“I Lalo Nei, e Pelā mo te Faiga i te Lagi”

“E faka‵mafa mai eiloa ne talitonuga o te kau Katolika a Toe Akoakoga Fakaoti Konei e Fa: Te Mate, Aso Fakamasino, Afi i Seoli, mo te Lagi.” ​​—⁠Catholicism, telā ne fakatonutonu ne George Brantl.

MAFAUFAU la ki te fakasologa tenei o mea kolā e mafai o ‵tupu ki tino, e galo eiloa i ei a te lalolagi. E se ‵poi eiloa tatou i te akoakoga tenā me i te Lotu Katolika, e pelā foki mo nisi lotu, e tau‵tali atu ki te manatu me ka fakaseai atu te lalolagi i se aso. E fakamatala manino mai ne te Dictionnaire de Théologie Catholique a te manatu tenei mai lalo o te ulutala ko te “Gataga o te Lalolagi”: “E talitonu kae akoako atu foki ne te Lotu Katolika me i te lalolagi nei, e pelā eiloa mo te faitega ne te Atua, ka se tumau ki te se-gata-mai.” E akoako atu foki te manatu tenei i se akoga i aso sa a te Katolika: “Ne faite eiloa . . . te ‵tou lalolagi ke fakaseai atu fakamuli.” Kae kafai e fakaseai atu fakamuli te ‵tou lalolagi, e fai la pefea a folafolaga i te Tusi Tapu e uiga ki se lalolagi palataiso?

E fakamatala manino mai i te Tusi Tapu a te lalolagi palataiso i aso mai mua nei. E pelā mo te pelofeta ko Isaia ne fakamatala mai penei ne ia te lalolagi mo tino kolā e ‵nofo i ei: “A tino ka faite olotou fale ko ‵nofo ei i ei​—⁠ka se toe fakaaogā eiloa ne nisi tino fakaa‵tea. Ka ‵toki olotou togāvine kae inu fiafia i te uaina mai i olotou togāvine konā, kae se toe inu ne nisi tino fakaa‵tea. A oku tino ka ola leva e pelā me ne lakau. Ka fakaaogā faka‵lei eiloa ne latou mo te fia‵fia a fua o olotou galuega.” (Isaia 65:​21, 22) A te kau Iutaia, kolā ne tuku atu ne te Atua a folafolaga konei, ne tali‵tonu eiloa me ka fai te lotou fenua​​—⁠te ‵tonuga loa, te lalolagi kātoa​​—⁠mo fai se palataiso i se aso ke maua i ei ne tino a mea aogā kolā e tumau ki te se-gata-mai.

E fakamautinoa mai ne te Salamo 37 a te fakamoemoega tenei. “Ka ko latou kolā e loto malalo, ka fai mo latou te fenua.” (Salamo 37:11) E se fakauiga fua te fuaiupu tenei ki te fakafouga sē tumau o te atufenua o Isalaelu ki te Fenua o te Folafolaga. E toe fai mai te salamo foki eiloa tenei: “A tino amio‵tonu ka fai mo latou te fenua, kae ka ‵nofo faeloa i ei ki te se gata mai.” (Salamo 37:29)a Mafaufau la, me e fai mai te salamo tenei me i te ola se-gata-mai i te lalolagi ko te taui mō tino “loto malalo.” I se Tusi Tapu Falani, e fai mai se fakamatalaga fakaopoopo ki te fuaiupu tenei me i te pati “loto malalo” e “isi sena fakauigaga tai lasi atu i lō mea e ‵sae mai i ‵fuliga o te Tusi Tapu; e aofia i ei a tino fakaa‵lofa, puapuagā io me fakasauāgina mō te igoa o Iāuē, ko tino loto mau‵lalo kolā e faka‵logo ki te Atua.”

I te Lalolagi io me ko te Lagi?

I te Lauga i luga i te Mauga, ne fai ne Iesu se folafolaga telā e fakamasaua mai ei ki a tatou a te tusi siki telā ne siki atu mai luga: “Amutia a latou kolā e loto ma‵lalo, me ka fai mō latou a te lalolagi.” (Mataio 5:⁠5, Revised Standard Version) E toe taku mai i ei me ka fai te lalolagi mo fai se taui tumau mō tino fakamaoni. Kae ne taku manino atu ne Iesu ki ana apositolo me ka fakatoka ne ia se koga mō latou “i te fale o [tena] Tamana” kae ka fakatasi atu latou ki a ia i te lagi. (Ioane 14:​1, 2; Luka 12:32; 1 Petelu 1:​3, 4) E ‵tau la o malamalama pefea tatou i folafolaga e uiga ki fakamanuiaga i te lalolagi nei? E mata, e aogā eiloa i aso nei, kae ko oi foki e fakasino atu ki ei a folafolaga konei?

E fai mai a tino sukesuke kese‵kese ki te Tusi Tapu, me i “te lalolagi” telā ne taku mai i te Lauga a Iesu i luga i te Mauga mo te Salamo 37 se fakauigaga fua fakatusa. I ana fakamatalaga i te Bible de Glaire, ne lavea atu ne F. Vigouroux i fuaiupu konei “se fakatusa o te lagi mo te Lotu.” E ‵tusa mo te fakamatalaga a M. Lagrange, se tino sukesuke ki te Tusi Tapu mai Falani, a te fakamanuiaga tenei “e se se folafolaga telā ka ‵nofo atu i ei a tino loto mau‵lalo i te lalolagi, faitalia me ko te ‵nofo atu mai lalo i te olaga tenei io me se olaga ‵lei katoatoa i aso mai mua, kae e fakasino atu eiloa te folafolaga me ka maua ne tino loto mau‵lalo se koga i te malo o te lagi.” E ‵tusa mo te suā tino sukesuke ki te Tusi Tapu, se “fakaaogāga i se auala fakatusa o feitu ‵lei o te lalolagi ke fakasino atu ei ki te lagi.” Kae koi mafaufau eiloa a nisi tino ki “te fenua o te folafolaga, ko Kanana i se auala faka-te-agaga kae fakaata mai i ei te fenua i luga nei, ko te Malo o te Atua, te taui telā e tuku atu ki tino loto mau‵lalo. Tenā foki eiloa te uiga o te pati tenei i te Salamo 37 mo nisi koga aka.” Kae e mata, e ‵tau o se aofia fakavave ne tatou te lalolagi tonu mai folafolaga a te Atua?

Se Fakamoemoega Tumau mō te Lalolagi

I te kamataga, a te lalolagi ne aofia tonu eiloa i te fuafuaga a te Atua mō tino. Ne tusi mai te faisalamo: “A te lagi e o [Ieova] tokotasi, kae ne tuku atu ne ia te lalolagi ki tino.” (Salamo 115:16) Ne aofia eiloa te lalolagi i te fuafuaga muamua a te Atua mō tino, kae e se ko te lagi. Ne tuku atu ne Ieova ki te tauavaga muamua a te fakatonuga ke fakalauefa atu te fatoaga i Etena ke oko atu ki te lalolagi kātoa. (Kenese 1:​28) Ne seki fai fua te fuafuaga tenā mō se taimi toetoe. Ne fakamaoni mai eiloa ne Ieova i tena Muna me ka tumau te lalolagi ki te se-gata-mai: “E ‵mate atu a tupulaga konei kae ‵mai nisi tupulaga, ka ko te lalolagi e tumau eiloa, seai se ‵fuliga ki ei.”​​—⁠Failauga 1:⁠4; 1 Nofoaiga Tupu 16:30; Isaia 45:⁠18.

E se mafai eiloa o se taunu a folafolaga a te Atua, me i a ia ko te ‵Toe Tino Maluga, kae e fakamautinoa aka eiloa ne ia te lotou fakataunuga. Mai te fakaaogāga o te tamilosaga o te vai e pelā me se fakatusaga, e fakamatala mai te Tusi Tapu me i te fakataunuga o folafolaga a te Atua e fakatalitonugina: “Aku muna e pelā mo te kiona mo te vaiua kolā e ‵to mai mai te lagi o fakasūsū te lalolagi. E fakaola ei a lakau kaina kae maua mai foki i ei a fuaga kolā e ‵toki, . . . e penā foki te muna [Muna a te Atua] telā e faipati ne au​—⁠e se mafai o se fakataunu ne ia a te mea telā ne fakamoemoe au ke fai ne ia; e fai eiloa ne ia a mea kolā ne fai ne au ki ei ke fano o fai.” (Isaia 55:​10, 11) E fai eiloa ne te Atua a folafolaga ki tino. E mafai eiloa o tai leva te taimi ke fakataunu ei a folafolaga konā, kae e se ‵teu atu fua ki se feitu. “E se mafai o se fakataunu” a mea katoa kolā ko oti ne faipatigina ne ia.

Ne “fiafia” eiloa a Ieova i te faitega o te lalolagi mō tino. I te fakaotiga o te ono o aso o te faitega-o-mea, ne folafola atu ne ia me ko ‘oko eiloa i te ‵lei’ a mea katoa. (Kenese 1:​31) A te ‵fuliga o te lalolagi ki se palataiso tumau se vaega o te fuafuaga a te Atua telā e seki fakataunu mai. E tiga eiloa te feitu tenā, “e se mafai o se fakataunu” a folafolaga a te Atua. Ka fakataunu mai eiloa a folafolaga katoa e uiga ki te ola ‵lei katoatoa i te lalolagi, telā ka ‵nofo i ei a tino ki te se-gata-mai i te filemu mo te tokagamalie.​​—⁠Salamo 135:6; Isaia 46:⁠10.

E Fakataunu Eiloa te Fuafuaga a te Atua

A te agasala o ‵tou mātua muamua, ko Atamu mo Eva, ne taofi malie aka ei te fuafuaga muamua a te Atua ke fai te lalolagi mo fai se palataiso. Mai tua o te lā ‵tekeatuga, ne ‵tuli keatea laua mai te fatoaga. Ne galo atu i ei i a laua te tauliaga ke ‵kau atu ki te fakataunuga o te fuafuaga a te Atua ke ola a tino ‵lei katoatoa i te lalolagi palataiso. Kae ne fai eiloa ne te Atua a fakatokaga ke fakataunu ei tena fuafuaga. E pefea la?​​—⁠Kenese 3:​17-​19, 23.

Ne tai ‵pau eiloa te mea ne tupu i Etena mo te tagata telā e kamata o faite tena fale i se kogā laukele tafasili i te ‵lei. I te taimi ko ‵ligi ei te fakavae, e vau eiloa se tino kae fakamasei ne ia te galuega ko oti ne fai. I lō te tiakina katoatoa atu o tena galuega, e fai eiloa ne te tagata tenā a nisi fakatokaga ke fakamautinoa aka ei te fakaotiga o te fale. Kafai foki loa e manakogina i ei a tupe tai uke atu i te faiga o te galuega fakaopoopo tenei, e seai eiloa se fakalotolotolua e uiga ki te fakaotiga o te galuega muamua.

E penā foki loa, ne fai ne te Atua a fakatokaga ke fakamautinoa aka ei te fakataunuga o tena fuafuaga. E seki leva mai tua ifo o te agasala a ‵tou mātua muamua, ne faka‵pula atu ei ne ia se fakamoemoega mō lā tama‵liki​​—⁠se “fanau” telā ka faka‵lei aka ne ia a mea ma‵sei kolā ne fai. I te fakataunuga o te valoaga tenei, a te vaega muamua o te fanau tenei ko te Tama a te Atua, ko Iesu, telā ne vau ki te lalolagi kae ofo atu tena ola e pelā me se taulaga ke toe ‵togi mai ei a tino. (Kalatia 3:​16; Mataio 20:28) I te taimi ne toetu aka ei ki te lagi, ne ‵tau o fai a Iesu mo Tupu o te Malo. A Ia ko te tino muamua i tino loto mau‵lalo kolā ne maua ne latou te lalolagi fakatasi mo tino fakamaoni filifilia kolā e toe‵tu aka ki te lagi ke fai mo pule lagolago i te Malo tenei. (Salamo 2:​6-9) E se leva nei kae ka pule mai te malo tenei ki te lalolagi ke fakataunu ei te fuafuaga muamua a te Atua kae ke ‵fuli te lalolagi ki se palataiso. Ka maua ne te fia miliona o tino loto mau‵lalo ‘te lalolagi’ me ka maua ne latou a mea aogā mai te pulega o te Malo tenei i lima o Iesu Keliso mo ana pule lagolago.​​—⁠Kenese 3:​15; Tanielu 2:​44; Galuega 2:​32, 33; Fakaasiga 20:​5, 6.

“I Lalo Nei, e Pelā mo te Faiga i te Lagi”

A te fakaolataga tenei mo fakamoemoega e lua, ko te lagi mo te lalolagi, ne taku mai i se fakaasiga telā ne lavea atu ne te apositolo ko Ioane. Ne lavea ne ia a tupu i nofogātupu i te lagi kolā ne filifili mai i soko fakamaoni o Keliso. E taku manino mai ne te Tusi Tapu e uiga ki soko konei o Keliso me “ka pule latou [ki] te lalolagi.” (Fakaasiga 5:​9, 10) Onoono la ki feitu e lua o te fakataunuga o te fuafuaga a te Atua​​—⁠ko te fakafouga o te lalolagi mai lalo i te takitakiga a te Malo faka-te-lagi telā e aofia i ei a Iesu Keliso mo ana pule lagolago. E mafai eiloa o toe fakafoki mai te lalolagi Palataiso e ‵tusa mo te fuafuaga muamua a te Atua ona ko fakatokaga katoa konei a te Atua.

I tena ‵talo fakaakoako, ne ‵kami ne Iesu ana soko ke ‵talo atu ke fai te loto o te Atua “i lalo nei, e pelā mo te faiga i te lagi.” (Mataio 6:​9, 10) E mata, e ‵tagi ‵lei a pati konei māfai e ‵tau o fakaseai atu te lalolagi io me se fakatusa fua o te lagi? E mata, e ‵tagi ‵lei māfai e olo atu a tino amio ‵lei katoa ki te lagi? E lavea ‵lei atu i loto i te Tusi Tapu a te loto o te Atua mō te lalolagi, mai te tala e uiga ki te faitega o mea ke oko eiloa ki fakaasiga i te tusi o Fakaasiga. Ka fai eiloa te lalolagi e pelā mo te mea ne fuafua ne te Atua​​—⁠se palataiso. Tenei eiloa te loto o te Atua telā ne folafola mai ne ia ke fakataunu. E ‵talo atu eiloa a tino fakamaoni i te lalolagi mō te fakataunuga o te loto tenā.

A te ola se-gata-mai i te lalolagi ko te mea telā ne fuafua muamua ne te Atua, telā ‘e se mafai o mafuli.’ (Malaki 3:⁠6; Ioane 17:3; Iakopo 1:​17) Ko sili atu nei i te selau tausaga ne fakamatala sāle atu ei ne te mekesini tenei, ko Te Faleleoleo Maluga, a vaega e lua konei i te fakataunuga o te fuafuaga a te Atua. E fesoasoani mai ei ke malamalama tatou i folafolaga e uiga ki te fakafouga o te lalolagi kolā e maua i te Tusi Tapu. E ‵kami atu eiloa ne matou a koe ke onoono faka‵lei ki te mataupu, e auala i te sau‵tala fakatasi mo Molimau a Ieova io me mai te fesokotaki atu ki tino kolā ne ‵lomi ne latou te mekesini tenei.

[Fakamatalaga mai lalo]

[Ata i te itulau e 4]

E fakamatala manino mai eiloa ne te Tusi Tapu a te fakafokimaiga o te Palataiso ki te lalolagi i aso mai mua

[Ata i te itulau e 7]

E mata, e ‵tagi ‵lei te ‵talo fakaakoako a Iesu māfai ne ‵tau o fakaseai atu te lalolagi?