E Ola te Muna a Ieova

Manatu Tāua Mai te Tusi ko Luta

SE TALA fakaotia loto eiloa e uiga ki te fakatau fakamaoni o fāfine e tokolua. Ko te tala e uiga ki te fakaasiatuga o te loto fakafetai ki a Ieova te Atua mo te talitonu katoatoa ki ana fakatokaga. Se tala foki telā e fakaasi mai i ei te amanaia tonu o Ieova ki te gafa telā ka vau ei te Mesia. Se tala fakaotia loto e uiga ki mea fakafia‵fia mo mea fakafanoa‵noa kolā ne ‵tupu ki se kāiga e tasi. E aofia i te tusi ko Luta i te Tusi Tapu a mea katoa konei mo nisi mea aka.

E aofia i te tusi ko Luta a mea ne ‵tupu i tausaga e 11, ko te vaitaimi ne “seki ai se tupu,” kae ne takitaki ne famasino a Isalaelu. (Luta 1:1) Kāti ne ‵tupu a mea konei i taimi kamata o Famasino, me i a Poasa, se tino fai manafa kae se tokotasi telā e aofia i te tala tenei, ko te tama tagata a Lahapa telā ne ola i aso o Iosua. (Iosua 2:​1, 2; Luta 2:1; Mataio 1:5) Kāti ne tusi a te tala tenei ne te pelofeta ko Samuelu i te 1090 T.L.M. Tenei eiloa te tusi e tasi i te Tusi Tapu telā e fakaigoa ki se fafine telā e se se Isalaelu. A te fekau telā e maua i ei e “ola kae galue mo te ‵mana.”​—Epelu 4:12.

“SO SE KOGA E FANO A KOE KI EI, E FANO AU KI EI”

(Luta 1:1–​2:​23)

I te okoatuga a Naomi mo Luta ki Peteleema, ne fai‵pati a tino katoa e uiga ki a laua. Ne fakasino atu ki te fafine matua i a laua konā, kae ne silisili faeloa a fāfine i konā penei: “Ko Naomi tonu eiloa tenei?” Ne fai atu ei a Naomi: “Sa fakaigoa au ki a Naomi, kae fakaigoa mai au ki a Mala, i te mea ko ‵fonu toku ola i puapuagā mai te Atua Malosi. I te aso ne tiakina ei ne au a te fenua tenei, au ne maumea; kae nei ko toe fakafoki mai au ne te Aliki e aunoa mo se mea e tasi.”​—Luta 1:​19-21.

I te taimi ne poko i ei te oge i Isalaelu telā ne fai i ei ke tiakina ne te lotou kāiga a Peteleema o olo atu ki Moapi, ne “maumea” a Naomi me ne isi sena avaga mo ana tama tāgata e tokolua. I te taimi ne ‵nofo atu ei latou i Moapi, kae mate tena avaga ko Elimeleka. Fakamuli ifo, ne a‵vaga ana tama tāgata mo fāfine Moapi ko Olepa mo Luta. Kāti i se sefulu tausaga mai tua ifo kae ‵mate ana tama tāgata kae sē afu, kae ‵nofo mai i ei a fāfine e tokotolu konā i a latou eiloa. I te taimi ne fakaiku aka ei ne Naomi ke foki atu a ia ki Iuta, ne olo fakatasi a ia mo avaga a ana tama. I te lotou auala, ne fakamolemole atu ei a Naomi ki avaga a ana tama ke ‵foki ki Moapi o ‵sala ne lā avaga mai tino o te lā fenua. Ne fakalogo a Olepa. Kae ne ‵nofo eiloa a Luta mo Naomi, kae fai atu: “So se koga e fano a koe ki ei, e fano au ki ei; i so se koga e nofo a koe i ei, au e nofo foki i ei. A tou fenua kafai mo oku fenua, a tou Atua kafai foki mo oku Atua.”​—Luta 1:16.

Ne oko atu a Naomi mo Luta ki Peteleema i te kamataga o te taimi ko ‵tau ei o ‵kati a kalite. Mai te fakaaogāga o te fakatokaga mai lalo i te Tulafono a te Atua, ne kamata o taetae ne Luta a toegā fuaga i te fatoaga o se tino telā e kāiga mo Elimeleka​—se tino Iuta ko pa matua telā e fakaigoa ki a Poasa. Ne fiafia a Poasa ki a Luta kae ne tumau eiloa tena galuega o taetae a fuagalakau ke oko eiloa ki te fakaotiga o te ‵katiga o “kalite mo saito.”​—Luta 2:23.

Tali ki Fesili Faka-te-Tusi Tapu:

1:8​​—Kaia ne fai atu ei a Naomi ki avaga a ana tama ke ‵foki ki lā “mātua” i lō te foki ki lā tamana? E seai se fakaasiga me koi ola io me ko mate te tamana o Olepa. Kae koi ola eiloa te tamana o Luta i te taimi tenā. (Luta 2:11) Kāti ne faipati eiloa a Naomi e uiga ki lā mātua me e mafai o fakamasaua atu ki a laua a fakamafanafanaga kolā e maua mai i te loto a‵lofa o mātua. E fai te alofa tenā mo fai se fakamafanafanaga lasi ‵ki ki te fanoa‵noa o tamaliki fāfine kolā ka māvae mo te mātua pele o lā avaga. Kāti ne mafai foki o fakaasi mai i ana pati a te manatu me e se pelā mo Naomi ne isi foki ne fale ‵lei o mātua o Luta mo Olepa.

1:​13, 21​​—E mata, ne fai ne Ieova ke logo‵mae a Naomi kae tuku atu ki a ia a puapuagā? Ikai, kae ne seki ‵losi atu a Naomi me ne fai ne te Atua se mea ‵se. Ona ko mea katoa kolā ne ‵tupu ki a ia, ne leake eiloa a ia me ne seki fiafia a Ieova ki a ia. Ne logo‵mae kae fanoanoa a ia. E se gata i ei, i aso konā, kafai e fanau se tino e fai pelā me se fakamanuiaga mai te Atua, kae ko te tino sē afu, se fakamalaiaga tenā. Me e seai ne ana mokopuna kae ko ‵mate atu foki ana tama tāgata, kāti ne talitonu eiloa a Naomi me e tonu tena manatu i a ia ko fakamasiasi ne Ieova.

2:​12​​—Se a te “taui” ‵lei katoatoa ne maua ne Luta mai i a Ieova? Ne maua se tamaliki tagata a Luta kae ne taulia a ia ke aofia i te toe gafa tāua eiloa i gafa katoa​—ko te gafa o Iesu Keliso.​—Luta 4:​13-17; Mataio 1:​5, 16.

Akoakoga mō Tatou:

1:8; 2:​20. Faitalia ana fakalavelave, ne tumau eiloa a Naomi i te talitonu katoatoa ki te alofa kaimalie o Ieova. E ‵tau foki o fai tatou penā, maise māfai ko fe‵paki tatou mo fakalavelave faiga‵ta.

1:9. A te fale e se ‵tau o fai mo fai se koga fua telā e ‵kai kae ‵moe i ei a tino o te kāiga. E ‵tau o fai mo fai se koga filemu kae logotonu ke malōlō i ei.

1:​14-​16. Ne foki atu a Olepa “ki tena fenua mo tena atua.” Ne seki fai penā a Luta. Ne tiakina ne ia te tulaga gali kae malosi o tena fenua kae ne tumau i te fakamaoni ki a Ieova. A te atiakaga o te alofa fakamaoni ki te Atua mo te taliaga o tulaga faiga‵ta ka puipui ei tatou mai te ‵to atu ki ‵tou manakoga kaima‵nako mo te ‘‵toe ‵foki atu ki te malaia.’​—Epelu 10:39.

2:2. Ne manako a Luta o fakaaogā te tauliaga e uiga ki te ‵taega o toegā fuagalakau telā ne fakatoka mō tino o fenua fakaa‵tea mo tino fakaa‵lofa. Ne loto maulalo eiloa a ia. E se ‵tau o fakamatamata se Kelisiano fakaalofa ke sē talia ne ia te alofa telā e fakaasi atu ne taina tali‵tonu io me se fesoasoani e maua mai te malo.

2:7. E ui eiloa e maua ne ia te saolotoga ke ‵tae ne ia a toegā fuagalakau, ne fakamolemole atu eiloa a Luta mō se taliaga mai mua o fai penā. (Levitiko 19:​9, 10) A te mea tenei se fakaasiga o tena loto maulalo. Se mea poto ke “loto malalo” tatou, me “ko latou kolā e loto malalo, ka fai mo latou te fenua, kae ka maua ne latou te manuia mo te filemu katoatoa.”​—Sefanaia 2:3; Salamo 37:11.

2:​11. Ne seki fai fua a Luta e pelā me se kāiga o Naomi. Ne fai foki a ia mo fai se taugasoa tonu. (Faataoto 17:17) Ne fakatuagagina te lā va fakataugasoa me ne fakavae ki uiga e pelā mo te alofa, te fakamaoni, te loto malamalama, te atafai mo te taliaga o tulaga faiga‵ta. Kae sili atu i ei, ne fakavae eiloa te lā va ‵lei ki luga i te ma‵losi o lā tulaga faka-te-agaga​—ko te lā manakoga ke tavini atu ki a Ieova kae ke ‵nofo fakatasi laua mo ana tino tapuaki. E maua foki ne tatou se avanoaga gali ke ati aka se va fakataugasoa tonu mo tino tapuaki ‵tonu.

2:​15-​17. E ui eiloa ne fakafaigofie aka ne Poasa a galuega a Luta, “ne galue loa [a ia] . . . ke oko eiloa ki te afiafi.” A Luta se tino galue malosi. E ‵tau foki o fakaasi atu ne se Kelisiano i a ia se tino e galue malosi.

2:​19-​22. Ne fia‵fia foki a Naomi mo Luta ki lā sautalaga i afiafi po, ne amanaia a te lomatua ki galuega e fai ne ia foliki, kae ne fakatau fakaasi atu ne laua a lā mafaufauga mo lā lagonaga. E mata, e se ‵tau o fai penā i te kāiga Kelisiano?

2:​22, 23. E se pelā mo te tama fafine a Iakopo ko Tina, ne ‵sala a Luta ki tino kolā e tapuaki atu ki a Ieova ke fai taugasoa ki ei. Ma‵faga o fakaakoakoga gali tenā mō tatou!​—Kenese 34:​1, 2; 1 Kolinito 15:33.

KO “MAUMEA” A NAOMI

(Luta 3:1–4:22)

Ko tō matua katoa a Naomi ke fai ne ana tama. Telā ne fakatonu atu ei a ia ki a Luta ke sui ne ia a ia mai te avaga ki te taina o tena avaga e ‵tusa mo te tulafono. Mai te fakalogo ki a Naomi, ne fakamolemole atu ei a Luta ki a Poasa ke avaga laua. Ne toka a Poasa o fai a te mea tenā. Kae ne ‵tau o tuku muamua atu te avanoaga tenā ki se tino telā e kāiga ‵pili atu mo te avaga mua a Luta.

Ne gasuesue fakavave a Poasa o fai a te mea tenā. I te taeao o te suā aso, ne fakamaopoopo mai ne Poasa a toeaina e tokosefulu o Peteleema mo te kāiga pili o te avaga mua a Luta kae fesili atu me e fiafia a ia o avaga mo Luta. Ne ita te tagata tenā. Telā, ne avaga i ei a Poasa mo Luta. Ne fanau ne laua se tama tagata, ko Opeta, te tupuna o te tupu ko Tavita. Ne fai atu a fāfine Peteleema ki a Naomi: “Ke vikia te Aliki! . . . E alofa faeloa a te avaga o tau tama ki a koe, kae ko oti ne fai ne ia a mea e uke mō koe e sili atu i lō mea e mafai o fai ne se tokofitu tamaliki tāgata. Kae nei, ko fanau mai ne ia ki a koe se mokopuna tagata, telā ka aumai ne ia ki a koe se ola fou kae maua ne koe mai a ia se puipuiga ma lomatua koe.” (Luta 4:​14, 15) A te fafine telā ne foki mai ki Peteleema e “aunoa mo se mea e tasi” ko “maumea” nei!​—Luta 1:21.

Tali ki Fesili Faka-te-Tusi Tapu:

3:​11​​—Ne a mea ne fai i ei a Luta e pelā me se “fafine lei”? E se ko te ‘teuteuga o tena ulu’ io me ‘ko fatu tāua e fakaaogā ne ia io me ko gatu e pei’ ei a ia ne ofo ei a nisi tino i a Luta. Kae, ko te “tino sē lavea ko te loto”​—ko tena fakamaoni mo te alofa, ko tena loto maulalo, ko tena galue malosi mo te talia ne ia o tulaga faiga‵ta. A so se fafine telā e mataku ki te Atua telā e manako ke fai pelā mo Luta e ‵tau o taumafai malosi o ati aka i loto i a ia a uiga konā.​—1 Petelu 3:​3, 4; Faataoto 31:​28-31.

3:​14​​—Kaia ne alausu ei a Luta mo Poasa a koi tuai o malama? E se fai pelā me ne fai ne laua se amioga matagā i te po kae ne seki ma‵nako laua ke iloa ne tino. A faifaiga ne fai ne Luta i te po tenā ne fetaui eiloa mo mea masani kolā e fai sāle ne se fafine telā e manako ke avaga mo te taina o tena avaga telā ko mate. Ne fai eiloa ne ia a mea kolā ne fakatonu atu ne Naomi ke fai ne ia. E se gata i ei, e fakaasi mai i te auala ne saga atu ei a Poasa ki ei me e seai se mea ‵se ne lavea ne ia i mea a Luta kolā ne fai. (Luta 3:​2-13) E manino ‵lei me ne alausu a Luta mo Poasa ko te mea ke seai ne tala sē ‵tonu e salalau atu e uiga ki a laua.

3:​15, NW​​—Se a te pogai tāua ne tuku atu ei ne Poasa ki a Luta e ono kilokalame kalite? Kāti a te faifaiga tenei e fakaasi mai i ei me ona ko te aso malōlō e ‵soko atu ki aso ga‵lue e ono, ne pili atu eiloa ki te aso ka malōlō ei a Luta. Ne fakamautinoa aka ne Poasa ke maua eiloa sena “koga malōlō” i te fale o tena avaga. (Luta 1:9; 3:​1, NW) Kāti e mafai foki o fai pelā me e ono fua a kilokalame kalite e mafai ne Luta o amo i tena ulu.

3:​16​​—E ‵tusa mo tusitusiga i te ‵gana Epelu, ne fesili atu a Naomi ki a Luta: ‘Ko oi a koe, taku tama?’ Kaia ne fesili atu ei a ia penā? E mata, ne seki matea ne ia te avaga a tena tama? Kāti ne fai penā, me koi po i te taimi ne foki atu ei a Luta ki a Naomi. E mafai foki o fakauiga a tena fesili me ne fia iloa ne Naomi te tulaga o Luta e ‵tusa mo ana taumafaiga ke avaga laua mo te kāiga o tena avaga mua.

4:​6, Tusi Paia, Samoa​​—I te auala fea e mafai ei o “fakamasei” a te tofi o se tino telā e toe avaga mo te avaga a tena taina ko mate? Muamua la, kafai ko fakatau atu ne se tino a tena manafa ona ko tena tulaga mativa, e ‵tau o maua ne te tino ‵togi se aofaki tupe telā e fetaui mo te aofaki o tausaga koi ‵toe a koi tuai o oko ki te suā Iupeli. (Levitiko 25:​25-27) I te faiga tenā e fakamu‵tana ifo i ei te ‵togi o tena manafa totino. E se gata i ei, kafai e fanau ne Luta se tamaliki tagata, ka toe maua ne te tamaliki tagata tenā a te manafa telā ne fakatau atu i lō so se kāiga ‵pili o te tino telā ne ‵togi ne ia a te manafa.

Akoakoga mō Tatou:

3:​12; 4:​1-6. Ne tautali faka‵lei atu eiloa a Poasa i te fakatokaga a Ieova. E mata, e tau‵tali faka‵lei atu tatou ki fakatokaga e uiga ki te tapuakiga ki te Atua?​—1 Kolinito 14:40.

3:​18. Ne talitonu a Naomi ki a Poasa. E mata, e se ‵tau foki o tali‵tonu tatou ki ‵tou taina tali‵tonu? Ne lotomalie a Luta ke avaga a ia mo te taina o tena avaga telā ne seki iloa ‵lei ne ia, se tino telā e se fakaasi mai tena igoa i te Tusi Tapu. (Luta 4:1) Kaia? Me ne talitonu katoatoa a ia ki te fakatokaga a te Atua. E mata, e maua foki ne tatou te loto talitonu tenā? Kafai ko mafaufau se tino ke fai sena avaga, e mata, e faka‵logo tatou ki te fakatakitakiga ke avaga ki se “tagata kelisiano”?​—1 Kolinito 7:39.

4:​13-​16. E tiga eiloa a Luta se fafine Moapi kae ne tapuaki muamua atu ki te atua ko Kemosa, ne maua eiloa ne ia se taui ‵lei fulafulāki! E fakaasi mai i konei a te fakatakitakiga fakavae tenei, me e se fakalagolago te mauaga o te taui ‵lei “ki te loto io me ko te malosi o te tino, ka ko te alofa ‵nau o te Atua.”​—Loma 9:16.

E Mafai o ‘Siki Aka ne te Atua a Koe i Tena Taimi Tonu’

E fakaasi mai i te tusi ko Luta a Ieova e pelā me ko te Atua alofa kaimalie, telā e gasuesue mō ana tavini fakamaoni. (2 Nofoaiga Tupu 16:9) Kafai e mafau‵fau tatou ki te auala ne maua ei ne Luta a fakamanuiaga, ko lavea ei ne tatou a te tāua o te tali‵tonu katoatoa ki te Atua e aunoa mo te fakalotolotolua, kae tali‵tonu “me iai te Atua, kae tuku atu foki ne ia te taui ‵lei ki tino kolā e salasala ki a ia.”​—Epelu 11:6.

Ne tali‵tonu katoatoa a Luta, Naomi mo Poasa ki fakatokaga a Ieova, kae ne maua ne latou i ei a ikuga ‵lei. I se auala foki penā, a “te Atua e ga‵lue fakatasi mo tino kolā e a‵lofa ki a ia, ko latou eiloa kolā ne kalagagina mō tena galuega.” (Loma 8:28) Ke na fakaaogā la ne tatou nei a pati fakatonutonu a te apositolo ko Petelu: “Ke loto ma‵lalo koutou mai lalo o lima ‵mafi o te Atua, ko te mea ke siki ake ne ia koutou ki luga i te taimi ‵tau. Fakaeke katoa ki luga i a ia a mea e manava‵se ei koutou, me e atafai atu eiloa ki a koutou.”​—1 Petelu 5:​6, 7.