E Mata, ne Isi Eiloa se Fatoaga o Etena?

E MATA, e iloa ne koe a te tala o Atamu mo Eva mo te fatoaga o Etena? E masani eiloa ki ei a tino i te lalolagi kātoa. Kaia e se faitau ei koe ki ei? Ka maua eiloa ne koe i te Kenese 1:26–3:​24. Tenei la te mea tāua i te tala:

Ne faite ne Ieova te Atuaa se tagata mai i te pefu, fakaigoa ei ne ia ki a Atamu, kae tuku atu ne ia ki loto i se fatoaga i se koga telā e taku ko Etena. Ne ‵toki eiloa ne te Atua te fatoaga tenei. E isi se vai e ‵tafe i ei, kae e uke foki a lakau ‵gali kae fai fuaga. I te kogaloto, e isi se “lakau telā e fai ne ia te tino ke iloa te ‵lei mo te masei.” Ne fakatapu ne te Atua a tino ma ‵kai ki te lakau tenei, me ne fai atu me ka iku atu a te sē fakalogo ki te mate. E seki leva, kae ne fai ne Ieova se taugasoa mō Atamu​—ko te fafine ko Eva​—telā ne faite ne ia mai i te ivi kasokaso e tasi o Atamu. Ne tuku atu ne te Atua a te galuega i te tausiga o te fatoaga kae fai atu ke fakatokouke lā tama‵liki kae ke faka‵fonu ki ei te lalolagi.

I te taimi ne nofo tokotasi ei a Eva, ne faipati atu se gata ki a ia, mai i te fakaosooso atu ki a ia ke kai ki te fuaga ne fakatapu kae fai atu me ne loi te Atua ki a ia kae e taofi fua ne ia se mea ‵lei, se mea telā ka fai ei a ia mo fai se atua. Ne takavale a ia kae ne kai eiloa ki te fuaga ne fakatapu. Fakamuli ifo, ne kau atu foki a Atamu ki a ia i te sē fakalogo ki te Atua. Ne saga atu a Ieova mai i te taku atu o te fakasalaga o Atamu, Eva, mo te gata. Oti aka, ne ‵tuli ei keatea a tino mai i te fatoaga telā ne fai mo fai se palataiso, kae ne ‵pono ne agelu a te mataloa ki ei.

E aofia i tino sukesuke, tino ‵poto, tino tusitala, ne lauiloa eiloa te manatu i te taimi e tasi i a latou me i te tala ne tusi i te tusi o te Tusi Tapu ko Kenese e tonu kae se tala fakasolopito foki eiloa. Kae i aso konei, ko sili atu te sē tali‵tonu ki tala penā. Kae se a te mea e fakavae ki ei a manatu fakalotolotolua ki te tala i te Kenese e uiga ki a Atamu, Eva, mo te fatoaga o Etena? Ke iloilo aka ne tatou a manatu masani e fa.

1. E mata, a te fatoaga o Etena se koga tonu?

Kaia e fakalotolotolua ei ki te mataupu tenei? Ne lasi ‵ki te tusaga o mataupu silisili i te mea tenei. Ne mafau‵fau a tino sukesuke ki te Tusi Tapu i te fia o senitenali me koi tumau eiloa te fatoaga o te Atua i se koga. Kae ne fakamalosigina a te lotu ne tino a‵koga i te ‵gana Eleni e pelā mo Palato mo Aristotle, kolā ne tali‵tonu me e seai eiloa se mea i te lalolagi e ‵lei katoatoa. Ko te lagi fua e ‵lei katoatoa a mea i ei. Tela la, e fai mai a faifeau, me e ‵tau o pili atu a te Palataiso ki te lagi.b Ne fai mai a nisi tino me e tu atu a te fatoaga i se mauga maluga ‵ki telā e se pokotia ei i te lalolagi masei tenei; e fai mai a nisi tino me e tu i te feitu ki Mātū io me ko te feitu ki Saute; kae e fai mai a nisi tino, me e tu pili atu ki te masina. E sē se mea fakapoi, me ko kamata o fai a te tala o Etena e pelā me se mea loi fua. E fakaseaoga ne nisi tino a te koga ne tu ei a Etena e pelā me se mea valea, mai i te fai atu me e seai eiloa se vaegā koga penā.

Kae e se fakamatala mai ne te Tusi Tapu a te fatoaga i te auala tenā. I te Kenese 2:​8-​14, e tauloto ne tatou a fakamatalaga e uke e uiga ki te koga tenā. Ne tu i te feitu ki saegala o te koga e igoa ki a Etena. Ne fakasiusiu te fatoaga ne se vaitafe telā ne fai mo fai te māfuaga o vaitafe e fa. E taku mai eiloa a igoa o vaitafe e fa mo tamā fakamatalaga e uiga ki te koga e ‵tafe mai i ei. Ko leva ne fakaitaita atu a fakamatalaga konei ki tino sukesuke, kolā ne suke‵suke fakalei atu ne te tokoukega o latou a te fakamatalaga tenei i te Tusi Tapu ke mafai ei o maua aka a te koga tenā i aso nei. Kae e aumai ne latou a manatu e uke kolā e fe‵paki. E mata, e fakauiga a te mea tenei me i te fakamatalaga o Etena, tena fatoaga, mo ana vaitafe e ‵se kae ne tala ‵kai fua?

Mafaufau la: A te tala i te fatoaga o Etena ne fakamatala mai i ei a mea ne ‵tupu i tausaga kāti e 6,000 ko ‵teka. Ne tusi ki lalo ne Mose, telā kāti ne fakaaoga faka‵lei ne ia a tala ne fakamatala atu io me kāti e isi ne fakamatalaga ne tusi ki lalo e uiga ki ei. Kae ne tusi eiloa ne Mose a tala konā i te 2,500 tupu tausaga mai tua ifo o te taimi ne ‵tupu ei a mea konā. Ko oti ei ne aofia a Etena i tala fakasolopito mua. Nei la, e mata, e mafai o ‵fuli a fakailoga i luga i te fenua pelā mo vaitafe i te fia o senitenali? E fulifuli faeloa a foliga mai tua o te lalolagi. A te koga telā kāti ne tu i ei a Etena se koga telā e ‵pokogofie i ei a mafuie​—se koga telā e ‵poko i ei a te 17 pasene o mafuie ‵lasi eiloa o te lalolagi. I vaegā koga penā, a te mafulifuliga o foliga o te lalolagi se mea masani eiloa. E sili atu i ei, e mafai o ‵fuli ne te Lolo i aso o Noa a foliga o te lalolagi i auala kolā e se iloa ne tatou i aso nei.c

Konei la a nai manatu ‵tonu e iloa ne tatou: E faipati mai te tala i te Kenese e uiga ki te fatoaga e pelā me se koga tonu. E lua a vaitafe mai i vaitafe e fa kolā ne taku mai i te tala​—ko Eufilate mo Taikelise​—koi ‵tafe mai eiloa i aso nei, kae ko nisi koga e ‵tafe mai i ei a te vai e pili ‵ki eiloa. E taku mai foki i te tala a igoa o fenua kolā e ‵tafe mai i ei a te vaitafe mo mea ‵lei kae tāua kolā e lauiloa i ei a fenua konā. Ne iloa ne tino Isalaelu, ko tino muamua kolā ne fai‵tau ki te tala tenei, me ko oko eiloa i te aoga o fakamatalaga konei.

E mata, e fai eiloa penā a tala ‵kai mo tala i aso taumua? Io me e taumafai latou ke ‵solo a fakamatalaga kolā e mafai o fakamaoni aka io me e ‵teke atu ki ei? “E tasi te taimi i se fenua ‵mao ‵ki” ko te auala e kamata sāle aka ei a tala ‵kai. Kae ko tala fakasolopito e aofia i ei a fakamatalaga ‵tonu, e pelā mo te tala o Etena.

2. E mata, e faigofie ke talitonu me ne faite ne te Atua a Atamu mai i te pefu kae ko Eva mai i ivi kasokaso o Atamu?

Ko oti ne fakamautinoa aka ne poto ­fakasaienitisi me e aofia i te foitino a mea kese‵kese​—e pelā mo te kēsi ko te hydrogen, okesene, mo kaponi​—ko mea katoa kolā e maua i ‵pefu o te lalolagi. Kae e fakaaoga pefea a mea konā ki se tino ola?

E tali‵tonu a saienitisi e tokouke me ne māfua mai a te ola i a ia eiloa, telā e kamata mai i se tamā mea foliki fua telā e faigofie o fulifuli malie i te fia miliona o tausaga, kae gasolo aka faeloa o faigata ke malamalama i ei. Kae ko te tugapati “faigofie” e mafai o faka‵se tino, me i mea ola katoa​—ke oko ki tamā manu kolā e mafai o lavea ki mea fakaata​—e mafai eiloa o faigata ke malamalama i ei. E seai eiloa se fakamaoniga me e mafai o māfua mai so se vaegā mea ola i se auala fakafuasei io me e mafai foki o fai penā. I lō te fai penā, e lavea atu eiloa i mea ola katoa a te fakamaoniga mautinoa eiloa me ne faite a mea konā ne se tino telā e sili fakafia atu i a tatou.d​—Loma 1:​20.

E mata, e mafai o fakaataata i tou mafaufau me e fakalogologo koe ki se pese tafasili i te gali io me e gali ki a koe se ata ne ‵lomi io me e ofo koe i poto ‵fou i aso nei kae kinau atu koe me e seai se tino ne faite ne ia a mea konei? Ikai, e se penā eiloa! Kae ko vaegā mea ‵gali penā e se tāitāi eiloa o fakapilipili atu ki te faigata, te gali, io me ko te poto i te faitega o te foitino o te tino. E mafai pefea o fakaataata ne tatou me e seai sena Mafuaga? E se gata i ei, e fakamatala mai i te tala i te Kenese me i mea ola katoa i te lalolagi, ko tino fua ne faite ki foliga o te Atua. (Kenese 1:​26) E fetaui ‵lei eiloa, me ko tino fua i te lalolagi e mafai o mafau‵fau ki te manakoga o te Atua ke faite a mea, telā e mafai ei o fai ne latou a galuega fakaofoofogia e pelā mo te faiga o pese, ‵lomiga o ata, mo poto ‵fou. E a, e ‵tau o ofo tatou me e sili atu te ‵lei o te Atua i te faitega o mea i lō tatou?

E pelā mo te faitega o te fafine mai i te fakaaogaga o se ivi kasokaso mai i te tagata, e a, e isi se mea e faigata i te mea tenā?e Ne mafai o fakaaoga ne te Atua a nisi auala ke faite aka ei, kae ko te auala ne faite ei ne ia a te fafine e isi sena uiga gali. Ne manako a ia ke avaga a te tagata mo te fafine kae ke maua se va pili, e pelā eiloa lāua me e “tasi.” (Kenese 2:​24) E mata, e se tenā eiloa te auala e fetaui ‵lei ei a te tagata mo te fafine, telā e ati aka ei se fesokotakiga ‵mautakitaki kae malosi, se fakamaoniga ‵mana o se Mafuaga poto kae alofa?

E se gata i ei, ko iloa foki ne tino sukesuke ki ‵tupumaiga o tino me ne mafai eiloa o māfua mai a tino katoa mai i te tagata e tokotasi mo te fafine e tokotasi. Tela la, e mata, se mea faigata ke tali‵tonu ki te tala i te Kenese?

3. E foliga mai e pelā me se tala ‵kai a te lakau telā e iloa ei te ‵lei mo te masei mo te lakau o te ola.

A te ‵tonuga loa, e se akoako mai ne te tala i te Kenese me e isi ne malosi tu ‵kese io me e fai fakaa‵tea o lakau konei i a lāua eiloa. I lō te fai penā, a mea konā ne lakau ‵tonu kolā ne faite ne Ieova kae e isi ne lā uiga fakatusa.

E mata, e se fai ne tino se mea tai ‵pau penā i nisi taimi? E pelā mo te fakamalosi atu ki tino ke āva ki te fuka o te fenua, e malamalama a tino katoa me e ‵tau mo latou o āva ki te lotou fuka e pelā me se fakailoga o te fenua kae e se pelā me se potu laugatu. E fakaaoga foki ne nisi tino ma‵luga a te tokotoko mo te kalauna e pelā me ne fakailoga o te lotou pulega sili.

Se a la te mea e fakauiga ki ei a lakau e lua? E uke ‵ki eiloa a mafaufauga faka‵numi ko oti ne ‵sae aka. A te tali tonu kae faigofie, e ‵loto ‵ki. A te lakau telā e iloa ei te ‵lei mo te masei e fakaata mai i ei a te tulaga taulia telā e maua fua ne te Atua​—te saolotoga ke fakaiku aka a mea ‵lei mo mea ma‵sei, te mea tonu mo te mea ‵se. (Ielemia 10:23) E se tioa eiloa o fai mo fai se amioga solitulafono ke kaisoa mai te lakau tenā! I te suā feitu la, a te lakau o te ola, ne fakaata mai i ei se meaalofa telā e mafai fua ne te Atua o tuku mai​—ko te ola se-gata-mai.​—Loma 6:​23.

4. E foliga mai me i te gata telā e faipati e aofia fua i se tala ‵kai i aso taumua.

A te ‵tonuga loa, a te vaega tenei o te tala i te Kenese e mafai o fakanumi mai, maise eiloa māfai e se sukesuke ki te Tusi Tapu kātoa. Kae e fakamatala malielie mai eiloa ne te Tusi Tapu a te tala fakaofoofogia tenei.

Ko oi io me se a te mea ne fai ne ia a te gata ke foliga mai me e faipati? A tino o Isalaelu i te 16 o senitenali T.L.M. ko tino muamua ke lagona ne latou a te tala fakaosofia tenei i te taimi ne tusi ei ne Mose. Ne iloa ne latou a nisi fakamatalaga ‵tonu kolā e fakamaina faka‵lei mai i ei a te tulaga o te gata tenā. Ne iloa ne latou me e ui eiloa e se fai‵pati a manu, e mafai ne se tino faka-te-agaga o fai ke foliga mai me e faipati se manu. Ne uga mai ne te Atua se agelu ke fai ei a te asini a Palaamo ke faipati mai e pelā me se tagata.​—Numela 22:​26-​31; 2 Petelu 2:​15, 16.

E mata, e mafai ne nisi agaga, e aofia i ei a fili o te Atua, o fai a vavega? Ne lavea ne Mose a faitaulaga faivailakau a te kau Aikupito e fai foki ne latou a nisi vavega ne fai ne te Atua, e pelā mo te fakafoliga atu o se tokotoko ke ‵fuli ki se gata. A te ‵mana ke fai a vaegā mea penā ne mafai fua o fai ne fili o te Atua i te koga o agaga.​—Esoto 7:​8-​12.

Kāti ne fai foki a Mose mo fai te tino tusitala fakaosofia o te tusi o Iopu. E akoako mai ne te tusi tenā a mea e uke e uiga ki te fili sili o te Atua, ko Satani, telā ne taku fakaloi ne ia a te fakamaoni o tavini katoa a Ieova. (Iopu 1:​6-​11; 2:​4, 5) E mata, ne fakasakosako atu a te kau Isalaelu me ne fakamalosi atu a Satani ki te gata i Etena, mai i te faiga ke foliga atu me e faipati, telā ne fakaloiloi ne ia a Eva ke fakamasei ei tena fakamaoni ki te Atua? E foliga mai eiloa penā.

E mata, a Satani ko te malosi mai tua o te gata? Ne fakasino atu fakamuli a Iesu ki a Satani e pelā me “se tino loi, ka ko te tamana foki eiloa o tino ‵loi.” (Ioane 8:​44) E mata, a “te tamana foki eiloa o tino ‵loi” ko te kamataga o te loi muamua ne fai atu? A te loi muamua ne maua eiloa i pati a te gata ki a Eva. I te ‵teke atu ki pati a te Atua me i te kai ki te fuaga e iku atu ki te mate, ne fai atu a te gata: “A koulua e se ‵mate.” (Kenese 3:4) E manino ‵lei, me ne iloa ne Iesu me ne fakamalosi aka ne Satani a te gata. Ne fakaasi faka‵lei mai ne te Fakaasiga telā ne tuku atu ne Iesu ki te apositolo ko Ioane a te manatu tenei, me ne taku i ei a Satani ko “te gata taumua.”​—Fakaasiga 1:​1, 12:9.

E mata, se mea faigata ke talitonu me e mafai ne se tino faka-te-agaga ‵mana o fakamalosi aka se gata, mai i te faiga ke foliga atu me e faipati? E penā foki eiloa a tino, e tiga eiloa e se ma‵losi latou e pelā mo agaga, e mafai ne latou o fai a nai togafiti ko te mea ke fakafoliga atu a pepe faite mo manu faite me e fai‵pati.

Te ‵Toe Fakamaoniga Sili

E mata, e se lotomalie koe me i manatu ‵teke ki te tala i te Kenese e seai ne fakamaoniga ‵tonu ki ei? I te suā feitu la, e isi eiloa se fakamaoniga sili me i te tala tenei se tala tonu eiloa.

E pelā mo Iesu Keliso e taku ko te “molimau fakamaoni kae tonu.” (Fakaasiga 3:​14) Ona ko ia se tino ‵lei katoatoa, ne seki loi aka eiloa a ia, kae ne seki fakamatala ‵se atu foki eiloa ne ia a te munatonu i so se auala. Kae e sili atu i ei, ne akoako atu ne ia me ne ola a ia a koi tuai o kamata tena olaga e pelā me se tino i te lalolagi​—a te ‵tonuga loa, ne ola a ia i tafa o tena Tamana, ko Ieova, “kae seki faite te lalolagi.” (Ioane 17:5) Tela la, ne ola a ia i te taimi ne kamata ei te olaga o tino i te lalolagi. Se a te fakamaoniga ne tuku mai ne te ‵toe molimau fakatalitonugina eiloa tenei?

Ne faipati a Iesu e uiga ki a Atamu mo Eva e pelā me ne tino ‵tonu. Ne fakasino atu a ia ki te lā fakaipoipoga i te taimi ne fakamatala atu ei ne ia a te tulaga o Ieova ki te faiga fua o se avaga e tokotasi. (Mataio 19:​3-6) Kafai ne seki ola eiloa lāua kae ko te fatoaga ne ‵nofo lāua i ei se tala ‵kai fua, ko tena uiga ko fakaloiloigina a Iesu io me ko fai a ia mo fai se tino loi. E se ‵tonu katoa eiloa a manatu e lua konā. Ne nofo atu a Iesu i te lagi, kae ne onoono mai a ia i te taimi ne tupu ei te fakalavelave i te fatoaga tenā. Se a foki la te fakamaoniga e sili atu te fakatalitonugina i lō te mea tenā?

A te ‵tonuga loa, a te sē talitonu ki te tala i te Kenese ko te sē lasi tenā o te fakatuanaki ki a Iesu. A te vaegā sē talitonu tenā e fai ei ke se malamalama tatou i nisi mataupu tafasili i te tāua mo toe folafolaga ‵tonu foki eiloa i te Tusi Tapu. Ke na onoono aka tatou ki ei.

[Fakamatalaga Fakaopoopo]