Kelisiano Mua mo te Tulafono ne Tuku Atu ki a Mose

“Ko fai mo takitaki o tatou a te Tulafono, e takitaki ei ne ia tatou ke oko ki te oko mai o Keliso.”​—⁠KALATIA 3:​24.

I TE 1513 T.L.M., ne tuku atu ei ne Ieova se fakasologa o tulafono ki te kau Isalaelu. Ne fai atu a ia me kafai e faka‵logo latou ki tena leo, ka maua ne latou a fakamanuiaga mo se olaga fiafia kae tokagamalie.​​—⁠Esoto 19:​5, 6.

² A “te Tulafono” tenā io me ko te fakasologa o Tulafono kolā ne tuku atu ki a Mose e “‵malu, e ‵tonu kae ‵lei.” (Loma 7:​12) Ne fakamalosi mai i ei a mea ‵lei e pelā mo te atafai, te fakamaoni, uiga ‵lei mo te alofa ki tuakoi. (Esoto 23:​4, 5; Levitiko 19:14; Teutelonome 15:​13-​15; 22:​10, 22) Ne fakamalosi atu foki te Tulafono ki te kau Iutaia ke fakatau a‵lofa. (Levitiko 19:18) E se gata i ei, e se ‵tau mo latou o fai taugasoa io me a‵vaga ki tino mai fenua fakaatea kolā e se ‵nofo mai lalo i te Tulafono. (Teutelonome 7:​3, 4) E fai a te Tulafono ne tuku ki a Mose e pelā me se “‵pui” telā ne ‵vae aka ei a tino o te Atua mo tino o Fenua Fakaatea ko te mea ke mo a ma lai‵lai latou i mafaufauga mo faifaiga ma‵sei a tino fapaupau.​—⁠Efeso 2:​14, 15; Ioane 18:⁠28.

³ Kae ui ei, ne seki mafai o tau‵tali faka‵lei atu a toe tino Iutaia fakamaoni eiloa ki te Tulafono a te Atua. E mata, ko tō ‵mafa katoa a tulafono ne tuku atu ne Ieova ki a latou? Ikai. Ne tuku atu te Tulafono ki te kau Isalaelu ko te mea ke “fakaasi mai te mea telā e masei.” (Kalatia 3:​19) Ne fai te Tulafono ke iloa ne tino Iutaia fakamaoni a te pogai e ‵tau ei o maua ne latou se Fakaola. Ne fia‵fia malosi a te kau Iutaia fakamaoni i te taimi ne oko mai ei a te Fakaola me ko pili o fakasaoloto latou mai te agasala mo te mate!​​—⁠Ioane 1:​29.

⁴ Ne seki tumau a te Tulafono telā ne tuku atu ki a Mose. I tena tusi ki taina Kelisiano, ne fakamatala atu ne Paulo a te tulafono e pelā me “e takitaki ei ne ia tatou ke oko ki te oko mai o Keliso.” (Kalatia 3:​24) I aso mua, ne ‵taki atu sāle ne se tino a tama‵liki ki te akoga. E se fai a ia e pelā me se faiakoga, kae e takitaki atu fua ne ia a tama‵liki ki te faiakoga. I se auala tai ‵pau, ne fakatoka te Tulafono telā ne tuku ki a Mose ke takitaki atu ei a tino Iutaia kolā e ma‵taku ki te Atua ki te Keliso. Ne folafola mai a Iesu me ka fakatasi atu a ia ki ana soko “ke oko eiloa ki te gataga o te lalolagi.” (Mataio 28:20) I te taimi eiloa telā ne fakatu aka ei te fakapotopotoga Kelisiano ne seki toe aogā te Tulafono ke takitaki ei latou. (Loma 10:4; Kalatia 3:​25) Kae ne seki talia vave ne nisi Kelisiano Iutaia a te munatonu tāua tenei. Tela la, ne tumau eiloa latou i te tau‵tali atu ki nisi vaega o te Tulafono faitalia me ko oti ne fakatu aka a Iesu. Kae ne talia ne nisi tino te manatu fou tenā. Ne tuku mai ne latou se fakaakoakoga gali mō tatou i aso nei. Ke onoono aka tatou ki te auala ne fai ei latou penā.

Mainaga Fou ki Akoakoga Faka-Kelisiano

⁵ I te 36 T.A., ne lavea ne te apositolo ko Petelu se fakaasiga fakaofoofogia. Ne lagona ne ia se leo mai te lagi e faipati atu ki a ia ke ta kae ke kai ki manu eva mo manu vae fa kolā ne fai pelā me ne manu lai‵lai i te Tulafono. Ne poi masei eiloa a Petelu! Ne ‘seki kai eiloa a Petelu ki se meakai lailai io me se meakai se ‵ma.’ Kae ne toe fai atu a te leo mai te lagi ki a ia, penei: “Sa taku fakalailai ne koe a te mea ko oti ne faka‵ma ne te Atua.” (Galuega 10:​9-15) I lō te puke ‵mautakitaki ki te Tulafono, ne talia ne Petelu a manatu ‵fou konā. Ne maina ‵lei ei a ia i fuafuaga fakaofoofogia a te Atua.

⁶ Tenei te mea ne tupu. Ne olo atu a tāgata e tokotolu ki te fale telā ne nofo ei a Petelu o fakamolemole atu ki ei ke olo latou ki se tagata seki pilitome mai Fenua Fakaatea telā e mataku ki te Atua, ko Konelio. Ne ‵kami ne Petelu a tāgata konei ki tena fale kae talimālō faka‵lei atu ki a latou. Ona ko te mea ne maina faka‵lei a ia i te tāua o te fakaasiga tenā, ne olo fakatasi atu ei latou mo Petelu i te suā aso ki te fale o Konelio. Ne talai atu ei a Petelu i konā e uiga ki a Iesu Keliso. I te taimi eiloa tenā, ne fai mai a Petelu, penei: “Se mea tonu i te Atua e se fakailoga tino. So se tino o so se fenua e mataku ki te Atua, kae amiotonu foki, e talia faeloa a ia ne te Atua.” Ne tali‵tonu foki a kāiga mo taugasoa o Konelio ki a Iesu kae “ne fanaifo te Agaga Tapu i luga o tino katoa kolā e fakalogo‵logo ki te muna.” Ne iloa ne Petelu me e aofia a Ieova i te faiga o mea konā, kae ne “fakatonu atu ei ne ia ke papatiso a tino konei i te igoa o Iesu Keliso.”​​—⁠Galuega 10:​17-​48.

⁷ Ne iloa pefea ne Petelu me ko mafai o fai a tino mai Fenua Fakaatea mo fai ne soko o Iesu Keliso faitalia me ne seki ‵nofo latou mai lalo o Tulafono kolā ne tuku atu ki a Mose? Ko te lasi o tena malamalama i mea faka-te-agaga. Ona ko te fakaasimaiga ne te Atua me ko talia ne ia a tino mai Fenua Fakaatea kolā ne seki pilitome, i te ‵ligimaiga o tena agaga ki a latou, ne maina a Petelu me e mafai foki o talia latou ke papatiso. I te taimi foki eiloa tenā, ne iloa aka ei ne Petelu me ne seki fakatonu atu te Atua ke tau‵tali a Kelisiano mai Fenua Fakaatea ki te Tulafono telā ne tuku ki a Mose ko te mea ke mafai ei o papatiso latou. Moi ne nofo atu koe i aso konā, e mata, ka loto fiafia koe e pelā mo Petelu ke talia vave ne koe a manatu ‵fou?

Ne Tau‵tali Atu Eiloa a Nisi Tino ki te Tulafono

⁸ Ne fanatu a Petelu ki Ielusalema mai tua o te nofoga i te fale o Konelio. Ne salalau atu te tala ki te fakapotopotoga i konā me ko maua ne tino seki pilitome mai Fenua Fakaatea “a te muna a te Atua” kae ne seki fia‵fia a nisi soko Iutaia ki ei. (Galuega 11:​1-3) E tiga eiloa ne lotoma‵lie latou me e mafai o fai a tino o Fenua Fakaatea mo fai ne soko o Iesu, ne ‵losi atu eiloa te kau Iutaia kolā e “talia ne latou te pilitome” me ‵tau mo tino kolā e se ne tino Iutaia o tau‵tali ki te Tulafono ko te mea ke ‵sao latou. Kae i koga kolā e ‵nofo i ei a tino e tokouke mai Fenua Fakaatea, ne seki kinau sāle latou ki te mataupu ko te pilitome. Ne kinau faeloa latou ki manatu kese‵kese e lua konā i tausaga e 13. (1 Kolinito 1:​10) Ma‵faga o tofotofoga ne fepaki mo Kelisiano i aso konā​—⁠maise eiloa ki tino o Fenua Fakaatea kolā ne ‵nofo mo tino Iutaia!

⁹ Ne oko atu te kinauga tenā ki se tulaga faigata i te 49 T.A. i te taimi ne olo atu ei a Kelisiano i Ielusalema ki Anitioka, ko te fenua telā ne talai atu i ei a Paulo. Ne kamata o akoako atu latou me e ‵tusa mo te Tulafono, e ‵tau o pilitome a tino mai Fenua Fakaatea kolā ko oti ne ‵fuli. Kae ne kamata aka i ei se kinauga i te va o latou mo Paulo mo Panapa! Ne mafai o loto vāivāi a nisi Kelisiano faitalia me ne tino Iutaia io me ne tino mai Fenua Fakaatea māfai e se faka‵lei aka te fakalavelave tenei. Tela la, ne fai ei a fakatokaga ke olo atu a Paulo mo nisi tino ki Ielusalema o fesili atu ki te potukau pule o Kelisiano i ei ke na faka‵lei aka te kinauga tenā.​​—⁠Galuega 15:​1, 2, 24.

Ne Loto Tasi Latou Mai Tua o te Kinauga!

¹⁰ I te taimi o te fono, ne ‵lago malosi atu a nisi tino ki te pilitome, kae ne ‵teke malosi atu a nisi tino ki ei. Kae ne seki fakavae te lotou fakaikuga ki olotou lagonaga. I te taimi koi kinau ei latou, ne fakamatala atu ne te avā apositolo ko Petelu mo Paulo a fakailoga kolā e fakaasi mai ne Ieova ki tino kolā e seki pilitome. Ne fakamatala atu ne laua me ne ‵ligi ifo ne te Atua a te agaga tapu ki tino mai Fenua Fakaatea kolā seki pilitome. Tela la, ne fakauiga la pati me: ‘E mata, e ‵tau o ‵teke atu te fakapotopotoga Kelisiano ki tino kolā ko oti ne talia ne te Atua?’ I te otiga, ne faitau atu ei ne te soko ko Iakopo se vaega mai te Tusi Tapu ke fesoasoani atu ei ki tino fakalogo‵logo ke maina i te mea telā e manako a Ieova ki ei.​​—⁠Galuega 15:​4-​17.

¹¹ Ne faka‵tali a tino katoa ki te fakaikuga a te potukau pule. Ona ko te mea e fai latou e pelā me ne tino Iutaia, e mata, ka fakaiku aka ne latou me e ‵tau o pilitome a tino? Ikai! Ne tau‵tali katoatoa atu a tāgata fakamaoni konei ki te Tusi Tapu mo te takitakiga a te agaga tapu o te Atua. I te otiga ne fakalogo‵logo atu ki molimau katoa, ne loto tasi a te potukau pule me se ‵tau mo tino mai Fenua Fakaatea o pilitome kae tau‵tali ki te Tulafono telā ne tuku atu ki a Mose. Ne fia‵fia malosi a taina i te taimi ne ‵logo ei latou i te fakaikuga tenā, kae ne gasolo ‘foki o tokouke a tino ne fakaopoopo ki fakapotopotoga i aso takitasi.’ Ne maua ne Kelisiano kolā ne talia ne latou a fakatakitakiga a te Atua se tali mautinoa mai te Tusi Tapu. (Galuega 15:​19-​23, 28, 29; 16:​1-5) Kae ui ei, e isi se fesili tāua e ‵tau o maua se tali ki ei.

Pefea la Kelisiano Iutaia?

¹² Ko oti ne fakaasi faka‵lei mai ne te potukau pule me e se ‵tau o pilitome a Kelisiano mai Fenua Fakaatea. Kae pefea la a Kelisiano Iutaia? Ne seki mautinoa te tali ki te fesili tenā i te fakaikuga a te potukau pule.

¹³ Ne pilitome faeloa ne nisi Kelisiano Iutaia kolā ne “tausi fakamaoni ki Tulafono” a olotou tama‵liki kae ne tau‵tali atu foki ki nisi vaega o te Tulafono tenā. (Galuega 21:20) Kae ne ‵losi atu foki a nisi tino me e ‵tau eiloa mo Kelisiano Iutaia o tausi ki te Tulafono ko te mea ke ‵sao latou. Ne ‵se ‵ki te lotou manatu. E mafai pefea ne so se Kelisiano o ofo atu tena taulaga ke fakamagalo ei ana agasala māfai ko oti ne fakaseai ne te taulaga a Iesu a vaegā taulaga katoa penā? Kae pefea la te Tulafono telā e fai mai me e se ‵tau o fai taugasoa a tino Iutaia ki tino mai Fenua Fakaatea? Se mea faigata ‵ki eiloa ki Kelisiano fakamaoni ke tau‵tali ki fakatonuga konā kae ke akoako atu foki a tino mai Fenua Fakaatea ki mea katoa kolā ne akoako mai ne Iesu. (Mataio 28:​19, 20; Galuega 1:8; 10:28)a E tiga eiloa e seai ne fakamaoniga me ne fakamautinoa aka te mataupu tenā i se fono a te potukau pule, ne seki tuku tiakina fua te fakapotopotoga tenā.

¹⁴ Ne oko atu a fakatakitakiga ki a latou e auala i tusi kolā ne tusi ne te kau apositolo mai lalo i te takitakiga a te Atua, kae e se mai te potukau pule. Ne avatu ne te apositolo ko Paulo se tusi e tasi ki te kau Iutaia mo tino mai Fenua Fakaatea kolā ne ‵nofo atu i Loma. I tena tusi tenā, ne fakamatala atu ei ne ia me i te Iutaia tonu “ko ia telā e lagona tonu ne ia i tona loto, me i te pilitome tonu se mea tau te loto.” (Loma 2:​28, 29) Ne toe faka‵soko atu a Paulo mai te faiga o se tala fakatusa ke fakamaoni atu ei me ko se toe ‵nofo a Kelisiano mai lalo i te Tulafono. Ne fai atu a ia me e se mafai ne se fafine o avaga ki tāgata e tokolua i se taimi e tasi. Kae kafai ko mate tena avaga, ko saoloto ei a ia ke toe avaga. Ne fakaaogā ne Paulo te tala fakatusa tenā ke fakaasi atu ei me e se mafai ne Kelisiano fakaekegina o tau‵tali atu ki Tulafono kolā ne tuku atu ki a Mose pelā foki mo te tulafono a Keliso. E ‵tau o ‘‵mate latou ki te Tulafono’ ko te mea ke mafai o ‵kau fakatasi latou mo Keliso.​​—⁠Loma 7:​1-5.

Ne Fui Maina Latou

¹⁵ Ne manino ‵lei eiloa a fakamatalaga a Paulo e uiga ki te Tulafono. Kae kaia la ne fui maina ei a nisi Kelisiano Iutaia? Ona ko te sē lava o te lotou mainaga i mea faka-te-agaga me ne seki fakatāua ne latou a meakai ma‵keke faka-te-agaga. (Epelu 5:​11-​14) Ne seki fakamaoni foki latou ki fakatasiga mō Kelisiano. (Epelu 10:​23-​25) A te suā pogai telā kāti ne fai ei ke fui maina latou ko mea kolā ne aofia i te Tulafono. Ne fakavae katoa ki mea kolā e mafai o lavea kae fakapatele atu ki ei, e pelā mo te faletapu mo te kau faitaulaga. Se mea faigofie fua ke talia ne se tino telā e se lasi tena mainaga i te feitu faka-te-agaga a te Tulafono i lō te puke ‵mau ki nisi fakatakitakiga faka-Kelisiano kolā ne fakavae ki mea sē matea.​​—⁠2 Kolinito 4:​18.

¹⁶ I tena tusi ki te kau Kalatia ne fakaasi mai ne Paulo te suā pogai ne fia puke ‵mautakitaki ei a tino kolā e fai mai i a latou ne Kelisiano ki te Tulafono. Ne fakamatala mai ne ia me e ma‵nako fua a tino konei ke amanaia atu a tino ki a latou e pelā me ne tino o te lotu telā e tapuaki atu ki ei a te tokoukega o tino. I lō te fia tu ‵kese, ne fia fai ne latou so se mea ke talia ei latou ne tino o te fenua. Ne ma‵nako malosi latou ke talia latou ne tino i lō te Atua.​—⁠Kalatia 6:​12.

¹⁷ Ne maua ne Kelisiano ‵poto kolā ne suke‵suke faka‵lei ki tusitusiga a Paulo mo nisi tusi aka mai te Atua a te mainaga tonu e uiga ki te Tulafono. Kae i te 70 T.A., ne fatoā maina faka‵lei ei a Kelisiano Iutaia katoa i te kilokiloga tonu ki te Tulafono telā ne tuku atu ki a Mose. Ne tupu te mea tenā i te taimi ne talia ei ne te Atua ke fakamasei a Ielusalema, tena faletapu mo tusi katoa e uiga ki olotou faitaulaga. Ne fai ei ke se mafai lele eiloa o toe tautali atu so se tino ki te Tulafono.

Ke Fakagalue Aka te Fakaakoakoga Tenā i Aso Nei

¹⁸ Kafai e mafaufau koe ki mea konā ne ‵tupu i aso mua, kāti ko manatu aka koe, penei: ‘Moi ne nofo atu au i te vaitaimi tenā, ne a aku mea ka fai māfai ko fakamaina malielie mai ne te Atua tena loto? E mata, ka puke ‵mautakitaki au ki te Tulafono? Io me ka faka‵tali au ke oko ki te taimi ko manino faka‵lei mai ei te fakamatalaga e uiga ki ei? Kae kafai ko manino ‵lei mai, e mata, ka ‵lago atu au ki ei mo te loto kātoa?’

¹⁹ E tonu, moi ne ‵nofo atu tatou i aso konā, e se iloa nei ne tatou me ne a ‵tou mea kāti ne mafai o fai. Kae e mafai o ‵sili ifo tatou penei: ‘Se a taku kilokiloga ki mainaga ‵fou mai te Tusi Tapu kolā e fakamatala mai i aso nei? (Mataio 24:45) Kafai ko tuku mai se fakatonuga faka-te-Tusi Tapu, e mata, e ‵piki ‵mau fua au ki te fakatonuga tenā io me taumafai au o fakagalue aka te uiga tonu o te fakatakitakiga telā e fakavae ki ei? (1 Kolinito 14:20) E mata, e faka‵tali au mo te kufaki ki a Ieova māfai e fui maua a tali ki aku fesili?’ Se mea tāua ke fakaaogā faka‵lei ne tatou a meakai faka-te-agaga kolā e avanoa nei, “ko te mea ke mo a ma olo atu tatou keatea.” (Epelu 2:⁠1) Kafai e tuku mai ne Ieova a fakatonuga e auala i tena Muna, tena agaga tapu, mo tena fakapotopotoga i te lalolagi kātoa, ke na tau‵tali faka‵lei atu tatou ki ei. Kafai e fai tatou penā, ka fakamanuia tatou ne Ieova ki te ola se-gata-mai telā e maua i ei te fiafia mo te tokagamalie.

[Fakamatalaga mai lalo]

Se a Tau Tali?

• I te auala fea ne fai ei a Tulafono kolā ne tuku atu ki a Mose e pelā me “e takitaki” ei a tino ki te oko mai o Keliso?

• Kaia ne ‵kese ei a manatu o Petelu mo tino kolā “e talia ne latou te pilitome” i te taimi ne ‵fuli ei te mainaga e uiga ki te munatonu?

• Se a te mea ko iloa ne koe e uiga ki te auala e fakaasi mai ei ne Ieova te munatonu i aso nei?

[Fesili mo te Sukesukega]

1, 2. Kafai ne tausi faka‵lei te kau Isalaelu ki Tulafono kolā ne tuku atu ki a Mose, ne a mea aogā ne maua ne latou i ei?

3. Ona ko te seki mafai ne tino o tau‵tali atu ki te Tulafono, ne a mea ko iloa ne latou mai i ei?

4. E “takitaki” pefea ne te Tulafono a tino ki te oko mai o Keliso?

5. Ne a fakatonuga ne maua ne Petelu i te fakaasiga, kae kaia ne poi ei a ia?

6, 7. Kaia ne fakaiku aka ei ne Petelu me ko mafai o talai atu a ia ki tino mai Fenua Fakaatea, kae ne a nisi mea ne fakaiku aka ne ia?

8. Se a te kilokiloga a nisi Kelisiano i Ielusalema e uiga ki te pilitome telā ne ‵kese mo te kilokiloga a Petelu, kae kaia?

9. Kaia ne tāua ei ke na faka‵lei aka te kinauga e uiga ki te pilitome?

10. Ne a manatu ne mafau‵fau ki ei a te potukau pule a koi tuai o fai te lotou fakaikuga e uiga ki te tulaga o tino mai Fenua Fakaatea?

11. Se a te mea ne seki fakavae ki ei te fakaikuga a te potukau pule e uiga ki te pilitome, kae se a te mea ne fakaasi mai ei me ne fakamanuia ne Ieova te fakaikuga tenā?

12. Se a te fesili e seki maua se tali ki ei?

13. Kaia e ‵se ei ke fai atu me ne fakavae te fakaolataga o tino ki te tau‵tali atu ki Tulafono kolā ne tuku atu ki a Mose?

14. Ne a fakatakitakiga e uiga ki te Tulafono ne maua atu i tusi a Paulo?

15, 16. Kaia ne fui maina ei a nisi Kelisiano Iutaia i te manatu tonu e uiga ki te Tulafono, kae se a te mea e fakaasi mai i ei e uiga ki te tāua ke tumau i te matapula‵pula i te feitu faka-te-agaga?

17. Ko te taimi fea ne maina faka‵lei ei a tino e uiga ki te tau‵tali atu ki te Tulafono?

18, 19. (a) Ne a uiga e ‵tau o puke ‵mau tatou ki ei mo uiga kolā e ‵tau o ‵kalo keatea mai i ei ko te mea ke tumau tatou i te ma‵losi i te feitu faka-te-agaga? (e) Se a te mea ko iloa ne tatou i te fakaakoakoga a Paulo e uiga ki te tau‵tali atu ki fakatonuga kolā e maua ne tatou mai taina fakamatua‵tua? (Ke onoono ki te pokisi i te itulau e 20.)

[Pokisi/Ata i te itulau e 20]

Ne Fakafesagai Atu a Paulo mo te Loto Maulalo ki se Tofotofoga

Ne oko atu a Paulo ki Ielusalema i te 56 T.A. mai tua o tena malaga fakamisionale telā ne magoi. Ne tofotofogina ei a ia i konā. Ko oti ne ‵logo a tino i te fakapotopotoga i ana akoakoga e uiga ki te sē toe tau‵tali atu ki te Tulafono. Ne manava‵se a toeaina i te mea ma loto vāi‵vāi kae fakaiku aka ne Kelisiano Iutaia ‵fou kolā ne fatoā ‵fuli mai, me e se amanaia a Kelisiano ki fakatokaga a Ieova ona ko fakamatalaga a Paulo e uiga ki te Tulafono. Ne fai ne Kelisiano Iutaia e toko fa olotou tautoga i te fakapotopotoga, kāti ke fai ei latou pelā me ne tino Naseli. E ‵tau o olo atu latou ki te faletapu ke fakakatoatoa ei a mea kolā e manakogina i te faiga o olotou tautoga konā.

Ne fakamolemole atu a toeaina ki a Paulo ke olo atu mo tāgata e toko fa konā ki te faletapu, kae ke ‵togi foki ne ia a mea kolā e manakogina. Ko oti ne tusi atu ne Paulo a tusi e lua mai lalo i te takitakiga a te Atua, kae ne fai atu a ia me ko se manakogina ke tau‵tali atu ki te Tulafono ke ‵sao ei latou. Kae ui ei, ne amanaia foki a ia ki lagonaga o nisi tino. Ko oti foki ne tusi atu a ia, penei: “E ola eiloa au e pelā mo tino e ola i te tulafono . . . ko te mea ke maua ne au a latou.” (1 Kolinito 9:​20-​23) Ne mafai fua o talia ne Paulo te fakamolemole a toeaina kae ne seki ‵teke atu a ia ki fakatakitakiga faka-te-Tusi Tapu. (Galuega 21:​15-​26) Ne seki fai ne ia se mea ‵se i ei. E se taku fakamasei ne te Tusi Tapu a te faiga o tautoga, kae ko te faletapu ko te koga telā ne fai ei te tapuakiga tonu, kae e se ko te tapuaki atu ki tupua. Ne fakalogo a Paulo ki te fakatonuga tenā me e se manako a ia ke loto vāi‵vāi a nisi tino. (1 Kolinito 8:​13) E amanaia tatou ki a Paulo me ne fakaasi mai ne ia i konei te loto maulalo.