Anga Hẽ “Otestamento Yale” Yi Kuete Esilivilo Koloneke Vilo?

KUNYAMO wo 1786, ndotolo umue wo kofeka yo Fransa, wa soneha elivulu losapi hati, Traité d’anatomie et de physiologie (Li Lombolola Ovimatamata Vietimba). Elivulu liaco, lia kapiwileko calua, momo va litendele okuti li lombolola ciwa ekalo liowoño womunu. Kotembo yaco, ka ca lelukile oku kuata elivulu liaco, momo lia enda oku landisiwa cisoka 27 kolohulukãi violondolale! Pole, koloneke vilo, omanu valua ka va kolela kondotolo yi sakula loku kuama olonumbi vi sangiwa velivulu liosimbu. Momo olonumbi vialivulu aco, ka vi pondola oku kuatisa omanu va vela koloneke vilo.

Omanu valua va kuetevo ovisimĩlo vimuamue viatiamẽla Kotestamento Yale. Ovo va sole calua oku tanga ulandu wa va Isareli. Pole, va sima okuti ka ca sungulukile oku kuama olonumbi vina okuti tunde eci via sonehiwa pa pita ale ci pitahãla 2.400 kanyamo. Ukũlĩhĩso wo koloneke vilo watiamẽla kuloño, kolomĩlu kuenda komuenyo wepata, wa litepa lowu wa kala kosimbu eci Embimbiliya lia sonehiwa. Ulume umue o tukuiwa hati, Philip Yancey, usonehi welivulu limue losapi hati, Akristão Koloneke Vilo, elivulu liaye losapi hati, Embimbiliya lia Yesu, li popia hati: “Otestamento Yale, ka yi kuete esilivilo koloneke vilo, kuenda olonumbi viaco, ka vi sanjuisa ovitima viomanu. Omo liovisimĩlo viaco, onepa yalua Yembimbiliya okuti, Otestamento Yale, ka ya siatele oku tangiwa.” Ovisimĩlo viaco, via tunda kosimbu.

Eci pa pita 50 kanyamo tunde eci upostolo Yoano a fa, kunyamo wo 100, umalẽhe umue ohuasi o tukuiwa hati Marcion, wa popia hati, Akristão ka ci tava okuti va kuama Otestamento Yale. Ulume ukuavo o tukuiwa hati Robin Lane Fox wo kofeka yo Inglaterra, wa popia okuti, Marcion, wa lombolola hati: “‘Suku’ una o sangiwa Votestamento Yale, wa linga evĩho lialua omo lioku kuatisa olombandi kuenda olongangala vio ko Isareli ndeci Soma Daviti. Kristu wa situlula Suku yokaliye una wa litepa la Suku wa lomboluiwa Votestamento Yale.” Fox wa lombolola okuti, Marcion “wa longisa ovisimĩlo viaco, kuenje wamamako oku tavisa omanu vakuelimi lio Suria va kala Kutundilo wofeka yaco, toke kocita ca kuãla.” Ovisimĩlo viaco, viamamako toke cilo. Omo liaco, noke lioku pita 1.600 kanyamo, Philip Yancey “wa limbuka okuti, Akristão ka va kapeleko vali Otestamento Yale, kuenda elivulu liaco, ka li sangiwa vali pokati komanu valua.”

Anga hẽ, Otestamento Yale ya piñanyiwa Lotestamento Yokaliye? Tu pondola ndati oku kuata elomboloko lia tiamẽla ku “Yehova Ukualohoka” wa tukuiwa Votestamento Yale, la “Suku yocisola lombembua” wa tukuiwa Votestamento Yokaliye? (Isaya 13:13; 2 Va  Korindo 13:​11) Anga hẽ, Otestamento Yale yi pondola oku ku kuatisa koloneke vilo?