Kua Kala Muẽle Ocumbo Cimue Cedene?

ANGA hẽ wa kũlĩha ulandu wa Adama la Eva kuenda wocumbo Cedene? Omanu voluali luosi va u kũlĩha. Nye o sima catiamẽla koku tanga ulandu waco Vembimbiliya? Owo u sangiwa kelivulu Liefetikilo 1:26–3:24. Poku teta onimbu, ulandu waco u popia ndoco:

Yehova Sukua wa panga ulume loneketela yo posi, wo luka hati Adama kuenda wo kapa vocumbo cimue ci tukuiwa hati, Edene. Suku eye wa lulika ocumbo caco. Oco ca posokele calua kuenda kua kala oviti viapako awa. Vokati kocumbo caco, mua kala ‘uti wukũlĩhĩso weci ciwa leci cĩvi.’ Suku wa handeleka ulume oco ka ka lie kepako liuti waco, loku u sapuila okuti nda ka pokuile wa laikele oku fa. Vokuenda kuotembo, Yehova wa lulika oñuatisi yulume okuti, ukãi o tukuiwa Eva kuenda wo lulika lolumati opa ku Adama. Suku wa eca kokuavo ocikele coku tata ocumbo kuenda wa va sapuila oco va licite, loku yukisa ilu lieve.

Eci Eva a kala lika liaye, wa yapuisiwa lonyõha yimue yo sapuila oco a lie kepako va va handelekele okuti ka citava oku liako. Onyõha ya popia okuti Suku wa va kemba kuenda wa kala oku tateka cimue ciwa, okuti, ocina cimue cu u kuatisa oku kala nda Suku. Eva ka tẽlele oku tamãlala koseteko yaco kuenje wa lia kepako vo handelekele okuti ka citava oku liako. Noke, Adama wa likongela kokuaye kesino liaco. Yehova wa tukula eci ca laikele oku pita la Adama, Eva kuenda onyõha. Eci Adama la Eva va tundisiwa vocumbo celau, ovangelo va sitika kutundilo wocumbo caco.

Kosimbu, ca siatele asonehi, olonoño kuenda vakuovolandu oku popia okuti, ovolandu a sangiwa kelivulu Liefetikilo ocili muẽle. Pole koloneke vilo, omanu vamue ka va tava kovolandu aco. Ovolandu atiamẽla ku Adama la Eva kuenda ocumbo Cedene a tunda pi? Tu konomuisi apulilo akuãla a siata.

1. Kua Kala Muẽle Ocumbo Cimue Cedene?

Momo lie ku kasilili atatahãi atiamẽla kondaka yaco? Elilongiso liokuti ovina via tukuluka ño li kuete onepa yimue yeko. Vokuenda kuanyamo, alua olonoño via tava okuti, ocumbo Cedene handi ca kala kocitumãlo cimue. Omo liaco, atavo esanda a vetiyiwa lolonoño vio ko Helasi ndeci Platão kuenda Aristóteles, va enda oku popia okuti kilu lieve ka kuli lacimue ca lipua. Oku lipua kua ponduile lika oku kala kilu. Omo liaco, olonoño via enda oku sima okuti, ocumbo celau catete, ca sukilile oku kala ocipepi lovailu.b Vamue va enda oku popia okuti ocumbo caco ca kala kilu liomunda yimue ya lepa calua, okuti yi pitahãla ohulo yoluali lulo lua nyõleha, vakuavo hati oco ca kala konepa yokonano ale yokombuelo; handi vakuavo, va popaile okuti oco ca kala vosãi ale ocipepi layo. Ka kuli atatahãi okuti ovisimĩlo omanu va kuete viatiamẽla kocumbo Cedene viesanda. Olonoño vimue vio koloneke vilo, vi tava okuti uveke oku lisakalaisa locitumãlo ocumbo Cedene ca kala, momo va popia okuti ocitumãlo caco ka ca kaleleko.

Pole, Embimbiliya ka li lombolola ocumbo Cedene lonjila yaco. Kelivulu Liefetikilo 2:8-14, ku lombolola ovina vialua viatiamẽla kocitumãlo caco. Oco ca kala konele yutundilo yocitumãlo cimue ci tukuiwa Edene. Kua kala olui lumue lua enda oku tapela okuti noke lua enda oku litepa volondui vikuãla. Olondui viaco viosi via kuata onduko kuenda Embimbiliya li lombolola apa via enda oku pita. Tunde osimbu, alomboluilo aco a tatamisa olonoño kuenje vamue pokati kavo va siata oku konomuisa lutate ocisonehua caco, oco va sange olondimbukiso ocitumãlo caco ci kasi koloneke vilo. Pole, ovina va sanga via li tepa leci va yonguile. Anga hẽ eci ci lomboloka okuti alomboluilo atiamẽla Kedene, kocumbo kuenda kolondui esanda?

Sokola ndoco: Tunde eci ovolandu aco a pita kedene, pa pita ale olohulukãi 6 yanyamo. Mose wa soneha ovolandu aco kuenda citava okuti wa enda oku a yevelela ale wa viupa vovicapa via sonehiwile. Handi vali, eci Mose a soneha ovolandu aco, pa pitile ale 2.500 kanyamo. O Edene ya kala ale ulandu umue wosimbu. Anga hẽ ovina vimue via kalako ndeci olondui, vi pondola oku pongoloka vokuenda kuanyamo alua? Ongongo yilo yi kasi oku amamako, oyo yi lisengasenga olonjanja viosi. Citava okuti ocitumãlo kua kala o Edene, cilo ca linga ono yovilemawe okuti kua siata oku tunda ci soka 17 kolopulusendu viovilemawe vinene voluali. Kolonepa viaco, apongoloko a siata calua. Handi vali, etande lia pita koloneke via Noha citava okuti, lia pongolola loku tepaisa ongongo lonjila yimue okuti, ka tu pondola oku kuata elomboloko ndomo oco ca kala kefetikilo.c

Pole tua kũlĩha ovolandu amue: ulandu u sangiwa kelivulu Liefetikilo li popia okuti, ocumbo Cedene ocitumãlo cimue ca kalako muẽle. Olondui vivali pokati kolondui vikuãla via tukuiwa okuti, Ferati kuenda Tigre ale Hidekele, handi oko a kasi kuenda olono viavo vi li sungue. Ulandu u lekisavo olonduko viovitumãlo olondui viaco via enda oku pita kuenda u lombolola ovokuasi vioposi via kũlĩhĩwile kovitumãlo viaco. Komanu vatete vo ko Isareli yosimbu va tanga ulandu waco, ovina viaco via kuata esilivilo lialua.

Anga hẽ eci oco ci pita lovolandu uhembi? Ale ovo vopamo alomboluilo amue okuti, omanu va pondola oku a tava ale oku a likala? “Kotembo yimue, kofeka yimue kupãla . . .” onjila yimue ya siata oku fetika ulandu umue. Pole, vovolandu ocili mua siata oku kongeliwa alomboluilo a kuete esilivilo, ndeci ci li pita lulandu watiamẽla Kedene.

2. Anga hẽ tu tava okuti Suku wa lulika Adama loneketela yo posi kuenda Eva lolumati lua Adama?

Uloño wo koloneke vilo u lekisa okuti etimba liomunu lia pangiwa lovina vialua ndeci, o hidrogeniu, ofela kuenda o karbonu​— ovina viaco viosi vi sangiwa palo posi. Pole, ovina viaco via kongeliwa ndati oco ku lulikiwe lavio omunu umue?

Olonoño vimue vi popia okuti omuenyo wa tukuluka ño, oku fetikila kovina visulemo toke kovina via tatama. Pole ondaka yokuti “ovina visulemo,” yi pondola oku eca elomboloko lia litepa, ndomo ovina viosi vi kasi lomuenyo— ndaño muẽle ovina vitito— via tatama calua. Ka kuli uvangi wokuti ovina vi kasi lomuenyo via tukuluka ño. Ovina viosi vi kasi lomuenyo vi eca uvangi wokuti, via lulikiwa lomunu umue ukualondunge walua okuti omunu o sule.d​—Va Roma 1:20.

Citava hẽ okuti omunu umue o yeva ocisungo cimue ca posoka, o komõha ociluvialuvia cimue ca fina ale ocina cikuavo ca fina pole, o popia okuti lomue wa vi panga? Ocili okuti sio! Pole, ovina viaco ka vi li kuata lonjila ndomo etimba liomunu lia pangiwa ndeci oku tatama kualio, eposo kuenda uloño. Tu pondola ndati oku sima okuti ovina viaco ka via lulikiwile? Handi vali, ulandu welivulu Liefetikilo u lombolola okuti kovina viosi vi kuete omuenyo palo posi, omanu ovo lika va lulikiwa lesetahãlo lia Suku. (Efetikilo 1:26) Eli olio esunga lieci okuti ndeci Suku, omanu ovo lika va kuete onjongole yoku panga ovina okuti olonjanja vimue va panga ovina vi komõhisa ndeci ovisikilo, oku soneha oviluvialuvia kuenda ovina viuloño. Anga hẽ tu pondola oku komõha omo okuti Suku wa velapo koku panga ovina okuti etu ci sule?

Catiamẽla konjila ndomo Suku a lulika ukãi lolumati o pa kulume, nda ca kuata hẽ ocitangi cimue?e Eye nda wo lulika lovina vikuavo pole, onjila ndomo a lulika ukãi, ya kuata elomboloko limue lia velapo. Eye wa yonguile okuti ulume lukãi va likuela kuenda va kuata ukamba umue uwa loku “linga etimba limuamue.” (Efetikilo 2:24) Ku simi hẽ okuti ukamba u kasi pokati kulume lukãi, uvangi umue u lekisa okuti, Suku Ululiki umue ukualondunge kuenda ukuacisola?

Handi vali, vakuoloño woku citiwa vokoloneke vilo, va limbuka okuti pamue omanu vosi va tunda lika kulume lukãi umosi. Oco hẽ, ulandu welivulu Liefetikilo liuhembi?

3. Uti wukũlĩhĩso weci ciwa leci cĩvi kuenda uti womuenyo, vi molẽha okuti ovolandu uhembi.

Ocili okuti, ulandu welivulu Liefetikilo ka u longisa okuti oviti viaco via kuata unene u li kasi. Pole, via kala ndoviti vikuavo vina Yehova a eca elomboloko limue liocindekaise.

Omanu olonjanja vimue ka va lingi ovina vimuamue? Ndeci, koku sombisiwa kumue, onganji pamue yeca elungulo komunu umue omo ka pokuile kombonge. Onganji ka yi kasi oku vangula catiamẽla kovina vi kasi kohondo yaco, osapalalo liaco kuenda ovimano, pole, o kasi oku tukula ovihandeleko viosi viombonge. Olosoma vialua, va siatavo oku talavaya lepangati kuenda ekolowa ndondimbukiso yunene wavo.

Oco hẽ, oviti viaco vivali via lombolokele nye? Kua molẽha alongiso alua atatama atiamẽla kondaka yaco. Etambululo liasuapo liepulilo eli, ndaño okuti lia leluka, pole, lia longa. Uti wukũlĩhĩso weci ciwa leci cĩvi kuenda uti womuenyo, wa lombolokele sumũlũho okuti Suku eye lika o yi kuete— omoko yoku tumbika eci ciwa leci cĩvi. (Yeremiya 10:23) Ka ci komõhisa okuti oku nyana epako liuti waco ca kala ekandu! Handi vali, uti womuenyo wa lombolokele ombanjaile yimue okuti Suku eye lika wa ponduile oku yeca: Omuenyo ko pui.​—Va Roma 6:23.

4. Onyõha yimue yi vangula, yi kasi ndu okuti ulandu umue woku papala.

Ocili okuti, onepa eyi yulandu welivulu Liefetikilo pamue ka ca lelukile oku kuata elomboloko, capiãla enene nda ka tua konomuisile ovina vikuavo vi sangiwa Vembimbiliya. Pole, ovisonehua vi lombolola ciwa kamue kamue ulandu waco.

Helie wa koka okuti onyõha yi kala ndu yi vangula? Va Isareli kosimbu, va kũlĩhĩle ovina vikuavo vi lekisa ciwa ocikele conyõha yaco. Ndeci, ovo va kũlũhĩle okuti, ndaño ovinyama ka vi vangula, omunu umue ukuespiritu o pondola oku lingisa okuti ocinyama cimue ci molẽha ndu okuti ci vangula. Mose wa soneha ulandu watiamẽla ku Baliame; Suku wa tuma ungelo umue oco yi lingise ocimbulu oku vangula ndomunu umue.​—Etendelo 22:26-31; 2 Petulu 2:15, 16.

Anga hẽ oviluvo vikuavo viespiritu oku kongelamo ovanyãli va Suku va pondola oku linga ovikomo? Mose wa muile vakualumbu vo Kegito oku setukula ovikomo vimue via Suku ndeci, oku koka okuti ombueti yimue yi pongoluiwa onyõha. Unene woku linga ocina cimue ci komõhisa, ci pondola lika oku tunda kovanyãli va Suku okuti oviluvo viespiritu.​—Etundilo 7:8-12.

Ocili okuti Mose, eye wa sonehavo elivulu lia Yovi. Elivulu liaco li lombolola calua catiamẽla kunyali wa velapo wa Suku, okuti Satana una wa seteka ekolelo liafendeleli vosi va Yehova, poku vangula uhembi umue. (Yovi 1:6-11; 2:4, 5) Omo liaco, hanga hẽ va Isareli kosimbu va sima okuti, Satana eye koka onyõha vocumbo Cedene, oku moleha ndu okuti oyo yi vangula loku yapuisa Eva poku u vetiya oku sinila Suku? Ocili okuti oco.

Anga Satana eye wa kala konyima yonyõha? Noke yotembo yimue, Yesu wa tukula Satana okuti “ohembi haeye isia yuhembi.” (Yoano 8:44) Ku tava hẽ okuti “isia yuhembi” eye wa kala omunu wa popia uhembi watete? Uhembi watete una onyõha ya popia ku Eva. Poku pongolola esapulo lia Suku liokuti nda wa li kepako vu fa, eye hati: “Sio, oku fa ka vu fi.” (Efetikilo 3:4) Yesu wa kũlĩhĩle ciwa okuti, Satana eye wa vetiya onyõha. Esituluilo Yesu a eca ku Yoano, li tambulula epulilo liaco, momo Yesu o tukula Satana hati: “Onyõha yosiahũlu.”​—Esituluilo 1:1; 12:9.

Anga hẽ o sima okuti uhembi oku tava okuti ociluvo cimue cespiritu ci pondola oku vetiya onyõha yimue, loku koka okuti oyo yi molẽha ndu okuti yi vangula? Ndaño muẽle omanu okuti va sulemo oku va sokisa loviluvo viespiritu, va pondola oku lingisa okuti ovinyama ale ovina vikuavo vi molẽha ndu okuti vi vangula.

Uvangi wa velapo

Ku tava hẽ okuti ka kuli esunga lioku likala oku tava kulandu welivulu Liefetikilo? Pole, kuli ovovangi anene a lekisa okuti ulandu waco wocili.

Ndeci, Yesu Kristu o tukuiwa hati: “Ombangi ya koleliwa haiyo yocili.” (Esituluilo 3:14) Omo okuti wa kala ulume umue wa lipua, eye lalimue eteke a kembele ndaño oku pengisa ocili. Handi vali, eye wa popia okuti wa kala ale kilu osimbu keyile palo posi ndomunu​— ocili eye wa kala ale kilu la Isiaye Yehova “osimbu oluali ka lua lulikiwile.” (Yoano 17:5) Omo liaco, eci Suku a fetika oku lulika ovimuenyo palo posi, eye wa kala ale komuenyo kuenje eye ombangi ya koleliwa pokati kolombangi viosi. Nye eye a popia catiamẽla kulandu waco?

Yesu wa tukula Adama la Eva ndomanu va kalako muẽle. Eye wa tukula olohuela viavo eci a lombolola onumbi ya Yehova yatiamẽla koku kuata lika ukãi umosi. (Mateo 19:3-6) Nda ovo ka va kaileko muẽle kuenda ocumbo ovo va kala ca kala cuhembi, nda ca lekisa okuti Yesu wa kala ohembi. Alomboluilo aco avali, ka a suilepo. Yesu wa kala kilu, wa kala oku mola ovina via kala oku pita vocumbo. Anga hẽ nda kua kala uvangi wa velapo okuti owu u sule?

Ocili okuti, oku likala oku tava okuti ulandu welivulu Liefetikilo wocili, ci honguisa ekolelo ku Yesu. Oku likala kuaco, ku tateka oku kuata elomboloko liovina vimue via velapo vi sangiwa Vembimbiliya kuenda olohuminyo vimue vi sanjuisa. Tu vi konomuisi.

[Atosi pombuelo yamẽla]