Chaʼvoʼ jelubtasej kʼopetik ti la xchaʼtikʼik li sbi Dios li ta Achʼ Testamentoe

Ep buchʼutik jaʼ baʼyel chchanik li orasion ti padrenuestro sbie. Li Jesuse jaʼ laj yakʼ ta chanel li orasion taje. Te ta jtatik li ta Achʼ Testamento ti xi chale: «Jtotik ta vinajel, akʼo yichʼ chʼultajesel li abie [o akʼo yichʼ ichʼel ta mukʼ li achʼul bie]» (Mateo 6:9). Li sbi Diose xi chichʼ jelubtasel li ta inglése: «Jehovah» xchiʼuk bakʼintike «Yahweh» (ta tsotsil «Jeova» xchiʼuk bakʼintike «Yave»). Jaʼ noʼoxe, mu masuk chichʼ tael li ta Vivlia ta inglés ta Achʼ Testamentoe, pe jaʼ te ta jtatik li sbi jecheʼ diosetike, kʼuchaʼal Seus, Ermes xchiʼuk Artemis. ¿Mi mu skʼanuk ti te xichʼ tsʼibabel li sbi melel Dios eke ti jaʼ laj yakʼ ta tsʼibael li Vivliae? (Echos 14:12; 19:35; 2 Timoteo 3:16).

Li Lancelot Shadwell xchiʼuk Frederick Parker jaʼik chaʼvoʼ jelubtasej kʼopetik ti la sjelubtasik ta yan kʼop li Vivliae xchiʼuk ti te likemik ta Inglaterrae. Laj yakʼik venta ti skʼan tsʼibael yan velta li sbi Dios li ta Achʼ Testamentoe. ¿Kʼu yuʼun skʼan ti xichʼ tsʼibabel yan velta li sbi Diose? Yuʼun laj yakʼik venta ti te toʼox tsʼibabil li ta tsʼibetik ta orijinale, pe ti laj yichʼ tupʼel ta tsʼakale. ¿Kʼuxi laj yakʼik venta taje?

Li Shadwell xchiʼuk Parkere snaʼojik ti oy voʼneal tsʼibetik ta ebreo ti ojtikinbil kʼuchaʼal Pokoʼ Testamentoe xchiʼuk ti ta smilal xa noʼox ta velta te tsʼibabil li sbi Diose. Jaʼ yuʼun, lik snopbeik skʼoplal kʼu yuʼun muʼyuk te tsʼibabil sbi Dios li ta Achʼ Testamento ti la staik ta kʼelele.a Jech xtok, li Shadwelle laj yakʼ venta ti laj yichʼ tupʼel sbi Dios li ta Achʼ Testamento akʼo mi te toʼox oy li ta Pokoʼ Testamentoe. Jech kʼuchaʼal liʼe, akʼo mi ep ta velta chvinaj li jpʼelantik kʼop liʼe: «li yaj˗anjel Jeovae», laj yichʼ tupʼel li sbi Dios tee. Li buchʼutik la spasbeik skopiailtak li Achʼ Testamento ta griego kʼope la sjelbeik li sbi Diose, jaʼ xa noʼox laj yiktaik Kyrios ti jaʼ skʼan xal «Kajvaltik» (2 Reyes 1:3, 15; Echos 12:23).

Kʼalal muʼyuk toʼox sjelubtasojik Vivlia li Shadwell xchiʼuk Parkere, oy xa onoʼox yan jelubtasej kʼopetik ti la stikʼbeik sbi Dios li ta Achʼ Testamento ta inglése, jaʼ noʼoxe junchib noʼox bu la stsʼibaik komel.b Li ta 1863, li Parker la slokʼes li livro ti xi sbie: A Literal Translation of the New Testament (Achʼ Testamento ti ta jujupʼel laj yichʼ jelubtasele). Jaʼ to jech ep ta velta laj yichʼ tikʼbel sbi Dios li ta Achʼ Testamentoe. ¿Buchʼutik li Lancelot Shadwell xchiʼuk Frederick Parker?

Lancelot Shadwell

Li Lancelot Shadwell kuxi ta 1808 kʼalal ta 1861, jaʼ toʼox abogado xchiʼuk te toʼox nitil li ta Iglesia anglicanae. Li stote jaʼ sbi Lancelot Shadwell ti lek toʼox tsots yabtel li ta Inglaterrae (vicecanciller). Akʼo mi xchʼunoj ta sventa li trinidade, yichʼojbe ta mukʼ li sbi Diose xchiʼuk laj yal ti «toj kʼupil sba li sbi JEOVAE». Li Vivlia la sjelubtas ti xi sbie: The Gospels of Matthew, and of Mark (Li Evanjelioetik yuʼun Mateo xchiʼuk Markose) te la stunes 28 ta velta li biil «Jeova» li ta tekstoetike xchiʼuk jaʼ 465 ta velta li ta tsʼibetik ta yok vune.

Li Shadwelle laj van yojtikinbe sbi Dios k’alal la xchan li Pokoʼ Testamento ta ebreo kʼop ta orijinale. Laj yal ti buchʼutik la sjelbeik sbi Dios k’alal la sjelubtasik li Pokoʼ Testamento ta griego kʼope «maʼuk lekil jelubtasej kʼopetik», yuʼun Kyrios xa no’ox laj yiktaik komel.

The Gospel according to Matthew rendered into English with notes, by L. Shadwell (1859), provided by the Bodleian Libraries. Licensed under CC BY-NC-SA 2.0 UK. Modified: Text highlighted

Li ta Vivlia la sjelubtas Shadwelle sba velta la stunes la stunes li biil «Jeova» li ta Mateo 1:20. Xi chal li tsʼib ta yok vun li ta versikulo taje: «Ti bu toʼox xvinaj li biil JEOVA ti jaʼ jech sbi li Diose la sjelik ta Kyrios li ta versikulo liʼe xchiʼuk li ta yan versikuloetik ta Achʼ Testamentoe. Pe toj tsots skʼoplal ti xichʼ akʼbel sbi Dios ti bu toʼox xvinaj ta orijinal kʼalal chichʼ jelubtasel ta inglése». Xi to laj yal xtoke: «Skʼan ti jechuk jpastik sventa xkichʼtik ta mukʼ li Diose. Sta˗o ti jtunesbetik sbie, yuʼun jaʼ yaloj stuk ti jaʼ JEOVA sbie». Li Shadwelle xi laj yalbe skʼoplal li Vivlia King James Version (Biblia del Rey Jacobo): «Mu masuk te xvinaj li biil JEOVAE [...]. Ti bu toʼox oy li sbi Diose xi xa noʼox laj yiktaike ‹Kajvaltik›». Li Shadwelle mu sta˗o chaʼi ti sjelbeik li sbi Diose, ti jaʼ xa noʼox «Kajvaltik» xutike. Yuʼun laj yal ti stuke «kajval» x˗utat ek yuʼun li yutsʼ yalale.

Li Shadwelle ta 1859 tsuts yuʼun li slivroal Mateo ti la sjelubtas ta inglése xchiʼuk tsuts yuʼun ta 1861 li Evanjelioetik yuʼun Mateo xchiʼuk Markose. Cham ta 11 yuʼun enero ta 1861 kʼalal 52 xa ox sjabilale. Pe mu jecheʼuk laj yakʼ svokol ta sjelubtasel li Vivliae.

Frederick Parker

Li Frederick Parker kuxi ta 1804 kʼalal ta 1888. Oy toʼox s˗empresa ta Londres. Toj lek laj yil ti kʼu yelan la sjelubtas li slivroal Mateo li Lancelot Shadwell. Kʼalal 20 toʼox sjabilal li Parkere, lik sjelubtas ta inglés li Achʼ Testamentoe. Li kʼusi jelelik˗o xchiʼuk li Shadwelle jaʼ ti stuke muʼyuk xchʼunoj li trinidade. Jaʼ yuʼun, laj yal ti yajtsʼaklomtak Kristoe «skʼan ta sjunul yoʼonton xchʼunik ek [...] xchiʼuk ti xichʼik ta mukʼ li Jeova ti Skotol xuʼ yuʼune». Jech xtok, ta skoj ti oy skopiailtak li Achʼ Testamento ti tstunes li jpʼel kʼop Kyrios sventa xalbe skʼoplal Dios o Jesus, laj yal ti mu xichʼ aʼibel lek buchʼu skʼoplal. Jaʼ yuʼun, toj lek laj yil ti ta junantik versikulo ti bu Kyrios chale, «Jeova» la stikʼ komel li Shadwelle.

¿Kʼu yuʼun ti jech la snop li Parkere? Yuʼun xchanojbe skʼoplal li griego kʼope xchiʼuk stsʼibaoj jayibuk livro xchiʼuk vunetik ta sventa li sgramatikail griego kʼope. Jech xtok, te toʼox nitil skʼoplal li ta Anglo-Biblical Institute ti bu chichʼ sabel lek skʼoplal li voʼneal tsʼibetik ta Vivlia sventa masuk to lek xichʼ jelubtasel li ta inglése. Li ta 1842, li Parkere la slokʼes li sbavokʼal Achʼ Testamentoe, vaʼun ta tsʼakale la slokʼes li yan livroetike.c

Li Parkere laj yakʼ persa yoʼ xvinaj yan velta ta Vivlia li sbi Diose

Ta jayibuk jabile, li Parkere la stsʼibabe skʼoplal li sjakʼobiltak liʼe: «¿Kʼuxi jnaʼtik bakʼin jaʼ chalbe skʼoplal Jesus li jpʼel kʼop Kyriose xchiʼuk kʼuxi jnaʼtik bakʼin jaʼ chalbe skʼoplal li Diose? Xchiʼuk ¿kʼu yuʼun chichʼ tunesel bakʼintik kʼuchaʼal biil li jpʼel kʼop Kyriose?».

Kʼalal laj yil Parker ti kʼu yelan la sjelubtas Evanjelio yuʼun Mateo li Shadwell ta 1859 xchiʼuk li kʼusitik laj yal ta sventa li jpʼel kʼop Kyriose, laj yakʼ venta ti li jpʼel kʼop Kyriose skʼan xichʼ jelubtasel bakʼintik kʼuchaʼal Jeova. Jaʼ yuʼun, lik skʼelbe skʼoplal yan velta li Achʼ Testamento sjelubtasoje. La stsʼiba li biil «Jeova» kʼalal jech chal li tekstoe o li sgramatikail ta griego kʼope. Jaʼ yuʼun, li jlik livro la slokʼes Parker ta 1863 ti jaʼ sbi: A Literal Translation of the New Testament te chvinaj 187 ta velta li sbi Dios li ta tekstoetike. Yaʼeluke, jaʼ li baʼyel Vivlia laj yichʼ jelubtasel ta inglés ti laj yichʼ tunesbel sbi Dios ta sjunlej li Tsʼibetik ta Griego Kʼope.d

Li ta 1864, li Parkere la slokʼes li livro A Collation of an English Version of the New Testament [...] With the Authorized English Version (Laj yichʼ koʼoltajesel li Vivlia ta Achʼ Testamento ta inglés [...] xchiʼuk li Biblia del rey Jacobo ta inglés). La stsob li chib Achʼ Testamentoetik taje sventa xakʼ ta ilel kʼusitik jelajtik˗o.e

Sventa xakʼ ta aʼiel ti toj tsots skʼoplal ti xichʼ tikʼel yan velta li sbi Dios ta Vivliae, li Parkere laj yalbe skʼoplal junantik versikuloetik ta Biblia del rey Jacobo kʼuchaʼal li Romanos 10:13 ti xi chale: «Yuʼun skotol li buchʼu tskʼan vokol ta sbi Kajvaltike jaʼ chkol» (vuʼunkutik la jelubtaskutik). Li Parkere xi la sjakʼe: «Kʼalal chichʼ kʼelel li versikulo ta Biblia del rey Jacobo ta inglése, ¿buchʼu onoʼox chakʼ venta ti jaʼ chalbe skʼoplal Jeova ti mu jaʼuk skʼoplal li Kajvaltik Jesukristoe?».

Li Parkere epal takʼin la slajes sventa spuk xchiʼuk xakʼ ta ojtikinel li yabtele xchiʼuk li vunetik tspase. Ta jun noʼox jabile, la slajes mas ta chib miyon xchiʼuk j˗oʼlol stakʼin (800 libras). Jech xtok, la stakbe batel ta moton li vunetik spasoj li buchʼutik xojtikinane xchiʼuk li jnitvanejetik ta relijion sventa skʼelbeik skʼoplale.

Muʼyuk ep laj yichʼ pasel imprimir li kʼusitik la stsʼiba Parker xchiʼuk ti la sjelubtas ta inglés li Achʼ Testamentoe. Jech xtok, li buchʼutik xchanojbeik skʼoplale chopol kʼusi laj yalik ta sventa li vunetik tajek. Muʼyuk sbalil laj yilik ti laj yakʼik persa li Parker, Shadwell xchiʼuk li yantik sventa xchaʼtikʼik li sbi Dios li ta Achʼ Testamento ta inglése.

Chakʼupin van skʼelel li video ta 10 minuto ti xi sbie: Jvulaʼantik li museo ta Warwick: «Li Vivlia xchiʼuk li xchʼul bi Diose».