Huldrych Zwingli: Alikolisilo Oku Sanga Ocili Cembimbiliya

Koloneke vilo, omanu valua vakuotima wa sunguluka va sanda oku sokisa ovina va longisiwa konembele, nda ci likuata leci Embimbiliya li longisa ale sio. Pole, haicoko ca pita kunyamo 1500. Momo lie? Momo omanu valua ka va kuatele Embimbiliya kelimi liavo. Omo liaco, omanu havosiko va enda oku enda konembele okuti, va ponduile oku sokisa ovina oyo yi longisa, leci Embimbiliya li popia. Asongui vatavo ka va endaile oku kuatisa omanu oku ci linga. Elivulu limue losapi hati, História da Igreja Cristã, li popia ndoco: “Vakuetavo kofeka yo Suíca va kala vakuavitukiko. Asongui vatavo ka va kapeleko omanu, va kala vakuakusunga kuenda vakuevĩho liukahonga.”

Vokuenda kuotembo yaco, Huldrych Zwingli wa fetika oku sanda ocili Cembimbiliya. Nye eye a sanga? Eye wa tẽla ndati oku sapuilako omanu vakuavo catiamẽla kovina a lilongisa? Nye tu pondola oku lilongisila komuenyo waye kuenda kovina a kala oku lilongisa?

Zwingli o Fetika Oku Sanda Ocili

Zwingli eci a kuata ci pitãhala 20 kanyamo, wa yonguile oku kala opatele Yetavo yo Katolika. Kotembo yaco, omunu umue okuti wa yonguile oku kala opatele, wa sukilile oku lilongisa elongiso liokuti ovina via tukuluka ño, oviholo Vietavo kuenda ovisonehua “Via va Isia Yetavo.” Pole omunu ka sukilile oku lilongisa Embimbiliya.

Zwingli wa fetika ndati oku limbuka ocili Cembimbiliya? Osimbu a kala oku lilongisa kosikola ya velapo kolupale luo Bassileia, ko Suíça, eye wa yevelela ohundo yimue ya lingiwa la Thomas Wyttenbach, okuti ohundo yimue ya likala olohuminyo via enda oku lingiwa lasongui Vetavo.a Ndomo ca popiwa lusonehi umue, Zwingli “wa lilongisa la [Wyttenbach] okuti Kristu wa fila akandu.” (1 Petulu 3:18) Eci eye a kuata elomboloko liokuti akandu etu a pondola lika oku eceliwa pocakati cocisembi ca Yesu, wa likala elongiso liokuti, asongui vetavo ovo va ponduile oku ecela akandu nda okuti omunu wa va feta olombongo. (Ovilinga 8:20) Ndaño ndoco, Zwingli wa amamako oku lilongisa kuenje eci a tẽlisa 22 kanyamo wa linga opatele yo Katolika.

Zwingli wa fetika oku lilongisa elimi lio Helasi, momo wa yonguile oku kuata elomboloko lielimi kuo piwa Otestamento Yokaliye. Eye wa lilongisavo ovisonehua vio Erasmo kuenda wa lilongisa okuti ndeci Embimbiliya li longisa, Yesu eye lika Mitakati pokati ka Suku lomanu. (1 Timoteo 2:5) Omo liaco, Zwingli wa fetika oku tatãla elongiso liokatolika liokuti, olosandu vi pondola oku kuatisa omanu oku likutilila ku Suku loku kuata ukamba laye.

Zwingli wa likolisilako calua oku lilongisa ocili eci a kuata 30 kanyamo. Pole, kotembo yaco wa kala usongui wasualali kovoyaki alua a lingiwa ko Europa okuti, uyaki waco wa kuata ocimãho coku songuila o Italia. Kunyamo 1515, kuyaki wo Marignano, eye wa mola okuti va katolika va kala oku liponda pokati. Noke lianyamo amue, Zwingli wa linga olokopia kuenda wa patekela olonepa vialua Viovisonehua vio Helasi. Kunyamo 1519, eye wa ilukila ko Zurique ocitumãlo cimue okuti kotembo yaco, opulitika ya lisanduile calua ko Suisa. Noke wa pitĩla petosi liokuti Onembele Yokatolika nda ya liwekelepo oku longisa ovina viosi ka vi taviwa Lembimbiliya. Pole, eye nda wa tẽla ndati oku kuatisa vakuavo oku kuatavo ovisimĩlo vimuamue?

“Olondaka Viaco Lalimue Eteke Tua vi Yevele”

Zwingli wa kũlĩhĩle okuti eci omanu va yeva ocili Cembimbiliya, va ponduile oku likala ovohembi atavo. Omo liaco, eci a linga opatele yonembele ya kemãla ko Grossmünster kolupale luo Zurique, eye wa nõlapo oku linga apongoloko kovina a kala oku longisa: eye ka ponduile oku tanga o lecionariub kelimi lio Latim okuti, oyo ya enda oku tangiwa katavo vokuenda kuanyamo alua. Pole, poku kunda eye wa ponduile oku tanga Vembimbiliya ocipama locipama, oku upisa kefetikilo toke kesulilo. Eye poku ci linga, ka kuamele ovisimĩlo Viasongui vetavo oco a lombolole ocinimbu cimue Cembimbiliya, pole, wa talavaya Lembimbiliya. Eye wa ci linga poku kuama ovinimbu Viembimbiliya vina okuti, via lelukile oku kuata elomboko oco a lombolole ovinimbu vina okuti via tĩlile calua.—2 Timoteo 3:16.

Sergio Azenha/Alamy Stock Photo

Zwingli wa kuatisa omanu oku limbuka okuti, Embimbiliya li kuete esilivilo komuenyo weteke leteke. Eye wa enda oku longisa olonumbi viwa vi sangiwa Vembimbiliya loku longisa okuti, ka ca sungulukile oku fendela Maria ina ya Yesu, oku likutilila kolosandu kuenda oku landisa vonembele ovina viatiamẽla ketavo. Handi vali, eye wa pisavo evĩho liukahonga lia enda oku lingiwa lasongui vatavo. Omanu vamue va kala ndati poku ci yeva? Noke yohundo yaye yatete, valua va popia vati: “Lalimue eteke tu yevele ovina evi.” Onoño yimue ya soneha ndoco catiamẽla komanu vakuetavo Vokatolika va enda oku yevelela Zwingli: “Vana va silepo onembele omo lioku mola ovina ka via sungulukile kuenda evĩho liukahonga lia enda oku lingiwa lolopatele, cilo va tiuka.”

Kunyamo 1522 usongui wetavo wa seteka oku vetiya asongui vopulitika vo ko Zurique oco va pise omunu wosi okuti ka pokola kalongiso onembele. Omo liaco, Zwingli wa lundiliwa okuti wa kala oku yapuisa omanu. Kuenje wa likala oku liwekapo oku kolela kovina a lilongisa kuenda wa siapo oku kala opatele.

Nye Zwingli a Linga?

Zwingli ka kaile vali opatele pole, wamamako oku kundila omanu loku va vetiya oku kuata ovisimĩlo ndevi viaye. Omo liovina a kala oku kunda, wa kũlĩhiwile calua pokati komanu. Kuenje ca koka okuti, o kemãla pokati komanu vakuapulitika ko Zurique. Omo liekemãlo liaco, eye wa seteka oku linga apongoloko amue katavo o ko Zurique. Ndeci, kunyamo 1523, wa vetiya olombiali vio ko Zurique oku pisa elongiso liosi lietavo ka li sangiwa Vembimbiliya. Kunyamo 1524, eye wa va vetiya oco va pise efendelo lioviteka. Olombiali lekuatiso liomanu kuenda vakuakukunda vopocitumãlo, va nyola ovotala alua, oviteka, oviñumañuma kuenda ovina viosimbu. Catiamẽla kondaka yaco, elivululu losapi Zwingli—Profeta Armado de Deus lia lombolola ndoco: “Oku upamo oku nyõliwa kuolonjo viatavo kua kokiwa la va Vikings, Onembele Yokutakelo lalimue eteke ya muile ekundu liaco lia lingiwa ocipango.” Vokuenda kunyamo 1525, wa vetiyavo olombiali oku linga apongoloko volosapalalo vionembele oco vi linge olosipitali kuenda oku ecelela okuti, olopatele lolomatele vi likuela. Eye wa ecavo ocisimĩlo cokuti omisa yi piñanyiwa lohongele yimue ya teta onimbu, ya kunamela kovina vi sangiwa Vembimbiliya. (1 Va Korindo 11:23-25) Olonoño vi popia okuti alikolisilo Zwingli a linga, a vetiya asongui voputilika kuenda vatavo vo ko Zurique oku talavayela kumosi loku pongiya onjila yoku Tumbulula loku Tumbika etavo lio Protestante.

Upange umue u komõhisa Zwingli a linga, upange woku pongolola Embimbiliya. Vokuenda kunyamo 1520, eye wa talavaya kumue locimunga ca vakuakulilongisa, poku kuama onumbi yimue ya leluka oco ku pongoluiwe Embimbiliya. Ovo va enda oku tanga ocinimbu locinimbu kelimi lia sonehiwa okuti ko Heveru kuenda ko Helasi. Kuenda Kambimbiliya akuavo a sumbiwile oku kongelamo o Septuaginta yo Helasi kuenda o Vulgata latina. Ovo va enda oku sapela catiamẽla kelomboloko liocinimbu cimue loku soneha atosi amue. Onima yalikolisilo aye oku lombolola kuenda oku pongolola Ondaka ya Suku, Embimbiliya kelimi lio Zurique, lia pongoluiwa kunyamo 1531.

Zwingli wa kala ukuacili, pole, wa temele calua kuenda ka sumbilile ovisimĩlo via litepa levi viaye. Ndeci, kunyamo 1525, Zwingli wa panga onepa koku sombisa va Anabatistas vana ka va tavele kocisimĩlo caye cokuti oloñaña vi papatisiwa. Noke, eci olombonge via nõlapo okuti omunu wosi ka tava kocisimĩlo cokuti oloñaña vi papatisiwa o pondiwa, Zwingli ka patalẽle ocisimĩlo caco. Eye wa kisikavo asongui vopulitika oku talavaya lunene wavo wusualali oco va kisike omanu oku tava kapongoloko eye a linga. Omo liaco, alupale amue o ko Suíça okuti omanu valua va kala vakuetavo liokatolika, ka va tavele kapongoloko aco. Eci ca koka uyaki walua. Zwingli wa kuama asualali vo ko Zurique toke kocilombo cuyaki kuna a pondiwila eci a kuata 47 kanyamo.

Zwingli Kuenda Ocikele Caye

Huldrych Zwingli ka kemalẽle ndeci Martinho Lutero la João Calvino vana va linga apongoloko vetavo lio Prostante. Pole, eye o kuete ocikele caye. Zwingli wa siapo etavo liokatolika Romana lonjila yimue ya litepa la Martinho Lutero kuenje ca kuatisa omanu oku tava kovisimĩlo via João Calvino. Omo liaco, eye wa siata oku tukuiwa okuti Ulume Watatu wa linga Apongoloko.

Upange Zwingli a linga wa kuata oniwa yiwa kuenda hĩvi. Oco a sandeke ovisimĩlo viaye, wa litengele calua kopulitika kuenda kovoyaki. Poku ci linga, ka setukuile ongangu ya Yesu Kristu okuti, wa yuvula oku litenga vopulitika kuenda wa longisa olondonge viaye oku sola ovanyãli vavo, okuti oku va ponda hacoko.—Mateo 5:43, 44; Yoano 6:14, 15.

Zwingli wa kala ukuambili koku lilongisa Embimbiliya kuenda wa yonguile oku sapuilako vakuavo ovina a enda oku lilongisa. Eye wa limbuka alongiso alua ocili Vembimbiliya kuenda wa kuatisavo vakuavo oku ci linga.