Ndomo Ukũlĩhĩso Wuloño u Tiamisiwila Komuenyo Wove

Elivulu limue lia lombolola okuti, ukũlĩhĩso wuloño u lomboloka “elilongiso liekalo liovina vi sangiwa voluali poku kũlĩhĩsa ndomo vi kasi, kuenda poku vi seteka.” Oku ci linga ka ca lelukile kuenda olonjanja vimue ci kavisa. Olonoño poku kũlĩhĩsa ovina vimue, va siata oku pita olosemana, olosãi, ale anyamo. Olonjanja vimue alikolisilo avo ka a siatele oku kuata onima yimue, pole olonjanja vialua a siata oku kuatisa omanu. kũlĩhĩsa ovolandu amue.

Ocisoko cimue cupange kocifuka co Europa ca siata oku tokeka o plastico yimue ya pama locikenjelo cimue oco va pange ocikuata cimue ci kuatisa omunu oku yuvula ovovei poku nyua ovava a liña. Ocikuata caco ca siata oku kuatisa omanu eci va pita lovilunga ndeci ocilemawe cina ca pita kofeka yo Haiti kunyamo wo 2010.

Uloño wa velapo wo satélite voluali, wa ecelela oku sokiya cina ci tukuiwa hati, Sistema de Posicionamento Global (GPS). Ndaño okuti uloño waco wo GPS kefetikilo wa pangiwila oco u kuatise asualali, pole cilo wa siata oku kuatisavo vakuakuendisa akãlu, olombalau, olonaviu, vakuakuyeva, kuenda vakuakulonda kolomunda oco va sange olonjila va yongola oku pita. Tu eca olopandu kolonoño viaco via panga o GPS momo via leluisa omanu oku pitĩla kuna va yongola oku enda.

Ove wa siata hẽ oku talavaya lo telefone, lo komputador, ale o Internet? Wa limbuka hẽ okuti uhayele wove wa mioñoloha omo lioku livokiya kuloño woku sakula? Wa siata oku endela vombalau? Nda oco, wa siata oku kuatisiwa luloño welilongiso liomanu. Ocili okuti, uloño welilongiso wa siata oku kuatisa calua omuenyo wove.

ELILONGISO LIULOÑO LI KUETE ONGAVE

Olonoño poku seteka oku vokiya ukũlĩhĩso wavo, via siata oku linga akonomuiso alua atiamẽla kekalo lioluali. Olonoño vina vi tukuiwa hati Físicos nucleares, via siata oku pita anyamo oku lilongisa ekalo lio átomo, osimbu okuti olonoño vina vi tukuwa hati, astrofísico vi pita anyamo alua oku lilongisa ekalo liolombungululu. Osimbu vamamako oku lilongisa loku konomuisa ovina vi sangiwa voluali toke muẽle vina ka vi muiwa, olonoño vimue via siata oku popia hati, nda Suku una wa tukuiwa Vembimbiliya o kasiko muẽle, citava okuti tu u sanga.

Olonoño vina via kemãla kuenda vana vakuavilongua viesanda, via siata oku lilongisa vali ondongosi. Ovo va siata oku sandeka ukũlĩhĩso una onoño yimue o tukuiwa hati, Amir D. Aczel a tukula hati, “ovisimĩlo viuloño vi patãla okuti kuli Suku.” Onoño yimue ya kemãla voluali, “ya lombolola okuti ka kuli uvangi u lekisa okuti kuli Suku umue wa velapo voluali.” Vakuavo, ovilinga via Suku una wa tukuiwa Vembimbiliya, va vi tiamisila “kalumbu” kuenda hati, “via tukuluka ño.”a

Epulilo li votuiwa lieli: Anga hẽ elilongiso liuloño wa kuatisa koku lilongisa ovina viosi violuali okuti lomue o kuete vali atatahãi? Sio haicoko. Ndaño okuti uloño wa livokiya calua, pole olonoño vialua via limbuka okuti kuli ovina vialua ka via kũlĩhĩwile. Onoño yimue ya kemãla o tukuiwa hati, Laureado Steven Weinberg, ya lombolola okuti “lalimue eteke tu ka kũlĩha ovina viosi.” Ulongisi umue o tukuiwa hati, Martin Rees haeye onoño kofeka yo Grã-Bretanha, wa soneha hati: “Omanu lalimue eteke va ka kuata elomboloko liovina viosi.” Ocili okuti, voluali mu sangiwa oloselula vialua vitito lovina vikuavo vinene okuti toke cilo olonoño ka vi kasi oku kuata elomboloko liavio. Kũlĩhĩsa ovolandu akuãimo:

• 

  Olonoño vina vi tukuiwa hati, biólogos, toke cilo ka via kũlĩhile ndomo oloselula vi talavaya vetimba lioviendalomuenyo. Olonoño ka via kũlĩhile ndomo oloselula vi mãla ongusu yetimba, vi tekula etimba, kuenda ndomo vi licita.

• 

  Ongusu yina yi kokela ovina posi, yi tiamisiwila komuenyo wetu eteke leteke. Pole kolonoño ongusu yaco yi kasi ndelumbu li komõhisa. Ovo ka va kũlĩhile ndomo ongusu yaco yi tu kokela posi eci tu tẽha ale ndomo yi tumãlisa osãi pocitumãlo ya sokiyiwila poku ñuala ongongo.

• 

  Olonoño vina vi lilongisa ndomo oluali lua sevetiwa, via lombolola okuti, ci soka 95% kovina via ecelela oku lulikiwa kuoluali, ka vi muiwa lovimalẽho violonoño. Ovo va tepisa ovina viaco volonepa vivali okuti, ovina viowelema kuenda ongusu ka yi muiwa. Pole, toke cilo olonoño ka via kũlĩhile ovina viaco.

Kuli vali ovina vikuavo ka via kũlĩhĩwile lolonoño. Momo lie ovina viaco vi kuetele esilivilo? Usonehi welongiso liuloño wa soneha hati: “Osimbu tu amamako oku lilongisa tu limbuka okuti, atatahãi etu a pitahãla ukũlĩhĩso tu kuete. Kokuange oku tiamisila utima kelilongiso liuloño, ci vetiya omunu oku kolela lika kolondunge viaye muẽle.”

Nda ove o sima okuti elilongiso liuloño lia velapo okuti Embimbiliya li sule kuenda li ku vetiya oku siapo oku kolela Suku, li pula ndoco: Nda olonoño lovimalẽho viavo via velapo ka via siatele oku kuata elomboloko lia suapo liatiamẽla koluali, anga hẽ ca sunguluka oku sepula ovovangi ana a pitahãla ukũlĩhĩso wolonoño a lekisa okuti Embimbiliya liocili kuenda kuli muẽle Suku? Catiamẽla kondaka eyi, elivulu limue noke yoku lombolola ulandu kuenda uloño woku lilongisa ekalo liolombungululu, lia malusula ndoco: “Noke yoku pita 4.000 kanyamo loku lilongisa ekalo liolombungululu, toke cilo oluali lua tatama calua ndeci ca kala kotembo ya va Bavulono.”

Olombangi Via Yehova via sumbila ocisimĩlo comunu lomunu catiamẽla kondaka eyi. Tu likolisilako oku kuama onumbi Yembimbiliya yi popia hati: “Esunguluko liene li limbukiwe lomanu vosi.” (Va Filipoi 4:5) Omo liaco, tu ku laleka oco o kũlĩhise ndomo elilongiso liuloño u likuata lulandu Wembimbiliya.