Ono Yovipama Viohongele Ekalo Lietu Tuakristão Kuenda Oku Kunda
OSEMANA 7-13 YA SUSU
OVOKUASI A SANGIWA VONDAKA YA SUKU | OVILINGA 21–22
“Ocipango ca Yehova ci Lingiwe”
(Ovilinga 21:8-12) Keteke lia kuamamo tua tundako, tua enda ko Kaisarea kuenda tua iñila konjo yukundi Filipu, una wa kala umue pokati kalume epanduvali kuenje oko tua sikĩla. 9 Ulume waco wa kuata omãla vakuãla vakãi okuti ka va kuelele, haivo vakuakuimba owanji. 10 Noke yoku kalako oloneke vialua, uprofeto umue o tukuiwa Agabo wa tundilila ko Yudea. 11 Eye weya kokuetu wa tambula uvia ku Paulu, wa kuta olomãhi lovaka aye muẽle loku popia hati: “Ca popia espiritu sandu ceci hati, ‘Va Yudea vo ko Yerusalãi haico va ka kuta ukuovia ulo loku u weca peka lia vakualofeka.’” 12 Eci tua ci yeva, etu kumue la vana va kala pocitumãlo caco, tua fetika oku u peya oco ka ka ende ko Yerusalãi.
testemunho cabal kem. 177-178 ocin. 15-16
“Ocipango ca Yehova ci Lingiwe”
15 Vokuenda kuotembo Paulu a kala konjo ya Filipu, kueya ukombe ukuavo wa sumbiwa o tukuiwa hati, Agabo. Vana va kala konjo ya Filipu, va kũlĩhĩle okuti Agabo wa kala uprofeto, eye wa imbile owanji wokuti kuiya onjala yalua kuviali wa Koludio. (Ovil. 11:27, 28) Citava okuti ovo va kala oku lipula ndoco: ‘Momo lie Agabo eyilila? Esapulo lie a nena?’ Vosi va luluvala Agabo osimbu a kuete uvia wa Paulu, onepa yimue yonanga catavele oku selekamo olombongo kuenda ovina vikuavo. Uvia waco Agabo wa likuta lawo kovolu kuenda kovoko. Kuenje wa fetika oku vangula. Esapulo liaye lia kolele calua, eye hati: “Ca popia espiritu sandu ceci hati, ‘Va Yudea vo ko Yerusalãi haico va ka kuta ukuovia ulo loku u weca peka lia vakualofeka.’”—Ovil. 21:11.
16 Ocitumasuku ca lekisa okuti Paulu wa laikele oku enda ko Yerusalãi. Ca lekisavo okuti oku li sanga kuaye la va Yudea ku ka koka okuti ovo vokuata loku weca “peka lia vakualofeka.” Ocitumasuku caco ca komohĩsa calua vana va kalapo. Luka wa soneha hati: “Eci tua ci yeva, etu kumue la vana va kala pocitumãlo caco, tua fetika oku u peya oco ka ka ende ko Yerusalãi. Paulu wa tambulula hati: “Nye vu kasi oku linga poku lila loku honguisa onjila nda nola? Koleli okuti si kasilili lika oku kutiwa, pole, ñasililivo oku fila onduko ya Ñala Yesu vo Yerusalãi.”—Ovil. 21:12, 13.
(Ovilinga 21:13) Paulu wa tambulula hati: “Nye vu kasi oku linga poku lila loku honguisa onjila nda nola? Koleli okuti si kasilili lika oku kutiwa, pole, ñasililivo oku fila onduko ya Ñala Yesu vo Yerusalãi.”
testemunho cabal kem. 178 ocin. 17
“Ocipango ca Yehova ci Lingiwe”
17 Sokolola ulandu owu. Vamanji oku kongelamo Luka, va seteka oku tateka Paulu oco ka ka linge ungende. Vamue va lila. Paulu, poku vetiyiwa lesakalalo vamanji va lekisa kokuaye, locisola wa va sapuila okuti va kala oku u “honguisa utima” ale ndomo ovisonehua vimue via pongolola ondaka yaco yo Helasi, ovo va kasi oku “teya utima [waye]”. Pole, eye amamako lonjila a nõla kuenda ndeci a lisanga la vamanji vo ko Turo, eye ka ka ecelela okuti apingilo avo ale asuẽlela cu vetiya oku liwekapo oku linga ungende. Pole, Paulu o va lomboluila esunga lieci a sukilila oku enda. Ocili okuti eye wa lekisa utõi. Ndeci Yesu a lingilile, Paulu wa nõlelepo oku enda ko Yerusalãi. (Va Hev. 12:2) Paulu ka kaile oku sanda oku pondiwa, pole nda oco ca laikele oku pita laye, eye nda wa ci tenda ndesumũlũho okufa okuti ondonge ya Kristu Yesu.
(Ovilinga 21:14) Omo okuti ka tavele oku u tiula, tua liwekapo loku popia tuti: “Ocipango ca Yehova ci lingiwe.”
Testemunho Cabal kem. 178 ocin. 18
“Ocipango ca Yehova ci Lingiwe”
18 Vamanji va kala ndati? Ovo va lekisa esumbilo. Tu tanga ndoco: Omo okuti ka tavele oku u tiula, tua liwekapo loku popia tuti: “Ocipango ca Yehova ci lingiwe.” (Ovilinga 21:14) Vana va kala oku seteka oku tateka Paulu oco ka ka ende ko Yerusalãi, va liwekapo oku ci linga. Ovo va tava kocisimĩlo ca Paulu loku tava kocipango ca Yehova, ndaño okuti kokuavo ka ca lelukile. Paulu wa fetikile ungende umue okuti kesulilo u ko kokela olofa. Nda ca leluka kokuaye nda okuti vamanji vana vo sole ka va setekele oku u tateka.
Oku Konomuisa Lutate Ovina vi Sangiwa Vembimbiliya
(Ovilinga 21:23, 24) Omo liaco, linga eci tu ku sapuila: Tu kuete alume vakuãla va linga ohuminyo. 24 Kuende lavo, liyelisa kumue lavo, feta epese liavo okuti va lipemuila asenya. Kuenje omanu vosi va ka limbuka okuti ovina va yeva viatiamẽla kokuove viuhembi, momo ove o kuete ovituwa viwa, haive ukuakupokola Kocihandeleko.
testemunho cabal kem. 184-185 ocin. 10-12
“Yeveleli Osimbu Ndu Lomboluili Ovina Via Pita”
10 Paulu wa kapeleko omanu vana va sanjukilile oku kuama oviholo via va Yudea ndeci, oku yuvula oku talavaya keteke liesambata ale oku yuvula okulia ovina vimue. (Va Rom. 14:1-6) Eye ka tumbikile ovihandeleko viatiamẽla koku seviwa evamba. Ocili okuti Paulu wa seva evamba Timoteo oco va Yudea ka va ka kuatele ohele Timoteo omo okuti isiaye wa kala u Helasi. (Ovilinga 16:3) Omunu eye wa sukilile oku nõla nda o seviwa evamba ale sio. Paulu wa sapuila va Galatia hati: “Momo ku Kristu Yesu, evamba kuenda uyamba ka vi kuete esilivilo, te ekolelo li talavaya locisola.” (Va Gal. 5:6) Omo liaco, oku seviwa evamba oco ku kuamiwe lika Ocihandeleko ale oku ci linga ndocina cimue ci sukiliwa oco tu taviwe la Yehova, nda ca situlula ekambo liekolelo.
11 Alisiõsiõlo ana okuti ka a kuatele esunga liaco, a kala oku sakalaisa Akristão va Yudea. Kuenje, akulu va eca ku Paulu onumbi eyi: “Omo liaco, linga eci tu ku sapuila: Tu kuete alume vakuãla va linga ohuminyo. Kuende lavo, liyelisa kumue lavo, feta epese liavo okuti va lipemuila asenya. Kuenje omanu vosi va ka limbuka okuti ovina va yeva viatiamẽla kokuove viuhembi, momo ove o kuete ovituwa viwa, haive ukuakupokola Kocihandeleko.”—Ovilinga 21:23, 24.
12 Paulo nda wa popia okuti ocitangi ka ca kaile ovina omanu va kala oku popia viatiamẽla kokuaye pole, ca kala ombili Akristão va Yudea va kuatelele Ocihandeleko ca Mose. Pole, eye wa nõlelepo oku tava, nda okuti ovina viaco ka vio kokele oku lueya olonumbi via Suku. Osimbu handi ovina viaco ka via pitile, eye wa soneha ndoco: “Ku vakuacihandeleko nda linga lavo ndukuacihandeleko okuti nganyala vakuacihandeleko, ndaño ame siukuacihandelekoko.” (1 Va Kor. 9:20) Paulu wa kuatisa akulu koYerusalãi kuenje wa kala ndu okuti, ka kaile ‘ukuacihandeleko.’ Poku ci linga, eye wa sia ongangu yiwa kokuetu catiamẽla koku pokola kakulu vekongelo kuenda oku yuvula oku kisika okuti, ovina vi lingiwa ndomo tu yongola.—Va Hev. 13:17.
(Ovilinga 22:16) Oco puãi o talukila nye? Votoka, papatisua kuenda vilikiya onduko ya Yesu kuenje Suku o ka ecela akandu ove.’
embimbiliya lielilongiso etosi kelivulu Liovil. 22:16
vilikiya onduko ya Yesu kuenje Suku o ka ecela akandu ove: Ale, “sukula akandu ove kuenda vilikiya onduko yaye.” Akandu omunu umue ka a eceliwa omo liepapatiso liovava, pole, poku vilikiya onduko ya Yesu. Oku ci linga, mua kongela oku kolela Yesu kuenda oku lekisa ovilinga viekolelo. —Ovil. 10:43; Tia. 2:14, 18.
utala wondavululi 1/2/2010 kem. 13 ocin. 2 toke kem. 14 ocin. 2
Akristão Vakisiwa hẽ Oku Lava Eteke Liesambata?
Visto que Cristo cumpriu a Lei, será que os cristãos são obrigados a guardar o sábado semanal? Sob inspiração, o apóstolo Paulo disse: “Portanto, nenhum homem vos julgue pelo comer ou pelo beber, ou com respeito a uma festividade ou à observância da lua nova ou dum sábado; pois estas coisas são sombra das coisas vindouras, mas a realidade pertence ao Cristo.” — Colossenses 2:16, 17.
Essas palavras inspiradas sugerem uma grande mudança nos requisitos de Deus para seus servos. Por que essa mudança? Porque os cristãos estão debaixo de uma nova lei: “A lei do Cristo.” (Gálatas 6:2) O antigo pacto da Lei, por meio de Moisés, chegou ao fim quando Jesus, ao morrer, o cumpriu. (Romanos 10:4; Efésios 2:15) Será que o mandamento de guardar o sábado também chegou ao fim? Sim. Depois de dizer que “fomos exonerados da Lei”, Paulo se referiu a um dos Dez Mandamentos. (Romanos 7:6, 7) Assim, os Dez Mandamentos — incluindo a lei do sábado — fazem parte da Lei que foi abolida. Portanto, os adoradores de Deus não têm mais a obrigação de guardar um sábado semanal.
A mudança do sistema de adoração dos israelitas para o dos cristãos pode ser ilustrada da seguinte maneira: Uma nação pode mudar a constituição. Assim que a nova constituição passa a vigorar, as pessoas já não precisam obedecer à anterior. Mesmo que algumas leis da nova constituição sejam as mesmas da anterior, outras podem ser diferentes. Por isso, uma pessoa precisaria estudar cuidadosamente a nova constituição para saber que leis se aplicam agora. Além disso, um bom cidadão procuraria saber quando a nova constituição entrou em vigor.
De forma similar, Jeová Deus deu à nação de Israel mais de 600 leis, incluindo 10 principais. Entre elas havia leis sobre moral, sacrifícios, saúde e sobre a observância do sábado. No entanto, Jesus disse que seus seguidores ungidos formariam uma nova “nação”. (Mateus 21:43) De 33 EC em diante, essa nação passou a ter uma nova “constituição”, fundada em duas leis básicas: amor a Deus e amor ao próximo. (Mateus 22:36-40) Embora “a lei do Cristo” inclua instruções similares às da Lei dada a Israel, não é de admirar que algumas leis sejam bem diferentes e outras não sejam mais necessárias. A lei sobre guardar um sábado semanal é uma das que não são mais obrigatórias.
Oku Tangiwa Kuembimbiliya
(Ovilinga 21:1-19) Eci tua kisikiwa oku litepa lavo, tua enda lonaviyu toke ko Kose, keteke likuavo tua enda ko Roda kuenda oku tundako tua enda ko Patara. 2 Eci tua sanga onaviyu yenda ko Foinike, omo tua londa kuenje tua enda layo. 3 Eci tua mola ocifuka co Kupro kepĩli okuti tua yi pitahãla, tua enda lonaviyu ko Suria, tua talama ko Turo, oko onaviyu ya soka oku longoluila ovikuata. 4 Tua sandiliya olondonge kuenje eci tua vi sanga oko tua kala oloneke epanduvali. Pole, noke yoku lunguiwa lespiritu sandu olonjanja vialua, olondonge via sapuila Paulu oco ka ka ende ko Yerusalãi. 5 Eci oloneke vietu vioku kalako via pita, tua tundako kuenje tua enda lonjila yetu; pole, vosi yavo kumue lakãi kuenda omãla, va tu sindikila toke eci tua tunda volupale. Kuenje noke yoku kekama kolongolo kohulo yokalunga, tua likutilila, 6 yu tua liusika pokati. Tua londa vonaviyu pole, ovo va tiukila kolonjo viavo. 7 Eci tua malusula ungende wetu woku tunda ko Turo, tua pitĩla ko Tolemaya kuenje tua pasuisa vamanji, yu tua kala lavo eteke limosi. 8 Keteke lia kuamamo tua tundako, tua enda ko Kaisarea kuenda tua iñila konjo yukundi Filipu, una wa kala umue pokati kalume epanduvali kuenje oko tua sikĩla. 9 Ulume waco wa kuata omãla vakuãla vakãi okuti ka va kuelele, haivo vakuakuimba owanji. 10 Noke yoku kalako oloneke vialua, uprofeto umue o tukuiwa Agabo wa tundilila ko Yudea. 11 Eye weya kokuetu wa tambula uvia ku Paulu, wa kuta olomãhi lovaka aye muẽle loku popia hati: “Ca popia espiritu sandu ceci hati, ‘Va Yudea vo ko Yerusalãi haico va ka kuta ukuovia ulo loku u weca peka lia vakualofeka.’” 12 Eci tua ci yeva, etu kumue la vana va kala pocitumãlo caco, tua fetika oku u peya oco ka ka ende ko Yerusalãi. 13 Paulu wa tambulula hati: “Nye vu kasi oku linga poku lila loku honguisa onjila nda nola? Koleli okuti si kasilili lika oku kutiwa, pole, ñasililivo oku fila onduko ya Ñala Yesu vo Yerusalãi.” 14 Omo okuti ka tavele oku u tiula, tua liwekapo loku popia tuti: “Ocipango ca Yehova ci lingiwe.”15 Noke yoloneke viaco, tua lipongiyila ungende, yu tua enda ko Yerusalãi. 16 Olondonge vimue vio ko Kaisarea via endavo letu, va tu tuala konjo ya Manasone, u Kupro, haeye wa linga ondonge osimbu kuenje wa tu yekisa. 17 Eci tua pitĩla ko Yerusalãi, vamanji va tu tambula lesanju. 18 Keteke lia kuamamo, Paulu kumue letu tua enda konjo ya Tiago kuenje akulu vosi omo va kala. 19 Eye wa va lama kuenda wa fetika oku va lomboluila ulandu wovina Suku a linga pokati ka vakualofeka omo liupange waye.
OSEMANA 14-20 YA SUSU
OVOKUASI A SANGIWA VONDAKA YA SUKU | OVILINGA 23-24
“Volundila Okuti wa Soka Ndefengi Kuenda O Wengola Ovosuanji”
(Ovilinga 23:12) Eci kua ca, va Yudea va tumbika ongombo, yu va lisinga vati, ka tu li, ka tu nyui toke eci tu ponda Paulu.
(Ovilinga 23:16) Ocimumba ca Paulu ca yeva eci va kala oku sokiya kuenje wa enda, wa iñila kocivili casualali, yu wa ci lomboluila Paulu.
testemunho cabal kem. 191 ocin. 5-6
“Kuata utõi!”
5 Evetiyo Paulo a tambula co kuatisa calua vepuluvi liaco. Keteke likuavo ci pitahãla 40 komanu vo ko Yudea, “va tumbika ongombo, yu va lisinga vati, ka tu li, ka tu nyui toke eci tu ponda Paulu.” Va Yudea vaco va lisinga oku ponda Paulo kuenda va popia okuti nda ka va ci lingile cimue cĩvi ci lipita lavo. (Ovilinga 23:12-15) Ongombo va tumbika, okuti ya taviwa lakulu kuenda lovitunda ca kala coku vilikiya Paulu Kekanga ndu okuti va yongola oku konomuisa ciwa ocitangi caye. Pole, osimbu ka pitĩlile Vekanga, omanu vaco nda vo talamela oco vo ponde.
6 Pole, ocimumba ca Paulu, wa yeva eci va kala oku sokiya kuenje wa enda, yu wa ci lomboluila Paulu. Kuenje, Paulu wa pinga kocimumba caye oco a lombolole ovina viaco kusongui umue wasualali o tukuiwa hati, Kaludio Lusia. (Ovilinga. 23:16-22) Ocili okuti Yehova o sole amalẽhe vana okuti ndeci ocimumba ca Paulu okuti onduko yaye ka ya tukuiwile, va pitisa kovaso ekalo liwa liafendeli va Suku okuti viavo muele ci sule kuenda lekolelo va likolisilako oku kuatisa kovopange Wusoma.
(Ovilinga 24:2) Eci Tertulo a kovongiwa, wa fetika oku u pindika hati: “Omo okuti tu kuete ombembua yalua vonduko yove kuenda wa lingila ofeka yilo apongoloko omo liuloño wove,
(Ovilinga 24:5, 6) Tua sanga ulume u okuti wa soka ndefengi, o wengula ovosuanji pokati ka va Yudea vosi va kasi voluali, haeye usongui wocisoko ca va Nasiri. 6 Eye wa yonguilevo oku vĩhisa onembele, pole tuo kuata.
testemunho cabal kem. 192 ocin. 10
“Kuata utõi!”
10 Ko Kaisarea, Paulo wa wa ambatiwa oco a “laviwe kelombe lia Herode” loku kevelela toke eci vana vopindika va pitĩla ko Yerusalãi. (Ovilinga 23:35) Eci pa pita oloneke vitãlo, ocitunda cinene Ananiya kuenda akulu vamue veya longanji yimue o tukuiwa Tertulo. Eye tete wa pandiya Feliki omo liovina a kala oku linga poku kuatisa va Yudea, oco o sanjuise kuenda oku taviwa laye. Kuenje catiamẽla kondaka yaco, Tertulo wa tiamisila ombangulo ku Paulu poku popia hati: Tua sanga ulume u okuti wa soka ndefengi, o wengula ovosuanji pokati ka va Yudea vosi va kasi voluali, haeye usongui wocisoko ca va Nasiri. Kuenje va Yudea va “likongelavo kelundi liaco loku popia okuti ovina evi viocili.” (Ovilinga 24:5, 9) Oku pindika omunu umue, oku songola ocimunga ci koka ohele kuenda oku vĩhisa onembele, ocina cimue ci koka oku pondiwa.
(Ovilinga 24:10-21) Eci nguluvulu a linga ondimbukiso ku Paulu oco a vangule, eye wa popia hati: “Omo nda kũlĩha okuti ove wa linga onganji yofeka yilo vokuenda kuanyamo alua, njimba uvangi wange. 11 Ndeci ove muẽle wa ci limbuka okuti pa pita lika 12 koloneke tunde eci nda lamanela ko Yerusalãi oku ka fendela; 12 kuenda ovo ka va la ndi sanga vonembele oku lipatãla lomunu umue, pamue oku tutuminya owiñi ndaño volosunangonga ale volupale luosi. 13 Ovina va kasi oku mindikila kokuove cilo, ka va tẽla oku vi imbila uvangi. 14 Eci ndi tava ceci okuti, catiamẽla konjila ovo va tukula hati ocisoko, ñasi oku vumba Suku ya vakukululu vange, ndi tavavo kovina viosi Viocihandeleko levi via sonehiwa Vovaprofeto. 15 Kuenje ñuete elavoko ku Suku, elavoko omanu ava va kuetevo liokuti, ku laika oku kala epinduko lia vakuesunga lava havakuesungako. 16 Momo ndi kasi oku likolisilako oku kuata utima wa yela kovaso a Suku lo komanu. 17 Noke yanyamo alua, ndeya oku nenela ofeka yange oviali viohenda kuenda oku eca ovilumba. 18 Osimbu nda kala oku linga ovina evi, va ndi sanga vonembele okuti nda yelisua kuenje ka kua kaile owiñi ndaño onjuela. Pole, kueya vamue va Yudea va tunda kolupale luo Asia, 19 okuti va sesamẽlele oku kala palo oco va mindikile kovaso ove, nda va kuete cimue coku mindika. 20 Handi vali, alume va kasi palo va popie nda va sanga cimue cĩvi, osimbu ñasi Vekanga, 21 te lika ondaka nda popia osimbu nda kala pokati kavo yokuti: ‘Etaili ñasi oku sombisiwa kovaso ene omo lielavoko liepinduko liava va fa!’”
testemunho cabal kem. 193-194 ocin 13-14
“Kuata utõi!”
13 Paulo wa sia ongangu yiwa tu sukila oku setukula nda okuti eteke limue tua ambatiwa kombonge omo liefendelo lietu kuenda tu lundiliwa okuti tuakuakukoka ovitangi, tuakuakuwengula ovosuanji kuenda tua tiamẽla kocisoko ‘cetavo limue li koka ohele.’ Ca litepa la Tertulo, Paulu ka setekele oku sanjuisa nguluvulu lolondaka viombambe. Paulu wa amamako oku lekisa umbombe kuenda esumbilo. Eye wa eca uvangi umue uwa kuenda wocili. Eye wa popia okuti “va Yudea va tunda kolupale luo Asia” vana volundila okuti ukuakuvĩhisa onembele, ka va kailepo kuenda ndomo ci lekisiwa locihandeleko, Paulu wa kuatele omoko yoku liteyuila kovaso avo kuenda oku yevelela ava va kala oku u pindika.—Ovilinga 24:18, 19.
14 Ca velapo vali ceci okuti, Paulu ka kuatele ohele woku eca uvangi wovina a tava. Lutõi, upostolo wa vangula ovina a tava viatiamẽla kepinduko, ondaka yimue ya kokele ale onjuela eci va kala Kekanga. (Ovilinga 23:6-10) Momo lie Paulu a tukuila elavoko liepinduko poku liteyuila? Momo oku tava ku Yesu kuenda kepinduko liaye oco ca koka onjuela. (Ovilinga 26:6-8, 22, 23) Omo liaco, Paulu wa kongeliwile vonjuela yaco omo lioku eca uvangi watiamẽla ku Yesu kuenda kepinduko liaye okuti, ocina cimue ovanyãli vaye va likala oku tava.
Oku Konomuisa Lutate Ovina vi Sangiwa Vembimbiliya
(Ovilinga 23:6) Paulu eci a limbuka okuti onepa yimue ya va Sadukeo, yikuavo ya va Fariseo, wa kaluka lolukandi Vekanga hati: “Ene a vamanji, ame ndu Fariseo, ndimõla a va Fariseo. Ñasi oku sombisiwa omo lielavoko liepinduko liava va fa.”
embimbiliya lielilongiso etosi kelivulu Liovil. 23:6
ame ndu Fariseo: Omanu vamue va kala Kekanga va kũlĩhĩle Paulu. (Ovil. 22:5) Ovo va ponduile oku kuata elomboloko liokuti, poku litukula eye muẽle okuti omõla Ufariseo, eye wa kuatele ocipiñalo kumue lavo. Ovo va kũlĩhĩle okuti Paulu ka kaile oku liñualelapo eye muẽle, momo va Fariseo va kala Kekanga, va kũlĩhĩle okuti eye wa linga Ukristão umue ukuambili. Pole, vocinimbu eci olondaka via Paulu viokuti Ufariseo, via kala lika olondaka viocindekaise; Paulu wa popia okuti wa kala epata lia va Fariseo okuti lia va Sandukeo havoko momo, va fariseo ovo lika va tavele kepinduko. Poku ci linga, wa lekisa okuti wa kapeleko ovisimĩlo via va Fariseo va kalapo. Citava okuti eye wa lavokaile okuti oku tukula ondaka yaco nda ca vetiya asongui vamue kekanga oku sanjukila ovina a popia kuenje oco ca pita. (Ovilinga 23:7-9) Olondaka via Paulu vi sangiwa kelivulu Liovil. 23:6 vi tiamisiwilavo konjila ndomo a liteyuila kovaso a Soma Agripa. (Ovil. 26:5) Kuenda eci a sonehela Akristão vo ko Filipoi oku pisa ko Roma, Paulu wa popia vali okuti wa kala Ufariseo. (Va Fil. 3:5) Tu pondolavo oku limbuka ndomo Akristão vakuavo va kala va Fariseo va tukuiwa kelivulu Liovil. 15:5.—Tala etosi lielilongiso kelivulu Liovil 15:5.
(Ovilinga 24:24) Eci pa pita oloneke vimue, Feliki weya lukãi waye Drusila, u Yudea kuenda eye wa tuma oku vilikiya Paulu kuenje wo yevelela eci a lombolola catiamẽla koku kolela Kristu Yesu.
(Ovilinga 24:27) Puãi, eci pa pita anyamo avali, Porkio Festo wa piñainya Feliki; omo okuti Feliki wa yonguile oku sanjuisa va Yudea, wa sia Paulu vokayike.
embimbiliya lielilongiso etosi kelivulu Liovil. 24:24
Drusila: Omõla watatu haiye omõla ukãi umalẽhe wa Herode wa tukuiwa kelivulu Liovil. 12:1, okuti Herode Agripa I. Eye wa citiwa kunyamo 38 K.K., huva a Agripa II kuenda Bernike. (Tala etosi lielilongiso kelivulu Liovil. 25:13 kuenda Elomboluilo Liolondaka Vimue Viembimbiliya, “Herode.”) Nguluvulu Feliki eye wa kala ulume waye wavali. Tete wakuelele la soma yo ko Asuria Aziz de Emesa, pole wa linyãla laye kuenje wa kuela la Feliki kunyamo 54 K.K., eci a kuata 16 kanyamo. Citava okuti eye hapo a kala eci Paulu a sapuila Feliki “catiamẽla kesunga, loku likandangiya kuenda esombiso lia laikele oku iya.” (Ovil. 24:25) Eci Feliki a piñanya Festo kuviali, eye wa sia Paulu vo kayike oco a ‘sanjuise va Yudea,’ pole omanu vamue va sima okuti eye wa ci lingila oco a sanjuise ukãi waye, wa kala u Yudea.—Ovil. 24:27.
Oku Tangiwa Kuembimbiliya
(Ovilinga 23:1-15) Paulu oku imba ovaso Kekanga wa popia hati: “Ene a vamanji, ame nda vumba Suku lutima wa yela toke etaili.” 2 Kuenje Ananiya ocitunda cinene, wa handeleka vana va kala ponele yaye oco vo vete komẽla. 3 Noke Paulu wo sapuila hati: “Acimano ca yanguiwa, Suku o ku veta. Weya oku ndi sombisa ndeci ci kasi Ocihandeleko osimbu o sinila Ocihandeleko poku tuma oku ndi veta?” 4 Vana va kalako va popia vati: “O kasi oku pembula ocitunda cinene ca Suku?” 5 Paulu wa popia hati: “A vamanji, sia kũlĩhĩle okuti eye ocitunda cinene. Momo ca sonehiwa citi, ‘Ku ka popie cĩvi ombiali yofeka yove.’” 6 Paulu eci a limbuka okuti onepa yimue ya va Sadukeo, yikuavo ya va Fariseo, wa kaluka lolukandi Vekanga hati: “Ene a vamanji, ame ndu Fariseo, ndimõla a va Fariseo. Ñasi oku sombisiwa omo lielavoko liepinduko liava va fa.” 7 Omo eye a popia ndoco, pokati ka va Fariseo la va Sadukeo pa katuka onjuela kuenda owiñi wa litepa. 8 Momo va Sadukeo va popia okuti ka kuli epinduko, ndaño ungelo ale espiritu, pole, va Fariseo va tava kovina viaco. 9 Kuenje kueya onjuela yalua kuenda vamue vakuavisonehua okuti va tiamẽlele ku va Fariseo va votoka, yu va fetika oku popia vati: “Ka tua sangele eko komunu u, pole, espiritu limue ale ungelo umue, wa vangula laye—.” 10 Eci onjuela ya livokiya, kesongo wa kala lohele yokuti Paulu o pondiwa lavo, yu wa tuma asualali oku lokilako oco vo upe pokati kavo kuenda vo wambata kocivili casualali. 11 Pole, kuteke wa kuamamo, Ñala wa talama kovaso aye loku u sapuila hati: “Kuata utõi! Momo ndeci wa njimbila uvangi ko Yerusalãi, haico o njimbilavo uvangi ko Roma.” 12 Eci kua ca, va Yudea va tumbika ongombo, yu va lisinga vati, ka tu li, ka tu nyui toke eci tu ponda Paulu. 13 Ava va lisinga va kala eci ci pitahãla 40 komanu. 14 Kuenje alume vaco va enda kovitunda via velapo lakulu, yu va popia vati: “Etu tua lisinga okuti ka tu li lacimue, toke eci tu ponda Paulu. 15 Omo liaco, ene kumue Lekanga te wa handeleki kesongo oco vo nene kokuene ndu okuti vu yongola oku konomuisa ciwa ocitangi caye. Pole, osimbu ka pitĩlile tu u taĩlili oco tu u ponde.”
OSEMANA 21-27 YA SUSU
OVOKUASI A SANGIWA VONDAKA YA SUKU | OVILINGA 25–26
‘Paulu wa Tukula Kaisare Kuenda wa Eca Uvangi ku Soma Herode Agripa’
(Ovilinga 25:11) Nda okuti ndindingaĩvi kuenda nda linga cimue cĩvi okuti ndi sesamẽla oku fa, si yuvula oku fa; puãi nda ovina alume ava va kasi oku mindika haviociliko, lomue o kuete omoko yoku makuila kokuavo. Ame nukula Kaisare!”
testemunho cabal kem. 198 ocin. 6
“Ndi Tukula Kaisare!”
6 Onjongole ya Festo yoku sanjuisa va Yudea nda ya kapa kohele omuenyo wa Paulu. Omo liaco, Paulu wa tukula omoko a kuatele yoku kala onyitiwe yo ko Roma. Eye wa sapuila Festo hati: “Ndi tãi kovaso yomangu yekanga ya Kaisare kuna ndi sesamẽla oku sombisiwa. Sia lingile cimue cĩvi. . . . Ame nukula Kaisare!” Poku tukula olondaka evi, ka ca tavele oku vi patãla. Festo noke yoku vangula lolondunguli viekanga, wa popia hati: “Omo wa tukula Kaisare; wenda ku Kaisare.” (Ovilinga 25:10-12) Paulu poku tukula ombiali yimue ya velapo, wa tumbika ongangu yiwa Akristão vocili va sukila oku kuama. Eci ovanyãli va ‘koka ohali poku tukula ovihandeleko,’ Olombangi Via Yehova vi sanda oku kuama ovihandeleko oco vi teyuile olondaka viwa.— Osa. 94:20.
(Ovilinga 26:1-3) Agripa wa sapuila Paulu hati: “O kuete evelo lioku vangula.” Kuenje Paulu wolõla eka liaye, wa liteyuila poku popia hati: 2 “A Soma Agripa, catiamẽla kovina viosi va Yudea va mindika, esumũlũho kokuange oku talama kovaso ove etaili oco ndi liteyuile, 3 ca piãla enene omo wa kũlĩha ciwa ovituwa via va Yudea kuenda olonamalãla vi kasi pokati kavo. Kuenje hu pinga okuti o njevelela lepandi.
testemunho cabal kem 198-201 ocin. 10-16
“Ndi Tukula Kaisare!”
10 Paulu lesumbilo wa eca olopandu ku Soma Agripa omo liepuluvi lioku liteyuila kovaso aye loku limbuka okuti soma wa kũlĩhile ciwa ovituwa kuenda oku lipatãla kua kala pokati ka va Yudea. Paulu wa fetika oku situlula omuenyo waye wokosimbu poku popia hati: “Ame nda kala u Fariseo vana va tõlisa oviholo viefendelo lietu.” (Ovilinga 26:5) Paulu omo okuti wa kala Ufariseo, wa kala oku lavoka okuiya kua Mesiya. Cilo omo okuti Ukristão, Paulu o lekisa utõi poku tukula Yesu okuti eye Mesiya wa lavokiwile. Elongiso lina eye kuenda vana volundila va kuatele liokuti, Suku wa laikele oku tẽlisa olohuminyo a lingile ku vakukukulu yavo, olio lia kala esunga lieci Paulu a kala oku sombisiwa keteke liaco. Ondaka yaco ya vetiya Agripa oku yevelela ovina Paulu a kala oku popia.
11 Paulu poku sokolola otembo eci a enda oku lambalala Akristão, wa popia hati: “Nda simĩle okuti ca ndi sungulukilile oku linga ovina vialua vioku tamalãla londuko ya Yesu u Nasara . . .omo okuti nda va kuatelele onyeño yalua, [okuti olondonge via Yesu], nda va lambalala toke kalupale o kupãla.” (Ovilinga 26:9-11) Paulu ka kaile oku luvikiya. Omanu valua va kũlĩhĩle ndomo eye a lekisa ungangala poku lambalala Akristão. (Va Gal. 1:13, 23) Citava okuti Agripa wa li pula ndoco: ‘Nye ca vetiya omunu u oku pongolola ovituwa viaye?’
12 Epulilo eli lia tambuluiwa volondaka via Paulu viokuti: “Osimbu nda kala oku ci linga, nda enda ko Damasko lomoko kuenda ocikundi covitunda via velapo, eci ekumbi lia kala vongunji, a Soma, vonjila nda mola ocinyi ca tunda kilu ca tua okuti oku nina kuekumbi ci sule kuenda ca ndi tuila ame kumue lava va kala oku enda lame. Eci vosi tua kupukila posi, nda yeva ondaka ya ndi sapuila kelimi lio Heveru hati: ‘A Saulu, a Saulu, nye o ndi lambalalela? Nda wa amamako oku tasula kolosongo cu ku vala.’ Pole, nda pula siti: ‘Ove elie, a Ñala?’ Ñala wa nambulula hati: ‘Ame Yesu, una o kasi oku lambalala.”’—Ovilinga 26:12-15.
13 Osimbu ovina viaco ka via pitile, Paulu wa kala ndu okuti o kasi oku “tasula kolosongo.” Ndeci ocinyama cimue ci ambata ovilemo ci pondola oku livalula nda wa amamako oku litasula kolosongo, Paulu omo okuti ka lingile ocipango ca Suku, ca kala ndu okuti wa livalula kolosongo. Yesu poku molehela kokuaye ketapalo li loña ko Damasko, wa koka okuti ovisimĩlo viaye vi pongoloka.—Yoano 16:1, 2.
14 Paulu wa linga apongoloko komuenyo waye. Poku vangula la Agripa, wa popia hati: “Nda linga eci Yesu a numa oku linga vocinjonde, pole, tete ku vana va kala ko Damasko, noke ku vana va kala ko Yerusalãi kuenda kovaimbo osi o vo Yudea, la vakualofeka vana nda kundila okuti, te va likekembela loku pongolokela ku Suku poku linga ovina vi lekisa oku likekembela kuavo.” (Ovilinga 26:19, 20) Paulo vokuenda kuanyamo alua wa kala oku tẽlisa ocikundi a tambula ku Yesu Kristu vocinjonde a kuata lutanya. Onima yipi a kuata? Ava va tava kolondaka viwa Paulu a kunda, va siapo ovituwa viavo ka via sungulukile kuenje va fetika oku vumba Suku. Ovo veya oku kala omanu vawa loku lekisa esumbilo kovihandeleko viombiali.
15 Pole, va Yudea vana va kala oku lambalala Paulu, ka va kapeleko onima yaco. Eye wa popia hati: “Eli olio esunga lieci va Yudea va ñuatela vonembele loku seteka oku ndi ponda. Kuenje omo nda tambula ekuatiso lia Suku, etaili ndamamako oku imba uvangi, ci kale kuava vatito, ci kale kuava vanene, si popi lacimue te lika eci Ovaprofeto la Mose va popia okuti ci lingiwa.”
16 Omo okuti tuakristão vocili tu sukila “oku lipongiyila olonjanja viosi oku tambulula omunu wosi va tu pulisa” eci catiamẽla kekolelo lietu. (1 Pet. 3:15) Eci tu vangula lolonganji kuenda olombiali catiamẽla kovina tu tava, tu pondola oku setukula ndomo Paulu a vangula la Agripa kuenda la Festo. Nda tua lekisa esumbilo pokulombolola ndomo Embimbiliya li pondola oku pongolola omuenyo wetu kuenda womanu va tava kesapulo lietu, citava okuti tu vetiya ovitima viavo.
(Ovilinga 26:28) Pole, Agripa wa sapuila Paulu hati: “Vokatembo katito nda wa ndi tavisa okuti ndi linga Ukristão.”
testemunho cabal kem 202 ocin. 18
“Ndi Tukula Kaisare!”
18 Pole, Paulu wa kuata etambululo a eca ku nguluvulu. Eye wa popia hati: “A Ñala a Festo, sia lingile eyui, puãi ñasi oku vangula olondaka viocili haivio via sunguluka. Ocili okuti, soma ñasi oku vangula laye lutõi wa kũlĩha ciwa ovina evi. . . . A Soma Agripa, wa kolela Kovaprofeto? Ndi cĩ okuti wa kolela. Pole, Agripa wa sapuila Paulu hati: “Vokatembo katito nda wa ndi tavisa okuti ndi linga Ukristão. (Ovilinga 26:25-28) Olondaka evi, vi lekisa okuti uvangi Paulu a eca, wa vetiya calua Soma.
Oku Konomuisa Lutate Ovina vi Sangiwa Vembimbiliya
(Ovilinga 26:14) Eci vosi tua kupukila posi, nda yeva ondaka ya ndi sapuila kelimi lio Heveru hati: ‘A Saulu, a Saulu, nye o ndi lambalalela? Nda wa amamako oku tasula kolosongo cu ku vala.’
embimbiliya lielilongiso etosi kelivulu Liovil. 26:14
oku tasula kolosongo: Osongo, ombueti yimue ya lepa yi kuete utale wa lepikiwa okuti olongunja via siata oku ombola layo ovinyama. (Olong. 3:31) Ondaka oku “tasula kolosongo” olusapo lumue lu sangiwa valivulu o ko Helasi. Yi tiamisiwila konale yimue okuti ka yi pokola ndaño loku yi veta toke yi valuiwa. Saulu wa lekisile ocituwa cimuamue eci handi ka lingile Ukristão. Paulu, poku lambalala olondonge via Yesu vina via kuatele ekuatiso lia Yehova Suku, wa likokela ovintangi vialua. (Sokisa lelivulu Liovil. 5:38, 39; 1 Tim. 1:13, 14) Kelivulu Liukun. 12:11 ondaka “kolosongo” yi tiamisiwila komunu umue ukualondunge o vetiya ukuavo oku kapako elungulo limue.
embimbiliya lielilongiso elomboluilo
Osongo. Uti umue vakuakulima va siata oku ombola layo ovinyama. Osongo yi sokisiwa lolondaka viomunu umue ukualondunge o vetiya omunu ukuavo oku kuata elomboloko liolonumbi viwa. Ondaka “oku tasula kolosongo” yi tiamisiwila konale yimue okuti ka yi pokola ndaño loku yi veta toke eci yi valuiwa.—Ovil. 26:14; Olong. 3:31.
(Ovilinga 26:27) A Soma Agripa, wa kolela Kovaprofeto? Ndi cĩ okuti wa kolela.”
utala wondavululi 1/12 2003 kem. 14 ocin. 14
Kuatisa Vakuene Oco va Tave Kesapulo Liusoma
14 Upostolo Paulu wa kũlĩhĩle okuti soma Agripa wa kala u Yudea. Eye wa lombolola eci catiamẽla kukũlĩhĩso Agripa a kuata watiamẽla ketavo lio Judaismu. Handi vali, wo lomboluilavo okuti vupange waye woku kunda mua kongeliwa oku ‘popia eci ovaprofeto la Mose va imbila ale owanji’ watiamẽla kolofa via Mesiya kuenda kepinduko liaye. (Ovilinga 26:22, 23) Upostolo Paulu wa vangula la soma Agripa poku u pulisa hati: “A Soma Agripa, o kolela hẽ ovaprofeto?” Agripa ka sangele onjila yoku tambulula epulilo eli. Nda eye wa tambuluile hati, ka tava kovaprofeto, ekalo liaye lioku kala u Yudea nda ka lia kuatele vali esilivilo. Pole, nda wa tavele kocisimĩlo cupostolo Paulu, nda wa kuama omanu vana va kala oku tava kuvangi upostolo a kala oku eca. Kuenje, nda wa kapa kohele omuenyo waye poku u tukula hati, Ukristão. Luloño wocili, upostolo Paulu wa tẽla oku eca etambululo eye muẽle hati: “Ndi cĩ okuti o va kolela.” Ndamupi Agripa a vetiyiwa oku eca etambululo? Eye wa tambulula hati: “Wa sima hẽ okuti ndopo o navisa okuti ndinga ukua Kristu? (Ovilinga 26:27, 28) Ndaño okuti Agripa ka lingile Ukristão, pole upostolo Paulu wo vetiya lesapulo o kundila.—Va Heveru 4:12.
Oku Tangiwa Kuembimbiliya
(Ovilinga 25:1-12) Eci Festo a pitĩla volupale oco a viale, noke yoloneke vitatu wa tunda ko Kaisarea oku lamanela ko Yerusalãi. 2 Kuenje ovitunda via velapo kumue lalume va kemãla va Yudea va sapula Paulu kokuaye. Ovo va livondela ku Festo, 3 lohenda oco a tume Paulu oku iya ko Yerusalãi. Pole, ovo va yonguile oku tungila ongombo Paulu loku u wipaila vonjila. 4 Pole, Festo wa tambulula okuti Paulu o kala vo Kaisarea, momo eye wa laikele oku endako ndopo. 5 “Omo liaco, vana va kuete omoko pokati kene,” oco eye a popia, “veye lame kuenje vo pindike nda ulume waco wa linga cimue cĩvi.” 6 Noke yoku kala pokati kavo oloneke vimue okuti ka via tẽlele ecelãla ale ekũi koloneke, wa lokila ko Kaisarea kuenda keteke lia kuamamo wa tumãla komangu yekanga kuenje wa tuma oku nena Paulu. 7 Eci eye a pitĩla, va Yudea vana va tundilila ko Yerusalãi vo ñuala, loku u lundila ovina vialua, okuti ka va tẽlele oku imba uvangi walundi aco. 8 Paulu wa liteyuila poku popia hati: “Sia lueyele Ocihandeleko ca va Yudea, ndaño onembele ale Kaisare.” 9 Festo omo wa yonguile oku sanjuisa va Yudea, wa kumbulula Paulu hati: “O yongola hẽ oku enda ko Yerusalãi oco o sombisiwe kovaso ange omo liovina evi?” 10 Paulu wa tambulula hati: “Ndi tãi kovaso yomangu yekanga ya Kaisare kuna ndi sesamẽla oku sombisiwa. Sia lingile cimue cĩvi ku va Yudea, ndeci wa ci kũlĩha. 11 Nda okuti ndindingaĩvi kuenda nda linga cimue cĩvi okuti ndi sesamẽla oku fa, si yuvula oku fa; puãi nda ovina alume ava va kasi oku mindika haviociliko, lomue o kuete omoko yoku makuila kokuavo. Ame nukula Kaisare!” 12 Oco Festo noke yoku vangula lolondunguli viekanga, wa popia hati: “Omo wa tukula Kaisare; wenda ku Kaisare.”
OSEMANA 28 YA SUSU 3 YA KAYOVO
OVOKUASI A SANGIWA VONDAKA YA SUKU | OVILINGA 27-28
“Paulu Enda ko Roma”
(Ovilinga 27:23, 24) Momo uteke ulo kovaso yange kua talama ungelo umue wa Suku una ndi vumba haeye ndi lingila upange u kola, 24 wa popia hati, ‘Ku ka yokoke a Paulu. O talama kovaso a Kaisare kuenda tala! Suku wa ku ĩha vosi va endela kumue love vonaviyu.’
testemunho Cabal kem. 208 ocin. 15
“Lomue Pokati Kene o Ka Pesela Omuenyo”
15 Ocili okuti Paulu wa eca uvangi komanu valua va kala vonaviyu catiamẽla ‘kelavoko liohuminyo Suku a lingile.’ (Ovilinga 26:6; Va Kol. 1:5) Cilo, omo okuti va kala oku vomba, Paulu wa va lomboluila esunga lieci va sukilile oku kuata elavoko limue lioku puluka. Eye wa popia hati: “Uteke ulo kovaso yange kua talama ungelo umue . . . wa popia hati, ‘Ku ka yokoke a Paulu. O talama kovaso a Kaisare kuenda tala! Suku wa ku ĩha vosi va endela kumue love vonaviyu.’” Paulu wa handeleka hati: “Omo liaco, kuati utõi ene alume, momo nda kolela Suku okuti ci lingiwa ndeci va ndi sapuila. Kuenje tu ka imbiwa kocifuka cimue.”—Ovilinga 27:23-26.
(Ovilinga 28:1, 2) Noke yoku puluka, va tu sapuila okuti ocifuka caco ci tukuiwa Melita. 2 Vakuacifuka caco va lekisa ohenda yalua kokuetu. Va tu siakalẽla ondalu kuenda va tu tambula vosi yetu locisola, omo liombela ya kala oku loka kuenda ombambi.
Testemunho Cabal kem. 209 ocin. 18
“Lomue Pokati Kene o ka Pesela Omuenyo”
18 Omanu vana va puluka va kala kocifuka co Melita, kombuelo yo Sicília. (Tanga okakasia losapi hati: Pi ocifuka co Melita ca kala?”) Omanu va tunga vocifuka caco okuti va vangula elimi likuavo, “va lekisa ohenda yalua. “ (Ovilinga 28:2) Va siakalẽla ondalu oco omanu vaco ovingendeleyi vi yote momo va yulile kuenda va kala oku luluma calua omo liombambi. Ondalu yaco ya va kuatisa oku yeva owuya omo liombela ya kala oku loka kuenda ombambi. Ca ecavo epuluvi lioku linga ocikomo cimue.
Testemunho Cabal kem. 210 ocin. 21
“Lomue Pokati Kene o ka Pesela Omuenyo”
21 Kocifuka caco kua kala ulume umue owasi o tukuiwa hati, Popiliu. Citava okuti eye wa kala omunu wa velapo kombiali wo ko Roma vocifuka co Melita. Luka wa tukula ulume waco okuti “ulume umue wa velapo kocifuka” okuti onduko yimuamue ya tukuiwa vovisonehua vivali vioko Melita. Eye wa yekisa Paulu kumue lakamba vaye konjo yaye vokuenda kuoloneke vitatu. Isia ya Popiliu wa kala oku vela. Noke Luka wa lombolola ndomo oku vela kuaco kua kala. Eye wa soneha okuti, ulume waco wa kala oku “vela ombambi kuenda ocipulukãlo,” okuti olonduko ovifumelo va siata oku popia poku tukula uveyi waco. Paulu wa, wa likutilila, wo kapa ovaka aye, yu wo sakula. Omanu va komõha calua omo liocikomo caco kuenje, va fetikavo oku nena olombeyi viavo oco va sakuiwe. Va nenavo olombanjaile vialua kuenda okulia oco vi kuatise Paulu kumue lakamba vaye.—Ovilinga 28:10.
(Ovilinga 28:16, 17) Eci tua iñila ko Roma, va ecelela okuti Paulu o kala lesualali limue oku u lava 17. Noke lioloneke vitatu, eye wa vilikiya alume va velapo vo ko Yudea. Eci va liongolola wa va sapuila hati: “Ene a vamanji, sia lingile cimue cĩvi omanu, ale oviholo via vakukululu yetu, pole, nda linga omandekua tunde ko Yerusalãi toke eci nda eciwa peka lia va Roma.
testemunho cabal kem. 213 ocin. 10
“Wa va lomboluila ondaka yaco poku va kundila”
10 Eci ocimunga comanu va kala oku linga ungende va pitĩla ko Roma, “va ecelela okuti Paulu o kala lesualali limue oku u lava.” (Ovilinga 28:16) Omanu va kapiwa vokayike, va enda oku kutiwa lulienge umue oco ka va ka tile. Paulu ndaño okuti wa kala lesualali limue oku u lava, wa kala ukuakunda Usoma kuenje ulienge umue nda ka co tatekele oku vangula. Omo liaco, noke yoku puyukapo oloneke vitatu, eye wa kovonga alume va velapo vo ko Yudeya ko Roma oco a lilekise kokuavo loku va kundila.
Oku Konomuisa Lutate Ovina vi Sangiwa Vembimbiliya
(Ovilinga 27:9) Omo tua pita oloneke vialua, loku endela vonaviyu ca kokele ohele kuenda Eteke Lioku Likandangiya Okulia lia pita, Paulu wa lungula,
embimbiliya lielilongiso etosi kelivulu Liovil. 27:9
Eteke Lioku Likandangiya Okulia: ale “otembo yoku likandangiya. Lit., oku likandangiya.” Kelimi lio Helasi ondaka “oku likandangiya,” yi tiamisiwila lika koku likandangiya kua tumiwile locihandeleko ca Mose okuti kua tiamisiwile Keteke Lioku Likandangiya, yina yi tukuiwavo okuti Yom Kippur (okuti kelimi lio Heveru Hebrew, yohm hak·kip·pu·rimʹ, “eteke lioku tuvika”). (Ovis. 16:29-31; 23:26-32; Aten. 29:7; tanga Elomboluilo lilondaka vimue Viembimbiliya, “Eteke Lioku Likandangiya Oku Lia.”) Ondaka “oku liandangiya” okuti yi tiamisiwila Keteke Lioku Tuvika Akandu, lia siata oku lomboloka olonepa vialua vioku likandangiya, oku kongelamo oku likandangiya oku lia. (Ovis. 16:29) Kelivulu Liovil. 27:9, ondaka oku “likandangiya okulia,” yi lekisa okuti voku likandangiya kumue kua enda oku lingiwa Keteke Lioku Tuvika Akandu, mua kongelele oku likandangiya okulia. Eteke liokulikandangiya okulia kua enda oku lingiwa kesulilo liosãi Yenyenye ale kefetikilo liosãi ya Mbalavipembe.
(Ovilinga 28:11) Noke yolosãi vitatu tua enda lonaviyu yimue ya kuatele ondimbukiso yokuti, “Omãla va Sewusi.” Onaviyu yaco ya tundile ko Alexandria kuenda ya pita otembo yombambi kocifuka caco.
embimbiliya lielilongiso etosi kelivulu Liovil. 28:11
Omãla va Sewusi: Ndomo ci lekisiwa vulandu wa va Helasi kuenda wa va Roma, “Omãla va Sewusi” (okuti kelimi lio Helasi, Di·oʹskou·roi) va tukuiwile okuti Castor e Pólux, vana va kala omãla olonjamba vio suku yi tukuiwa hati Sewisi (Júpiter) kuenda va Nasoma Espartana Leda. Pokati kovina vialua, ovo va tendiwile ndavakuakuteyuila vakunaviyu okuti va ponduile oku yovola vakuanaviyu vokalunga. Ulandu owu watiamẽla kondimbukiso yonaviyu, uvangi ukuavo u lekisa okuti ovina viaco via sonehiwa lomunu umue wa kala ombangi yovina viaco.
Oku Tangiwa Kuembimbiliya
(Ovilinga 27:1-12) Eci tua sokiya oku enda lonaviyu ko Italia, va kundika Paulu lolomandekua vikuavo ku kesongo umue wasualali o tukuiwa Juliu, wocivili ca Augustu. 2 Tua londa vonaviyu yo ko Andrometeo ya laikele oku enda katapu o kohulo yokalunga kolupale luo Asia, noke tua fetika ungende; Aristarko u Makedonia wa tunda ko Tesalonike wa kalavo letu. 3 Keteke lia kuamamo tua pitĩla ko Sidono kuenje Juliu wa tata Paulu lohenda kuenda wa ecelela okuti eye enda kakamba vaye oco vo kuatise. 4 Eci tua tundako tua pita lonaviyu ko Kupro, momo ofela ya tu tateka. 5 Eci tua yoka okalunga ko Kilikiya kuenda ko Pamfulia, tua pitĩla ko Mura yo ko Lukia. 6 Oko kesongo kasualali a sanga onaviyu ya tunda ko Alexandria yenda ko Italia kuenje wa tu kapamo. 7 Noke yoku enda evando oloneke vialua, tua pitĩla ko Kinido lohali yalua. Momo ofela ya tu tateka oku amisako lungende kuenje tua enda lonaviyu ko Kurete lo ko Salimone. 8 Eci tua tunda kohulo yokalunga lohali yalua, tua pitĩla kocitumãlo ci tukuiwa Etapu Lia Posoka ocipepi lolupale luo Lasea. 9 Omo tua pita oloneke vialua, loku endela vonaviyu ca kokele ohele kuenda Eteke Lioku Likandangiya Okulia lia pita, Paulu wa lungula, 10 loku va sapuila hati: “Ene alume, nda limbuka okuti ungende ulo u kala wohali lepese lialua, pole haliovikuatako lika ale lonaviyu, puãi lovimuenyo vietu.” 11 Kesongo wa yevelela ukuakuendisa onaviyu kuenda muẽleanaviyu, pole ka yevelile eci Paulu a popia. 12 Omo okuti ketapu liaco ka kua sungulukile oku kalako kotembo yombambi, valua va imba onumbi oco va tundeko, okuti va pita otembo yombambi ko Fenikise, etapu lio Kurete li loña kutundilo lo kutakelo.