Ke Āva ki ‵Tou Mātua Kolā ko Ma‵tua

1. Ne a mea e ‵nofo kaitalafu ei tatou ki ‵tou mātua, kae e ‵tau o pefea ‵tou lagonaga mo faifaiga ki a latou?

NE POLOPOLOKI mai se tagata poto i aso mua: “Fakalogo ki tou tamana, telā ne fakafua ne ia koe. Kafai ko lōmatua tou mātua, sa takalialia ki ei.” (Faataoto 23:22, NW) Kāti ka fai mai koe: ‘E se tāitāi eiloa o fai ne au se mea penā!’ I lō te takalialia ki ‵tou mātua​—io me ko ‵tou tamana​—e a‵lofa malosi eiloa a te tokoukega o tatou ki a latou. E iloa ne tatou me e lasi te ‵tou ‵nofo kaitalafu ki a latou. Muamua la, ne tuku mai ne ‵tou mātua te ola ki a tatou. E tiga eiloa a Ieova ko te Māfuaga o te ola, e aunoa mo ‵tou mātua e se mafai o maua ne tatou te ola. E seai eiloa se mea e mafai o tuku ne tatou ki ‵tou mātua e ‵pau tena tāua mo te ola. E se gata i ei, mafaufau ki mea faiga‵ta kolā e aofia i te putiakaga o se tamaliki mai te fanaumaiga ke oko ki tena fai mo fai se tino matua, te manavase, tupe fakamāumāu, mo te tausi atu mo te alofa. E pefea te fetaui ‵lei o pati polopoloki konei mai te Muna a te Atua: “Āva ki tou tamana mo tou mātua . . . ka ‵lei ei koe kae ola leva foki i te fenua”!​—Efeso 6:2, 3.

KE MATEA A MANAKOGA I MEA TAU LAGONAGA

2. E mafai pefea ne tama‵liki kolā ko ma‵tua o fai “olotou tiute” ki olotou mātua kolā ko ma‵tua?

² Ne tusi atu te apositolo ko Paulo ki Kelisiano: “E ‵tau mo tama‵liki io me ne mokopuna o muamua o iloa o fai olotou tiute faka te lotu ki olotou kāiga, kae i te faiga tenei ka toe taui atu ne latou ki olotou mātua mo tupuna, me se mea ‵lei tenā i mua o te Atua.” (1 Timoteo 5:4) E fai eiloa ne tama‵liki kolā ko ma‵tua a “olotou tiute” konei mai te fakaasi atu o te loto fakafetai ki te alofa, galuega, mo te atafai ne fakamāumāu ne olotou mātua mo tupuna ki a latou i te fia tausaga. E tasi te auala e mafai ei ne tama‵liki o fai te mea tenei ko te iloa faka‵lei atu me e pelā mo nisi tino katoa, e ma‵nako malosi a toeaina mo lōma‵tua ki te alofa mo te loto talitonu. E pelā mo tatou katoa, e ‵tau o lagona ne latou te lotou aogā. E ‵tau o lagona ne latou me e aogā eiloa olotou ola.

3. E mafai pefea o fakaaloalo atu tatou ki mātua mo tupuna?

³ Tela la, e mafai o fakaaloalo tatou ki ‵tou mātua mo tupuna mai te fakailoa atu me e a‵lofa tatou ki a latou. (1 Kolinito 16:14) Kafai e se ‵nofo fakatasi tatou mo ‵tou mātua, e ‵tau o masaua ne tatou me kafai e fesokotaki atu faeloa ki a latou e fakafiafia malosi atu eiloa ki a latou. E mafai eiloa o fakamalosi aka te lotou fia‵fia māfai e tusi atu se tusi fakafiafia, te telefoni atu, io me e āsi atu ki a latou. A Miyo, telā e nofo i Tiapani, ne tusi mai i te taimi ko 82 ei ana tausaga: “A taku tama fafine [telā tena avaga se ovasia faimalaga] e fai mai ki a au: ‘Toku mātua, fakamolemole vau ke “faima‵laga” fakatasi tatou.’ E lafo mai ne tou fafine te fakasologa o koga kolā e olo laua ki ei mo napa o telefoni i koga konā i vaiaso takitasi. E onoono au ki taku mape kae fai atu: ‘Ā. Nei la, ko ‵nofo atu laua i konei!’ E fakafetai faeloa au ki a Ieova mō te fakamanuiaga ke maua ne au se vaegā tamaliki penā.”

TE FESOASOANI ATU I TE FEITU FAKA-TE-FOITINO

4. Ne fakamalosi aka pefea ne te tuu a te lotu Iutaia a faifaiga ma‵sei ki mātua?

⁴ E mata, e aofia foki i te fakaaloalo atu ki mātua a te tausi atu i te feitu faka-te-foitino? Ao. E fai penā i te ukega o taimi. I aso o Iesu ne fakatāua ne takitaki lotu Iutaia a te tuu me kafai e fai atu se tino me i ana tupe io me ko ana kope “ko te taulaga ki te Atua,” ko saoloto ei a ia mai tena tiute ke fakaaogā a mea konā o tausi atu ki ana mātua. (Mataio 15:3-6) Ko tafaga la tena matagā! A te ‵tonuga loa, ne fakamalosi atu a takitaki lotu konā ki tino ke se āva ki olotou mātua kae ke takalia‵lia ki a latou mai te sē ‵saga atu ki olotou manakoga. Ke mo a eiloa ma amio tatou penā!​—Teutelonome 27:16.

5. E tiga eiloa e isi ne fakatokaga kolā e fai ne malo i nisi fenua, kaia e aofia ei te fakaaloalo atu ki mātua i nisi taimi a te fesoasoani atu i mea tau tupe?

⁵ I fenua e uke i aso nei, e isi ne fakatokaga a malo kolā e fesoasoani atu ki te tausiga o toeaina mo lōma‵tua i te feitu faka-te-foitino, e pelā mo meakai, gatu, mo fale ‵nofo. I tafa i ei, kāti ko oti foki ne fakatoka ne tino ma‵tua a tupe ‵teu mō olotou tausi i te taimi ko ma‵tua ei latou. Kae kafai ko palele io me ko se lava a mea konei, e fakaaloalo atu eiloa a tama‵liki ki olotou mātua mai te faiga o so se mea e mafai ne latou o fai ke tausi atu ei ki olotou mātua i te feitu faka-te-foitino. E tonu, a te tausi atu ki mātua kolā ko ma‵tua se fakamaoniga o te tavini atu ki te Atua, ko te tapuakiga tenā a se tino ki a Ieova te Atua, te Māfuaga o te kāiga.

TE ALOFA MO TE TALIAGA O MEA FAIGA‵TA

6. Ne a nisi fakatokaga e uiga ki te ‵nofo fakatasi ko oti ne fai ne nisi tino ko te mea ke tausi atu ei ki manakoga o olotou mātua?

⁶ Ko oti eiloa ne ‵saga atu mo te alofa mo te taliaga o mea faiga‵ta a tama‵liki ma‵tua e tokouke ki manakoga o olotou mātua kolā ko ma‵tua ‵ki. Ko oti ne aumai ne nisi tama‵liki olotou mātua ke ‵nofo tasi latou i olotou fale io me e olo atu o ‵nofo i se koga telā e pili atu ki olotou mātua. Kae ko oti ne olo atu nisi tama‵liki ke ‵nofo fakatasi mo olotou mātua. Ko oti ne fai te faiga tenā mo fai se fakamanuiaga ki mātua fakatasi mo tama‵liki i taimi e uke.

7. Kaia e ‵lei ei ke mo a ma gasuesue fakavave i te faiga o fakaikuga e uiga ki mātua kolā ko ma‵tua?

⁷ Kae ko nisi taimi, e se iku atu ki te ‵lei a vaegā fakatokaga penā. Kaia? Kāti ko te mea e fai fakavave fua a fakaikuga penā io me e fakavae katoatoa ki lagonaga o tino. E fakailoa mai mo te poto a te Tusi Tapu: “A tino ‵poto e onoono faka‵lei eiloa ki olotou mea e fai.” (Faataoto 14:15) E pelā mo tou mātua telā ko lōmatua, kāti ko faigata ke nofo tokotasi tou fafine kae e mafaufau koe me e ‵lei atu ki a ia māfai e ‵nofo fakatasi koutou. I te onoono faka‵lei ki ei, e mafai ne koe o mafaufau ki fesili konei: “Ne a ana manakoga totino? E mata, e isi ne fesoasoani a te malo io me ko nisi fesoasoani kolā e mafai o fesoasoani atu ke faka‵lei aka te tulaga tenā? E mata, e fia fanatu tou fafine ke ‵nofo tasi koutou? Kafai e manako tou fafine ki ei, ka pokotia pefea tena olaga i ei? E mata, ka ‵mao atu tou fafine mai i ana taugasoa? Kāti ka pokotia pefea ana lagonaga i ei? E mata, ko oti ne sau‵tala koulua e uiga ki mea konei? Kāti ka pokotia pefea koe, tau avaga, mo au tama‵liki i te fakatokaga tenei? Kafai e ‵tau o tausi atu ki tou mātua, ko oi ka pānaki mo ia? E mata, e mafai o fesoasoani atu a nisi tino? E mata, ko oti ne sau‵tala koe mo tino katoa kolā e aofia i ei?

8. Ko oi e mafai o fesokotaki atu koe ki ei māfai ko filifili koe ki te ‵toe auala ‵lei ke tausi atu ki ou mātua kolā ko ma‵tua?

⁸ Ona ko te tiute ke tausi atu ki mātua e pānaki mo tama‵liki katoa i se kāiga, kāti se mea ‵lei ke fai se fono a te kāiga ko te mea ke aofia a tino katoa i te faiga o fakaikuga. A te fai‵pati atu ki toeaina i te fakapotopotoga Kelisiano io me ko taugasoa kolā ko oti ne aofia i se vaegā tulaga penā e mafai foki o fesoasoani malosi atu. E polopoloki mai te Tusi Tapu: “Taumafai ke maua ne koe ne manatu fakatonutonu e uke, kae ka manuia koe; kafai e se saga koe o sala ne manatu fakatonutonu, ko tena uiga e se mafai o manuia tou taumafai.”​—Faataoto 15:22.

TE LOTO ALOFA MO TE LOTO MALAMALAMA

9, 10. (a) Faitalia te lotou tulaga ma‵tua ‵ki, ne a feitu e ‵tau o mafaufau faka‵lei ki ei e uiga ki ou mātua kolā ko ma‵tua? (e) Faitalia a fakaikuga kolā e fai ne se tamaliki ko matua mō ana mātua, se a te mea e ‵tau o tuku atu faeloa ne ia ki a laua?

⁹ A te fakaaloalo atu ki ‵tou mātua kolā ko ma‵tua e manakogina i ei a te loto alofa mo te loto malamalama. I te taimi ko faigata ei te olaga ona ko te tulaga matua, kāti ka momea aka te faigata ki tino ma‵tua ke sa‵sale, ‵kai, kae masaua ne latou a mea. Kāti ka ma‵nako latou ki se fesoasoani. E masani o manava‵se malosi a tama‵liki kae taumafai foki latou o fesoasoani atu. Kae ko toeaina mo lōma‵tua ne tino ma‵tua kolā ko lasi te lotou iloa mo te poto i te lotou tausiga mo te faiga o olotou fakaikuga. Kāti e fakavae eiloa te lotou iloaga mo te lotou tulaga fakaaloalo ki olotou tiute e pelā me ne mātua mo tino ma‵tua. E mafai eiloa o māfatia io me kaitaua a mātua kolā e mafau‵fau me ko ‵tau o pule atu olotou tama‵liki ki a latou. E fanoa‵noa kae ‵teke atu a nisi mātua ki taumafaiga, e ‵tusa mo te lotou kilokiloga, ke fakasēaogā ei te lotou saolotoga.

¹⁰ E seai ne faka‵leiga faigofie ki vaegā fakalavelave penā, kae se faiga alofa ke tuku atu eiloa ki mātua kolā ko ma‵tua ‵ki ke tausi atu ki a latou eiloa kae ke fai foki olotou fakaikuga ki te mea e mafai ne latou o fai. Se mea poto ke mo a ma fai ne koe a fakaikuga e uiga ki toe mea ‵lei mō ou mātua e aunoa mo te faipati atu muamua ki a laua. Kāti e uke ‵ki a mea ko se ‵kafi ne laua o fai ona ko te olaga matua. Ke na tuku atu ke fai ne laua a mea kolā koi mafai ne laua o fai. Kāti ka iloa aka ne koe me kafai e se taumafai koe o pule atu ki olaga o ou mātua, ko te ‵lei foki tenā o tou fesokotakiga mo laua. Ka momea aka te lā fia‵fia, kae penā foki loa mo koe. Kafai foki loa e ‵tau o fakamalosi atu koe ke fai ne laua a nisi mea mō te lā ‵lei eiloa, a te fakaaloalo atu ki ou mātua e aofia i ei te tuku atu o te fakaaloalo mo te āva telā e ‵tau o maua ne laua. E polopoloki mai te Muna a te Atua: “Āva kae faka‵malu ki tino ma‵tua.”​—Levitiko 19:32.

KE FAKATUMAU TE KILOKILOGA TONU

11-13. Kafai ne seki ‵lei te fesokotakiga o se tamaliki mo ana mātua i taimi ko ‵teka, e mafai pefea o fakafesagai atu a ia ki te tulaga faigata ko te tausi atu ki a laua i te taimi ko ma‵tua ei?

¹¹ I nisi taimi, a te fakalavelave telā e fe‵paki mo tama‵liki ma‵tua i te fakaaloalo atu ki olotou mātua kolā ko ma‵tua ‵ki, e aofia i ei te lotou fesokotakiga mo olotou mātua i aso mua. Kāti ne faigata kae seki alofa tou tamana, kae ko tou mātua ne pule mālō atu kae e ma‵sei foki ana faifaiga. Kāti koi sē fiafia, kaitaua, io me logo‵mae koe ona ko te mea e seki fai laua mo fai ne mātua kolā ne fakamoemoe koe ki ei. E mata, e mafai o manumalo koe i vaegā lagonaga penā?a

¹² E fai mai a Basse, telā ne tupu aka i Finilani: “A toku tamana fai se ofisa mua o te SS o te kau Nasi i Siamani. Ko ia loa ko ita vave, kae fakamataku foki. Ne ta fakafia ne ia toku mātua i oku mua. I te taimi e tasi ne kaitaua ei tou tagata ki a au, ne puke tena fusi kae ‵kini ne ia oku mata ki te pakolo o te fusi. Ne malosi ‵ki tena ‵kini telā ne tō ei au ki te suā feitu o te moega.”

¹³ Kae e isi foki ne ana nisi uiga. E toe fai mai a Basse: “I te suā feitu la, ne galue malosi tou tagata kae ne seki fakatamala o tausi atu ki te kāiga i te feitu faka-te-foitino. Ne seki fakaasi mai eiloa ne ia ki a au se alofa fakatamana, kae ne iloa ne au me ne pokotia ana lagonaga i se auala sē ‵lei. Ne ‵tuli keatea ne tena mātua tou tagata mai te fale i te taimi koi foliki ei a ia. Ne tupu aka tou tagata mo te loto ita kae ne kau atu ei ki te taua e pelā me se talavou. Ne mafai o tai malamalama au i ei kae ne seki ‵losi atu au ki a ia. I te taimi ne gasolo aka ei au o matua, ne manako eiloa au o fesoasoani atu ki te mea e mafai ne au ke oko eiloa ki tena mate. Ne seki faigofie, kae ne fai eiloa ne au te mea e mafai ne au o fai. Ne taumafai eiloa au ke fai mo fai se tamaliki tagata ‵lei ke oko ki te fakaotiga, kae i taku faka‵tau ne talia eiloa ne ia au i se auala penā.”

14. Se a te tusi siki telā e aogā i feitu katoa, e aofia i ei a tulaga kolā e ‵sae aka i te tausi atu ki mātua kolā ko ma‵tua?

¹⁴ I tulaga faka-te-kāiga, e pelā foki eiloa mo nisi mea, e aogā eiloa a pati polopoloki a te Tusi Tapu konei: “E ‵tau mo koutou o taofi ‵mau ki te alofa, te kaimalie, te loto malalo, te agamalū, mo te loto kufaki. Ke fakatau fesoasoani koutou i a koutou eiloa, ke fakatau fakamagalo foki koutou i a koutou eiloa, manafai e isi se mea e se malie ei te suā tino ki te suā tino. E pelā mo te Aliki [ko Ieova] ko oti ne fakamagalo ne ia koutou, e ‵tau foki mo koutou o fakatau fakamagalo.”​—Kolose 3:12, 13.

E ‵TAU FOKI O TAUSI ATU KI TINO TAUSI

15. Kaia e fakafanoanoa ei te tausi atu ki mātua i nisi taimi?

¹⁵ A te tausi atu ki mātua kolā ko ma‵tua se galuega ‵mafa, telā e aofia i ei a galuega e uke, tiute e uke, mo taimi e uke. Kae ko te ‵toe feitu faigata e masani o aofia i ei a lagonaga. E fakafanoanoa ke matea atu te gasolo ifo o vāi‵vāi ou mātua, te galo o te mafaufau, mo te lotou saolotoga. Ne fai mai a Sandy, telā se tino mai Puerto Rico: “A toku mātua ko te fakavae eiloa o te motou kāiga. Ko oko eiloa i te fakalogo‵mae ke lavea atu tena tigaina. Muamua la, ne kamata o ketuketu tou fafine; mai tua ifo i ei, ne manakogina se tokotoko, oti aka ne manakogina se mea telā e fesoasoani atu ki te sasale o se tino, kae fakaoti eiloa ki se nofoga fakatekateka. Mai tua ifo i ei, ne gasolosolo ifo eiloa tena malosi ke oko ki te taimi ne mate atu ei tou fafine. Ne maua ne ia te kenisa i ana ivi kae ne manakogina ke tausi atu faeloa ki tou fafine​—i ao mo po. Ne fakakoukou, fagai kae fai‵tau atu foki matou ki tou fafine. Ko oko eiloa i te faigata​—maise eiloa ki omotou lagonaga. I te taimi ne iloa ei ne au me ka mate toku mātua, ne tagi faeloa au ona ko te lasi o toku alofa ki a ia.”

16, 17. Se a te fakatakitakiga e mafai o fesoasoani atu ki tino tausi ke fakatumau ne latou se kilokiloga paleni?

¹⁶ Kafai e oko atu koe ki se tulaga penā, ne a mea e mafai ne koe o fai? A te fakalogologo ki a Ieova mai te faitau ki te Tusi Tapu mo te faipati atu ki a ia e auala i ‵talo ka fesoasoani malosi atu eiloa ki a koe. (Filipi 4:6, 7) I se auala aogā, taumafai ke kai koe ki meakai paleni kae taumafai ke lava tau moe. Mai te faiga o mea konei, ka ‵lei ei ou lagonaga kae ka malosi ‵lei koe o tausi atu ki sou tino pele. Kāti e mafai ne koe o fakatoka se malōlōga i nisi taimi mai faifaiga masani konā i aso katoa. Kae kafai e se mafai o fai se malōlōga, se mea poto ke fakatoka eiloa ne taimi ke malōlō malie ei koe. Ko te mea ke fanatu koe o malōlō i se isi koga, kāti e mafai o fakatoka ne koe se tino ke ‵nofo mo tou mātua masaki.

¹⁷ E se se mea fakapoi ke mafau‵fau a tino tausi ki mea e uke e ‵tau o fai ne latou. Kae ke mo a ma ma‵sei ou lagonaga māfai e se mafai ne koe o fai a nisi mea. I nisi tulaga kāti e ‵tau o tuku atu ne koe sou tino pele ki se fale mō tino ma‵tua. Kafai koe ko te tino tausi, ke fakatoka ne koe se fakasologa o mea kolā e mafai ne koe o fai. E se ‵tau fua o fakapaleni ne koe a manakoga o ou mātua kae penā foki loa mo au tama‵liki, tau avaga, mo koe foki eiloa.

TE MALOSI TELĀ E SILI ATU I TE MALOSI MASANI

18, 19. Se a te folafolaga e uiga ki te fesoasoani telā ne fai ne Ieova, kae se a te tala telā e fakaasi mai i ei me e tausi eiloa ne ia tena folafolaga?

¹⁸ E auala i tena Muna, ko te Tusi Tapu, e tuku mai eiloa mo te alofa ne Ieova a fakatakitakiga kolā e mafai o fesoasoani malosi atu ki se tino i te tausi atu ki ana mātua kolā ko ma‵tua, kae e se tenā fua te fesoasoani e tuku mai ne ia. Ne tusi mai te faisalamo telā ne fakaosofia ne te agaga: “E pili faeloa a Ieova ki a latou kolā e ka‵laga atu ki a ia, . . . e lagona ne ia olotou ‵tagi, kae faka‵sao ne ia latou.” Ka faka‵sao, io me e fakatumau ne Ieova ana tavini fakamaoni, ke oko foki eiloa ki toe tulaga faiga‵ta.​—Salamo 145:18, 19.

¹⁹ A Myrna, mai Filipaina, ne tauloto ne ia te mea tenei i te taimi ne tausi atu ei ki tena mātua, telā ne faka‵mate. Ne tusi mai a Myrna: “E seai eiloa se mea e sili atu tena fakafanoanoa i lō te kilo atu ki te logo‵mae o sou tino pele, telā e se mafai o taku mai ne ia te koga telā e ‵mae. E pelā eiloa me ne kilo atu ki tou fafine e malemu malielie, kae e seai eiloa se mea e mafai ne au o fai. E uke eiloa a taimi ne totuli ifo ei au kae faipati atu ki a Ieova e uiga ki toku fi‵ta. Ne tagi atu au e pelā mo Tavita, telā ne fakamolemole atu ki a Ieova ke ‵teu aka ana loimata i se fagu kae ke masaua atu a ia. [Salamo 56:8, NW] Kae e pelā mo te mea ne folafola mai ne Ieova, ne tuku mai ne ia te malosi telā ne manakogina. ‘Ne fai eiloa a Ieova mo fai se fesoasoani ki a au.’”​—Salamo 18:18.

20. Ne a folafolaga i te Tusi Tapu e fesoasoani atu ki tino tausi ke tumau i se kilokiloga aogā, faitalia te galo atu o te tino telā e tausi ne latou?

²⁰ Ko oti ne fai mai me i te tausi atu ki mātua kolā ko ma‵tua e fai pelā me se “tala e se fakafiafia tena fakaotiga.” Faitalia eiloa a toe taumafaiga ‵lei i te tausi atu, e mafai eiloa o ‵mate atu a tino ma‵tua, e pelā mo te mātua o Myrna. Kae e iloa eiloa ne tino kolā e tali‵tonu ki a Ieova me i te mate e se ko te fakaotiga o te ola. Ne fai mai te apositolo ko Paulo: “E ‵pau faeloa omotou fakamoemoega ki te Atua . . . me i tino ‵lei mo tino sē ‵lei, ka faka‵tu mai katoa mai te mate.” (Galuega 24:15) E maua eiloa ne tino kolā ko ‵galo atu olotou mātua i te mate a fakamafanafanaga ona ko te fakamoemoega ki te toetuga fakatasi mo te folafolaga e uiga ki se lalolagi fou kae gali a te Atua telā “ka se toe iai se mate” i ei.​—Fakaasiga 21:4.

21. Ne a ikuga ‵lei e maua mai te fakaaloalo atu ki mātua kolā ko ma‵tua?

²¹ E lasi eiloa te amanaia o tavini a te Atua ki olotou mātua, faitalia te lotou ga‵solo aka o ma‵tua. (Faataoto 23:22-24) E fakaaloalo latou ki olotou mātua. I te fai penā, e lagona eiloa ne latou te ‵tonu o pati a te faataoto: “Taumafai ke fakafiafia ne koe tou tamana mo tou mātua; tenā te mea e ‵tau o avatu ne koe ki tou mātua.” (Faataoto 23:25) Kae ko te ‵toe mea tāua i mea katoa, a tino kolā e fakaaloalo ki olotou mātua kolā ko ma‵tua e fakafiafia kae fakaaloalo atu foki ki a Ieova te Atua.