Mātua, Tamaliki ​—Ke Fesokotaki I Te Alofa

1, 2. E pefea a lagonaga masani o mātua mo tamaliki e uiga ki te vasia o te suā tino ki te suā tino, kae ne a tulaga faiga‵ta e fe‵paki mo latou i nisi taimi?

“KAFAI ko iloa ne koe i ou mātua ka ‵mate ma taeao, se a te ‵toe mea e manako koe o fai atu ki a lāua i te aso nei?” Tenā te fesili ne ‵sili atu ki te fia selau tamaliki i te Iunaite Sitete. I lō te ‵saga ki so se fakalavelave mo kese‵kesega kolā ne fakalavelave atu ki a latou, ne fai mai se 95 pasene o tamaliki me ka fai atu latou ki olotou mātua: “Au ko ‵se” kae ko “au e alofa malosi atu ki a koulua.”​—For Parents Only, ne tusi ne Shaunti Feldhahn mo Lisa Rice.

² E pelā mo te masani, a tamaliki e a‵lofa ki olotou mātua, kae ko mātua e a‵lofa ki olotou tamaliki. E tonu ‵ki eiloa te mea tenei maise eiloa i kāiga Kelisiano. E tigā eiloa e ma‵nako a mātua mo tamaliki ke ‵pili te va o te suā tino ki te suā tino, e tai faigata i nisi taimi a te fesokotakiga. Kafai foki a te sau‵talaga e ‵tala atu ke fakaasi tonu mai a manatu i ei, kaia e se mafai eiloa o sau‵tala ki nisi mataupu aka? Ne a nisi mea e ‵pono aka ei a te fesokotakiga ‵lei? Ka faka‵lei aka pefea a mea konā?

‘FAKAAVANOA’ SE TAIMI KE FESOKOTAKI ATU

3. (a) Kaia e faigata ei ki kāiga e uke ke fesokotaki faka‵lei? (e) Kaia e se faigata ei ki kāiga i Isalaelu mua ke fesokotaki faka‵lei?

³ E faigata ki kāiga e uke ke maua ne taimi e lava ke fesokotaki faka‵lei. E se tenā te mea e fai sāle. Ne fakatonu atu a Mose ki tamana Isalaelu: “Akoako atu a tulafono konā ki otou tamaliki. Kafai e ‵nofo koutou i otou fale, sa puli o fakamasausau faeloa a tulafono konā, pelā foki manafai e olo koutou ki se koga, io me ma‵nava koutou, pelā foki i taimi e ga‵lue ei koutou.” (Teu. 6:​6, 7) E ‵nofo tasi a tamaliki mo olotou mātua i te fale i taimi o te aso io me ‵nofo mo olotou tamana i te fatoaga io me ko tena koga galue. E uke ‵ki a taimi e ‵tau ei o fakatasi a tamaliki mo mātua kae sau‵tala. Kae ko te ikuga, ko mafai o iloa ne mātua a manakoga mo uiga totino o olotou tamaliki. E penā foki a tamaliki, ko maua ne latou te taimi mo te avanoaga ke iloa faka‵lei ne latou olotou mātua.

4. Kaia e fai ei a fesokotakiga mo fai se fakalavelave i kāiga e uke i aso nei?

⁴ Ko oko eiloa te ‵kese o te olaga i aso nei! I nisi atufenua, e kamata a tamaliki o olo ki akoga a tamā tamaliki i te taimi koi fo‵liki ei, kāti i te taimi ko lua fua ei tausaga te ma‵tua. E tokouke a tamana mo mātua e ga‵lue i koga e ‵mao mai te fale. I te taimi toetoe telā e fakatasi ei a mātua mo tamaliki, e onoono fakatasi latou ki te televise, fakaaoga a komipiuta, mo nisi mea aka i lō te sau‵tala fakatasi. I te ukega o kāiga, mātua mo tamaliki e ma‵vae i olaga e ola latou i ei; e pelā me e se iloa ne te suā tino a te suā tino. Toeitiiti ko seai se fesokotakiga e maua.

5, 6. E ‘fakaaoga faka‵lei’ pefea ne nisi mātua a taimi e uke atu ke ‵nofo fakatasi mo olotou tamaliki?

⁵ E mata, e mafai ne koe o ‘fakaavanoa’ ou taimi mai i nisi mea ko te mea ke uke atu ou taimi e fakamāumāu fakatasi mo tou kāiga? (Faitau te Efeso 5:15, 16.) E lotoma‵lie a nisi kāiga ke fakatapulā a te onoono ki te televise io me ko te fakaaogaga o te komipiuta. E taumafai a nisi tino ke mafai o ‵kai fakatasi latou i se ‵kaiga fua e tasi i te aso. Kae se avanoaga gali ‵ki a te fakatokaga o te tapuakiga a kāiga mō mātua mo tamaliki ke mafai o pili a te suā tino ki suā tino kae sau‵tala fakatasi mo te fealofani ki mea faka-te-agaga! A te fakaavanoa o se itula io me e uke atu i te vaiaso mō te fuafuaga tenei se kamataga ‵lei ‵ki, kae e uke atu la a mea e manakogina ko te mea ke ‵loto a te sautalaga. Ke fai a te mea tenā, e manakogina ke fesokotaki faeloa i aso katoa. A koi tuai o fanatu tau tamaliki ki te akoga, fai atu se pati fakamalosi, sau‵tala fakatasi ki te tusi siki o te aso, io me ‵talo fakatasi mo tau tamaliki. I te faiga penā e mafai ei o fai pelā me se aso gali ki a ia.

⁶ Ko oti ne fai ne nisi mātua a ‵fuliga ko te mea ke uke atu olotou taimi e ‵nofo fakatasi mo olotou tamaliki. Pelā me se fakaakoakoga, ne tiakina ne Laura,a se mātua e tokolua ana tamaliki, se galuega ‵togi ona ko te pogai tenei. Muna a tou fafine: “I taeao katoa e fakavave a matou katoa o olo ki te galuega io me ko te akoga. Kafai ko toe foki mai au ki te fale i te afiafi po, aku tamaliki ko ‵moe, ko oti ne faka‵moe ne te tino tausi tama. A te tiakina ne au a te galuega ‵togi e fakauiga i ei me ka sē uke a tupe e ola matou ki ei, kae mafaufau aka au me ko iloa nei ne au a mafaufauga mo fakalavelave o aku tamaliki. E fakalogologo au ki olotou ‵talo kae fakatonutonu atu latou, fakamalosi atu latou, kae akoako atu latou.”

KE “VAVE O FAKALOGO‵LOGO”

7. Se a te fameo masani o tamaliki mo mātua?

⁷ Mai tua o te fakasau‵talaga o talavou e tokouke, ne fai mai ne tino tusitala o te tusi For Parents Only a te suā mea telā e fakafaigata ei a te fesokotakiga. Muna a lāua: “A te ‵toe mea telā e fa‵meo malosi ki ei a tamaliki e uiga ki olotou mātua ko te, ‘E se fakalogo‵logo mai latou.’” E faigata o ‵losi atu a te fakalavelave tenā ki se feitu e tasi. E fai faeloa ne mātua a te fameo tenā e uiga ki olotou tamaliki. Ke tumau kae ‵lei a te fesokotakiga, e ‵tau mo tino katoa o te kāiga o fakalogo‵logo​—fakalogo‵logo faka‵lei​—te suā tino ki te suā tino.​—Faitau te Iakopo 1:19.

8. E mafai pefea o fakalogo‵logo faka‵lei a mātua ki olotou tamaliki?

⁸ Mātua, e mata, e fakalogo‵logo faka‵lei koutou ki otou tamaliki? E mafai o faigata a te mea tenei māfai koe e fi‵ta io me kamata latou o sau‵tala ki se mea e se aoga. Kae ko te mea telā e foliga mai me e se aoga ki a koe e mafai o aoga malosi ki tau tamaliki. Ke “vave o fakalogo‵logo” e se fakauiga fua ki te saga tonu atu ki pati a tau tamaliki kae ki te auala foki e faipati mai ei ne ia. E fakaasi mai ne te leo mo tāga o te foitino a lagonaga o se tamaliki. A te faiga o fesili e tāua foki. “A mafaufauga o te tino e pelā me ne vai i se vaikeli ‵poko,” ko pati i te Tusi Tapu, “kae e mafai fua o aumai ki tua ne se tagata atamai.” (Faata. 20:5, Tusi Tapu Tuvalu) E manakogina a te poto mo te malamalama māfai e sau‵tala fakatasi koe mo au tamaliki ki se mea telā e se ‵lei ki a latou.

9. Kaia e ‵tau ei mo tamaliki o faka‵logo ki olotou mātua?

⁹ Tama‵liki, e mata, e faka‵logo koutou ki otou mātua? “Taku tama, fakalogo ki polopolokiga a tou tamana,” ko pati i te Muna a te Atua, “kae sa tiakina a te fakatonuga a tou mātua.” (Faata. 1:8, NW) Masaua, e a‵lofa atu ou mātua ki a koe kae ma‵nako ke maua ne koe a te ‵toe mea ‵lei, tela la, se mea poto ke fakalogo ki a lāua. (Efe. 6:1) E faigofie atu ke fakalogo māfai e ‵lei a te fesokotakiga kae iloa ne koe i a koe e alofagina. Fakaasi atu ki ou mātua ou lagonaga. Ka fesoasoani atu a te mea tenei ke malama‵lama lāua i a koe. E tonu, e ‵tau foki mo koe o malamalama i a lāua.

10. Ne a mea e tauloto ne tatou mai te tala o Leopoamo i te Tusi Tapu?

¹⁰ Kae kafai ko te fakalogo‵logo ki pati fakatonutonu mai talavou kolā e ‵pau mo koe i te ma‵tua, e ‵tau mo koe o fakaeteete i ei. Kāti e fai atu fua ne latou ki a koe a mea kolā e fia lagona ne koe, kae e se fesoasoani lele olotou manatu konā ki a koe. A te tonuga loa, e mafai o pakia koe i ei. Me e se maua ne talavou a te poto mo te iloa o tino ma‵tua, e se ‵kilo ‵mao a talavou ki mea e fai kae e mafai o sē malamalama i ikuga o faifaiga mautinoa e fai ne latou. Masaua te fakaakoakoga a te tama tagata a te tupu ko Solomona, ko Leopoamo. I te taimi ne fai ei tou tagata mo tupu o Isalaelu, ne ‵tau eiloa o tautali a ia i pati fakatonutonu a tāgata ma‵tua. I lō te fai penā, ne tautali a ia i pati fakatonutonu va‵lea a tamataene kolā ne ‵tupu tasi aka latou. Tenā ne seki ‵lago atu ei a te tokoukega o tino o tena malo ki a ia. (1 Tupu 12:1-17) I lō te fakaakoako ki te auala valea o Leopoamo, galue malosi o fakatumau a te fesokotakiga mo ou mātua ke ‵lei. Fakaasi atu ou mafaufauga ki a lāua. Tautali i lā pati fakatonutonu, kae tauloto mai i te ata‵mai o lāua.​—Faata. 13:20.

11. Se a te mea e mafai o iku atu ki ei māfai a mātua e se uiga faigo‵fie?

¹¹ Mātua, kafai e se ma‵nako koutou ke ‵sala atu otou tamaliki ki olotou taugasoa ke maua mai i ei a pati fakatonutonu, fai ke uiga faigo‵fie koutou, ke faigofie latou o fai‵pati atu ki a koutou. Ne tusi mai se tuagane talavou e tokotasi: “Kafai fua e taku atu ne au a te igoa o se tamaliki tagata kae ko oku mātua ko kamata o sē fia‵fia. E fai ne te mea tenā ke mataku au kae sē manako o toe faipati.” Ne tusi mai a te suā tuagane talavou: “E ma‵nako a talavou e tokouke ki pati fakatonutonu mai i olotou mātua, kae kafai e se fakatāua ne mātua a mea konā, ka olo atu a tamaliki ki se tino fakaa‵tea telā e fia‵fia latou ki ei, ke oko foki ki a latou kolā e se lasi te iloa.” Kafai e fiafia koe o fakalogologo mo te alofa ki au tamaliki i so se mea, ka iloa aka ne koe me e loto fia‵fia eiloa latou o faka‵logo kae talia tau takitakiga.

KE “FAKATUAI O FAI‵PATI”

12. E mafai pefea o fakafaigata ne faifaiga a mātua a te fesokotakiga mo olotou tamaliki?

¹² Kafai e sē fia‵fia a mātua ki mea kolā e fai atu ne olotou tamaliki ki a latou, ka fakafaigata fua i ei a te fesokotakiga o latou. E malama‵lama tatou me e ma‵nako a mātua Kelisiano o puipui olotou tama‵liki. E ‵fonu “aso fakaoti” konei i tulaga fakama‵taku​—i te feitu faka-te-agaga mo nisi mea aka. (2 Timo. 3:1-5) E ui i ei, a te mea telā e ‵kilo ki ei a mātua e pelā me se puipuiga e mafai o tō lasi ki olotou tamaliki.

13. Kaia e ‵tau ei mo mātua o fakaeteete i te fakaasi fakavave atu o olotou manatu?

¹³ E ‵tau mo mātua o ‵poto ke sē fakaasi fakavave atu olotou manatu. E tonu, e se faigofie ke nofo filemu koe i te taimi e fai atu ei ne tau tamaliki ki a koe se mea telā e se fiafia koe ki ei. Kae se mea tāua ke fakalogologo faka‵lei koe a koi tuai o faipati atu. Ne tusi mai a te tupu poto ko Solomona: “Fakalogologo muamua koi tuai o fai tau tali. Kafai e se fakalogo mua koe ko tena uiga koe e supa kae valea.” (Faata. 18:13) Kafai e nofo filemu koe, ka uke atu a mea e lagona ne koe kae ko tau tamaliki ka faipati faeloa. E ‵tau o maua ne koe te ata kātoa a koi tuai o fesoasoani atu koe. Kāti ne pogai mai a “muna konā ne fai valevale” mai i se loto telā e isi ne fakalavelave i ei. (Iopu 6:1-3) E pelā me ne mātua a‵lofa, fakaaoga otou taliga ke maua te malamalama mo otou gutu ke mafai o fesoasoani atu.

14. Kaia e ‵tau ei mo tamaliki o fakatuai o fai‵pati?

¹⁴ Tamaliki, e ‵tau foki mo koutou o fakatuai o fai‵pati, kae ke sē ita vave ki pati a otou mātua e fai atu, me se tiute o latou mai te Atua ke akoako koutou. (Faata. 22:6) Kāti ne fe‵paki latou mo mea kolā ko fe‵paki nei mo koutou. E se gata i ei, ko sala‵mo latou ki olotou mea ‵se ne fai i te taimi koi talavou ei latou kae e ma‵nako o puipui koutou mai te faiga o mea ‵se penā. Tela la, ke ‵kilo atu ki otou mātua e pelā me ne taugasoa kae sē ne fili; e pelā me ne tino fakatonutonu, kae sē ne tino e fakaitaita atu. (Faitau te Faataoto 1:5.) “Āva ki tou tamana mo tou mātua,” kae fakaasi atu ki a lāua i a koe e alofa ki a lāua. Ka fai ne te mea tenā ke faigofie ki a lāua o ‘puti aka koutou i polopolokiga mo fakatakitakiga a Ieova.’​—Efe. 6:​2, 4. 

KE “SE ITA VAVE”

15. Se a te mea ka fesoasoani mai ki a tatou ke kufaki kae sē ita ki ‵tou tino pele?

¹⁵ E se fa‵ki faeloa tatou i tino kolā e a‵lofa tatou ki ei. “Ki tino tapu mo taina fakamaoni i te ‵kau fakatasi mo Keliso i Kolose,” ne tusi mai te apositolo ko Paulo: “A koutou e tāgata, ke a‵lofa faeloa koutou ki otou avaga kae ke mo a eiloa e tō kaitaua malosi koutou ki a latou. A koutou e tamana, sa fakaitaitagina otou tama‵liki ko te mea ke se loto vāi‵vai latou.” (Ko. 1:1, 2; 3:19, 21) Ne fakamalosi atu a Paulo ki te kau Efeso: “Ke ave keatea mai i a koutou a vaega katoa o te loto masei, te loto ita, te kaitaua, te paka‵laga valevale mo pati faka‵mae loto.” (Efe. 4:31) A te atiakaga o te kufaki, agamalū, mo te loto pulea​—ko vaega o fuataga o te agaga tapu o te Atua​—ka fesoasoani mai ke tumau tatou i te ‵nofo filemu ke oko foki ki tulaga faiga‵ta.​—Kala. 5:22, 23.

16. Ne fakatonu aka pefea ne Iesu ana soko, kae kaia e fakaofoofogia ‵ki ei a te mea tenei?

¹⁶ Ke mafaufau ki te fakaakoakoga a Iesu. Ke fakaataata i tou mafaufau a te ‵mafa o te mafaufau o Iesu i tena toe ‵kaiga i te afiafi fakatasi mo ana apositolo. Ne iloa ne Iesu i nāi itula fua mai mua ka mate ei a ia i se mate tigāina. A te faka‵maluga o te igoa o tena Tamana mo te faka‵saoga o te kau kāiga o tino ne fakalagolago ki luga i tena fakamaoni. E ui i ei, i te ‵toe ‵kaiga tenā, “ne sae aka foki se kinauga lasi i a latou me ko oi te ‵toe tino sili i a latou.” Ne seki pakalaga atu a Iesu ki a latou io me faipati ita atu ki a latou. I lō te fai penā, ne fakatonutonu ne ia latou i se auala filemu. Ne fakamasaua atu ne Iesu ki a latou me ne ‵nofo fakatasi latou mo ia i taimi faiga‵ta. E tigā eiloa ne taumafai a Satani o tofotofo latou, ne talitonu a Iesu me ka fakamaoni eiloa latou. Ne fai foki ne ia se feagaiga fakatasi mo latou.​—Luka 22:24-32.

17. Se a te mea ka fesoasoani atu ki tamaliki ke ‵nofo filemu?

¹⁷ E ‵tau foki mo tamaliki o ‵nofo filemu. Kafai ko oko latou ki te tulaga talavou, kāti e mafau‵fau aka latou me i fakatonuga mai i olotou mātua se fakaasiga o te sē lava o te loto talitonu. Faitalia me foliga mai penā i nisi taimi, ke iloa ne koutou me i te manava‵se o mātua se fakaasiga o te lā a‵lofa ki a koutou. Mai te faka‵logo ki a lāua kae talia a fakatonuga, ka āva atu eiloa lāua ki a koutou kae ka kamata i ei se igoa ‵lei e pelā me se tino fakatuagagina. Kāti e tuku atu ki a koe a te saolotoga ke fai a nisi mea ona ko uiga penā. A te fakagaluegaga o te loto pulea ko te auala o te poto. “A tino va‵lea e vave fakaasi olotou kaitaua,” ko pati a se faataoto poto, “ka ko tino atamai e kufaki ne latou olotou ita.”​—Faata. 29:11.

18. E maua pefea a te fesokotakiga ‵lei ona ko te alofa?

¹⁸ Tela la, e mātua mo tamaliki fagasele, sa loto vāi‵vai māfai a te fesokotakiga i loto i te otou kāiga e se ‵lei e pelā mo te mea e ma‵nako koutou ki ei. Tumau i te ga‵lue ki ei kae tumau te sa‵sale i te munatonu. (3 Ioa. 4) I te lalolagi fou, ka mafai ne tino ‵lei katoatoa o fesokotaki faka‵lei, e aunoa mo te sē malamalama mo te kinau. I te taimi nei, e fai ne tatou katoa a mea kolā ka salamō fakamuli tatou i ei. Tela la, ke sa fakatuai o fakatoese. Fakamagalo atu fua. “Ke ‵kau fakatasi latou i te alofa.” (Ko. 2:2) E isi se malosi o te alofa. ‘A te alofa e kufaki kae kaimalie. E se kaitaua vave. E se ita fakamoemoe. E onosai i mea katoa, e talitonu ki mea katoa, e fakamoemoe ki mea katoa, e kufaki i mea katoa.’ (1 Koli. 13:4-7) Tumau i te fakaasi atu o te alofa, kae ka gasolo o ‵lei a te fesokotakiga, e maua ei a te fiafia i te kāiga kae tavae atu ki a Ieova.