Ono Yovipama Viohongele Ekalo Lietu Tuakristão Kuenda Oku Kunda

OSEMANA 1-7 YA MBALAVIPEMBE

OVOKUASI A SANGIWA VONDAKA YA SUKU | YOANO 9-10

“Yesu o Tata Olomeme Viaye”

(Yoano 10:1-3) “Ocili, ndu sapuili siti, wosi ka iñilila pombundi yocunda colomeme pole o tẽhela kumue kuiñi, eye ocimunu haeye ocingumba. ² Puãi wosi iñilila puvelo eye ungombo wolomeme. ³ Ukuambundi u yuluila epito, olomeme vi yeva ondaka yaye. Eye o kovonga olomeme viaye kolonduko kuenje o vi tundisa loku vi songuila.

(Yoano 10:11) Ame ndungombo uwa; ungombo uwa o pesila olomeme omuenyo waye.

(Yoano 10:14) Ame ndungombo uwa. Nda kũlĩha olomeme viange kuenda olomeme viange via ñulĩha ame,

embimbiliya lielilongiso mídia

Ocunda

Ocunda ca kala ocitumãlo cimue ca pangiwa locimãho coku teyuila olomeme kovingumba kuenda kovinyama vi ponda. Angombo va enda oku kapa olomeme viavo vocumba vokuenda kuteke oco vi teyuiwe. Kosimbu, oviunda via enda oku tungiwa lonjila ya litepa okuti ka via yambeliwile, vimue vinene vikuavo vitito okuti olonjanja vialua ovimano viaco via tungiwile lovawe kuenda ombundi yimosi. (Ate. 32:16; 1 Sam. 24:3; Sof. 2:6) Yoano wa tukula oku iñilila “pombundi” yocunda okuti pa enda oku laviwa “lukuambundi.” (Yoa. 10:1, 3) Ocunda co posongo, mua enda oku kapiwa oviunda vialua violomeme luteke, kuenje ukuambundi wa sukilile oku pita uteke wosi loku lavulula oco a teyuile olomeme. Eci ku ca, ukuambundi wa sukilile oku yikuila epito olomeme. Ungombo lungombo wa sukilile oku ongolola olomeme viaye poku vilikiya olomeme, kuenda olomeme vi limbuka ondaka yungombo wavo loku tambulula. (Yoa. 10:3-5) Yesu wa tukula ocituwa caco oco a lekise onjila eye a tata olondonge viaye.—Yoa. 10:7-14.

utala wondavululi 15/5/2011 kem. 7-8 ocin. 5

Ene Apata Akristão—“Lavululi”

⁵ Tu kũlĩhĩsi eci utue wepata a pondola oku lilongisa kongangu ya Yesu. Ndomo ca siata, ukamba wungombo kuenda olomeme viaye, u tunda kukũlĩhĩso kuenda kekolelo. Ungombo wa kũlĩha ciwa olomeme viaye. Olomeme via kũlĩhavo ungombo wavo kuenda vio kolela. Ovio vi limbuka ondaka yaye kuenda vi pokola kokuaye. Yesu wa popia hati, ‘nda kũlĩha olomeme viange kuenda olomeme viange vi ñulĩha.’ Eye ka kuete ukũlĩhĩso wa pita ño pokati watiamẽla kekongelo. Ondaka yo Helasi ya tukuiwa palo yoku popia hati, oku “kũlĩha” yi lomboloka “ukũlĩhĩso wa suapo, ale oku kũlĩha ciwa omunu.” Ocili okuti Ungombo wa Velapo wa kũlĩha ciwa olomeme viaye. Eye wa kũlĩha ovina va sukila, ahonguo avo, kuenda oku pama kuavo. Usongui wetu, ka kuli cimue catiamẽla kolomeme viaye okuti ka ci kũlĩhĩle. Handi vali, olomeme vio kũlĩha ciwa kuenda via kolela kolonumbi viaye.

(Yoano 10:4, 5) Eci opamo viosi viaye, o vi pitila kovaso kuenje olomeme viu kuama, momo via kũlĩha ondaka yaye. ⁵ Umue wiñi ka viu kuama, viu tila momo ka via kũlĩhĩle ondaka ya vaiñi.”

Linga ondonge yange kem. 124-125 ocin. 17

“Ka Popele Lavo Cimue te Lolosapo”

¹⁷ Eci ci limbukiwila kolondaka viulume umue o tukuiwa hati, George Adam Smith. Velivulu liaye losapi, A Geografia Histórica da Terra Santa, wa sonehamo hati: “Olonjanja vimue eci ekumbi lia enda oku kala pongunji, tua enda oku puyukila pocisimo ca kala ocipepi lo Yudea apa angombo vatatu ale vakuãla va enda oku nyuisila oviunda viavo. Olomeme viaco via litengaile la vikuavo, kuenje tua enda oku lipula ndomo angombo vaka tẽla oku tepisa olomeme viavo. Pole, eci olomeme viosi via mala oku nyua ovava, ungombo lungombo wa enda lonjila yaye. Noke eci a fetika oku vilikiya londaka yimue ya litepa leyi ya vakuavo, olomeme vienda lolupesi kungombo wavio.” Yesu poku tukula olusapo olu, wa kala oku lekisa okuti nda tua pokola kalongiso aye kuenda nda tuo kuama tuka songuiwa ‘lungombo uwa.’

(Yoano 10:16) “Ñuete olomeme vikuavo haviocunda eciko; ovio laviovo ndi vi nena, vi yeva ondaka yange kuenje vi kala vocunda cimuamue lungombo umuamue.

embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 10:16

oku nena: ale “oku songuila.” Ondaka yo Helasi yokuti aʹgo ya tukuiwa palo yi lomboloka “oku nena (vo)” ale “oku songuila” okuti, ca tamba ño kulandu waco. Elivulu limue lio Helasi lia sonehiwa 200 K. K., li tukula ondaka yimue yo Helasi yi kuete elitokeko londaka (sy naʹgo) okuti olonjanja vialua yi pongoluiwa okuti, “oku kongela.” Ndeci ungombo uwa a linga, Yesu ongolola, o songuila, o teyuila, kuenda o lisa olomeme vi panga onepa kocunda (ca kũlĩhĩwavo kelivulu lia Luka 12:32 okuti, ‘okacunda katito’) kuenda olomeme viaye vikuavo. Ovio vi linga ocunda cimuamue vemẽhi liungombo umuamue. Ondaka eyi ya lekisa ciwa omunga ya laikele oku kala pokati kolondonge via Yesu.

Oku Konomuisa Lutate Ovina vi Sangiwa Vembimbiliya

(Yoano 9:38) Eye hati: “A Ñala, ndo kolela.” Kuenje wo kekamẽla.

embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 9:38

kuenje wo kekamẽla: Ale “wa nyoñamẽla kokuaye; wo petamẽla; wo feta efendelo.” Kelimi lio Helasi ondaka pro·sky·neʹo eci yi tukuiwa oco yi tiamisiwile koku fendela osuku yimue, yi lomboloka “efendelo.” (Mat. 4:10; Luka 4:8) Pole, vulandu owu, ulume wa sakuiwa okuti, wa citiwa omeke, wa tendele Yesu ndonumiwa ya Suku kuenje wo kekamẽla. Ulume wa sakuiwa, ka tendele Yesu nda Suku, pole nda “Mõlomunu” wa likuminyiwa, Mesiya o kuete omoko yo kilu. (Yoa. 9:35) Eci eye a kekamẽla Yesu, citava okuti eye wa kuama ocituwa comanu va tukuiwa Vovisonehua vio Heveru. Ovo va enda oku kekama poku li sanga lovaprofeto, lolosoma ale lolonumiwa vikuavo via Suku. (1 Sam. 25:23, 24; 2 Sam. 14:4-7; 1 Olos. 1:16; 2 Olos. 4:36, 37) Vapuluvi alua, elinga lioku kekamẽla Yesu lia lekisa olopandu omo lioku situluiwa kuocali ca Suku.—tala embimbiliya lielilongiso katosi Mat. 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.

(Yoano 10:22) Otembo yaco ya kala otembo Yocipito Coku Tumbika Onembele yo Yerusalãi. Ca kala kotembo yombambi,

embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 10:22

ocipito coku tumbika: Kelimi lio Heveru onduko yocipito Hanukkah (chanuk·kahʹ), yi lomboloka “esembiko; oku tumbika.” Ca enda oku lingiwa voloneke ecelãla, oku upisa keteke 25 kosãi ya Kisileu, poku panda kotembo yina okuti utanya u kasi ocipãla longongo kuenda ku linga ombambi yalua, (tala embimbiliya lielilongiso ketosi otembo yombambi vocinimbu eci kuenda o Apendice B15) oco va sambiliye etumbiko liavali lionembele ko Yerusalãi kunyamo 165 O.Y. Soma yo ko Asuria, Antíoco IV Epifânio wa pembula Yehova, Suku ya va Yudea, poku vĩhisa onembele Yaye. Eye wa tungila utala umue kilu liutala wa velapo, kuna va enda oku timĩhila ovilumba vieteke leteke. Keteke 25 yosãi ya Kisileu, yunyamo 168 O.Y., oco amiseko loku vĩhisa onembele ya Yehova, Antíoco wa lumbila ongulu kutala kuenda wa tuma okuti usole wositu yaco u nyĩliwa vonembele yosi. Eye wa timĩha olombundi vionembele, wa lundula olohondo viovitunda kuenda wambata utala wulu, omesa yolombolo vioku taliwa kuenda ondiyelo yulu. Eye wa tumbika onembele ya Yehova onjanja yavali kosuku yesanda Sewusi de Olimpu. Noke lianyamo avali, Yuda Macabeu wa tambula olupale kuenda onembele. Noke lionembele oku yelisiwa, oku tumbikiwa kuavali kua lingiwa keteke 25 yosãi ya Kisileu, yunyamo 165 O.Y., noke lianyamo atatu tunde eci Antíoco a eca ocilumba caye ca vĩha kutala wa Sewusi. Ovilumba vioku pia elisi via enda oku eciwa ku Yehova via tumbuluiwa. Vovisonehua ka muli ulandu u lekisa okuti Yehova wa eca eyulo ku Yuda Macabeu kuenda wo songuila oco a tumbulule onembele. Pole, Yehova wa nõlele alume vo kolofeka vikuavo ndeci, Kuro wo ko Persia, oco a tẽlise ovimãho vimue viatiamẽla Kefendelo Liaye. (Isa. 45:1) Omo liaco, ca sunguluka oku sima okuti, Yehova o pondola oku nõla ulume umue pokati kafendeli vaye va litumbika oco a tẽlise ocipango Caye. Ovisonehua vi lekisa okuti onembele ya sukilile oku amamako kuenda oku talavaya oco ovitumasuku viatiamẽla ku Mesiya, upange waye woku kunda locilumba caye vi tẽlisiwe. Handi vali, ovilumba viosi via tukuiwa kelivulu Liovisila via sukilile oku eciwa toke eci Mesiya a eca ocilumba ca velapo okuti, omuenyo waye oco a yovole omanu. (Dan. 9:27; Yoa. 2:17; Va Hev. 9:11-14) Olondonge via Kristu ka via handelekiwile oku linga Ocipito Cetumbiko. (Va Kol. 2:16, 17) Pole, ka kuli ulandu u lekisa okuti Yesu kuenda olondonge viaye va pisa oku sambiliyiwa kuocipito caco.

Oku Tangiwa Kuembimbiliya

(Yoano 9:1-17) Osimbu a kala oku pita, wa mola ulume umue wa citiwa omeke. ² Kuenje olondonge viaye vio pula viti: “A Rambei, helie wa linga ekandu, ulume u, ale olonjali viaye omo a citiwa omeke?” ³ Yesu wa tambulula hati: “Lomue wa linga ekandu, ci kale ulume u, ci kale olonjali viaye, pole, ca lingiwila oco ovilinga via Suku vi situluiwe vokuaye. ⁴ Tu sukila oku linga ovilinga via Una wa numa osimbu kuli utanya; uteke u kasi oku iya okuti lomue omunu o tẽla oku linga upange. ⁵ Osimbu ndi kasi voluali, ndicinyi coluali.” ⁶ Noke yoku popia ovina evi, wa siyila posi, yu wa tama onata lovate kuenje wa laña onata vovaso ulume, ⁷ kuenda wo sapuila hati: “Kuende ka puse vociva co ko Siloama” (ca lomboloka ca “Tumiwa”). Eye wa enda, yu wa pusa, kuenje wa tiuka okuti o lete. ⁸ Kuenje vana va lisunguile laye la vana va enda oku u mola oku pinga osimola, va popia vati: “U siti ulume una wa enda oku tumãla oku pinga osimola?” ⁹ Vamue va popia vati: “Eye muẽle.” Vakuavo vati: “Haeyeko, pole, wa lisetãhala laye.” Ulume wa popia hati: “Ame muẽle.” ¹⁰ Ovo vo pula vati: “Ovaso ove a patuluka ndati?” ¹¹ Eye wa tambulula hati: “Ulume o tukuiwa Yesu wa tama onata kuenje wa yi laña vovaso ange, yu wa ndi sapuila hati, ‘Kuende ko Siloama ka puse.’ Nda enda, nda pusa kuenda nda fetika oku leta.” ¹² Noke vo pula vati: “Ulume waco o kasi pi?” Eye hati: “Siko.” ¹³ Va ambata ulume wa kala omeke ku va Fariseo. ¹⁴ Ca kala Kesambata eci Yesu a tama onata loku patulula ovaso ulume waco. ¹⁵ Vepuluvi liaco va Fariseo va fetika oku u pula ndomo ovaso aye a patuluka. Eye wa va sapuila hati: “Wa laña onata vovaso ange, yu nda ka lisukuile kuenje ndi lete.” ¹⁶ Va Fariseo vamue va popia vati: “Ulume u ka tundile ku Suku, momo ka lavi Esambata.” Vakuavo vati: “Ulume ukuakandu o linga ndati ovilimbu ndevi?” Kuenje va fetika oku lipatãla pokati. ¹⁷ Ovo va popia vali lulume omeke vati: “Nye o popia catiamẽla kokuaye, omo a patulula ovaso ove?” Ulume hati: “Eye uprofeto.”

OSEMANA 8-14 YA MBALAVIPEMBE

OVOKUASI A SANGIWA VONDAKA YA SUKU | YOANO 11-12

“Setukula ohenda ya Yesu”

(Yoano 11:23-26) Yesu wo sapuila hati: “Mume wove o pinduka.” ²⁴ Marta wa popia laye hati: “Nda kũlĩha okuti eye o ka pinduka kepinduko lieteke lia sulako.” ²⁵ Yesu wo sapuila hati: “Ame ndipinduko haime ndimuenyo. U o ñolela ndaño o fa, haimo o kala vali lomuenyo; ²⁶ kuenda wosi o kasi lomuenyo kuenje o ñolela, lalimue eteke a ka fa. Ove hẽ wa ci kolela?”

embimbiliya lielilongiso atosi Yoa. 11:24, 25

Nda kũlĩha okuti eye o ka pinduka: Marta wa sima okuti Yesu wa kala oku vangula catiamẽla kepinduko lio kovaso yoloneke, keteke liasulako. (Tala etosi lielilongiso Yoa. 6:39.) Ekolelo liaye kelongiso eli li komõhisa calua. Asongui vamue vetavo vo koloneke viaye, va tukuiwa okuti va Sandukeo, ka va tavele okuti ku ka kala epinduko, ndaño okuti elongiso liaco lia lomboluiwa ciwa Vovisonehua. (Dan. 12:13; Mar. 12:18) Handi vali, va Fariseo va tavele kocilelembia ka ci fi. Pole, Marta wa kũlĩhĩle okuti, Yesu wa longisa elavoko liepinduko kuenda wa pinduile ale omanu vamue, ndaño olofa viomanu vaco ka via sokisiwile levi via Lasaru.

ame ndipinduko haime ndimuenyo: Olofa via Yesu kuenda epinduko liaye via yikula onjila oco vana va fa va tiuke vali komuenyo. Noke lia Yesu oku pinduiwa, Yehova ko wĩhile lika unene woku pindula, pole wo wĩhavo unene woku eca omuenyo ko pui. (Tala etosi lielilongiso Yoa. 5:26.) Kelivulu Liesit. 1:18, Yesu o litukula eye muẽle hati “haime ñasi lomuenyo” okuti o kuete “olosapi vioku fa levi Vieyambo.” Omo liaco, Yesu eye elavoko liava va kasi lomuenyo kuenda lia vana va fa. Eye wa likuminya oku yikula ayambo loku eca omuenyo kuava va fa, ci kale vana va ka viala laye kilu ale vana va ka piñala ongongo yi ka vialiwa lusoma waye wo kilu.—Yoa. 5:28, 29; 2 Pet. 3:13.

(Yoano 11:33-35) Kuenje eci Yesu a mola okuti eye o kasi oku lila kuenda va Yudea vana veya laye va kalavo oku lila, wa kuata ocikembe kuenda wa tokotelua. ³⁴ Eye wa pula hati: “Pi wo langeki?” Vo tambulula vati: “A Ñala, enju ndo tale.” ³⁵ Kuenje Yesu wa lila.

embimbiliya lielilongiso atosi Yoa. 11:33-35

oku lila: Ale “oku titimila.” Ondaka yo Helasi oku “lila” yi lomboloka oku lila lolukandi. Ondaka yaco ya tukuiwavo velivala lina eci Yesu a vangula catiamẽla koku iya kuenyõleho lio Yerusalãi.—Luka 19:41.

ocikembe kuenda wa tokotelua: Olondaka evi vivali kelimi lio Helasi, vi situlula ciwa ocinguva Yesu a kuata vepuluvi liaco. Ondaka yo Helasi ya pongoluiwa okuti “ocikembe” (embri maʹo mai) olonjanja vimue yi situlula ocituwa cimue omunu a lekisa, pole vulandu owu yi lomboloka okuti Yesu wa yeva esumuo lialua okuti wa lila. Kelimi lio Helasi ondaka “wa tokotelua” (ta·rasʹso) yi tiamisiwila kesakalalo. Ndomo ca lomboluiwa la umue ukuakukonomuisa, vulandu owu yi lomboloka “oku koka ocinguva vutima; oku koka evalo lialua ale esumuo.” Ondaka yaco ya tukuiwavo kelivulu lia Yoa. 13:21, oco ku lomboluiwe ocituwa Yesu a lekisa poku sokolola ndomo a pakuiwa la Yuda.—Tala etosi lielilongiso Yoa. 11:35.

wa tokotelua: Lit., “vutima.” Ondaka yo Helasi pneuʹma ya tukuiwa palo, yi tiamisiwila kongusu yi vetiya utima wocindekaise womunu kuenda yi koka okuti, eye o popia kuenda o linga ovina lonjila yimue.—Tala etondongolo, “Espiritu.”

wa lila: Ondaka ya tukuiwa vocinimbu eci (da·kryʹo) kelimi lio Helasi yi lomboloka oku lolula “asuẽlela” okuti ya tukuiwavo vovisonehua ndeci, Luka 7:38; Ovil. 20:19, 31; Va Hev. 5:7; Esit. 7:17; 21:4. Ocisimĩlo ci tiamisiwila enene kasuẽlela a loluka okuti oku lila lolukandi sio. Vovisonehua vio Helasi, ondaka eyi yo Helasi ya tukuiwa lika vocinimbu eci okuti ya litepa leyi ya tukuiwa kelivulu lia Yoa. 11:33 (tala etosi lielilongiso) poku tukula oku lila kua Maria kuenda kua va Yudea. Yesu wa kũlĩhĩle okuti o ka pindula Lasaru, pole wa sumua calua poku mola esumuo liakamba vaye va soliwa . Omo liocisola calua kuenda ohenda a kuatela akamba vaye, eye wa lilila kovaso avo. Ulandu owu u situlula ciwa okuti, Yesu o kuetele ohenda vana va fisa vangandiavo omo liekandu va piñala ku Adama.

(Yoano 11:43, 44) Noke yoku popia ovina evi, wa kaluka lolukandi hati: “A Lasaru, tundamo!” ⁴⁴ Ulume wa file, wa tundamo okuti wa iñiwa olonjambo kolomãhi lo kovoko kuenda ocipala caye ca futisua lonanga. Yesu wa va sapuila hati: “U kutululi kuenda a ende.”

Oku Konomuisa Lutate Ovina vi Sangiwa Vembimbiliya

(Yoano 11:49) Pole umue pokati kavo okuti Kayafa, wa kala ocitunda cinene kunyamo waco, wa va sapuila hati: “Ene ka wa kũlĩhĩli cimue,

embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 11:49

ocitunda cinene: Eci o Isareli ya kala ndofeka yimue ya litepa, ocitunda cinene ca enda oku amamako oku kala kocikele caye. (Ate. 35:25) Pole, vokuenda kuviali wa va Roma vo Isareli olombiali via tumbikiwa la va Roma, via kuatele omoko yoku nõla kuenda oku piñainya ocitunda cinene. (Tala etondongolo, “Ocitunda Cinene.”) Kayafa, wa nõliwile la va Roma, wa kala epalanga liwa kuenda eye lika wa kala kocikele caye anyamo alua okuti vana voliangela ci sule. Eye wa tambula ocikele caco kunyamo 18 K.K. kuenda wamamako locikele caco toke kunyamo 36 K.K. Poku popia okuti Kayafa eye wa kala ocitunda cinene kunyamo waco, ko 33 K.K., Yoano citava okuti wa yonguile oku tukula uviali wa Kayafa ndocitunda cinene, oku kongelamo unyamo Yesu a pondiwa.—Tala Apendice B12 oco o kũlĩhise apa citava okuti opo pakala onjo ya Kayafa.

(Yoano 12:42) Haimo lumue, asongui valua va kolela kokuaye, pole omo lia va Fariseo ka va ci lekisile oco ka va ka tundisiwe vosunangonga;

embimbiliya lielilongiso atosi Yoa. 12:42

asongui: Ondaka yo Helasi yokuti “asongui,” citava okuti yi tiamisiwila kocisoko ca velapo ca va Yudea Conembele. Ondaka ya tukuiwa kelivulu lia Yoa. 3:1 yi tiamisiwila ku Nikodemo, umue wa pangele onepa kocisoko caco.—Tala etosi lielilongiso Yoa. 3:1.

oku tundisiwa vosunangonga: Ale “oku upiwa ovikele, oku lupuisiwa vosunangonga.” Kelimi lio Helasi ondaka a·po·sy·naʹgo·gos ya tukuiwa lika kocinimbu eci lokelivulu lia Yoa. 12:42 kuenda 16:2. Omunu umue wa tundisiwa wa yuvuiwile kuenda oku pembuiwa okuti ka koleliwile. Oku tepiwa kuaco ku va Yudea vakuavo nda kua nena ovitangi vialua viekambo liolombongo kepata. Omo okuti olosunangonga, via kalavo ocitumãlo coku longisila, citava okuti via kalavo ovitumãlo vioku sombisila okuti via kuatele omoko yoku pisa umue kuenda oku upa ovikele.—Tala etosi lielilongiso Mat. 10:17.

Oku Tangiwa Kuembimbiliya

(Yoano 12:35-50) Yesu wa va sapuila hati: “Ocinyi ci kala vali pokati kene okatembo kamue. Endi osimbu vu kuete ocinyi, oco ka vu ka yuliwi lowelema; wosi endela vowelema ka kũlĩhĩle oku a enda. ³⁶ Osimbu vu kuete ocinyi, koleli kocinyi, okuti vu kala omãla vocinyi.” Eci Yesu a tukula ovina evi, wa tundako kuenje wa yomboloka pokati kavo. ³⁷ Ndaño okuti wa linga ovilimbu vialua kovaso avo, lopo ka vo kolelele, ³⁸ okuti ondaka yuprofeto Isaya yi tẽlisiwa, una wa popia hati: “A Yehova, helie wa kolela kueci va yeva kokuetu? Okuokuo kua Yehova kua situluiwa kulie?” ³⁹ Esunga lieci ovo ka va kolelele, ceci Isaya a popele vali hati: ⁴⁰ “Eye wa patisa ovaso avo kuenda wa tĩlisa ovitima viavo, okuti ka va vanji lovaso kuenda ka va kuata elomboloko lovitima viavo, okuti va pongoloka kuenje ndi va kayisa.” ⁴¹ Isaya wa popia ovina evi omo wa mola ulamba waye, yu wa vangula eci catiamẽla kokuaye. ⁴² Haimo lumue, asongui valua va kolela kokuaye, pole omo lia va Fariseo ka va ci lekisile oco ka va ka tundisiwe vosunangonga; ⁴³ momo ovo va solele vali ulamba womanu okuti ulamba wa Suku u sule. ⁴⁴ Kuenje Yesu wa kaluka hati: “Wosi o ñolela, ka ñolela lika ame, o kolelavo una wa numa; ⁴⁵ wosi o ndete ame, o letevo U wa numa. ⁴⁶ Ndeya voluali ndocinyi, okuti wosi o ñolela ka kala vowelema. ⁴⁷ Nda umue o yeva olondaka viange kuenje ka vi kapiko, siu sombisa; momo sieyilile oku sombisa oluali, pole ndeyilila oku yovola oluali. ⁴⁸ Wosi o ndi pembula kuenda ka yevi olondaka viange, kuli u o ko sombisa. Ondaka ndi popia oyo yu ko sombisa keteke lia sulako. ⁴⁹ Momo sia popele locipango cange muẽle, pole, Isia una wa numa, wa ñundika eci mopia leci mbangula. ⁵⁰ Nda kũlĩhavo okuti ocikundi caye ci lomboloka omuenyo ko pui. Kuenje ovina mopia, ndi vi vangula ndeci Isia a popia lame.”

OSEMANA 15-21 YA MBALAVIPEMBE

OVOKUASI A SANGIWA VONDAKA YA SUKU | YOANO 13-14

“Ndo Sili Ongangu”

(Yoano 13:5) Noke yoku kapa ovava pombasiya, wa fetika oku sukula olomãhi violondonge loku vi puenya letuaya lina a itikile pimo.

embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 13:5

oku sukula olomãhi violondonge: Ko Isareli yosimbu, omanu va siatele oku wala calua olohaku. Ovio via kala ociliatelo cimue ca kutiwa komãhi kuenda vovolu, kuenje olomãhi violongende via enda oku liña calua lonukuvila kuenda lolonata. Omo liaco, ca siatele omunu umue oku lula olohaku poku iñila vonjo, kuenje muẽlianjo o kuete ocituwa coku yekisa o kũlĩhĩsa nda ukombe vosukula kolomãhi. Embimbiliya li tukula olonjanja vialua ocituwa caco. (Efet. 18:4, 5; 24:32; 1 Sam. 25:41; Luka 7:37, 38, 44) Eci Yesu a sukula olomãhi violondonge viaye, eye wa kuama ocituwa caco oco a va longise oku lekisa umbombe loku likuatisa pokati.

(Yoano 13:12-14) Kuenje eci a mala oku sukula olomãhi viavo loku wala ocikutu caye, wa tumãla vali komesa, yu wa va sapuila hati: “Eci ndo lingili co lomboloki? ¹³ Ene vu nukula ‘Ulongisi’ kuenda ‘Ñala’ kuenje vu popia ciwa, momo ame muẽle. ¹⁴ Nda okuti ame ndi Ñala kuenda Ulongisi, nda sukula olomãhi viene, ene vu sukilavo oku lisukula olomãhi viene pokati.

embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 13:12-14

vu sukilavo: Ale “ene vu kuetevo ocikele.” Ondaka yo Helasi ya tukuiwa palo olonjanja vialua yi tiamisiwila kolombongo, ci lomboloka okuti “wa levala umue; wa tambula cimue komunu umue.” (Mat. 18:28, 30, 34; Luka 16:5, 7) Vulandu owu kuenda vovolandu akuavo, ondaka yaco yi kuete elomboloko lioku kisikiwa ale oku kisikiwa oku linga cimue.—1 Yoa. 3:16; 4:11; 3 Yoa. 8.

(Yoano 13:15) Momo ndo sili ongangu, okuti ndeci ame ndo lingi, haico vu lingavo.

utala wondavululi 1/3 1999 kem. 31 ocin. 1

Ulume wa Velapo o Linga Upange Umue u Sulemo

Poku sukula olomãhi violondonge viaye, Yesu wa eca ongangu yiwa yoku lekisa umbombe. Akristão ka va sukila oku litenda okuti va velapo vakuavo, loku sima okuti omanu vakuavo va sukila oku va vumba, ale pamue oku sanda oku tambula ovikele viekemãlo kuenda oluhimo. Pole, va sukila oku kuama ongangu ya Yesu okuti, “keyilile oku vumbiwa, te oku vumba loku eca omuenyo waye ndocisembi coku yovola omanu valua.” (Mat. 20:28) Omo liaco, olondonge via Yesu vi sukila oku lekisa onjongole yoku linga ovopange ana a sulemo oco va kuatise vamanjavo.

Oku Konomuisa Lutate Ovina vi Sangiwa Vembimbiliya

(Yoano 14:6) Yesu wo tambulula hati: “Ame ndinjila, haime ndicili, haime ndimuenyo. Lomue iya ku Isia, te lame.

embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 14:6

Ame ndinjila, haime ndicili, haime ndimuenyo: Yesu eye onjila omo okuti eye lika pocakati caye tu pondola oku amẽla ku Suku vohutililo. Eye o tukuiwavo okuti “onjila” oco omanu va linalise la Suku. (Yoa. 16:23; Va Rom. 5:8) Yesu eye ocili, omo liovina a popia kuenda wambatele omuenyo u li kuata locili. Eye wa tẽlisavo ovitumasuku vi situlula ocikele caye vocipango ca Suku. (Yoa. 1:14; Esit. 19:10) Ovitumasuku viaco via linga “‘oco’ [ale via tẽlisiwa] pocakati caye.” (2 Va Kor. 1:20) Yesu eye omuenyo omo okuti locisembi, wa koka okuti omanu va kuata “omuenyo wocili” okuti, ‘omuenyo ko pui.’ (1 Tim. 6:12, 19; Va Efe. 1:7; 1 Yoa. 1:7) Eye o ka lekisavo okuti eye “omuenyo” komanu valua va ka pinduiwa lelavoko lioku kala Vocumbo Celau otembo ka yi pui.—Yoa. 5:28, 29.

(Yoano 14:12) Ocili, ndu sapuili siti, wosi o ñolela, o lingavo ovilinga ndevi ndi linga; kuenda o linga ovilinga vinene okuti evi vi sule, momo ngenda ku Isia.

embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 14:12

ovilinga vinene okuti evi vi sule: Yesu ka kaile oku popia okuti ovikomo olondonge viaye via laikele oku linga vi pondola oku velapo okuti evi eye a linga vi sule. Pole, eye lumbombe wa kũlĩhĩle okuti upange wavo woku kunda kuenda woku longisa wa laikele oku lua okuti waye ci sule. Olondonge viaye via laikele oku kundila kovikanjo vialua, oku kundila omanu valua kuenda oku kunda vokuenda kuanyamo alua okuti eye ci sule. Olondaka via Yesu vi lekisa okuti eye o lavoka okuti olondonge viaye viamamako lupange waco.

Oku Tangiwa Kuembimbiliya

(Yoano 13:1-17) Osimbu ocipito co Paskoa ka ca fetikile, Yesu wa kũlĩhĩle ale okuti owola yaye yoku tunda voluali oco a ende ku Isia ya pitĩla kuenje wa sola olondonge viaye via kala voluali, wa va sola muẽle toke kesulilo. ² Eci va kala oku lia ondalelo, Eliapu lia kapele ale vutima wa Yuda Isikariote omõla a Simono ocisimĩlo coku u pakula. ³ Omo Yesu a kũlĩhĩle okuti Isia wa eca ovina viosi peka liaye kuenda wa tunda ku Suku kuenje enda ku Suku, ⁴ wa votoka komesa, wa liupa ocikutu caye loku ci kapa ponẽle. Kuenje wa tikula etuaya yu wa litika pimo. ⁵ Noke yoku kapa ovava pombasiya, wa fetika oku sukula olomãhi violondonge loku vi puenya letuaya lina a itikile pimo. ⁶ Kuenje weya ku Simono Petulu. Eye wo pula hati: “A Ñala, ove o sukula olomãhi viange?” ⁷ Yesu wo tambulula hati: “Eci ñasi oku linga ka cu ku lomboloka cilo, puãi ci ka ku lomboloka noke.” ⁸ Petulu wo sapuila hati: “Lalimue eteke o sukula olomãhi viange.” Yesu wo tambulula hati: “Nda si ku sukula ku pangi onepa kokuange.” ⁹ Simono Petulu wo sapuila hati: “A Ñala, ku ka sukule lika olomãhi viange, puãi sukulavo ovaka ange lutue wange.” ¹⁰ Yesu wo sapuila hati: “Wosi wa yua ka sukila vali oku lisukula, te oku sukula lika kolomãhi viaye, momo wa yela ale. Ene wa yeli, pole, havosiko.” ¹¹ Eye wa kũlĩhĩle omunu wa laikele oku u pakula. Oco a popela hati: “Ka wa yeleli vosi.” ¹² Kuenje eci a mala oku sukula olomãhi viavo loku wala ocikutu caye, wa tumãla vali komesa, yu wa va sapuila hati: “Eci ndo lingili co lomboloki? ¹³ Ene vu nukula ‘Ulongisi’ kuenda ‘Ñala’ kuenje vu popia ciwa, momo ame muẽle. ¹⁴ Nda okuti ame ndi Ñala kuenda Ulongisi, nda sukula olomãhi viene, ene vu sukilavo oku lisukula olomãhi viene pokati. ¹⁵ Momo ndo sili ongangu, okuti ndeci ame ndo lingi, haico vu lingavo. ¹⁶ Ocili, ndu sapuili siti, upika ka velelepo cime caye, ndaño yuna wa tumiwa ka velelepo u wo tuma. ¹⁷ Nda wa kũlĩhi ovina evi, vu sumũlũha nda vu vi linga.

OSEMANA 22-28 YA MBALAVIPEMBE

OVOKUASI A SANGIWA VONDAKA YA SUKU | YOANO 15-17

“Ka Wakualualiko”

(Yoano 15:19) Nda wa kali vakualuali, oluali nda luo soli, omo wa tiamẽli kokualio. Cilo omo okuti ka wakualualiko, pole ndo nõli voluali, oco oluali luo suvukili.

embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 15:19

oluali: Vulandu owu, ondaka Yohelasi koʹsmos yi tiamisiwila komanu vana ka va pangi onepa kafendeli va Suku, okuti olondingaĩvi va liamuha la Suku. Vevanjeliu lia Yoano omo lika mua sonehiwa ondaka Yesu a popia yokuti olondonge viaye ha vakualualiko ale ka via tiamẽlele koluali. Ondaka yaco, ya tukuiwavo olonjanja vivali vohutililo ya sulako Yesu a linga lovapostolo vaye vakuekolelo.—Yoa. 17:14, 16.

(Yoano 15:21) Pole, ovo va ko lingili ovina evi viosi omo lionduko yange, momo ka va kũlĩhĩle U wa numa.

embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 15:21

omo lionduko yange: Vembimbiliya, ondaka “onduko” olonjanja vimue ci lomboloka onduko yomunu, ekalo liaye kuenda ovituwa viosi eye a lekisa. (Tala etosi lielilongiso Mat. 6:9.) Catiamẽla konduko ya Yesu, yi lombolokavo omoko kuenda ocikele Isiaye a eca kokuaye. (Mat. 28:18; Va Fil. 2:9, 10; Va Hev. 1:3, 4) Vulandu owu Yesu o lombolola esunga lieci omanu voluali va laikele oku linga ovina vĩvi kolondonge viaye, poku popia hati: momo ka va kũlĩhĩle U wa numa. Oku kũlĩha Suku ca laikele oku va kuatisa oku sanga elomboloko lionduko ya Yesu. (Ovil. 4:12) Mua kongela ocikele ca Yesu Ndombiali ya nõliwa la Suku, Soma yolosoma, oco okuti omanu vosi va pokola kokuaye okuti va kuata omuenyo.—Yoa. 17:3; Esit. 19:11-16; sokisa Losa. 2:7-12.

(Yoano 16:33) Ndo sapuili ale ovina evi okuti vonduko yange vu kuata ombembua. Voluali vu talisiwa ohali, pole, kuati utõi! Ame nda yula oluali.”

Estudo Perspicaz-1 kemẽla 557

Utõi

Ukristão o sukila oku kuata utõi oco amameko oku yuvula ovituwa lovilinga violuali lulo ka lu sole Yehova Suku, loku amamako oku lekisa ekolelo kokuaye, ndaño o liyaka lesuvu lioluali. Yesu Kristu wa sapuila olondonge viaye hati: “Voluali vu talisiwa ohali, pole, kuati utõi! Ame nda yula oluali.” (Yoa. 16:33) Omõla a Suku lalimue eteke a yapuisiwile lovituwa violuali, pole wa yula oluali omo okuti ka ecelele oku kuata ovituwa ndevi violuali. Ongangu ya Yesu Kristu yoku yula kuenda onima yeyilila kovituwa viaye viwa, vi kuatisa omunu oku kuata utõi oco o setukule koku amamako oku litepa loluali okuti ka kuata atime.— Yoa. 17:16.

Oku Konomuisa Lutate Ovina vi Sangiwa Vembimbiliya

(Yoano 17:21-23) oco ovo va linge vamuamue, ndeci ove u Tate o kasi vokuange kuenda ame ñasi vokuove, okuti ovo va kalavo vokuetu, oco oluali lu kolele okuti ove wa numa. ²² Nda va ĩha ulamba una wa nyĩha, oco ovo va linge vamuamue ndeci etu tuamuamue. ²³ Ame ñasi vokuavo ndeci ove o kasi vokuange, oco ovo va likuate omunga yocili kuenje oluali lu kũlĩha okuti ove wa numa kuenda o va sole ndeci o ndi sole.

embimbiliya lielilongiso atosi Yoa. 17:21-23

vamuamue: Ale, “omunga.” Yesu wa likutilila oco olondonge viaye viocili vi kale “vamuamue,” okuti va talavayela kumue lomunga locimãho cimuamue, ndeci eye la Isiaye “vamuamue,” poku litavatava kuenda oku kuata ovisimĩlo vimuamue. (Yoa. 17:22) Paulu kukanda 1 Va Kor. 3:6-9, wa tukula omunga yaco yi sangiwa pokati Kakristão yoku talavayela kumosi la vakuavo kuenda la Suku.—Tala 1 Va Kor. 3:8 kuenda atosi elilongiso Yoa. 10:30; 17:11.

omunga yocili: Ale, “oku sokapo vomunga.” Vocinimbu eci, Yesu wa sokisa omunga yocili loku soliwa la Isia. Eci ci li kuata la Va Kol. 3:14, ku popia ndoco: “Ocisola, . . . ci tokeka omanu vomunga yimuamue.” Omunga yocili ka ya suilepo. Eci ka ci lomboloka okuti etepiso li kasi pokati kovituwa viomanu ndeci, ovoloño, ovituwa kuenda ovisimĩlo vi imũha. Eci ci lomboloka okuti olondonge via Yesu vi kasi vomunga kovilinga, kovina va tava kuenda kalongiso.—Va Rom. 15:5, 6; 1 Va Kor. 1:10; Va Efe. 4:3; Va Fil. 1:27.

(Yoano 17:24) A Tate, ndi yongola okuti ava wa nyĩha va kalavo lame apa ñasi, oco va mole ulamba wange una wa nyĩha, momo o ndi sole tunde eci oluali ka lua lulikiwile.

embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 17:24

tunde eci oluali ka lua lulikiwile: Ondaka Yohelasi ‘oku sevetiwa’ yi lomboloka ‘oku mina’ kelivulu lia va Hev. 11:11 okuti yi tiamisiwilavo “kombuto.” Ondaka ya tukuiwa palo yokuti oku ‘sevetiwa kuoluali,’ citava okuti yi tiamisiwila koku citiwa kuomãla va Adama la Eva. Yesu wa tiamisila oku ‘sevetiwa kuoluali’ ku Abele, citava okuti eye omunu watete wa yovuiwa kuenda onduko yaye oyo ya sonehiwa tete ‘velivulu liomuenyo tunde koku sevetiwa kuoluali.’ (Luka 11:50, 51; Esit. 17:8) Olondaka evi via Yesu vohutililo a linga ku Isiaye, vi sitululavo okuti tunde osimbu—okuti ceci handi Adama la Eva ka va minile ombuto—Suku wa solele ale Omõlaye wongunga.

Oku Tangiwa Kuembimbiliya

(Yoano 17:1-14) Yesu noke yoku popia ovina evi, wa petuila ovaso aye kilu, yu wa popia hati: “A Tate, owola ya pitĩla. Muisa omõlove ulamba, oco omõlove a ku muisevo ulamba, ² ndeci wo wĩha unene komanu vosi, eye eca omuenyo ko pui ku vosi vana ove wo wĩha. ³ Omuenyo ko pui u lomboloka okuti ovo va ku kũlĩha okuti ove lika wu Suku yocili kuenda una ove wa tuma, Yesu Kristu. ⁴ Nda ku muisa ulamba kilu lieve, noke yoku malusula upange wa numa oku linga. ⁵ A Tate, muise ulamba kovaso ove, muise ulamba una nda kala lawo kumue love osimbu oluali ka lua lulikiwile.

⁶ “Nda situlula onduko yove komanu va kala voluali kuenje wa va nyĩha. Ovo va kala vove kuenje wa va eca kokuange kuenda va kuama ondaka yove. ⁷ Cilo ovo va kũlĩha okuti ovina viosi wa nyĩha via tunda kokuove; ⁸ momo olondaka wa ndi sapuila nda vi eca kokuavo kuenje ovo va vi tava kuenda va kũlĩha okuti ndeya ndonumiwa yove kuenje va kolela okuti ove wa numa. ⁹ Nda va likutililako, pole, si kasi oku likutililako oluali, te vana ove wa nyĩha, momo vove; ¹⁰ ovina viange viosi viove, ovina viove viange kuenda nda muisua ulamba pokati kavo. ¹¹ “Si kala vali voluali, pole, ovo va kasi voluali kuenda ame ñasi oku iya kokuove. A Tate o kola, va lava omo lionduko yove yina ove wa nyĩha, okuti va linga vamuamue ndeci etu tuamuamue. ¹² Eci nda kala lavo nda enda oku va lava omo lionduko yove yina ove wa nyĩha; kuenda nda va teyuila kuenje lomue pokati kavo wa nyõleha, te lika omõla wenyõleho, oco ocisonehua ci tẽlisiwe. ¹³ Cilo ñasi oku iya kokuove kuenda ndi vangula ovina evi voluali oco va kuate esanju liange. ¹⁴ Nda va ĩha ondaka yove, pole oluali lua va suvuka, omo ka va tiamẽlele koluali, ndeci ame sia tiamẽlele koluali.

OSEMANA 29 YA MBALAVIPEMBE 4 YA KUVALA

OVOKUASI A SANGIWA VONDAKA YA SUKU | YOANO 18-19

“Yesu wa Imbila Uvangi Ocili”

(Yoano 18:36) Yesu wa tambulula hati: “Usoma wange ka wa tiamẽlele koluali lulo. Nda Usoma wange wa tiamẽlele koluali lulo, olondonge viange nda ka via ecelele okuti va Yudea va ngambata. Pole, ndomo ci kasi, Usoma wange hawolualiluloko.”

(Yoano 18:37) Kuenje Pilato wo pula hati: “Ove vusoma?” Yesu wa tambulula hati: “Ove muẽle wa ci popia okuti ame ndi soma. Momo oco nda citiwila kuenda oco ndeyilila voluali, okuti ngeca uvangi wocili. Wosi wa tiamẽla kocili, o yeva ondaka yange.”

embimbiliya lielilongiso atosi Yoa. 18:37

oku eca uvangi: Ndomo ca tukuiwa vovisonehua vio Helasi, olondaka vio Helasi viokuti “oku eca uvangi,” (mar·ty·reʹo) kuenda “uvangi” (mar·ty·riʹa; marʹtys) vi kuete elomboloko lialua. Olondaka viaco, vi tiamisiwilavo poku imbila uvangi wovina via lingiwa, ale vieci omunu a kũlĩha, pole, ovio vi pondolavo oku kongeliwa vocisimĩlo coku “sapula; oku kolisa; loku vangula ciwa.” Yesu ka ecele lika uvangi kuenda oku sandeka ocili covina a tavele, pole, eye wambatelevo omuenyo u litava lonjila imbila uvangi ocitumasuku condaka ya Isiaye kuenda olohuminyo viaye. (2 Va Kor. 1:20) Ocipango ca Suku catiamẽla Kusoma kuenda Kuviali wa Mesiya, ca sandekiwile kamue kamue. omuenyo wosi wa Yesu palo posi, wa sulila poku eca omuenyo waye ndocilumba, poku tẽlisa ovitumasuku viosi viatiamẽla kokuaye oku kongelamo ulembo ale olonumbi vi sangiwa Vocihandeleko cocisila. (Va Kol. 2:16, 17; Va Hev. 10:1) Omo liaco, ci kale kolondaka kuenda kovilinga, tu pondola oku popia okuti Yesu wa ‘imbila uvangi ocili.’

ocili: Yesu ka kaile oku tukula ondaka ocili vocosi, pole wa yi tiamĩsila kocili cocipango ca Suku. Etosi limue lia velapo vocipango ca Suku lieli okuti, Yesu “omõla a Daviti,” o talavaya Ndocitunda Cinene kuenda Ndombiali Yusoma wa Suku. (Mat. 1:1) Yesu wa lombolola okuti ocimãho ca velapo cokuiya kuaye voluali ndomunu, omuenyo waye palo posi kuenda upange waye woku kunda, oku sandeka ocili catiamẽla Kusoma wa Suku. Ovangelo va sandeka esapulo limuamue osimbu Yesu kacitiwile kuenda noke yoku citiwa ko Beteleme yo ko Yudea, volupale muna Daviti a citiwila.—Luka 1:32, 33; 2:10-14.

(Yoano 18:38a) Pilato wo pula hati: “Ocili oco nye?”

embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 18:38a

Ocili oco nye?: Epulilo lia Pilato citava okuti litiamĩsiwila kocili vocosi, ka li tiamĩsiwila “kocili” Yesu a vangula. (Yoa. 18:37) Nda lia kaile epulilo li lingiwa lutima wosi, Yesu nda wa li tambulula. Pole, citava okuti Pilato wa linga epulilo lonjila yimue yi sitilula omanya ale esino, ndoku popia hati, “Ocili? Oco nye? Ka kuli ocili!” Pilato ka kevelile etambululo limue, pole wa tunda, wa enda ku va Yudea.

Oku Konomuisa Lutate Ovina vi Sangiwa Vembimbiliya

(Yoano 19:30) Eci a tambula indangele, Yesu wa popia hati: “Ca tẽlisiwa!” oku petamisa utue, wa tula omuenyo.   

embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 19:30

wa tula omuenyo: Ale “eye wa fa; eye wa liwekapo oku fuima.” Ondaka ‘espiritu’ (kelimi Liohelasi, pneuʹma) citava okuti palo yi kuete elomboloko liokuti, “omuenyo” ale “ongusu yomuenyo.” Eci ci likuata londaka ya tukuiwa kelimi Liohelasi yokuti, ek pneʹo (lit., “wa liwekapo oku fuima”) ulandu u li kuata lelivulu lia Mar. 15:37 kuenda Luka 23:46 (kuna ya pongoluiwa okuti, “wa tula omuenyo” ale, vupopi ukuavo ndomo via pongoluiwa katosi elilongiso ovinimbu evi, “wa liwekapo oku fuima”). Omanu vamue va popia okuti, kelimi Liohelasi ondaka ya pongoluiwa yokuti “wa liwepako,” yi lomboloka okuti Yesu “locipango caye muẽle wa liwekapo oku yaka oco amameko lomuenyo, momo ovina viosi via tẽlisiwile ale. Eye poku lieca olumue “wa pesela omuenyo waye toke kokufa.”—Isa. 53:12; Yoa. 10:11.

(Yoano 19:31) Oco atimba ka a ka kale koviti viekangiso toke keteke lioku Pongiya o Paskoa, okuti Kesambata, (momo eteke liaco Liesambata lia kala linene), va Yudea va pinga ku Pilato okuti ovolu avo va teyiwa kuenda atimba vopiwako.

embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 19:31

eteke liaco Liesambata lia kala linene: Eteke 15 ya Nisana, noke yo Paskoa, olonjanja viosi lia kala esambata, catamba ño keteke liosemana. (Ovis. 23:5-7) Nda eteke li likasi liesambata li likuata leteke lia Casapalo vosemana (okuti eteke liepanduvali koku tenda kua va Yudea, li fetika poku iñila kuekumbi Votãlo toke poku iñila kuekumbi lia Casapalo), eci ca kala Esambata “linene.” Eteke liaco liesambata lia likuama leteke liolofa via Yesu okuti, ca kala Votãlo. Oku u pisa kunyamo 29 toke 35 K.K., unyamo 33 K.K. owo lika okuti eteke 14 ya Nisana lia li kuata leteke Liatãlo. Omo liaco, ekalo liaco li li kuata locisimĩlo cokuti eteke 14 ya Nisana 33 K.K., olio eteke Yesu a fa.

Oku Tangiwa Kuembimbiliya

(Yoano 18:1-14) Yesu noke yoku popia ovina evi, wa tunda lolondonge viaye, va yoka Ondamba Kedrone okuti oko kua kala ocumbo kuenje eye kumue lolondonge viaye omo va iñila. ² Yuda omakuli yaye, wa kũlĩhĩlevo ocitumãlo caco, momo Yesu oko a endaile lolondonge viaye. ³ Kuenje Yuda kumue locisoko casualali lakuenje vovitunda via velapo kuenda via va Fariseo va endako lolondiyelo, lovimihi kuenda ovimãleho. ⁴ Yesu poku limbuka ovina viosi via laikele oku pita laye, wa talama kovaso yavo loku va pula hati: “Helie vu kasi oku sanda?” ⁵ Vo tambulula vati: “Yesu u Nasara.” Eye wa va sapuila hati: “Ame.” Kuenje Yuda omakuli yaye, wa kalavo pokati kavo. ⁶ Eci Yesu a va sapuila hati, “Ame,” ovo va amela konyima kuenda va kupukila posi. ⁷ Noke wa va pula vali hati: “Helie vu kasi oku sanda?” Ovo vati: “Yesu u Nasara.” ⁸ Yesu wa tambulula hati: “Ndo sapuilili ale okuti ame. Puãi nda ame vu sanda, ava va ende.” ⁹ Eci ca lingiwila oku tẽlisa eci eye a popele hati: “Pokati kava wa nyĩha, sia nyelisilepo laumue.” ¹⁰ Noke Simono Petulu una wa kuatele osipata, wa yi pola kuenje wa lemeha ukuenje wocitunda cinene kuenda wa teta etũi liaye liondio. Onduko yukuenje waco Maliko. ¹¹ Yesu wa sapuila Petulu hati: “Someha osipata vocilalo cayo. Okopo Tate a nyĩha si tẽla hẽ oku yi nyua?” ¹² Asualali la kesongo kolohoka kuenda akuenje va va Yudea, va kuata Yesu kuenje vo kuta. ¹³ Tete vo wambata ku Anasi, momo eye ndatembo ya Kayafa, una wa kala ocitunda cinene kunyamo waco. ¹⁴ Kayafa eye una wa lungula va Yudea okuti ca sukilile omunu umosi oku fila omanu.