Ndomo Suku a Tenda Eci Catiamẽla Koku Liyelisa Kovituwa

“Ame ndi Yehova Suku yove, hu longisa eci cu ku kuatisa, hu songuila vonjila ya ku sungulukila.”−ISAYA 48:17.

1, 2. (a) Omanu va tenda ndati eci catiamẽla koku tokekisa ovimatamata vioku cita? (b) Akristão va tenda ndati ondaka yatiamẽla koku tokekisa ovimatamata vioku cita?

OLONEKE vilo, kolonepa vialua violuali eci catiamẽla koku kuata ovituwa via sunguluka ca siata oku sokisiwa ndondaka yomunu lomunu. Omanu va siata oku tenda oku tokekisa ovimatamata vioku cita ndonjila yimue yoku lekisa ocisola, okuti va ci linga otembo yosi ño va yongola. Kuenda ka va ci sokisa ndocina cimue okuti te ci lingiwa lika lomanu vana va tokekisa olohuela viavo. Ovo va sima hati, nda lomue ci sumuisa, ka ci lingi cimue ndomo vambata omuenyo wavo. Ocisimilo cavo ceci okuti, omanu ka ci tava okuti va sombisiwa kueci catiamẽla kovituwa, capiãla vali enene kondaka yovimatamata vioku cita.

² Pole, omanu vosi veya oku kuliha Yehova, vakuete ocisimilo cimue ca litepa catiamẽla kondaka eyi. Ovo, lesanju liapiãla, va kuama ovihandeleko Viembimbiliya, momo va sola Yehova kuenda va yongola oku u sanjuisa. Ovo va limbuka okuti, Yehova o va sole, kuenje o va lekisa onjila okuti oyo yiwa kokuavo, okuti o va songuila vonjila yina yika va nenela ekuatiso lialua kuenda esanju. (Isaya 48:17) Omo okuti Suku eye Ono yomuenyo, ca sunguluka okuti ovo va kolela kokuaye oco a va songuile ndomo vakuete oku tata atimba avo, capiãla vali enene kondaka eyi momo ya litokeka lokueca omuenyo.

Ombanjaile Yaeciwa Lululiki Ukuacisola

3. Nye valua va siata oku longisiwa Lakristão vesanda kueci catiamẽla kulume oku tokekisa ovimatamata viavo vioku cita, kuenda ci sokisiwa ndati leci Embimbiliya lilongisa?

³ Calitepa leci oluali lusima ceci okuti, Akristão vamue vesanda vasiata oku longisa hati, cilinga osõi ulume lukãi oku litokekisa ovimatamata viavo vioku cita, kuenda hati ekandu. Handi vali, va siata oku popia hati, “ekandu liatete,” lia lingiwa vocumbo co Edene lia kala etokekiso liovimatamata vioku cita pokati ka Adama la Heva. Ocisimilo caco eci, ca litepa ca lua leci Ovisonehua vi popia. Embimbiliya poku lombolola eci catiamẽla komanu vatete li va tukula okuti, ‘ulume lukãi waye.’ (Efetikilo 2:25) Suku wa va sapuila hati, citi omãla poku va popisa hati: “Liciti, siati, [kuenda] yukisi oluali.” (Efetikilo 1:28) Nda ka ca sunugulukile okuti Suku o tuma Adama la Heva oco va cite omãla noke o va pisa vali omo lioku linga eci a va tuma.−Osamo 19:8.

4. Momo lie Suku aecela komanu ongusu kovimatamata viavo vioku cita?

⁴ Vocihandeleko caeciwile kolonjali vietu viatete, okuti noke ceya oku pituluiwa ku Noha kuenda komãla vaye, tu limbukamo esunga liavelapo lieci ulume lukãi va sukilila oku tokekisa ovimatamata viavo vioku cita, okuti, oku cita omãla. (Efetikilo 9:1) Pole, Ondaka ya Suku yi lekisa okuti, omanu vaye vana okuti olohueli, ka va kisikiwa oku tokekisa ovimatamata viavo vioku cita oco ño va cite omãla. Oku tokekisa kuaco ovimatamata vioku cita ku tẽlisa olonjongole vietimba kuenda ci tava okuti ku linga ono yesanju kulume lukãi waye. Eyi oyo onjila omunu lomunu pokati kavo a lekisilila ocisola calua kukuavo.−Efetikilo 26:8, 9; Olosapo 5:18, 19; 1 Va Korindo 7:3–5.

Olongave Via Kapiwa la Suku

5. Ocihandeleko cipi Suku aeca komanu catiamẽla koku tokekisa ovimatamata viavo vioku cita?

⁵ Ndaño okuti oku tokekisiwa kuovimatamata vioku cita ombanjaile yimue yaeciwa la Suku, eci ka cilomboloka okuti poku ci linga ka pakala vali ongave. Onumbi eyi, yikapiwako ndaño muẽle komanu vana okuti olohueli. (Va Efeso 5:28–30; 1 Petulu 3:1, 7) Ku vana okuti ka va kuelele, ka ci tava okuti va tokekisa ovimatamata viavo vioku cita. Embimbiliya lilombolola ciwa eci catiamẽla kondaka yaco eyi. Vocihandeleko Suku aeca ku va Isareli, wa popia hati: “Ku ka pekelise.” (Etundilo 20:14) Noke Yesu poku tukula ovina vi vivihisa omunu wa kongelamo “ukahonga,” loku “pekelisa,” kuenda “ovilinga vivi,” vitunda kutima, okuti ovio ovina vivihisa omunu. (Mateo 7:21,22) Upostolo Paulu wa vetiyiwa oku lungula Akristão voko Korindo poku popia hati: “Tili ukahonga.” (1 Va Korindo 6:18) Kuenda Upostolo Paulu vukanda waye a tuma ku va Heveru wa soneha ndoco: “Olohuela vi sumbiwe lomanu vosi, lula waco ka u ka kale leviho, momo Suku o [ka] tetuluila vakahonga la vakahokolo.”−Va Heveru 13:4.

6. Vembimbiliya, vondaka “ukahonga” mua kongela nye?

⁶ Ondaka “ukahonga,” yilomboloka nye? Yitundilila kondaka yo Helasi yi tukuiwa hati, pornei’a, okuti olonjanja vimue yi tiamisiwila komanu vana va tokekisa ovimatamata viavo vioku cita pole ka va lingile olohuela. (1 Va Korindo 6:9) Konepa yikuavo, Embimbiliya ndeci kelivulu lia Mateo 5:32, kuenda Mateo 19:9, ondaka yaco yikuete elomboloko limue lialua vali, kuenda yilombolokavo uvasi, oku lipekela locinyama. Kuli handi ovituwa vikuavo vilingiwa lomanu vana ka vakuelele okuti vitukuiwavo hati, pornei’a, ndeci, ulume otikitiya ocimatamata caye coku cita vomẽla wukuavo, ale ketundisilo liukuavo, kuenda oku tukusa kocimatamata coku cita comunu ukuavo, ocituwa caco eci citukuiwavo okuti pornei’a. Ovituwa viaco evi viosi vi pisiwa Londaka ya Suku, cikale okuti via sonehiwamo muẽle, ale via tiamisiwilakoño.−Ovisila 20:10, 13, 15, 16; Va Roma 1:24, 26, 27, 32.a

Ovowa Eyilila Kovihandeleko Via Suku Viatiamẽla Koku Yuvula ukahonga

7. Tu kuatisiwa ndati poku kapako ocihandeleko coku yuvula ukahonga?

⁷ Oku pokola kovihandeleko via Yehova, viatiamẽla koku yuvula ukahonga citava okuti ci linga ekatanga komanu ka valipuile. Maimônides, umue onoño wakemãlele calua kocita cekui la vali, okuti u Yudea, wa soneha ndoco: “Ovisila viosi via sonehiwile vo Tora [okuti Ocihandeleko ca Mose], kolohueli vimue ka via sungulukile, kuenda koku pekelisa.” Pole, nda tu pokola kovihandeleko via Suku, tuka kuatisiwa calua. (Isaya 48:18) Ndeci, oku pokola kondaka eyi, ci tu teyuila kovovei a sambuka, ndeci, amue pokati kovovei aco ka a kuete ovihemba kuenda a ponda. Etu tu teyuiwa kocitangi coku minisiwa okuti ka tua tokekisile handi olohuela. Oku kapako olondunge vituiha Suku, ci tu kuatisavo oku liyelisa kutima. Oku linga ndoco, ci vetiya oku li sumbila etu muẽle kuenda tu sumbiwavo la vakuetu, ndeci vangandietu, olohueli vietu, lomãla vetu kuenda vamanjetu Akristão. Kuendavo, ci tu kuatisa oku kuata ovisimilo via sunguluka kueci catiamẽla kovimatamata vioku cita, kuenda cika tu kuatisavo oco tu kuate olohuela vi sanjuisa. Ufeko umue Ukristão wa soneha ndoco: “Ocili Condaka ya Suku, oco eteyuilo lia velapo. Ndi kasi loku kevelela oku kuela, kuenda eci ndi kuela, ndi ka kuata esanju lialua lioku sapuilako ukuenje Ukristão ndi ka kuela okuti nda litata ciwa.”

8. Ndamupi oku litata kuetu ku kemanya efendelo lialipua?

⁸ Poku amamako loku li tata ciwa, tu pondolavo oku linga calua koku pongolola ovisimilo vivi vamue vakuete kueci catiamẽla kefendelo liocili kuenda va vetiyiwavo oku fendela Suku yetu. Upostolo Petulu wa soneha ndoco: “Kali lovituwa via sunguluka pokati ka vakuolofeka, okuti, nda vo lundili ndolondingaivi, va mola ovilinga viene viwa, kuenje va sivaya Suku veteke liepasulo.” (1 Petulu 2:12) Ndaño okuti vana ka va vumbi Yehova ka vakapiko kuenda ka vatava koku litata kuetu, tu sukila oku kolela okuti Isietu wokilu ocilete, kuenje o tava ovituwa vietu, kuenda o sanjukila calua oku likolisilako kuetu koku kuama ovihandeleko viaye.−Olosapo 27:11; Va Heveru 4:13.

9. Momo lie tukuetele oku kolela kovihandeleko via Suku ndaño muẽle okuti ka catulombolokele ciwa esunga lieci ovihandeleko viaco vieciwila? Ci lombolola.

⁹ Voku kolela Suku mua kongela oku kolela okuti eye wa kuliha eci ciwa kokuetu ndaño okuti ka ca tu lombolokele ño enene ciwa esunga lieci a kasilili oku tu vetiyila oku linga eci eye ayongola. Konomuisa ongangu yatiamẽla Kocihandeleko ca Mose. Kueci catiamẽla kocilombo casualali, ocihandeleko ca kisikaile okuti atundiso te alingiwila pokacitunu kosamua yocilombo kuenje a lembikiwa. (Esinumuilo 23:13,14) Ci tava okuti va Isareli pamue vaenda loku lipula esunga lieci ocihandeleko caco ca eciwililile, ale pamue vamue vaenda loku sima hati, ka ci kuete esilivilo. Pole, tunde osimbu olonoño via siata oku limbuka okuti ocihandeleko caco cakuatasaile, okuti polonjombo viovava ka pañila eci cisoka uvei, kuenda cakuatasailevo koku liteyuila kovovei alua aneniwa lolonyi. Cimuamue haco okuti, esunga lieci Suku a handelekela okuti oku tokekisiwa kuovimatamata vioku cita te ku lingiwila lika vula wolohuela, ceci okuti, cikuatisa kespiritu, kekalo, kovisimilo ketimba, kuenda ci tulisa utima. Kaliye, tukonomuisi ovolandu amue a sangiwa Vembimbiliya atiamẽla komanu vamue va yuvula ukahonga.

Yosefe wa Sumuluisiwa Omo Lioku Yuvula Kuaye Ukahonga

10. Helie wa seteka oku yonja Yosefe, pole eye wa tambulula ndati?

¹⁰ Citava okuti pamue ove wa kuliha ciwa ulandu wa Yosefe omõla a Yakoba. Eci a kuata cisoka ekui lianyamo kanyamo epanduvali, eye wa kala upika wa Potifara, kesongo kakuenje velombe va Fareo ko Egito. Yehova wa sumuluisa Yosefe, kuenje, vokuenda kuotembo, Potifara wokundika ovina viaye viosi via kala vonjo yaye. Vokuenda kuotembo, eci Yosefe a tẽlisa akui avali kanyamo, ‘wa linga osõsi haiye onumbu.’ Kuenje wa fetika oku soliwa lukãi wa Potifara, noke wa fetika oku u yonja. Yosefe wa lombolola ciwa ekalo liaye loku popia hati, nda nda tava oku linga ocina caco, ndi pakula cime cange kuenda ndi linga “ekandu ku Suku.” Momo lie Yosefe a similile ndoco?−Efetikilo 39:1–9.

11, 12. Ndaño ka kuakale ocihandeleko lacimue ca Suku ca sonehiwa catiamẽla koku yuvula ukahonga, kuenda uvasi, momo lie Yosefe a simila ndoco?

¹¹ Ocili okuti, onjila Yosefe a kuama ka yi ñolelele omo liusumba wokuti pamue o sangiwa lomanu. Epata lia Yosefe lia kala ocipãla laye, kuenda Isiaye ka kale loku sima okuti wa kala vali lomuenyo. Nda okuti Yosefe wa tavele oku linga ukahonga, epata liaye nda lalimue eteke lieya oku ci kuliha. Ekandu liaco nda lieya oku limbikiwavo ku Potifara kuenda kakuenje vaye, momo otembo yaco lomue pokati kavo wa kala konjo. (Efetikilo 39:11) Pole, Yosefe wa kulihile okuti, ekandu liaco nda ka lia limbikiwile ku Suku.

¹² Yosefe soketi wa tiamisilile ovisimilo viaye kueci akulihile catiamẽla ku Yehova. Kakuli atatahãi okuti eye wa kuliuhile eci Yehova a popele vocumbo co Edene hati: “Oco ulume o sia isiaye la inaye hã ha litokeka lukãi waye, kuenje va linga etimba limuamue.” (Efetikilo 2:24) Handi vali, citava okuti Yosefe wa kulihile eci Yehova a popele ku soma yoko Filisiti wa kala loku sima oku yonja Sara, kukululu ya Yosefe. Yehova wa sapuila soma yaco hati: “Ota, ove o laika oku fa omo wa tambula ukãi ulo momo o kuẽliwe lulume. . . . Nda ku tateka oku ndingila ekandu, oco sia tavele okuti u lamba.” (Efetikilo 20:3, 6) Omo liaco, ndaño okuti Yehova kaecele ocihandeleko ca sonehiwa, ovisimilo viaye viatiamẽla kolohuela via lombolokele ciwa. Ovituwa via sunguluka via Yosefe kumue lonjongole yaye yoku sanjuisa Yehova, yovetiya oku likala oku linga ukahonga.

13. Momo lie Yosefe nda ka tẽlelele oku lisalamisa oco ukãi wa Potifara ka komõle?

¹³ Pole, ukãi wa Potifara, wa lipilikile meu~le loku yonja Yosefe “eteke keteke,” oco a pekele laye. Momo lie Yosefe ko yuvuilileño? Ocili okuti, omo eye wa kala upika, wa kuata upange walua woku linga, kuenda lacimue nda a tẽla oku linga oco a pongolole ekalo liaco. Vakuoloño woku lembulula ovina viosimbu, vaeca uvangi wokuti, olonjo vioko Egito ndomo via tungawaile, oco omunu apitile vosila ca sukilile oku pita volohondo viñi viñi vionjo. Omo liaco, Yosefe nda ka tẽlele oku yuvula ukãi wa Potifara oco ka komõle.−Efetikilo 39:10.

14. (a) Nye ca pita la Yosefe eci a pusumuha peka liukãi wa Potifara? (b) Ndamupi Yehova a sumuluisa Yosefe omo liepokolo liaye?

¹⁴ Eteke liapitilapo yapa, okuti ovo va sialele likawavo vonjo, noke ukãi wa Potifara wa kuata Yosefe kocikutu caye kuenje wa kaluka hati: “Pekela lame.” Pole, Yosefe wa pusumuha peka liaye kuenje wa tila. Ukãi, covala calua kutima omo Yosefe kotavele. Noke, wa lundila hati, Yosefe wa yonguile oku pekela lame. Nye hẽ ceya okuimilako? Anga Yehova vonjanja yaco haico muẽle owiha onima omo liepokolo liaye kokuaye? Sio kowihile. Yosefe veya oku kapa vokayike, kuenda vokuta lalienge kolomahi. (Efetikilo 39:12–20; Osamo 105:18) Yehova wa mõla okuti Yosefe ka kuatele ekandu, kuenje wo yovola vokayike, noke wo tuala kelombe lia soma. Eye weya oku kala pomangu yavali kusoma wo ko Egito kuenda wa sumuluisiwa loku kuela ukãi umue eya oku cita laye omãla. (Efetikilo 41:14, 15, 39–45, 50–52) Handi vali, ulandu watiamẽla kepokolo lia Yosefe, tunde eci wa kapiwa Vembmbiliya, papita ale cisoka olohulukãi vitatu lovita vitãlo kanyamo. Kuenda wa kapiwilamo oco omanu va Suku vopeko ongangu. Hasumuluhokuovo a komhisa veyilila koku kuama ovihandeleko via Suku viesunga! Cimuamue haico cipitavo letu koloneke vilo, okuti, pamue ka tu tambula ekuatiso vonjanja yaco muẽle omo lioku likala kuetu ukahonga. Pole, tu pondola oku kolela okuti Yehova otulete kuenda oka tu sumuluisa votembo yasokiyiwa.−2 Asapulo 16:9.

Yovi ‘wa Lisilile Lovaso Aye’

15. Ocisila cipi Yovi ‘a lisilile lovaso aye’?

¹⁵ Yoviwa kalavo umue ukuepokolo. Eci Eliapu liotalisa ohali, Yovi wa kulihisa ciwa omuenyo waye, kuenje wa lekisa onjongole yaye yoku kangisiwa nda pokapi kovihandeleko via Yehova wa lueyapo cimue, capiãla vali enene ocihandeleko catiamẽla koku pekelisa. Yovi wa popia hati: “Nda lisila lovaso ange, oco mbanja ndati ufeko?” (Yovi 31:1) Lolondaka evi, Yovi wa yonguile oku popia hati, eye wa nõlapo oku pokola ku Suku kuenda oku yuvula oku vanja loku livela ukãi una okuti ha wayeko. Ocili okuti, eye waenda loku mõla akãi komuenyo waye weteke leteke kuenda citava okuti waenda loku va kuatisa eci va sukalaile ekuatiso. Pole Yovi kavanjaile kakãi locisimilo cimue civi, kuenda konepa eyi eye waenda loku likandangiya. Eci handi ohali yaye ka yafetikile, eye wa kala ulume umue wa kala lukuasi walua, “okuti omanu vosi vakuavo Vokutundilo va sule.” (Yovi 1:3) Pole, eye kandaile loku yonja akãi vakuavo lukuasi waye. Eci cilomboloka okuti, eye lalimue eteke akuatele ocisimilo coku yonja afeko, oco alinge lavo ukahonga.

16. (a) Momo lie Yovi acela ongangu yiwa Kakristão vosi olohueli? (b) Alume vokoloneke via Malakiya va lekisile ndati ovituwa vivi okuti via litepele levi via Yovi, kuenda alume vokoloneke vilo vasiata oku lekisa ovituwa vipi?

¹⁶ Omo liaco, cikale kotembo yiwa ale kotembo yivi, Yovi wa lekisa muẽle epokolo kocihandeleko ca Yehova coku yuvula ukahonga. Yehova wa mõla epokolo liaye, kuenje wosumuluisa calua. (Yovi 1:10; 42:12) Eyi ongangu yimue yiwa Yovi a lekisa, okuti yi sukila oku kapiwakovo Lakristão vosi olohueli, cikale akãi cikale alume! Ci kuete esunga okuti, Yehova wosolele calua! Calitepa leci, ceci okuti, omanu valua koloneke vilo, vakuete ovituwa vivi ndevi via kala lomanu vo kotembo ya Malakiya. Uprofeto waco u wa liyeyele calua omo alume valua okuti va silepo akãi vavo oco vakuele afeko. Utala wa Yehova wa yukisiwilue lasuẽlẽla vakãi vana okuti alume vosi ‘vakemba’ akãi vavo.−Malakiya 2:13–16.

Ufeko Umue Walipua

17. Ndamupi ufeko Sunami akala “ndocumbo ca umbiwa”?

¹⁷ Omunu watatu wa lekisa epokolo, ufeko Sunami. Eye wa kala ufeko umue wafina calua, okuti ka soliwile lika lukuenje ungombo, pole wa soliwilevo la soma Salomone woko Isareli okuti wa kala ohuasi. Vocisungo cafina ca Salomone mu sangiwa ulandu wokuti, ufeko Sunami wa kala ufeko umue wa lipua. Omo liaco, weya oku sumbiwa lomanu vokulihile. Salomone ndaño okuti ka taviwile lufeko waco, pole handi lopo wa vetiyiwa oku soneha ulandu waye. Ungombo eye a solele, wo sumbililevo calua omo lioku lipua kuaye. Eci ungombo a komoha calua ku Sunami ceci okuti eye wa kala “ndocumbo ca umbiwa.” (Ocisungo ca Salomone 4:12) Kotembo ya va Isareli, oviumbo via fina calua, via kala lovikula viñi viñi kumue lolonelẽho vilẽha ciwa, kuenda oviti viñi viñi via posoka. Oviumbo viaco ndomo ca kala, via ñualisiwile locimbaka okuti kuiñiliwa lika loku pita pombundi yimue yayikiwa. (Isaya 5:5) Kungombo, ekalo lia lipua liufeko Sunami kuenda oku fina kuaye, kua kala ndocumbo caco colonelẽho, okuti oku fina kuaco ka kuasiatele. Eye wa litatele muẽle ciwa. Ocisola caye wa ci solekelele lika ulume eya oku likuela laye noke.

18. Ovolandu atiamẽla ku Yosefe, ku Yakoba kuenda kufeko Sunami a tu ivaluisa nye?

¹⁸ Kueci catiamẽla koku yuvula ukahonga, ufeko Sunami wa sai ongangu yimue yiwa Kakristão akãi koloneke vilo. Yehova wa mõla kuenda wa sola calua ocituwa ciwa cufeko Sunami, kuenje wo sumuluisa ndeci a sumuluisavo Yosefe la Yovi. Ulandu wavo wa sonehiwa Vondaka ya Suku, oco tu kuamevo ongangu yavo. Ndaño okuti ovolandu etu atiamẽla koku pandikisa koku yuvula ukahonga ka a sonehiwile Vembimbiliya, Yehova o kuete “elivulu lionjivaluko” okuti omo a kapa olonduko via vana va likolisilako oku linga ocipango caye. Lalimue eteke ka tuka ivaliko okuti Yehova otu “yevelela” kuenda o sanjuka calua eci tu likolisilako oku yuvula ukahonga.−Malakiya 3:16.

19. (a) Ndamupi tukuete oku tenda eci catiamẽla koku liyelisa kovituwa? (b) Nye tuka lilongisa vocipama cikuãimo?

¹⁹ Ndaño okuti vana ka vakuete ekolelo va tu fuanguila, etu tu sanjuka calua poku pokola kuetu locisola capiãla Kululiki wetu. Etu tu kuete ovihandeleko viavelapo via Suku. Eci ocina cimue okuti tu sukila oku ci sanjukila, kuenda ci kasi ndukuasi umue u sukila oku u soleka ciwa. Poku amamako loku pandikisa kovituwa viwa, tu pondola oku tambula asumuluho kotembo yenda ño hu kovaso. Kovilinga vietu vieteke leteke, nye tu pondola oku linga oco tu amameko loku liyelisa kovituwa? Ocipama cikuãimo, cika eca etambululo kepulilo eli lisilivila ndeti.

[Footnotes]

Otẽla Oku Tambulula?

• Nye Embimbiliya li longisa catiamẽla koku tokekisa ovimatamata vioku cita?

• Vondaka “ukahonga” mua kongela nye?

• Tu kuatisiwa ndati poku amamako loku yuvula ukahonga?

• Momo lie Yosefe, la Yovi kuenda ufeko Sunami va sila ongangu yiwa Kakristão vo koloneke vilo?

[Elitalatu kemẽla 21]

Yosefe wa tila ukahonga

[Elitalatu kemẽla 22]

Ufeko Sunami wa kala “ndocumbo ca umbiwa”

[Elitalatu kemẽla 23]

Yovi wa lisilile ‘ocisila lovaso aye’