Te Talitonu ki Valoaga i te Tusi Tapu e Faka‵sao ei a Ola o Tino

KO TIAKINA ne Iesu a te faletapu i Ielusalema i te ‵toe taimi kae ne kalaga atu sena soko e tokotasi: “Te Faiakoga, onoono ake i te gali o fatu mo fale!” Ne fai a te faletapu mo fai se mea e fakamata‵mata kae fakatāua ne te malo Iutaia. Kae ne tali atu a Iesu: “E matea ne koutou a fale ‵lasi konei? E seai eiloa se fatu o fatu konei e ‵toe; e ma‵lepe katoa ki lalo.”​​—⁠Maleko 13:​1, 2.

E fakaofoofogia eiloa te manatu tenā! A nisi fatu i te faletapu ne fatu lasi ‵ki eiloa. Kae ko pati a Iesu e uiga ki te faletapu e fakasino atu eiloa ki te lepega o Ielusalema kae kāti e penā foki loa mo te fenua o tino Iutaia, telā e fai te faletapu mo fai te fakavae o te lotou tapuakiga. Tela la, ne toe fesili atu foki a soko o Iesu ki a ia: “E ‵tupu mafea a mea konei? Se a foki a te fakailoga ka iloa ei ne matou a te aso ka ‵tupu ei a mea konei?”​​—⁠Maleko 13:​3, 4.

‘E seki oko mai a te gataga,’ ko pati a Iesu. Muamua la, e ‵tau o ‵logo a soko o Iesu i tala o taua, mafuie, oge mo famai i koga kese‵kese katoa. Ka oti, ko fepaki ei a te fenua ko Iutaia mo fakalavelave faiga‵ta, ao, se ‘fakalavelave lasi ‵ki.’ Kae ka oso mai eiloa a te Atua o faka‵sao ana “tino filifilia,” ko Kelisiano fakamaoni. E pefea la?​​—⁠Maleko 13:​7; Mataio 24:​7, 21, 22; Luka 21:​10, 11.

Te ‵Teke Atu ki Loma

Ko ‵teka atu a tausaga e luasefulu valu, kae koi fakatali‵tali eiloa a Kelisiano i Ielusalema ki te gataga. Ne pokotia valevale te emupaea o Loma i taua, mafuie, oge, mo famai. (Ke onoono ki te pokisi i te itulau e 21.) Ne ‵tupu eiloa a taua i vā o tino Iutaia. Kae i loto i ‵pui o Ielusalema ne tai feoloolo eiloa te filemu ne maua atu i ei. A tino i loto i ei e ‵kai, ga‵lue, fakatau a‵vaga kae fanafanau foki e pelā eiloa mo te lotou olaga masani. E fai ne te lasi o te faletapu ke mafau‵fau a tino me saogalēmū eiloa kae ka tumau foki te lotou fa‵kai.

Kāti ko te 61 T.A., ne maua ei ne Kelisiano i Ielusalema se tusi mai te apositolo ko Paulo. Ne fakamālō atu a ia ki a latou mō te lotou loto kufaki, kae ne fakaasi atu foki tena manavase me e isi ne tino i te fakapotopotoga ko gasolo o vāivāi. E isi ne Kelisiano ko kamata o tapea‵pea i te feitu faka-te-agaga io me ko sē ma‵tua ‵lei i te feitu faka-Kelisiano. (Epelu 2:1; 5:​11, 12) Ne fakamalosi atu a Paulo ki a latou: “[“Ke se ‵pei keatea ne koutou te otou saolotoga o fai‵pati,” NW] . . . ‘E se leva eiloa nei, kae oko mai a ia telā e vau; e se fakatuatuai eiloa.’ E ola a tino amio‵tonu i te fakatuanaki; kae kafai se tino o latou e toe foki ki tua, e se fiafia toku loto ki a ia.” (Epelu 10:​35-​38) Ne meakai eiloa konā i te taimi tonu! Kae e mata, ka fakaasi atu eiloa ne Kelisiano a te fakatuanaki kae tumau i te matapula‵pula ki te fakataunuga o te valoaga a Iesu? Kae e mata, ne pili atu eiloa te gataga o Ielusalema?

I te lima tausaga mai tua ifo, ne gasolo aka eiloa o ma‵sei atu a fakanofonofoga i loto i Ielusalema. Fakamuli loa, i te 66 T.A., ne puke mālō ei ne te Kovana o te kau Loma masei ko Florus e 17 a taleni mo ‵togi o “lafoga ki te malo” mai te pusa tupe o te faletapu. Ne kaitaua a tino Iutaia kae taua atu ei ki te malo o Loma. Ne ua‵lolo atu a tino Iutaia ‵teke ki Ielusalema kae ‵ta fakamasei ne latou a kautau a Loma i konā. Ne fai ei ne latou mo te loto toa ke tu tokotasi a Iutaia mai Loma. Nei la, ko fakatau taua a Iutaia mo Loma!

I loto i se tolu masina, ne māti atu ei te kovana o Loma i Sulia, ko Cestius Gallus, mo ana kau e toko 30,000 ke fakagata aka te ‵tekeatuga a tino Iutaia. Ne oko atu tena kautau ki Ielusalema i te taimi o te Fakamanatuga o Fale Fakamalumalu kae ne fakatakavale fakavave ne latou a tamā fa‵kai i ana tafa. Ne mu‵tana fua a tino Iutaia ‵teke kae ne faka‵lafi latou i loto i te olo malosi o te faletapu. Ne kamata o lepe ne sotia Loma a ‵pui o te faletapu. Ne ‵poi masei eiloa a tino Iutaia. Ko fakamasei eiloa ne sotia fapau‵pau konei a te ‵toe koga ‵malu eiloa o tino Iutaia! Ne masaua eiloa ne Kelisiano i loto i te fa‵kai a pati a Iesu: ‘Kafai e lavea ne koutou a te mea fakamataku e tu i te koga tapu, ko tino kolā e ‵nofo i Iutaia, e ‵tau o ‵tele ki mauga.’ (Mataio 24:​15, 16) E mata, ka fakaasi atu ne latou te fakatuanaki ki pati fakavaloaga a Iesu kae gasue‵sue fakavave e ‵tusa mo ana pati? E pelā mo te mea ne iku mai i ei, ne fakalagolago eiloa olotou ola ki te lotou faka‵logo. Kae e pefea la?

I se auala fakapoi kae e aunoa mo se pogai ‵tau, ne olo keatea a Cestius Gallus mo tena kautau ki kogā koga ‵pili ki te tai kae tau‵tali atu ki a latou a tino Iutaia ‵teke o taua atu. Se mea fakaofoofogia me ne gata fakavave te fakalavelave i te fa‵kai tenā! I te fakaasi atu o te lotou fakatuanaki ki pati fakapelofeta a Iesu, ne ‵tele keatea a Kelisiano mai Ielusalema ki Pela, se fa‵kai saoloto telā e tu i luga i mauga i te suā feitu o te vaitafe ko te Iolitana. Ko te taimi tonu eiloa tenā ke ‵sao ei latou. Ne toe foki atu a tino ‵teke ki Ielusalema kae faimālō ne latou a tino kolā koi ‵nofo mai i ei ke ‵kau atu ki te lotou potukau ‵teke.a I te taimi tenā, ne faka‵tali eiloa a Kelisiano mo te saogalemū i Pela ki nisi mea kolā ka ‵tupu.

Ne Gasolo Aka Eiloa te ‵Numi Valevale

I loto i ne nāi masina, ne toe ‵foki atu ei se kautau fou a Loma ki Ielusalema. I te 67 T.A., ne takitaki ne te Kovana ko Vespasian mo tena tama ko Tito se kautau o tino e toko 60,000. I tausaga e lua fakamuli ifo, ne olo atu te kautau fakamataku tenei ki Ielusalema, kae fakamasei ne latou so se mea telā e ‵teke atu ki a latou i te lotou auala. Kae i te taimi tenā, i loto i Ielusalema, ne fakatau taua i ei a tino Iutaia i a latou eiloa i se auala matagā. Ne fakamasei i ei a lakau kaina katoa o te fa‵kai, ne fakalaugatasi aka i ei a te kogā koga ne tu fakatamilo i ei te faletapu, kae ne ‵mate atu i ei a tino Iutaia e sili atu i te toko 20,000. Ne fakatalave ne Vespasian tena taua ki Ielusalema, i ana pati: ‘E sili atu a mea e fai ne toku atua e pelā me se kovana o Loma i lō au; ko fakatau tamate eiloa ne ‵tou fili a latou eiloa.’

I te taimi ne mate ei te tupu o Loma ko Nero, ne foki atu a Vespasian ki Loma ke fai a ia mo tupu i ei, kae tuku atu a Tito ke fakaoti ne ia te taua ki Iuta. Ne fanatu eiloa a Tito ki Ielusalema kae ko pilipili eiloa ki te Paseka i te 70 T.A., kae ne seki mafai eiloa o sao se tino i loto i ei io me ko tino ne olo atu ki te Paseka mai loto i te fa‵kai. Ne ‵kati ne tena kautau a lakau i tafatafa o te fa‵kai ke faite ki ei se ‵pui lakau makai‵kai telā e 4.5 maila te loa kae fakatamilo i te laumua. Ne tupu eiloa te mea tenei e ‵tusa mo te valoaga a Iesu: “Ka oko mai eiloa ki a koe aso e ati ake ei te olo e nikoi ei koe ne ou fili, e alai foki eiloa koe ne latou, ko tolo mai ei koe ki loto i feitu katoa.”​​—⁠Luka 19:⁠43.

Ne pokotia te fa‵kai i te oge. Ne pukemālō a mea mai i fale o tino kolā ko ‵mate mo tino kolā ko pili o ‵mate. E tokotasi te fāfine e iloa atu me ne tamate kae kai ne ia tena pepe, e fakataunu i ei te valoaga: “Kafai ko nikoi ne otou fili a otou fa‵kai, ka ‵mate koutou i te fia‵kai, kae ka iku eiloa ki te ‵kai ne koutou a tama‵liki a koutou.”​​—⁠Teutelonome 28:​53-​57.

Fakamuli ifo, mai tua o se lima masina telā ne fai ei te taua, ne takavale ei a Ielusalema. Ne kaisoa valevale kae ‵sunu ki lalo a mea i te fa‵kai mo tena faletapu gali kae lepe fakalikiliki a fatu katoa i ei. (Tanielu 9:​26) E nofo ki se toko 1,100,000 a tino ne ‵mate; kae e toko 97,000 a tino ne fakatau pelā me ne pologa.b (Teutelonome 28:68) Toeitiiti ko seai eiloa se tino Iutaia ne ‵toe i te fenua o Iuta. E tonu, se fakalavelave telā e seai sena nafa, kae se mafuliga lasi ‵ki eiloa i mea fakapolitiki, mea fakalotu mo te olaga kātoa o tino Iutaia.c

Kae i te taimi tenā, ne fakafetai eiloa a Kelisiano i Pela ki te Atua mō te lotou faka‵saoga. Ne faka‵sao olotou ola ne te lotou tali‵tonu ki valoaga mai te Tusi Tapu!

Kafai e toe mafau‵fau ki mea konā ne ‵tupu, se mea ‵lei ke fesili ifo a tatou taki tokotasi i aso nei penei: ‘E mata, e maua ne au te fakatuanaki telā e mafai o fakasao ne ia au i te fakalavelave lasi telā ko pili ‵ki mai? E mata,e fai au mo fai te vaegā tino telā e maua ne ia te “fakatuanaki e ola ei tatou”?’​​—⁠Epelu 10:39; Fakaasiga 7:​14.

[Fakamatalaga mai lalo]

[Fakamatalaga o te Ata i te itulau e 21]

Vaega o te Fakailoga Kolā ne Fakataunu i te Senitenali Muamua

TAUA:

Gaul (39-​40 T.A.)

Afelika ki Matū (41 T.A.)

Peletania (43, 60 T.A.)

Armenia (58-​62 T.A.)

Kinauga i te fenua mo matakāiga i Iuta (50-​66 T.A.)

MAFUIE:

Loma (54 T.A.)

Pompeii (62 T.A.)

Asia Foliki (53, 62 T.A.)

Crete (62 T.A.)

OGE MEAKAI:

Loma, Eleni, Aikupito (c. 42 T.A.)

Iuta (c. 46 T.A.)

FAMAI:

Papelonia (40 T.A.)

Loma (60, 65 T.A.)

PELOFETA ‵LOI:

Iuta (c. 56 T.A.)

[Fakamatalaga o te Ata i te itulau e 22]

Taua a te Kau Loma i Palesitina, 67-​70 T.A.

Ptolemais

Kaisaleia

Pela

PELEA

SAMALIA

Ielusalema

IUTAIA

Te Tai o Kalilaia

Te Tai Mate

[Te Fakamatalaga]

Map only: Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Fakamatalaga o te Ata i te itulau e 23]

‘Ko fakatau tamate eiloa ne ‵tou fili a latou eiloa.’ ​​—⁠Vespasian

[Fakamatalaga o te Ata i te itulau e 23]

I te 70 T.A., ne fakamasei ne te kautau Loma a Ielusalema

[Fakamatalaga o te Ata i te itulau e 23]

Relief: Soprintendenza Archeologica di Roma; Vespasian: Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz/Art Resource, NY