Ondaka ya Yehova yi Kasi Lomuenyo
Atosi Avelapo Velivulu Lia Nehemiya
TUNDE eci kua pita ovolandu a sulako a sangiwa velivulu lia Esera, pa pitile ale ci soka 12 kanyamo. Kuenje kua eciwa ondaka yoku “tumbulula loku tunga o Yerusalãi.” Okupisa kotembo yaco, oco kua fetika oku tendiwa akũi epanduvali kolosemana vina via sulila poku iya kua Mesiya. (Daniele 9:24-27) Elivulu lia Nehemiya li lombolola ulandu womanu va Yehova, kuenda ulandu woku tumbuluiwa kuocimbaka co Yerusalãi. Olio li lombolola ulandu wa pita vokuenda kuotembo yi soka 12 kanyamo tunde kunyamo wo 456 toke wa 443.
Elivulu lia Nehemiya lia sonehiwa la Soma Nehemiya. Olio li lombolola ndomo omanu va kapako efendelo liocili eci va lekisa ekolelo ku Yehova. Elivulu liaco, li lekisa ndomo Yehova a pondola oku pongolola ekalo liomanu oco a tẽlise ocipango caye. Handi vali, li lombololavo ulandu wosoma yimue ya kuatele utõi lekolelo. Ulandu welivulu lia Nehemiya, u kuete esilivilo Kakristão. Momo u lekisa okuti, ‘ondaka ya Suku yi kasi lomuenyo, kuenda yi kuete unene.’—Va Heveru 4:12.
“TUA MALUSULA OCIMBAKA”
Nehemiya wa kala kombala yo Susana oku talavaya kelombe lia Soma Aretasesete Longimanu. Eye wa kala kupange umue wa velapo. Pole, eci a yeva okuti, omanu vaye va kasi oku ‘tala ohali, kuenda ocimbaka co Yerusalãi ca teka, lolombundi viaco via pia londalu,’ wa sumuile calua. Noke wa pinga onumbi ku Yehova vohutililo. (Nehemiya 1:3, 4) Eci soma a limbuka esumuo lia Nehemiya, wa eca omoko kokuaye yoku enda ko Yerusalãi.
Eci Nehemiya a pitila ko Yerusalãi, wa fetika oku kũlĩhĩsa ocimbaka caco vokati kuteke. Noke wa sapuila va Yudea ocisimĩlo caye coku tumbulula ocimbaka caco. Eci va fetika upange waco, kueya elambalalo. Pole, omo liutõi waye, va “mala oku tunga ocimbaka.”—Nehemiya 6:15.
Apulilo Katambululo Embimbiliya:
1:1; 2:1—Anga hẽ ‘unyamo wakũi avali’ wa tukuiwa vovinimbu evi, u lomboloka otembo yimuamue? U lomboloka otembo yimuamue. Momo u lekisa otembo yuviali wa soma Aretasesete. Pole, onjila yoku tenda anyamo ndomo ya lekisiwa vovinimbu viaco, ya litepa. Ovolandu a lekisa okuti, soma Aretasesete wa fetika oku viala kunyamo wo 475. Otembo yuviali wa soma Persia, va Bavulono va enda loku yi tenda okupisa kosãi ya Nisana toke kosãi ya Nisana yunyamo ukuavo. Kotembo yilo, osãi yaco yi lomboloka osãi Yelombo kuenda ya Kupupu. Omo liaco, unyamo watete wuviali wa soma Aretasesete va fetika oku u tenda kunyamo wo 474 okupisa kosãi ya Nisana. Akũi avali kanyamo a tukuiwa kelivulu lia Nehemiya 2:1, a fetika oku tendiwa kosãi ya Nisana yunyamo wo 455. Osãi ya Kisileu ya tukuiwa kelivulu lia Nehemiya 1:1, okuti kotembo yilo yi lomboloka osãi ya Kuvala la Cembanima, ya kala osãi Kisileu yunyamo wo 456. Kuenje Nehemiya wa kongelavo osãi yaco votembo yoku sulila kuanyamo akũi avali wuviali wa soma Aretasesete. Citava okuti, Nehemiya wa tenda anyamo aco okupisa keteke a vialekiwa komangu yusoma. Handi vali, citava okuti wa kala oku tenda olosãi ndeci va Yudea va siata oku vi tenda kotembo yilo. Momo osãi yavo yatete, Tisiri. Osãi yaco kokuetu, yi lomboloka osãi Yenyenye Linene kuenda ya Mbalavipembe. Pole, ondaka yoku tumbulula loku tunga o Yerusalãi, ya eciwa kunyamo wo 455.
4:17, 18—Omunu o pondola ndati oku tunga leka limuamue? Omanu vana va enda oku ambata ovitele, ka va kuatele ocitangi. Momo osimbu ocitele ci kasi kutue ale kapepe, eka limue li kuatisa etimba oku pandikisa. “Likuavo li kuata ovimãleho.” Pole, vakuakutunga va sukilile oku talavaya lovaka avali. Omo liaco, osimbu va kala oku linga upange, ‘va limalehele lolosipata viavo volombunda.’ Ovo va kala omanu vamue va lipongiya koku linga uyaki.
5:7—Ndamupi Nehemiya ‘a tamalãla lomanu vanene kuenda asongui’? Omanu vaco va enda oku lueya Ocihandeleko ca Mose poku kisika osindike yimue ya tĩla ku vakuavo va Yudea. (Ovisila 25:36; Esinumuĩlo 23:19) Ovo va enda loku pinga ondando yimue ya tĩla. Nda omunu wa levala cimue okuti ka ci tiuwile vokuenda kuosãi, o feta eci ci panda kueci a nganyala vokuenda kunyamo. (Nehemiya 5:11) Ovo va kuata ocituwa cimue ka ca sungulukile. Momo omanu vaco va kuata ale ovilemo vialua omo lioku feta elisimu kuenda ekambo liokulia. Omo liaco, Nehemiya wa temelẽle omanu vanene omo lioku tomba Ocihandeleko ca Suku. Kuenje, wa va pisa omo liovilinga viavo vĩvi.
6:5—Ocili okuti, ovikanda va enda oku vi tuma okuti, via yikiwa. Oco hẽ, momo lie Sambalata a tumila ukanda ku Nehemiya okuti, ‘ka wa yikiwile’? Sambalata poku tuma ukanda ka wa yikiwile, wa yonguile oku sandeka uhembi waye. Eye wa simile okuti o wengula onyeño ya Nehemiya oco a siepo upange waye woku tumbulula ocimbaka. Kuenje o liteyuila. Handi vali, citava okuti, Sambalata wa simile okuti, ukanda waco uka yokokisa omanu valua va Yudea okuti, va liwekapo oku talavaya. Pole, Nehemiya ka kuatele usumba lukanda waco. Kuenje wamamako locikele caye a tambula ku Suku.
Ceci tu Lilongisilako:
1:4; 2:4; 4:4, 5. Eci tu liyaka lovitangi ale ceci tu yongola oku nõla onjila yimue, tu sukila oku ‘likutilila ku Yehova.’ Kuenda tu sukilavo oku pokola kolondumbi viaye.—Va Roma 12:12.
1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. Yehova o tambulula olohutililo viomanu vaye.—Osamo 86:6, 7.
1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. Nehemiya wa kala ulume umue ukuahenda haeye ukuacikembe. Eye wa tu sila ongangu yiwa yoku lekisa utõi woku teyuila esunga.
1:11–2:3. Esanju lia Nehemiya ka lia tundile kesumũlũho lioku talavaya kelombe lia soma. Pole, lia tunda koku tumbulula efendelo lia Yehova. Etu tu sukilavo oku pitisa kovaso efendelo lia Yehova oco tu kuate esanju.
2:4-8. Yehova wa vetiya soma Aretasesete oku eca omoko ku Nehemiya oco a ende ko Yerusalãi oku tumbulula ocimbaka caco. Elivulu Liolosapo 21:1, li popia hati: “Utima wosoma u kasi peka lia Yehova ndolui luovava. Eye u tiamisila apa a panga.”
3:5, 27. Poku linga upange wa Yehova, ka tuka kuami ongangu yasongui va Tekoa vana ka va pokuile kolonumbi viasongui vavo va velapo. Pole, tu sukila oku kuama ongangu yomanu vavo vana va lieca lutima wosi kupange wa Yehova.
3:10, 23, 28-30. Ocili okuti, vamanji vamue va kuete epondolo lioku enda kocikanjo kuli ekambo liakundi Vusoma. Pole, vakuavo va siata oku kuatisa upange woku kunda vocikanjo cavo. Tu pondola oku ci linga poku kuatisa kupange woku tunga Olonjango Viusoma. Kuenda oku eca ekuatiso kuvamanji va pesela ovina viavo omo liovilemawe. Pole, tu sukila oku ivaluka okuti, upange woku kunda owo wa velapo pokati kovina viosi.
4:14. Eci tu liyaka lovitangi vielambalalo tu sukilavo oku yuvula oku kuatela usumba ‘omanu vanene.’
5:14-19. Nehemiya wa sia ongangu yiwa kakulu vengelo yoku lekisa eliketiso, lesuluviko kuenda olondunge viwa. Ndaño okuti, wa vetiyile omanu oco va pokole Kocihandeleko ca Suku, eye ka va talisile ohali. Pole, wa kuatele ohenda lomanu va tala ohali kuenda olohukũi. Catiamẽla koku lekisa ocali, Nehemiya wa sia ongangu yiwa komanu vosi va Yehova.
“NJIVALUKE, A SUKU LOKU CI NENDELA NDESUNGA”
Eci omanu va mala oku tunga ocimbaka co Yerusalãi, Nehemiya wa kapa apito volombundi viaco. Kuenda wangiliya ocisoko colondavululi oco vi lave olupale. Noke wa soneha olonduko viapata osi. Osimbu omanu va liongoluila “polusenje lua imba ovaso Kombundi Yovava,” Nehemiya wa tangela kovaso avo elivulu Liovihandeleko via Mose. Kuenje eye kumosi la va Lewi, va lombolola Ovihandeleko viaco. (Nehemiya 8:1) Eci va tanga ulandu wovina viatiamẽla kovipito violosinge, va fetika oku linga ovipito viaco lesanju.
Ohongele yikuavo ya lingiwa eci ‘epata lia Isareli’ lia likekembela akandu avo. Noke va Lewi va pitulula ulandu wavo ndomo Yehova a va tata. Kuenje, omanu va linga ocisila coku ‘pokola kovihandeleko via Suku.’ (Nehemiya 9:1, 2; 10:29) Omo okuti volupale luo Yerusalãi ka mua kaile omanu valua, va fetika oku nola omanu vamue va kala kovambo oco va tunge volupale. Noke yoku tumbika ocimbaka, “onjolela ya kala vo Yerusalãi ya yevala kupãla.” (Nehemiya 12:43) Nehemiya noke yoku pita ko Yerusalãi ekũi lianyamo lanyamo avali, wa tiukila vali kupange waye kelombe lia soma Aretasesete. Kuenje va Yudea va fetika oku linga ovina vialua vĩvi. Eci Nehemiya a tiukila onjanja yikuavo ko Yerusalãi, wopa evĩho liaco pokati kavo. Noke wa likutilila ku Yehova hati: “Njivaluke, a Suku, loku ci nendela ndesunga.”—Nehemiya 13:31.
Atambululo Kapulilo Embimbiliya:
7:6-67—Momo lie ulandu wa Nehemiya wolonduko viomanu va tiukila ko Yerusalãi la Seruvavele wa litepela lowu wa Esera? (Esera 2:1-65) Momo Nehemiya la Esera va kuama olono via litepa viulandu waco. Citava okuti etendelo liomanu vana va sonehiwile oco va tiukile ko Yerusalãi, lia litepa leli lia vana va tavele oku tiukila. Handi vali ovolandu aco avali a litepa omo okuti, va Yudea vamue ka va tẽlele oku sonehisa olonduko viosi viapata avo. Pole, ovolandu aco atiamisiwila kondaka yimosi lika okuti: Etendelo liomanu vana va tiukila tete kofeka yavo, lia kala eci ci soka 42.360. Pole, ka mua kongelele apika lomanu vana ka va kuele.
10:34—Momo lie omanu va endela oku kisikiwa oku tiaña olohui? Vocihandeleko ca Mose, ka mua kaile onumbi ya kisikile omanu oku tiaña olohũi. Pole, kua kala ocitangi cimue ca kisika omanu oku tiaña olohũi. Olohũi viaco va enda loku yoka lavio ovilumba kutala. Citava okuti, kotembo yaco ka kua kaile va Nitineu valua va enda oku vumba vonembele. Omo liaco, omanu va sukilile oku tiaña olohũi vialua.
13:6—Eci Nehemiya a tundile vo Yerusalãi, wa kala oloneke viñami? Embimbiliya ka li lombolola otembo yaco. Pole, li lombolola lika okuti, ‘kesulilo lioloneke viaco,’ Nehemiya wa pinga ku soma oco a tiukile ko Yerusalãi. Omo liaco, lomue o tẽla oku lombolola ciwa otembo yaco. Eci Nehemiya a tiukila ko Yerusalãi, wa sanga okuti, omanu ka va kaile oku kuatisa ovitunda, loku lava ocihandeleko Cesambata. Omanu valua va kuela akãi vakualofeka kuenje omãla vavo ka va kaile oku vangula elimi lia va Yudea. Ulandu owu u lekisa okuti Nehemiya eci a tundile ko Yerusalãi wa kala otembo yalua kombala yo Susana.
13:25, 28—Noke yokupisa olonganji, lasongui a va Yudea, ovina vipi vikuavo Nehemiya a linga? Nehemiya ‘wa va siñala’ poku va sapuila eyambulo li sangiwa Vocihandeleko ca Suku. Vamue wa va tipula. Pole, citava okuti wa ci linga poku tuma oku va sombisa okuti va yambuiwa. Vakuavo wa ‘va sunya esinga liavo’ poku lekisa onyeño yaye. Eye wa lupuisavo omõla Ocitunda Cinene Eliasivi, una wa kuelele omõla a Sambalata wo kolupale luo Horoni.
Ceci tu li Longisilako:
8:8. Etu tualongisi Vondaka ya Suku, tu sukila oku lombolola ciwa Ondaka yaye loku lekisa ndomo yi kapiwako.
8:10. Yehova o sanjukila lika omanu vana va sakalala lekalo liavo kespiritu kuenda oku pokola kolonumbi viaye. Omo liaco, tu sukila oku kuata ombili yoku lilongisa Ondaka ya Suku. Tu sukilavo oku endaenda kolohongele, kuenda kupange woku kunda Usoma loku longisa omanu oco va linge olondonge.
11:2. Omunu poku siapo ovokuasi aye loku enda ko Yerusalãi, wa sukilile oku likolisilako kuenda oku nõlapo oku liyaka lovitangi. Etu tu sukilavo oku lekisa ocituwa caco eci kuiya epuluvi lioku lieca kupange woku kuatisa vakuetu kuenda ovina vikuavo.
12:31, 38, 40-42. Oku imba ovisungo, oyo onjila ya velapo yoku sivaya Yehova kuenda oku lekisa olopandu kokuaye. Omo liaco, kolohongele vietu, tu sukila oku imba ovisungo lutima wetu wosi.
13:4-31. Tu sukila oku yuvula ocipululu coku sanda ovokuasi, ekambo lioku kala vakuacili, kuenda alongiso esanda. Momo ovituwa viaco, vi nyõla omuenyo wetu.
13:22. Nehemiya wa kũlĩhĩle okuti, o kuete ocikele kovaso a Yehova. Etu tu sukilavo oku limbuka ocikele cetu ku Yehova.
Sanjuisa Utima wa Yehova
Ukualosamo wa popia hati: “Nda Yehova ka tungisa onjo olomesele vi likavisa ño.” (Osamo 127:1) Ulandu welivulu lia Nehemiya, u lekisa ocili colondaka evi.
Nye tu lilongisa vulandu waco? Nda tu yongola oku kuata ekalo liwa komuenyo wetu, tu sukila oku sanjuisa utima wa Yehova. Momo nda ka tua pitisile kovaso efendelo lia Yehova, ka tu tambula esumũlũho liaye. Omo liaco, tu kuami ongangu ya Nehemiya yoku pitisa kovaso efendelo lia Yehova kuenda oku pokola kolonumbi viocisoko caye.
[Elitalatu kemẽla 28]
“Utima wosoma u kasi peka lia Yehova ndolui luovava”
[Elitalatu kemẽla 29]
Nehemiya ulume umue ukuavilinga viwa haeye ukuacikembe weya ko Yerusalãi
[Elitalatu kemẽla 30]
Ove hẽ wa kũlĩha ndomo o tẽla oku lombolola ciwa Ondaka ya Suku?