Te Taimi ko Tu ei te Fakaipoipoga i se Tulaga Fakamataku

1, 2. Kafai ko oko atu a fakalavelave faiga‵ta ki se fakaipoipoga, se a te fesili telā e ‵tau o ‵sili atu?

I TE 1988, ne māfatia malosi se fafine Italia e igoa ki a Lucia.a Ko pili eiloa o oko atu te tulaga o tena fakaipoipoga ki te mavae mai tua o tausaga e sefulu. Ne taumafai fakafia tou fafine ke faka‵lei aka tena vā mo tena avaga, kae ne seki aogā eiloa ana taumafaiga. Telā, ne māvae ei laua ona ko te sē fetaui o lā uiga kae ko fakafesagai atu nei tou fafine ki te putiakaga tokotasi o ana tama‵liki fāfine e tokolua. I te mafaufau atu ki te taimi tenā, ne fai mai a Lucia: “Ne talitonu eiloa au me ne seki ai eiloa se mea ne mafai o faka‵lei aka ei te mā fakaipoipoga.”

² Kafai e isi ne fakalavelave i tou kāiga fakaipoipo, kāti ka malamalama koe i lagonaga o Lucia. Kāti ko oko atu ki tou kāiga fakaipoipo se tulaga sē ‵lei kae kāti ko mafaufau foki koe me e mafai o faka‵lei aka io me ikai. Kafai e penā loa, ka aogā eiloa ke mafaufau koe ki te fesili tenei: E mata, ko oti ne tautali atu au ki pati fesoasoani ‵lei katoa kolā ne tuku mai ne te Atua i te Tusi Tapu ke manuia ei te kāiga fakaipoipo?​—Salamo 119:105.

3. E tiga eiloa ko fai pelā me se mea masani te ‵talaga o avaga, ne a lagonaga o tino e tokouke kolā ne ‵tala olotou avaga mo olotou kāiga e uiga ki ei?

³ Kafai ko tō uke a fakalavelave i te vā o te tagata mo tena avaga, e foliga mai me i te fakagataga o te fakaipoipoga ko te ‵toe mea faigofie eiloa ke fai. Kae e tiga eiloa te gasolo aka o uke atu a avaga ma‵vae i fenua e uke, e fakaasi mai i sukesukega fakamuli nei, me ko sala‵mō se aofaki lasi o tāgata mo fāfine i te ‵talaga olotou avaga. E gasolo aka foki te aofaki o tino konā ko fe‵paki mo masaki e uke, i te feitu faka-te-foitino mo te feitu tau te mafaufau, i lō tino kolā e tumau i olotou fakaipoipoga. A te ‵numi mo te sē fia‵fia o tama‵liki o mātua kolā ko māvae, e mafai eiloa o tumau i tausaga e uke. E mafai foki o logo‵mae a mātua mo taugasoa o kāiga kolā ko ma‵vae. Kae e a te kilokiloga a te Atua, te Māfuaga o te fakaipoipoga, ki te tulaga tenā?

4. E ‵tau o fakafesagai atu pefea ki fakalavelave i se fakaipoipoga?

⁴ E pelā mo te mea ne matea atu i mataupu mai mua, ne manako eiloa te Atua ke tumau te fakaipoipoga i te olaga kātoa. (Kenese 2:24) Kaia la e mā‵vae ei a kāiga e uke? Kāti e se tupu fakavave te mea tenā. E masani eiloa o isi ne fakailoga e uiga ki ei. A tamā fakalavelave i te kāiga e mafai o olo aka faeloa o ‵lasi atu ke oko eiloa ki te taimi ko foliga mai me ko se ‵kafi o fa‵ki i ei. Kae kafai e ‵saga fakavave atu ki fakalavelave konei fakatasi mo te fesoasoani o te Tusi Tapu, e mafai eiloa o fakatumau a fakaipoipoga e uke.

KE ‵LEI TE FAKA‵TAU

5. Se a te tulaga tonu e ‵tau o fakafesagai atu ki ei i so se fakaipoipoga?

⁵ E tasi te mea telā e iku atu ki fakalavelave i nisi taimi ko fakamoemoega sē ‵tau o te tauavaga. E mafai o fakamalosi aka ne tala ‵kai fakafamau, mekesini lauiloa, polokalame i te televise, mo tamunei a fakamoemoega kolā e ‵kese ‵mao eiloa mai te olaga masani. Kafai ko se taunu a fakamoemoega konei, e mafai o mafaufau se tino me ko fakaloiloigina a ia, ko sē fiafia, kae ko kaitaua foki. E mafai la pefea o maua ne tino sē ‵lei katoatoa e tokolua se kāiga fakaipoipo fiafia? E manakogina a taumafaiga e uke ke maua ei se fesokotakiga manuia.

6. (a) Se a te kilokiloga paleni e uiga ki te fakaipoipoga telā e tuku mai i te Tusi Tapu? (e) Ne a nisi pogai e ‵sae aka ei a kinauga i te fakaipoipoga?

⁶ E aogā eiloa te Tusi Tapu. E fakaasi mai i ei a te fiafia telā e maua i te fakaipoipoga, kae e fakailoa mai foki i ei me i tino kolā e a‵vaga ka “maua ne latou a fakalavelave faka te lalolagi.” (1 Kolinito 7:28) E pelā mo te mea ko oti ne matea atu, e se ‵lei katoatoa kae e mafai foki o agasala te tauavaga. E ‵kese eiloa lā mafaufauga mo lā lagonaga mo te auala ne puti aka ei laua taki tokotasi. E se lotoma‵lie te tauavaga i nisi taimi e uiga ki tupe, tama‵liki, mo lā kāiga. A te sē lava o taimi ke fai fakatasi ei lā mea mo fakalavelave i faifaiga fakatauavaga e mafai foki o fai mo fai te māfuaga o kinauga.b E manakogina a taimi e uke ke ‵teu aka ei a vaegā fakalavelave penā, kae ke na loto malosi! Ne mafai eiloa o fakafesagai atu a te tokoukega o taki tauavaga ki vaegā fakalavelave penā kae ne fai ne laua tokolua a faka‵leiga ki ei.

KE SAU‵TALA KI FEITU KOLĀ E KESE‵KESE EI

7, 8. Kafai e isi ne logo‵maega io me ne mea faka‵numi i te vā o te tauavaga, se a te auala faka-te-Tusi Tapu telā e mafai o fesoasoani atu?

⁷ E faigata ki tino e tokouke ke ‵nofo filemu māfai ko sau‵tala ki lagonaga fakalogo‵mae, ko mea e fakauiga ‵se, io me ko vāivāiga totino. I lō te fai ‵tonu atu penei: “Au ne seki malamalama,” kāti ka kaitaua se tino kae fakalasilasi ne ia te fakalavelave. Ka fai atu a tino e tokouke: “E mafaufau fua koe ki a koe eiloa,” io me, “E se alofa mai koe ki a au.” Ona ko te sē fia aofia i se kinauga, kāti ka ita te suā tino ma faipati atu.

⁸ A te auala telā e ‵lei atu ke tautali ki ei ko te fakalogo ki pati fakatonutonu i te Tusi Tapu: “Kafai koe e kaitaua, ke se takitaki koe ne tou kaitaua ki te agasala; kae sa nofo mo tou kaitaua i te aso kātoa.” (Efeso 4:26) Ne fesili atu ki se tauavaga, me se a te pogai ne iku manuia ei te lā fakaipoipoga, i te okoatuga ki te 60 tausaga o te lā fakaipoipoga. Ne fai mai te tagata: “Ne fakamasani maua ke taumafai o faka‵lei aka se fakalavelave a koituai o ‵moe maua, faitalia te foliki o te mea tenā.”

9. (a) Se a te mea telā e fakaasi mai i te Tusi Tapu e pelā me se vaega tāua o fesokotakiga? (e) Ne a mea e ‵tau o fai faeloa ne te tauavaga, faitalia me e manakogina i ei a te loto toa mo te loto maulalo?

⁹ Kafai ko se lotoma‵lie se tauavaga ki se mea, e ‵tau eiloa mo laua taki tokotasi o “vave o faka‵logo, kae ke fakatuatuai o fai‵pati, ke se vave foki o kaitaua.” (Iakopo 1:19) Mai tua o te fakalogo‵logo faka‵lei, kāti ka lavea ne laua tokolua te pogai ke fakatau fakatoese laua. (Iakopo 5:16) E manakogina a te loto maulalo mo te loto toa ke fai atu mo te loto fakamaoni penei, “Fakatoese atu eiloa mo te fakalogo‵mae atu ki a koe.” Kae ko te faka‵leiakaga o lā fakalavelave i te auala tenei ka aogā malosi eiloa i te fesoasoani atu ki se tauavaga ke se faka‵lei aka fua i ei lā fakalavelave kae ke ati aka foki ei se fesokotakiga alofa kae ‵pili telā ka fakafiafia atu eiloa ki a laua.

TE FAKATAU FAKAMA‵LIE O LĀ MANAKOGA FAKATAUAVAGA

10. Se a te puipuiga telā ne taku atu ne Paulo ki Kelisiano i Kolinito telā e mafai o aogā foki ki se Kelisiano i aso nei?

¹⁰ I te taimi ne tusi atu ei te apositolo ko Paulo ki te kau Kolinito, ne fakamalosi aka ne ia te faiga o avaga “ona ko te uke o te fina lalolagi.” (1 Kolinito 7:2) Ko ‵pau eiloa te masei o te lalolagi i aso nei, io me ko sili atu tena masei i lō Kolinito mua. E fakamalosi aka ne mataupu ma‵sei kolā e fai‵pati faka‵sau atu ki ei a tino o te lalolagi, ko olotou vaegā gatu ma‵sei, vaegā tala kolā e maua atu i mekesini mo tusi, i te TV, mo ata i vitiō, a manakoga ma‵sei ki faifaiga fakatauavaga. Ne fai atu te apositolo ko Paulo ki te kau Kolinito kolā ne ola i se vaegā tulaga penā: “Me sili atu eiloa a te avaga i lō i te ‵tō atu ki te masei ona ko te lasi o te fina lalolagi.”​—1 Kolinito 7:9.

11, 12. (a) Se a te mea telā e ‵tau o fakatau tuku atu ne se tauavaga, kae se a te vaegā kilokiloga telā e ‵tau o tuku atu i ei te mea tenā? (e) E ‵tau o fakafesagai atu pefea ki te tulaga tenā māfai ko taofi malie aka a faifaiga fakatauavaga?

¹¹ Tela la, e fakatonu mai te Tusi Tapu ki Kelisiano a‵vaga: “A te tagata avaga e ‵tau mo ia o fakafiafia ki tena avaga, e pelā foki mo te fafine ki tena avaga, ka ke fakatau fesoasoani foki o fakama‵lie laua takitokotasi i o lā manako.” (1 Kolinito 7:3) Ke onoono la me ne faka‵mafa mai te manatu ko te fakatau fakama‵lie​—kae e se ko te faimālō atu. E fakama‵lie tonu eiloa a faifaiga fakatauavaga i te fakaipoipoga māfai e mafau‵fau laua taki tokotasi ki te ‵lei o te suā tino. E pelā mo te fakatonuga tenei a te Tusi Tapu ki tāgata a‵vaga ke “iloa ne [latou] me vāi‵vāi” olotou avaga. (1 Petelu 3:7) E tonu te mea tenei kae maise eiloa māfai ko fakatau fakama‵lie aka lā manakoga fakatauavaga. Kafai e se atafai faka‵lei atu ki te fafine i te feitu tenei, kāti ka faigata o fiafia a ia ki te vaega tenei o te fakaipoipoga.

¹² E isi eiloa ne taimi kāti ka taofi aka ne te tauavaga a faifaiga fakatauavaga. Kāti e fetaui eiloa te mea tenei mo te fafine i nisi taimi o te masina io me māfai ko fi‵ta malosi tou fafine. (Fakatusa ki te Levitiko 18:19.) Kāti e penā foki te tagata māfai ne fepaki a ia mo se fakalavelave lasi i te galuega kae ko māfatia tou tagata. E sili atu i te ‵lei ke sau‵tala faka‵lei te tauavaga ki vaegā taimi penā ke taofi aka ei a faifaiga fakatauavaga kae ke fakatau loto “ma‵lie” foki laua ki ei. (1 Kolinito 7:5) Ka puipui ne te mea tenei a te tauavaga mai mafaufauga ‵se. Kae kafai e ‵teke atu te fafine mo te iloa tonu ki tena avaga, io me e fakatamala mo te iloa tonu a te tagata o fakaasi atu a faifaiga fakatauavaga i se auala alofa, kāti ka tuku faka‵sau atu ei laua ki fakaosoosoga. E mafai eiloa o ‵sae aka a fakalavelave i se fakaipoipoga i vaegā tulaga penā.

13. E ga‵lue pefea a Kelisiano ke fakatumau olotou mafaufauga ‵ma?

¹³ E pelā mo Kelisiano katoa, e ‵tau o ‵kalo keatea a tavini a te Atua kolā ko oti ne a‵vaga mai i te onoono ki ata ma‵sei, kolā e fakamalosi aka ei a manakoga lai‵lai kae fai fakaa‵tea. (Kolose 3:5) E ‵tau foki o puipui olotou mafaufauga mo faifaiga i olotou fesokotakiga i te vā o tāgata mo fāfine katoa. Ne polopoloki mai a Iesu: “So se tino e onoono atu ki se fafine kae manako ki ei tena loto, ko mulilua a ia i te loto.” (Mataio 5:28) Mai i te fakaaogāga o pati polopoloki i te Tusi Tapu e uiga ki faifaiga fakatauavaga, ko mafai ei o ‵kalo keatea a taki tauavaga mai fakaosoosoga mo te mulilua. E mafai o fakatumau te lā fia‵fia ki faifaiga fakatauavaga i te fakaipoipoga e pelā me se meaalofa gali mai te Māfuaga o te fakaipoipoga, ko Ieova.​—Faataoto 5:15-19.

TE POGAI FAKA-TE-TUSI TAPU MŌ TE ‵TALAGA O TE AVAGA

14. Se a te tulaga fakafanoanoa telā e mafai o sae aka i nisi taimi? Kaia?

¹⁴ Se mea fakafiafia me i te ukega o kāiga fakaipoipo Kelisiano, e mafai eiloa o fakafesagai atu ki so se fakalavelave telā e sae aka. Kae e se penā loa i nisi taimi. Ona ko te sē ‵lei katoatoa o tino kae ‵nofo atu foki i se lalolagi agasala mai lalo i te pulega a Satani, e oko atu eiloa a nisi kāiga ki te māvae. (1 Ioane 5:19) E ‵tau o pefea a faifaiga a Kelisiano ki vaegā tulaga faiga‵ta penā?

15. (a) Se a te pogai faka-te-Tusi Tapu fua e tasi mō te ‵talaga o te fakaipoipoga mo te avanoaga ke toe avaga? (e) Kaia ne fakaiku aka ei ne nisi tino ke se ‵tala olotou avaga faitalia te sē fakamaoni o se tino e tokotasi?

¹⁵ E pelā mo te mea ne fakaasi atu i te Mataupu e 2 o te tusi tenei, a te finalalolagi ko te pogai faka-te-Tusi Tapu fua e tasi e mafai ei o ‵tala te avaga kae mafai foki o toe avaga.c (Mataio 19:9) Kafai ko iloa ne koe a fakamaoniga ‵tonu me ko oti ne sē fakamaoni tau avaga, ko ‵tau ei o fai ne koe se fakaikuga faigata. E mata, ka fakatumau eiloa ne koe tou kāiga fakaipoipo io me ka ‵tala ne koe? E seai ne tulafono e uiga ki ei. Ko oti ne fakamagalo katoatoa ne nisi Kelisiano olotou avaga kolā ko sala‵mo tonu, kae ko oti ne fanofano ‵lei eiloa te kāiga mai tua ifo i ei. Ne fakaiku aka ne nisi tino ke sē ‵tala olotou avaga mō te ‵lei o olotou tama‵liki.

16. (a) Ne a nisi pogai ne fakamalosi aka ei a nisi tino ke ‵tala olotou avaga? (e) Kafai ko fai ne te tino e seki agasala se fakaikuga ke ‵tala io me ke se ‵tala te avaga, kaia e se ‵tau ei o fakamasei ne se tino a tena fakaikuga?

¹⁶ I te suā feitu la, kāti ne iku atu te faifaiga agasala tenā ki te faitama o se tino io me ko te mauaga o se masaki telā e māfua mai i faifaiga fakatauavaga. Io me kāti e ‵tau o puipui a tama‵liki mai i se mātua telā e maneanea ne ia latou. E manino ‵lei, me e uke ‵ki a mea e ‵tau o mafau‵fau ki ei a koituai o fai se fakaikuga. Kae kafai ko oti ne iloa ne koe a faifaiga sē fakamaoni a tau avaga kae mai tua ifo i ei, ko toe fai a lua faifaiga fakatauavaga, ko fakaasi atu ei ne koe me ko oti ne fakamagalo ne koe tau avaga kae e manako koe ke tumau te lua fakaipoipoga. Ko se toe aogā ei a pogai mō te ‵talaga o te fakaipoipoga penā foki loa mo te avanoaga ke toe avaga e ‵tusa mo te Tusi Tapu. E seai se tino e ‵tau o sōna kau ki ei io me kau atu ki tau fakaikuga, io me e fakamasei ne ia tau fakaikuga. Ka pānaki eiloa mo koe a ikuga o tau fakaikuga. “I te mea e ‵tau eiloa mo te tino o amo tena amoga.”​—Kalatia 6:5.

POGAI MŌ TE MĀVAE

17. Kafai e seki finalalolagi, ne a tapulā e tuku atu ne te Tusi Tapu e uiga ki te māvae io me ko te ‵talaga o te fakaipoipoga?

¹⁷ E mata, e isi ne tulaga kolā e mafai o māvae io me e ‵tala ei te avaga māfai e seki mulilua se tino i a laua? Ao, kae i vaegā tulaga penā, e se saoloto ei se Kelisiano ke ‵sala atu ki se isi tino ke toe avaga laua. (Mataio 5:32) E tiga eiloa e talia ne te Tusi Tapu a te māvae i vaegā tulaga penā, e fakamalosi atu ki te tino tenā ko sola me e ‵tau mo ia “o se toe avaga, io me toe faka‵lei a ia mo tena avaga.” (1 Kolinito 7:11) Ne a nisi tulaga faiga‵ta kolā e mafai ei o talia ke māvae se tauavaga?

18, 19. Ne a nisi tulaga faiga‵ta kolā e mafai i ei o fakaiku aka ne se avaga ke maua mai se pepa māvae io me se pepa ke ‵tala ei te avaga, faitalia me e se mafai o toe avaga?

¹⁸ Ia, kāti ko kamata eiloa o fakaalofa te kāiga ona ko te paiē mo faifaiga ma‵sei o te tagata.d Kāti ko fakaaogā katoa ne ia a tupe a te kāiga ki te kemupolo io me e fakaaogā ne ia ke fakamalie aka ei tena umiti ki vailakau tapu io me ko meainu ma‵losi. E fai mai te Tusi Tapu: “Kafai e isi se tino e se fia tausi ki . . . tino o tona kāiga tonu, ko tona uiga ko ‵teke ne ia te fakatuanaki, kae sili atu tona masei i lō te tino sē kelisiano.” (1 Timoteo 5:8) Kafai e ita fitifiti se tagata penā ke ‵fuli ana uiga, kāti mai te fakaaogāga o tupe kolā e maua ne tena avaga ke ‵lago atu ei ki ana amioga ma‵sei, e mafai o filifili aka te fafine ke puipui a ia mo ana tama‵liki mai te faiga o se pepa māvae.

¹⁹ E mafai foki o mafaufau ki te vaegā faifaiga faka-te-tulafono tenā māfai ko tu poloki eiloa a fakasauāga e fai ne se tino ki tena avaga, kāti ko ta faeloa kae ko fakamataku te malosi mo te ola o te tino. E se gata i ei, kafai e faimālō atu faeloa ki te avaga ke soli a fakatonuga a te Atua i nisi auala, e mafai o mafaufau te avaga tenā ki te māvae, maise eiloa māfai ko tu atu tena olaga faka-te-agaga i se tulaga fakamataku. E mafai o fakaiku aka ne te avaga telā ko tu atu i se tulaga fakamataku me i te auala fua e tasi ke “fakalogo ki te Atua i lō te fakalogo ki tino” ko te māvae mai lalo i te tulafono.​—Galuega 5:29.

20. (a) Kafai ko malepe se kāiga, ne a mea e mafai o fai atu ne taugasoa mo toeaina ma‵tua, kae ne a mea e se ‵tau o fai ne latou? (e) E se ‵tau o fakaaogā ne tino a‵vaga a fakamatalaga i te Tusi Tapu e uiga ki te māvae mo te ‵talaga o avaga e pelā me se fakamasakoga ke fai te ā?

²⁰ I vaegā tulaga katoa konei o fakasauāga ki te avaga, e seai eiloa se tino e ‵tau o faimālō atu ki te tino e seki agasala ke māvae io me ke ‵nofo fakatasi mo tena avaga. E tiga eiloa e mafai o fesoasoani kae tuku atu a manatu fakatonutonu mai te Tusi Tapu ne taugasoa ma‵tua mo toeaina, e se mafai o iloa ne latou a fakamatalaga likiliki katoa e uiga ki mea e ‵tupu i te vā o te tauavaga. Ko Ieova fua e lavea ne ia a mea konā. E tonu, ka se faka‵malu atu se fafine avaga Kelisiano ki te fakatokaga a te Atua mō te fakaipoipoga māfai e fakaaogā ne ia a fakamasakoga sē aogā ko ia fua ke se aofia i te lā fakaipoipoga. Kae kafai e isi se tulaga fakamataku ‵ki, e se ‵tau eiloa o taku fakamasei ne se tino tou fafine māfai ko filifili aka ke māvae laua. E penā foki eiloa māfai ko taumafai se tagata avaga Kelisiano o fai ke māvae te avaga. “I te mea ka ‵tu katoa tatou i mua o te nofoga fakamasino o te Atua.”​—Loma 14:10.

TE AUALA NE TOE FAKA‵LEI AKA EI SE FAKAIPOIPOGA

21. Se a te tala telā e fakaasi mai i ei me e aogā eiloa a pati fakatonutonu i te Tusi Tapu e uiga ki te fakaipoipoga?

²¹ I te tolu masina mai tua o te māvaega a Lucia, telā ne taku atu muamua, mo tena avaga, ne fetaui tou fafine mo Molimau a Ieova kae kamata o suke‵suke ki te Tusi Tapu mo latou. Ne fakamatala mai tou fafine: “Ne poi malosi au me ne tuku mai ne te Tusi Tapu a manatu aogā ke faka‵lei aka ei toku fakalavelave. Mai tua o te vaiaso fua e tasi o te faiga o te sukesukega, ne manako fakavave au ke toe faka‵lei aka toku vā mo taku avaga. E mafai o fai atu nei au me e iloa ne Ieova o faka‵lei aka a fakaipoipoga kolā ko ma‵sei valevale, ona ko ana akoakoga e fesoasoani atu ei ke iloa ne taki tauavaga o fakatau āva. E se se mea tonu, e pelā mo mafaufauga o nisi tino, me e fakamavae‵vae ne Molimau a Ieova a kāiga. E pelā mo te mea ne tupu ki a au, e ‵se ‵ki eiloa te manatu tenā.” Ne fakamasani a Lucia o fakagalue aka a akoakoga fakavae i te Tusi Tapu i tena olaga.

22. Se a te mea telā e ‵tau o fakaasi atu ne tino a‵vaga katoa te lotou loto tali‵tonu katoatoa ki ei?

²² E se ko Lucia fua ne tupu ki a ia se mea penā. E ‵tau o fai a te fakaipoipoga mo fai se fakamanuiaga, kae e se se amoga ‵mafa. Ko te mea ke fai penā, ne tuku mai ne Ieova, te ‵toe māfuaga ‵lei o pati fakatonutonu mō fakaipoipoga kolā ne tusi ki lalo​—ko tena Muna tāua. E mafai o avatu ne te Tusi Tapu a “te poto ki a latou kolā e va‵lea.” (Salamo 19:7-11) Ko oti ne faka‵lei aka ne ia a fakaipoipoga e uke kolā ko pili o māvae kae fakafeoloolo aka a fakalavelave ‵lasi i nisi fakaipoipoga. Ke na tali‵tonu katoatoa a tino a‵vaga katoa ki pati fakatonutonu e uiga ki te fakaipoipoga kolā e tuku mai ne Ieova. E aogā ‵tonu eiloa!