E Ola te Muna a Ieova

Manatu Tāua Mai te Tusi ko Teutelonome

TE TAUSAGA ko te 1473 T.L.M. Ko ‵teka atu te fasefulu tausaga talu mai te taimi ne fakasaoloto ei ne Ieova a te kau Isalaelu mai te ‵nofo fakapagota i Aikupito. I te fia tausaga ne takase‵se ei latou i te koga lavaki, ne seki maua eiloa ne te kau Isalaelu se lotou fenua tonu. Nei la, ko ‵tu atu latou i te tuakoi o te Fenua o te Folafolaga. Ne a mea ka ‵tupu ki a latou māfai ko oko atu latou ki ei? Ne a fakalavelave ka fe‵paki mo latou, kae ka ‵saga atu pefea latou ki ei?

A koi tuai o olo atu te kau Isalaelu ki te suā feitu o te vaitafe ko te Iolitana ki loto i Kanana, ne fakatoka ne Mose a te fakapotopotoga mō galuega e uke kolā ka fai ne latou. E pefea la? Mai te faiatuga o lauga fakamalosi loto kae ‵gali kae polopoloki atu foki. Ne fakamasaua atu a ia ki te kau Isalaelu me ‵tau fua o tapuaki katoatoa atu latou ki a Ieova te Atua kae e se ‵tau o tautali atu latou i auala o tino i fenua i olotou tafa. A te lasiga o te tusi i te Tusi Tapu ko Teutelonome e maua i ei a lauga konei. Kae ko pati fakatonutonu e maua atu i lauga konā, ko mea foki loa kolā e ‵tau o maua ne tatou i aso nei, me ko ola nei tatou i te vaitaimi telā e faigata ei ke tuku katoatoa atu te ‵tou tapuakiga ki a Ieova.​—Epelu 4:12.

A te tusi ko Teutelonome, telā ne tusi ne Mose kae sē aofia i ei te mataupu fakaoti, ne aofia i ei se vaitaimi e silia atu i te lua masina.a (Teutelonome 1:3; Iosua 4:19) Ke onoono nei tatou ki te auala e aogā ei a pati fakatonutonu i ei ko te mea ke a‵lofa tatou ki a Ieova te Atua mo ‵tou loto kātoa kae ke tavini fakamaoni atu ki a ia.

‘KE SĒ PULI I A KOE A MEA NE LAVEA NE KOE’

(Teutelonome 1:1–4:49)

I tena lauga muamua, ne toe fakamatala likiliki atu ne Mose a nisi mea kolā ne ‵tupu i te koga lavaki​—maise i ei ko tala kolā e fesoasoani malosi atu ei ki te kau Isalaelu ke toka māfai ko ulu atu latou ki te Fenua o te Folafolaga. A te tala e uiga ki te faka‵sopoga o famasino kāti e fakamasaua atu ei ki a latou me e fakatoka ne Ieova ana tino i se auala alofa. Ne fai atu foki a Mose me i te lipoti sē ‵lei a sipai e toko sefulu ne iku atu i ei ki te sē mafai o ulu atu a te kautama ma‵tua ki loto i te fenua o te folafolaga. Ke mafaufau ki te auala ne pokotia ei a tino kolā ne fakalogo‵logo ki pati polopoloki a Mose kae ko lavea atu ne latou a te fenua i olotou mua.

Kāti ne fakamalosi ‵ki atu ki te kau Isalaelu a taimi kolā ne tuku atu faeloa ne Ieova ki a latou a te manumalo a koi tuai o olo atu ki te suā feitu o te Iolitana ke maua ne latou te loto toa o taua atu māfai ko olo atu latou ki te suā feitu o te vaitafe. Ne salalau valevale a te ifo ki tupua i te fenua ka olo atu latou ki ei. Ko oko loa i te fetaui ‵tonu o pati a Mose ke ‵teke atu ki te ifo ki tupua!

Tali ki Fesili Faka-te-Tusi Tapu:

2:​4-6, 9, 19, 24, 31-​35; 3:​1-6​​—Kaia ne fakaseai ei ne te kau Isalaelu a nisi tino i te feitu ki te sopogālā o te Iolitana kae e se ko nisi tino aka i ei? Ne fakatonu atu a Ieova ki te kau Isalaelu ke sē taua atu ki tama‵liki a Esau. Kaia? Me ne ‵tupu mai latou i te taina o Iakopo. E se ‵tau foki mo te kau Isalaelu o taua atu ki tino Moapi mo tino Amoni me ne ‵tupu mai latou i te gafa o Lota te tuatina o Apelaamo. Kae ko tupu o te kau Amoli ko Sekono mo Oko e seai eiloa ne la gafa e tau atu ki te kau Isalaelu kae seki ‵tau foki o pule ne laua a te fenua tenā. Tela la, i te taimi ne seki talia ei ne Sekono ke ui atu te kau Isalaelu i loto i te lotou fenua kae ne fanatu a Oko o taua atu ki a latou, ne fakatonu atu a Ieova ki te kau Isalaelu ke fakaseai te lotou fa‵kai kae ke tamate a tino katoa i ei.

4:​15-​20, 23, 24​​—E mata, a te fakatapuga o tupua faite e fakauiga i ei me e se ‵tau foki o faite ne mea fakagali‵gali? Ikai. A te fakatapuga i konei e fai fua ki tupua kolā e faite mō tapuakiga​—ko te ‵teke atu ki te ‘ifo o tapuaki kae tavini’ atu ki mea konā.’ E se fakatapu ne te Tusi Tapu a te faitega o mea io me ko ‵lomiga o ata mō fai ne mea fakagali‵gali.​—1 Tupu 7:​18, 25.

Akoakoga mō Tatou:

1:​2, 19. Ne takase‵se a te kau Isalaelu i te koga lavaki i tausaga e 38, e tiga eiloa me e “sefulutasi aso manafai e fai malaga ne tino mai i te Mauga o Sinai [ko te koga telā ne tuku atu ei a Tulafono e Sefulu] ki Katesa Panea i te auala i loto i te fenua maugā o Etoma.” Ko tafaga te ‵mafa o te lotou sala ona ko te sē faka‵logo ki a Ieova te Atua!​—Numela 14:​26-34.

1:​16, 17. Koi tumau eiloa a tulaga o fakamasinoga a te Atua konā i aso nei. E se ‵tau o talia ne tino kolā e ‵tofi aka ke aofia i fono fakamasino a te fāpito io me ko te mataku ki tino ke faka‵se i ei te lotou fakamasinoga.

4:9. Ne tāua ‵ki ki te kau Isalaelu ke ‘sē puli i a latou a mea ne lavea faka‵lei ne latou ki olotou mata’ ko te mea ke manuia ei latou. I te pili mai nei o te lalolagi fou telā ne folafola mai, se mea tāua ke ‵kilo atu faeloa tatou ki faifaiga ‵gali a Ieova mai te faiga e pelā me ne tino a‵koga mo te loto finafinau ki tena Muna.

ALOFA KI A IEOVA KAE FAKALOGO KI ANA FAKATONUGA

(Teutelonome 5:1–​26:19)

I te lua o ana lauga, ne fakamatala atu ne Mose a te tukumaiga o Tulafono i te Mauga o Sinai kae ne toe laulau atu ne ia a Tulafono e Sefulu. E fitu a fenua kolā ne taku tonu atu ke fakaseai katoatoa. Ne fakamasaua atu ki te kau Isalaelu se akoakoga tāua telā ne tauloto ne latou i te vao: “E se ‵tau o fakalagolago fua ki meakai ke ola . . . , kae fakalagolago foki ki muna katoa e fai mai ne te Aliki.” I te fenua telā ka olo latou ki ei, e ‵tau mo latou o “tausi ki tulafono katoa.”​—Teutelonome 8:3; 11:8.

I te lotou ‵nofo i te fenua o te folafolaga, e ‵tau o maua ne te kau Isalaelu a tulafono e se ki te tapuakiga fua kae pelā foki ki te faiga o fakamasinoga, te faigā malo, taua mo mea katoa o te olaga i aso takitasi mō te fenua kātoa e pelā foki mo tino taki tokotasi. Ne toe fakafokifoki atu ne Mose a tulafono konei kae faka‵mafa mai ne ia te manakoga ke a‵lofa ki a Ieova kae faka‵logo ki ana fakatonuga.

Tali ki Fesili Faka-te-Tusi Tapu:

8:​3, 4​​—I te auala fea e seki masae‵sae ei a gatu o te kau Isalaelu kae seki ‵pala foki olotou vae i te lotou takase‵sega i te vao? A te mea tenei se faifaiga fakavavega, e pelā eiloa mo te tukumaiga o te manai. Ne ‵pei faeloa te kau Isalaelu ki gatu mo taka kolā ne o‵mai mo latou i Aikupito, kae kāti ne tuku fakasolo atu a mea konā ki olotou tama‵liki i te taimi ko ma‵tua ei kae ko ‵mate atu foki a tino ma‵tua konā. Ona ko te lauga fakalua o tino i te kamataga mo te fakaotiga o te lotou malaga kolā ne fai kae ne seki fanaka eiloa te aofaki o tino Isalaelu, e fakaasi mai i ei me ne lava ‵lei eiloa a gatu mo taka o te kau Isalaelu.​—Numela 2:32; 26:51.

14:21​​—Kaia ne mafai ei o tuku atu ne tino Isalaelu ki se tino fakaalofa io me ‵togi atu ki se tino fakaatea se manu mate e seki fakasali tena toto telā e se mafai lele eiloa o ‵kai latou ki ei? A te tugāpati ko “tino fakaalofa” e mafai o fakasino atu ki se tino e se se Isalaelu telā ne ‵fuli ki te lotu Iutaia io me se tino telā e tautali i tulafono o te fenua kae e se tapuaki atu ki a Ieova. A tino fakaatea mo tino fakaalofa kolā ne seki ‵fuli ki te lotu Iutaia ne seki ola mai lalo i te Tulafono kae e mafai o fakaaogā ne latou a manu ‵mate kolā e seki fakasali a toto i auala kese‵kese. Ne mafai o tuku atu io me fakatau atu ne tino Isalaelu a vaegā manu penā ki a latou. Kae i te suā feitu, e ola a tino fakaatea kolā ko ‵lotu i te lotu Iutaia mai lalo o te Tulafono. E pelā mo te mea e fakaasi mai i te Levitiko 17:​10, e se ‵tau o ‵kai a vaegā tino penā ki toto o manu.

24:6​​—Kaia e fakatusa i ei a te pukemaiga o ‘te vili lima mo te fatu solo saito a se tino’ ki te “ola” o se tino? A te vili lima mo te fatu solo saito ko te “ola” o te tino io me e fakavae ki ei a mea e tausi ei tena ola. A te avega keatea o se mea e tasi i mea konā ka se maua ei ne te kāiga kātoa ne olotou meakai.

25:9​​—Kaia e tāua ei ke tapale keatea a te taka e tasi kae puaki atu a mata o se tagata telā e ita ma avaga ki te avaga o tena taina telā ko mate? E ‵tusa mo te “tu e fai sāle pelā: kafai ko toka se fakatauga io me se fesuiakiga o mea totino, e ‵tau mo ia telā e ‵togi atu ana mea o tala tena taka o tuku atu ki te tino telā e ‵togi ne ia ana mea.” (Luta 4:7) A te tapalega o te taka o te tagata telā e ita ma avaga ki te avaga o tena taina telā ko mate e fakamautinoa mai i ei me ko sē manako a ia ki tena salolotoga ke fai ne ia se tamaliki ma tena taina telā ko mate. Se mea fakalumaluma ‵ki te mea tenā. (Teutelonome 25:10) A te puaki atu ki ana mata se mea fakamasiasi.​—Numela 12:14.

Akoakoga mō Tatou:

6:​6-9. E pelā mo te fakatonuga ne tuku atu ki tino Isalaelu e uiga ki te Tulafono, e ‵tau foki o iloa ‵lei ne tatou a fakatonuga a te Atua, ke masaua faeloa ne tatou i taimi katoa kae ke faka‵goto atu foki ki loto o ‵tou tama‵liki. E ‵tau o ‘‵sai ne tatou ki ‵tou lima’ e auala i ‵tou faiga​—kolā e sui ne ‵tou lima​—e ‵tau o fakaasi atu i ei me faka‵logo tatou ki a Ieova. Kae e pelā me se ‘fou i ‵tou lae’ e ‵tau o lavea ne tino katoa a ‵tou faka‵logo.

6:​16. Ke se tofotofo eiloa ne tatou a Ieova e pelā mo te mea ne fai ne te kau Isalaelu sē fakamaoni i Masa, kolā ne mui‵mui latou ona ko te sē lava o vai.​—Esoto 17:​1-7.

8:​11-​18. E mafai ne te fiafai kope o fai ke puli i a tatou a Ieova.

9:​4-6. E ‵tau o puipui ne tatou a tatou eiloa mai te fia amiotonu.

13:6. E se ‵tau o talia ne tatou se tino ke takitaki keatea ne ia tatou mai te tapuakiga ki a Ieova.

14:1. A te fakamaseiga ne te tino a tena foitino eiloa io me sena vaega se fakaasiga o te sē amanaia ki te foitino, kāti se faifaiga mai lotu ‵se kae ‵tau o ‵kalo keatea mai i ei. (1 Tupu 18:​25-28) A te ‵tou fakamoemoega e uiga ki te toetu e fai i ei ke sē tō silia te ‵tou fanoa‵noa māfai ko mate se tino.

20:​5-7; 24:5. E ‵tau o ‵saga tonu atu tatou ki fakanofonofoga fakapito o nisi tino, faitalia me tāua ‵ki a galuega e ‵tau o fai ne tatou.

22:​23-​27. A te auala e tasi ke puipui ei ne se fafine a ia māfai ko pukemālōgina, ko te pakalaga ki luga.

“KO TE OLA E ‵TAU O FILIFILI NE KOUTOU”

(Teutelonome 27:1–​34:12)

I te tolu o ana lauga, ne fai atu a Mose me kafai ko oko atu latou ki te suā feitu o te Iolitana, e ‵tau o tusi ne te kau Isalaelu a Tulafono ki luga i fatu ‵lasi kae ke fakasalalau atu a ikuga ma‵sei o te sē fakalogo mo fakamanuiaga o te fakalogo. Ne kamata te fa o lauga ki te fakafouga o te feagaiga a Ieova mo Isalaelu. Ne toe polopoloki atu a Mose e uiga ki te sē fakalogo kae fakamalosi atu a tino ke ‘filifili ne latou te ola.’​—Teutelonome 30:19.

I tafa o ana lauga e fa, ne faipati atu foki a Mose ki te‵fuliga o te takitaki kae akoako atu ki tino Isalaelu se pese gali telā e tavae atu ei ki a Ieova kae polopoloki atu foki e uiga ki ikuga sē ‵lei o te sē fakamaoni. I te otiga ne fakamanuia atu ki matakāiga o Isalaelu, ne mate ei a Mose kae ko 120 ana tausaga kae ne tanu i ei. E ‵tusa mo te 30 o aso fanoa‵noa, telā toeitiiti ko te āfa o te vaitaimi kātoa e faipati ki ei te tusi ko Teutelonome.

Tali ki Fesili Faka-te-Tusi Tapu:

32:​13, 14, NW​—Ona ko te mea e tapu a tino Isalaelu ma ‵kai ki gako mo kili, se a te uiga o te ‵kai o latou ki “sinu o mamoe” tagata? A te tugāpati tenei e fakaaogā i se auala fakatusa i konei kae fakauiga i ei ki toe vaega ‵lei o te lafu. A vaegā pati fakatusa penei e ‵pau eiloa mo pati fakatusa kolā e fakaasi mai i te fuaiupu loa tenei e uiga ki “sinu i te māmā o saito” mo “toto o te vine.”

33:​1-​29​​—Kaia ne seki taku ei ne Mose a te igoa o Simeona i ana fakamanuiaga ki matakāiga o Isalaelu? Ona ko Simeona mo Levi e “loto kaitaua” kae “fakamataku” foki māfai ko ita. (Kenese 34:​13-31; 49:​5-7) E se na ko ‵lei a la vaega i te fenua e pelā mo nisi matakāiga. Ne maua ne Levi a fa‵kai e 48, kae ko te vaega o Simeona ne maua mai i te vaega ne tuku ki a Iuta. (Iosua 19:9; 21:​41, 42) Tela la, ne seki fakamanuia fakapitoa ne Mose a Simeona. Kae ne aofia a Simeona i fakamanuiaga saukātoa kolā ne tuku atu ki tino Isalaelu katoa.

Akoakoga mō Tatou:

31:12. E ‵tau o saga‵saga fakatasi a tama‵liki mo tino ma‵tua i fakatasiga a te fakapotopotoga ko te mea ke fakalogo‵logo faka‵lei kae ke maua foki a mea aogā.

32:4. E ‵lei katoatoa a fuafuaga a Ieova me e fakaasi mai ne ia i se auala paleni a tena fakamaoni, poto, alofa mo tena malosi.

E Tāua ‵ki ki a Tatou

E fakaasi mai i te Teutelonome i a Ieova “ko te Atua e tokotasi.” (Teutelonome 6:4) Se tusi e uiga ki te fesokotakiga tu ‵kese o tino mo te Atua. E polopoloki mai foki te tusi ko Teutelonome ke ‵teke atu ki te ifo ki tupua kae faka‵mafa mai i ei te manakoga ke tuku katoatoa atu ‵tou tapuakiga ki te Atua.

E tonu, e tāua ‵ki a te tusi ko Teutelonome ki a tatou! E ui eiloa e se ‵nofo tatou mai lalo i te Tulafono, e uke a mea e tauloto ne tatou mai i ei kolā ka fesoasoani mai ki a tatou ke ‘a‵lofa ki a Ieova te Atua mo ‵tou loto, agaga mo ‵tou malosi kātoa.’​—Teutelonome 6:5.

[Fakamatalaga mai lalo]