kilipo, me ne fai mai te Tusi Tapu, penei: “E tokouke a tino Kolinito kolā ne lagona ne latou a te muna ne tali‵tonu kae papatiso.” (Galu. 18:8) Ne fai ei te fale o Taitusi Tiasitasi mo fai te koga ne maopoopo faeloa i ei a te fakapotopotoga Kelisiano fou tenei i Kolinito. Moi fai ne tusi a te tusi ko Galuega i te auala ne masani o tusi ne Luka ana tusi—ne tusi e ‵tusa mo te fakasologa o mea ne ‵tupu—ka lavea atu ei me i te ‵fuliga o te kau Iutaia io me ko tino kolā ne ‵fuli ki te lotu Iutaia ne tupu mai tua o te tuetuega ne Paulo ana gatu. Ka fakaasi faka‵lei mai i ei me ne loto fiafia a te apositolo o fai a fakama‵fuliga e ‵tusa mo fakanofonofoga kese‵kese.

11. E fakaakoako pefea a Molimau a Ieova i aso nei ki a Paulo i olotou taumafaiga ke oko atu latou ki tino i Fenua Lotu Kelisiano?

¹¹ I fenua e uke i aso nei, e ma‵losi ‵ki te fakavae o lotu i Fenua Lotu Kelisiano e pelā foki mo olotou fakamalosiga ki te kaulotu. I nisi fenua e pelā foki mo nisi kogā koga i te lalolagi, e uke a taumafaiga ko oti ne fai ne misionale i Fenua Lotu Kelisiano ke ‵fuli atu a tino ki olotou lotu. A tino kolā e fai mai i a latou ne Kelisiano e masani o puke ‵mautakitaki latou ki tuu mo aganuu, e pelā eiloa mo tino Iutaia i te senitenali muamua i Kolinito. Kae e pelā mo Paulo, e taumafai eiloa tatou, Molimau a Ieova, mo te loto finafinau ke oko atu ki vaegā tino penei, o fesoasoani atu ki a latou ke momea aka te lasi o te lotou malamalama i akoakoga ‵tonu mai te Tusi Tapu. E tiga eiloa e ‵teke mai latou ki a tatou io me fakasaua tatou ne olotou takitaki lotu, kae e isi faeloa se ‵tou fakamoemoega. E aofia i a latou kolā “e lasi te lotou toaga ki te Atua, kae e se fakavae te toaga tenā ki te iloaga tonu,” e mafai eiloa o tokouke a tino loto maulalo kolā e manakogina ke ‵sala atu ki ei.—Loma 10:2.

“E Tokouke Oku Tino i te Fakai Tenei” (Galu. 18:9-17)

12. Se a te fakatalitonuga ne maua ne Paulo i se fakaasiga?

¹² Kafai ne isi ne manatu fakalotolotolua o Paulo e uiga ki te fakasokoga o tena galuega i Kolinito, kāti ne fakaseai atu katoa i te taimi ne fakasae atu ei a te Aliki ko Iesu ki a ia i se fakaasiga kae fai atu, penei: “Sa mataku, kae faipati atu faeloa kae ke se ‵fiu eiloa koe i te talai atu, me i a au e fakatasi atu ki a koe kae e seai se tino ka fakapakia ne ia koe, me e tokouke oku tino i te fakai tenei.” (Galu. 18:9, 10) Ma‵faga o fakaasiga fakamalosi loto! Ne fakatalitonu atu a te Aliki ki a Paulo me ka maua ne ia se puipuiga i te feitu faka-te-foitino, kae e tokouke foki a tino loto ‵lei i te fa‵kai tenā. Ne saga atu pefea a Paulo ki te fakaasiga tenā? E fai‵tau tatou penei: “Ne nofo ei a ia i konā i te tausaga e tasi mo te ono masina, o akoako atu ki a latou a te muna a te Atua.”—Galu. 18:11.

13. Se a te mea kāti ne mafaufau ki ei a Paulo i tena fanatuga ki te fono fakamasino, kae kaia ne iloa ei ne ia me ka ‵kese te mea ka iku mai i ei?

¹³ Mai tua o se tausaga e tasi ne nofo atu ei a Paulo i Kolinito, ne toe maua ne ia a nisi fakamaoniga o te ‵lago atu o te Aliki ki a ia. “Ne taumafai malosi a tino Iutaia o ‵teke atu ki a Paulo kae ‵taki atu ne latou ki te fono fakamasino,” telā e taku ko te beʹma. (Galu. 18:12) Ne mafau‵fau a nisi tino me ne fakamaluga aka a te koga tenei kae teu fakagaligali ki fatu tāua lanu moana kae ‵kena kolā ko oti ne ‵lomi i ei a ata ‵gali. Kāti ne tu a te beʹma i te kogaloto o te maketi i Kolinito. Ne lasi ‵ki a te koga ateatea i mua o te beʹma mo ‵nofo i ei se vaitino tokouke. E ‵tusa mo fakamaoniga ne maua ne tino sukesuke ki tala o aso mua, ne maua aka ne latou me i te fono fakamasino e se ‵mao mai te sunako, ko tena uiga e se ‵mao foki mai te fale o Taitusi. I te taimi ko pili atu ei a Paulo ki te beʹma, kāti ne mafaufau tou tagata ki te peipeiga o Setefano ki fatu, telā e fakasino atu sale ki ei me ko te matulo Kelisiano muamua. A Paulo telā ne lauiloa i te taimi tenā me ko Saulo, ne lotomalie ke “tamate a Setefano.” (Galu. 8:1) E mata, e mafai o tupu se vaegā mea penā ki a Paulo? Ikai, me ko oti ne tauto atu ki a ia me ka “Seai se tino ka fakapakia ne ia koe.”—Galu. 18:10.

14, 15. (a) Ne a ‵losiga ne fai atu ne tino Iutaia ki a Paulo, kae kaia ne fakaseai ei ne Kaliona a te tagi tenā? (e) Se a te mea ne tupu ki a Sosene, kae se a te mea kāti ne iku fakamuli atu ki a ia?

¹⁴ Ne a mea ne ‵tupu i te okoatuga a Paulo ki te fono fakamasino? A te famasino e nofo mai i ei ko te sui kovana o Akaia e fakaigoa ki a Kaliona—ko te taina matua o te tagata poto ko Seneka mai Loma. Ne fai atu ne tino Iutaia a te ‵losiga tenei e uiga ki a Paulo: “A te tagata tenei e fakamalosi atu ki tino ke tapuaki ki te Atua i se auala telā e ‵teke ki te tulafono.” (Galu. 18:13) Ne fakauiga a te kau Iutaia me i a Paulo e taumafai o ‵fuli ne ia a tino ki tena lotu, se faifaiga telā e fakatapu i te tulafono. Kae ne lavea ne Kaliona me e seai se mea “‵se” a Paulo ne fai, kae e se ‵tau o fakasala a ia me e seai “se mea masei ‵ki ne fai ne ia.” (Galu. 18:14) Ne seki manako a Kaliona ke aofia a ia i te kinauga a te kau Iutaia. Kae mai mua o fai atu ne Paulo ana pati ke ‵pulu ei a ia, ne fakaseai ne Kaliona te tagi tenā! Ne kaitāua malosi a tino i a latou te tagi. Ne faka‵tu olotou kaitāua ki a Sosene, telā ne sui ne ia a Kilipo e pelā me se tausi o te sunako. Ne puke ne latou a Sosene “kae kamata o ‵kini ne latou a ia i mua o te fono.”—Galu. 18:17.

¹⁵ Kaia ne seki taofi ei ne Kaliona a te vaitino kolā ne ‵kini ne latou a Sosene? Kāti ne mafaufau a Kaliona me ko Sosene ne takitaki ne ia te potukau o tino kaitāua kolā ne ‵teke atu ki a Paulo, kae ko ‵tau o maua ne ia tena fakasalaga. Faitalia me tenā te mafaufauga o Kaliona io me ikai, kae ne ‵gali a ikuga ne maua mai i te mea ne tupu. I tena tusi muamua ki te fakapotopotoga i Kolinito, telā ne tusi i te fia tausaga mai tua ifo, ne fakasino atu a Paulo ki se tino e igoa ki a Sosene e pelā me se taina. (1 Koli. 1:1, 2) E mata, a ia tenei ko Sosene telā ne ‵kini i Kolinito? Kafai ko ia tenā, e se taumate ne fesoasoani atu a te tulaga fakalogo‵mae tenā ke puke ‵mau a Sosene ki te Lotu Kelisiano.

16. E aoga pefea ki ‵tou galuega talai a pati a te Aliki konei, “faipati atu faeloa kae ke se ‵fiu eiloa koe . . . me i a au e fakatasi atu ki a koe”?

¹⁶ Ke masaua me mai tua o te ‵tekeatuga a te kau Iutaia ki te talaiga a Paulo, ne fakamalosi atu ei a te Aliki ko Iesu ki a Paulo, penei: “Sa mataku, kae faipati atu faeloa kae ke se ‵fiu eiloa koe i te talai atu, me i a au e fakatasi atu ki a koe.” (Galu. 18:9, 10) Se mea ‵lei ke masaua ne tatou a pati konā, maise eiloa māfai e ‵teke mai a tino ki ‵tou fekau. Ke masaua me e lavea ne Ieova a loto o tino kae fakapilipili atu a ia ki tino loto ‵lei. (1 Samu. 16:7; Ioa. 6:44) Mafaga o fakamalosiga gali ke tumau eiloa tatou i te fakalave‵lave i te faiga o te galuega talai! E nofo ki se 300,000 o tino e papatiso i tausaga takitasi, ko tena uiga se toko 800 i aso takitasi. Ki a latou kolā e faka‵logo ki te fakatonuga ke “olo atu . . . ki fenua katoa o fai a tino i ei mo fai a soko,” ne fai atu ne Iesu a pati fakamalosi konei: “Au e fakatasi faeloa mo koutou i aso katoa ke oko eiloa ki te gataga o te olaga tenei.”—Mata. 28:19, 20.

“Māfai e Loto ki ei a Ieova” (Galu. 18:18-22)

17, 18. Ne a mea kāti ne mafaufau ki ei a Paulo i te taimi ne faimalaga atu ei a ia ki Efeso?

¹⁷ E se mafai o fakamautinoa aka me e mata, ne maua ne te fakapotopotoga Kelisiano fou i Kolinito se tulaga filemu ona ko faifaiga a Kaliona ki tino ‵teke ki a Paulo, io me ikai. Kae ne nofo atu a Paulo i konā i ne “nai aso” mai mua o fakatofa atu ki taina i Kolinito. I te ‵tau e ‵somo aka ei a lau o lakau i te 52 T.A., ne fakatoka a ia o folau atu ki Sulia mai te taulaga o Kenikelea, telā e ‵tusa mo te fitu maila tena ‵mao ki te feitu ki te saegala o Kolinito. Kae mai mua o tiaki ne ia a Kenikelea “ne ‵kati ‵mutu ana laulu . . . ona ko tena tautoga.”c (Galu. 18:18) Fakamuli ifo, ne fo‵lau fakatasi ei latou mo Akuila mo Pisila i loto i te Aegean Sea ki Efeso i Asia Foliki.

¹⁸ I te lotou malaga mai Kenikelea, kāti ne mafaufau ‵loto a Paulo ki taimi ne nofo atu ei a ia i Kolinito. E uke ‵ki a mea ‵gali ne ‵tupu kolā ne fai ei ke fiafia tou tagata. Ne ‵fua mai a fuataga o tena nofoga i masina e 18 i konā. Ko oti ne fakatu aka te fakapotopotoga muamua eiloa i Kolinito, kae fakaaoga te fale o Taitusi mo fai olotou fakatasiga. E aofia i tino kolā ne fai mo tino tali‵tonu ko Taitusi, Kilipo mo tena kaufale, mo nisi tino e tokouke. Ne alofa malosi a Paulo ki tino tali‵tonu ‵fou konā, me ne fesoasoani atu a ia ki a latou ke fai pelā me ne Kelisiano. Ne tusi fakamuli atu a ia ki a latou, kae fakamatala ne ia i a latou e pelā me ne pepa fakatalitonu kolā ko ‵mau i tena loto. E maua foki ne tatou se fesokotakiga ‵pili mo tino kolā ne fesoasoani atu tatou ki ei ke puke ‵mau ki te tapuakiga tonu. Mafaga o mea fakafiafia ke ‵kilo atu ki vaegā tino penā kolā e fai pelā me ne “pepa fakatalitonu”!—2 Koli. 3:1-3.

19, 20. Ne a mea ne fai ne Paulo i tena okoatuga ki Efeso, kae ne a mea e tauloto ne tatou mai ei e uiga ki te kausaki atu ki fakamoemoega faka-te-agaga?

¹⁹ I tena okoatuga ki Efeso, ne fakalavelave malosi a Paulo i te faiga o tena galuega. Ne “ulu atu a ia ki loto i te sunako kae fakasako‵sako mo tino Iutaia i ei.” (Galu. 18:19) Ne nofo atu a ia i Efeso i se taimi toetoe fua i te taimi nei. E tiga eiloa ne fakamolemole atu ke nofo a ia i konā i se taimi tai leva, “ne seki talia ne ia.” I te taimi ne fakatofa ei a ia ki a latou, ne fai atu tou tagata ki te kau i Efeso, penei: “Au e toe foki mai ki a koutou, māfai e loto ki ei a Ieova.” (Galu. 18:20, 21) Ne iloa ne Paulo mo te mautinoa me lasi ‵ki te galuega talai e ‵tau o fai i Efeso. Ne mafaufau a te apositolo ke toe foki mai a ia, kae ne tuku atu ne ia te mea tenā ki a Ieova. E mata, e se fai a te mea tenā e pelā me se fakaakoakoga ‵lei mō tatou? E ‵tau o ga‵sue muamua tatou o kausaki atu ki fakamoemoega faka-te-agaga. Kae e ‵tau o fakalago‵lago faeloa tatou ki te fakatakitakiga a Ieova kae gasue‵sue e ‵tusa mo tena loto.—Iako. 4:15.

²⁰ Ne tuku ne Paulo a Akuila mo Pisila ke ‵nofo i Efeso, kae faimalaga atu ki Kaisaleia. Ne “fanatu” a ia ki Ielusalema o fakafetaui ki te fakapotopotoga i konā. (Galu. 18:22) Oti aka, fanatu ei a Paulo ki tena laumua i Sulia Anitioka. Ko oti tena malaga fakamisionale i te lua. Ne a mea ka ‵tupu i tena toe malaga fakamisionale?