Omunu ka Muila Omuenyo Kombolo Lika Ndomo Nda Puluka Vokayike Kolonazista

ULANDU WA LOMBOLUIWA LA

JOSEPH HISIGER

Nda pulisa ulume wa kala lame vokayike siti: “Nye o tanga ndeti?” Eye wa nambulula hati: “Ñasi oku tanga Embimbiliya.” Noke wa amisako hati: “Nda wa nyĩha okulia kuove kuosemana yosi, li kala liove.”

NDA citiwila kofeka yo Alemanya, volupale luo Moselle, keteke 1, kosãi Yelombo, kunyamo wo 1914. Eci Uyaki Watete Voluali wa pua kunyamo wo 1918, olupale luo Moselle, lua kongeliwa kofeka yo França. Pole, kunyamo wo 1940 ofeka yo Alemanya ya tambula vali olupale luaco. Kunyamo wo 1945, eci Uyaki Wavali wa pua, olupale luaco lueya oku panga vali onepa kofeka yo França. Omo liaco, nda lilongisa oku vangula elimi lio Francês kuenda o Alemão, omo liapongoloko a pita volupale luaco.

Olonjali viange via kala vetavo lio Katolika. Oleneke viosi poku pekela, epata lietu lia enda oku kekama kolongolo oku likutilila. Vovialumingu kuenda kovipito viofeka tua endaile konombele. Nda kala ukuambili ketavo lio Katolika kuenda nda pangele onepa kocimunga cimue celilongiso.

Nda Litumbika Kupange wa Yehova

Kunyamo wo 1935, akãi vavali Olombangi Via Yehova va pasuisa olonjali viange. Ombangulo yavo ya tiamisiwile koku litenga kuetavo vuyaki watete. Eci ca ndi vetiya oku kũlĩha ovina viatiamẽla Kembimbiliya, kuenje kunyamo wo 1936, nda pinga kupatele Embimbiliya limue. Eye wa ndi sapuila okuti oco ndi kuate elomboloko lialio, nda sukilile oku lilongisa o teologia. Etambululo liaco lia vokiya onjongole yange yoku tanga Embimbiliya.

Kunyamo wo 1937 kosãi ya Susu, Albin Relewicz, wa kala ekamba liange kupange haeye Ombangi ya Yehova, wa fetika oku ndi sapuilako eci Embimbiliya li longisa. Ndo pulisa siti: “Anga hẽ ove o kuete Embimbiliya?” Eye wa ndekisa onduko ya Suku Vembimbiliya kelimi lio Alemanya, noke wa li nyĩha. Nda fetika oku tanga Embimbiliya liaco, loku endaenda kolohongele Violombangi Via Yehova vekongelo lia kala ocipepi lolupale luo Thionville.

Kosãi Yenyenye, kunyamo wo 1937, nda endele la Albin kohongele yolofeka ya lingiwila kolupale luo Paris, oko nda fetika oku kundila konjo lanjo. Noke yokatembo kamue, nda papatisiwa, kuenje kunyamo wo 1939, nda linga Ukundi Wotembo Yosi. Kuenje, nda tumisiwa oku ka kundila ko lupale luo Metz. Kosãi Yevambi Linene, nda lalekiwa oku ka talavaya Kofiliale Yolombangi Via Yehova kolupale luo Paris.

Ohali Kotembo Yuyaki

Sia tumãlele otembo yalua ko Filiale yo França, momo kunyamo wo 1939, kosãi Yenyenye nda vilikiyiwa oku enda vusualali. Nda kapiwa vokayike omo lioku likala oku panga onepa kuyaki. Kosãi ya Kupemba osimbu nda kala vokayike, ofeka yo Alemanya ya katukila ofeka yo França. Kosãi Yevambi ofeka yo França ya yuliwa, kuenje nda linga vali ukuafeka yo Alemanya. Eci nda tunda vokayike kosãi Yevambi Linene kunyamo wo 1940, nda tiukila konjo yolonjali viange.

Tua lingaila olohongele vietu vuyombeki, omo tua kala oku vialiwa locitundo colo Nazista. Manji umue ukãi ukuotõi, wa tu nenaila Utala Wondavululi, kuenje tua enda oku li sanga vonjo yoku yokela olombolo ya Manji umue. Oku panda kunyamo wo 1941, nda kuatisa vamanji ko Alemanya oku potolola ovitangi va kuatele.

Eteke limue asualali vo Gestapo veya oku ndi nyula. Umue pokati kavo wa ndi sapuila okuti upange Wolombangi Via Yehova wa tatekiwa. Kuenje wa mulisa nda ndi yongola oku amamako vocisoko caco. Eci nda tambulula okuti, “Ndi yongola,” eye wa numa oku u kuama. Pole, mãi yange eci a ci mola, wa ambuka. Omo liaco, kesongo kasualali wa numa oku siala oco ndi tate mãi.

Kupange nda kala oku talavaya nda likala oku lama usongui wange lolondaka hati, “Hitler a sivayiwe!” Nda likalavo oku tiamẽla kocitundo co Nazista. Omo liaco, eteke likuavo nda ambatiwa lasualali vo Gestapo. Eci nda kala oku sombisiwa nda likala oku situlula olonduko via Vamanji. Ulume wa ndi sombisa, wa ndi veta luta waye kutue kuenje nda ambuka. Keteke 11 Yenyenye Linene, kunyamo wo 1942, o Sondergericht (Ocisoko Colonganji violo Nazista) volupale luo Metz, ca nyĩha ekangiso lioku kala anyamo atatu vokayike, “omo lioku eca esapulo Liocisoko Colombangi Via Yehova haivo Vakuakulilongisa Embimbiliya.”

Eci pa pita olosemana vivali, nda tunda vokayike ko Metz, kuenje nda tumisiwa kocitumãlo cupange wa tĩla ko Zweibrücken, kuna nda talavaya koku semulula upanga womboyo. Ovivela via kuka, tua vi tuta tuta toke volokalosa, loku kapa ovawe kolonele viupanga womboyo. Lomẽle tua enda oku yuvila ño okakopo kamosi kokafe lokambolo kamue. Konanya kuenda kondalelo tua enda oku tambula okatiyela kosopa. Noke nda tumisiwa kokayike ka kala ocipepi lolupale, kuenje nda talavaya vovenda yolosapato. Eci pa pita olosãi vimue, nda tumisiwa vali ko Zweibrücken, oku talavaya vocumbo.

Omuenyo ka u Tundi Lika Kombolo

Vokayike, nda kalamo lumalẽhe umue wo ko Holanda. Noke lioku lilongisa elimi liaye, nda fetika oku u sapuila ovina viatiamẽla ketavo liange. Eye wa amamako oku lilongisa, kuenje wa ndi pinga oco ndu papatise volui. Eci a tunda volui wa mupola kapepe, loku popia hati, “A Joseph, kaliye nda linga manjove!” Tua li tepa eci nda tumisiwa oku ka talavaya vali kupange woku semũlula upanga womboyo.

Onjanja eyi, nda kala vokayike lulume umue wo ko Alemanya. Eteke limue koñolosi eye wa kala oku tanga Embimbiliya limue litito! Ulume waco, yuna nda tukula kefetikilo, okuti wa ndi pinga okulia kuange kuosemana oco a nyĩhe Embimbiliya liaye. Kuenje, ndo tambulula siti, “Ndi tava!” Ndaño okuti ka ca lelukile oku ci linga, toke etaili sia la livela. Nda kuata elomboloko liolondaka via Yesu viokuti: “Omunu ka muila omuenyo kombolo lika, te kondaka yosi yi tunda vomẽla wa Suku.”​—⁠Mateo 4:⁠4.

Ndaño okuti nda sanjukile omo lioku kuata Embimbiliya, pole ka ca lelukile oku li soleka. Momo Olombangi Via Yehova via tatekiwile oku kuata Embimbiliya vokayike. Omo liaco, nda enda oku li sikilĩla ombilikiti poku tanga Embimbiliya oco si ka muiwe lomanu vakuavo. Lutanya nda enda oku li ambata kosi yomisola nda walaile. Ka ca tavele oku li sia vokayike omo liolondavululi.

Eteke limue eci tua enda koku eca ulandu wovopange etu, nda limbuka okuti nda ivala Embimbiliya liange vokayike. Koñolosi, eci nda tiuka vokayike, Embimbiliya liange sia li sangele. Nda likutilila ku Suku, kuenje, ndaenda toke kondavaluli, loku u sapuila okuti, nda kala oku sandiliya elivulu liange. Eye ka ndi tambuluile, kuenje, nda ambata Embimbiliya liange. Nda eca olopandu ku Yehova lutima wange wosi!

Onjanja yikuavo, nda tumiwa oku ka yua. Poku lula uwalo wange, nda kapa Embimbiliya posi. Osimbu ondavululi ya kala oku vanja kuiñi, nda koka lokulu kuange Embimbiliya toke konele yombasia nda kala oku yuila, oco ka li ka muiwe. Eci nda mala oku yua, cimuamue haico nda linga kuenda nda soleka Embimbiliya vuwalo wa yela.

Ovina Viwa Levi Vĩvi Nda Pita Lavio

Eteke limue komẽle, kunyamo 1943 eci olomandekua via kala vocitali, nda mola Albin! Eye wa kala umue pokati kolomandekua. Wa mbanja, yu wa kuata putima waye oco a lekise okuti tu vamanji. Kuenje eye wa linga ovindekaise lokuokuo okuti oka ndi sonehela. Eteke likuavo osimbu eye a kala oku pita, wa lola okapapelo kamue posi. Ondavululi ya ci mola, kuenje vokuenda kuolosemana vivali, tua kapiwa vokayike kamue ka sukatela okuti mu kala lika omunu umosi. Tua lia lia lika olombolo via sekua kuenda oku nyuilako ovava, loku pekela posi yaño okuti ombilikiti lakamue.

Noke va ndi sondoluila vokayike ko Siegburg, muna nda kala oku talavaya lutale. Upange waco u kavisa calua, kuenda okulia kua kala kutito. Luteke nda enda oku lota akende kuenda apako a pepa, kuenje poku pasuka nda kala lonjala lenyona. Nda kopele calua. Oku tanga Embimbiliya eteke leteke kua nyĩha esanju komuenyo.

Eteke Lioku Tunda Vokayike!

Eteke limue lomẽle, kunyamo wo 1945, olondavululi via yikula apito. Nda yovoka! Pole nda pita oloneke vimue kosipitali. Kesulilo liosãi ya Kupemba, oco nda pitĩla konjo yolonjali viange. Ovo ka va lavokaile vali okuti nda kala lomuenyo. Mãi eci a ndi mola wa fetika oku lila omo liesanju. Noke yokatembo kamue olonjali viange via fa.

Nda tiukila vali Kekongelo lio Thionville. Kuenje nda kuata esanju lialua poku lisanga vali la vamanjange kespiritu! Ca ndi sanjuisa calua eci va ndi sapuila ndomo ovo va amamako lekolelo ndaño lalambalalo alua. Ekamba liange Albin wa fila kungamba ko Regensburg, kofeka yo Alemanya. Noke va ndi sapuilavo okuti epalume liange Jean Hisiger weya oku linga Ombangi ya Yehova, pole wa pondiwa omo lioku likala oku enda kusualali. Jean Queyroi, una nda talavaya laye ko Filiale yo ko França, wa kala anyamo atãlo kungamba ko Alemanya.a

Nda fetika vali oku linga upange woku kunda volupale luo Metz. Kotembo yaco ndeya oku kũlĩha epata lia manji Minzani. Eye wa kuata omõla umue wukãi o tukuiwa hati Tina, wa papatisiwa keteke 2, ya Kuvala kunyamo wo 1946. Eye wa kala ukuambili kupange woku kunda, kuenda ame ndo solele calua. Kuenje tua li kuela keteke 13, ya Cembanima kunyamo wo 1947. Kunyamo wo 1967, kosãi Yenyenye Linene, Tina wa linga ohundi yotembo yosi kupange woku kunda. Eye wa amamako lupange waco toke eci a tula omuenyo, kosãi Yevambi kunyamo wo 2003, okuti otembo yaco wa tẽlisa 98 kalima. Olofa via Tina via ndi sumuisa calua.

Cilo, ñuete 90 kalima kuenje nda limbuka okuti Ondaka ya Suku ya siata oku ndi kuatisa oku yula kuenda oku pandikisa lalambalalo. Olonjanja vimue pamue ndi yeva onjala, pole nda siata oku yukisa utima wange Londaka ya Suku. Yehova wa siata oku ndi pamisa. Ohuminyo yaye “yi nyiha omuenyo.”​—⁠Osamo 119:⁠50.

[Atosi pombuelo yamẽla]

[Elitalatu kemẽla 17]

Ekamba liange Albin Relewicz

[Elitalatu kemẽla 17]

Maryse Anasiak

[Elitalatu kemẽla 18]

Embimbiliya nda landa lokulia kuange kuosemana

[Elitalatu kemẽla 19]

Ame la ndombua yange, Tina, kunyamo wo 1946

[Elitalatu kemẽla 19]

Jean Queyroi lukãi waye, Titica