Ondaka ya Yehova yi Kasi Lomuenyo
Atosi Avelapo Velivulu Liefetikilo—Onepa Yavali
TUNDE koku lulikiwa kuomunu watete Adama toke kolofa via Yosefe omõla a Yakoba, elivulu Liefetikilo li lombolola ulandu watiamẽla kekalo liomanu kulo kilu lieve votembo yi soka 2.369 kanyamo. Ovipama 10 viatete kuenda ovinimbu 9 viocipama 11, vi lombolola ulandu watiamẽla koku lulikiwa toke koku tungiwa kuimbo lio Bavele, lina lia lomboliwa Vutala Wondavululi wosãi ya pita.a Ocipama cilo, ci lombolola onepa ya sialeleko yatosi a velapo a sangiwa velivulu Liefetikilo, ana atiamẽla koku linãlisa kua Suku la Avirahama, la Isake, la Yakoba, kuenda Yosefe.
AVIRAHAMA WA LINGA EKAMBA LIA SUKU
Eci papita 350 kanyamo noke Yetande, kocikoti comõla a Noha, Semi, kua citiwa ulume umue weya oku soliwa calua la Suku. Onduko yaye Avirama. Noke onduko yaye yeya oku pongoluiwa hati, Avirahama. Suku wa handeleka Avirama oku tunda vofeka yo Uri ko Kaldea, oco a ende aka kale vombalaka vofeka Yehova a likuminyile oku eca kokuaye kuenda kocitumbulukila caye. Omo liekolelo kuenda epokolo liaye, Avirahama weya oku tukuiwa hati, “Ekamba lia [Yehova] Suku”—Tiago 2:23.
Yehova wa kundula olondingaĩvi via kala vo Sodoma lo vovaimbo a kala ocipepi lo Sodoma, pole wa popela Lote lomãla vaye vakãi. Ohuminyo ya Suku ya tẽlisiwa poku citiwa kuomõla wa Avirahama Isake. Vanyamo eya oku kuamamo, ekolelo lia Avirahama lieya oku kapiwa voseteko, eci Yehova o wimba onumbi yoku eca omõlaye ndocilumba. Avirahama wa yonguile muẽle oku ci linga, pole ungelo wo tutuiya. Ka kuli atatahãi okuti, Avirahama wa kala ukuekolelo. Omo liaco, Suku wo likuminyile okuti, olofeka viosi viokilu lieve vi sumũlũhila kombuto yaye. Okufa kukãi waye Sarai, kua kokela Avirahama esumuo lialua.
Atambululo Kapulilo Atiamẽla Kembimbiliya:
12:1-3—Otembo yipi ocisila ca Avirahama ca fetika oku tẽlisiwa kuenda camamako toke kotembo yipi? Ocisila Yehova a lisililile la Avirahama cokuti “olofeka viosi viokilu lieve vi sumũlũhila kombuto [ya Avirahama]” ci mõleha soketi, ca fetika oku tẽlisiwa eci Avirahama a yoka olui Ferati oku enda ko Kanana. Ca kala keteke 14 kosãi ya Nisana, kunyamo 1943 O.Y., okuti papita 430 kanyamo osimbu handi va Isareli ka va yovuiwile Kegito. (Etundilo 12:2, 6, 7, 40, 41) Ocisila caco eci ca Avirahama, ocisila cimue cotembo ‘ka yi pui.’ Cika amamako oku tẽlisiwa toke eci apata osi o kilu lieve a sumũlũisiwa kuenda toke eci ovanyãli vosi va Suku va kunduiwa. —Efetikilo 17:7; 1 Va Korindo 15:23-26.
15:13—Otembo yipi kua tẽlisiwa eci ci soka 400 kanyamo ohali ana a loñisiwile kocitumbulukila ca Avirahama? Otembo yaco yohali, ya fetika kunyamo wo 1913 O.Y., eci omõla Avirahama Isake a sumũha eci a kala lanyamo 5. Kuenje huvaye Isameli, okuti otembo yaco wa kala leci ci soka 19 kanyamo, wa fetika oku u “yola epembe.” (Efetikilo 21:8-14; Va Galatia 4:29) Ohali yaco ya sulila poku yovuiwa kua va Isareli kupika ko Egito kunyamo wo 1513 O.Y.
16:2—Anga hẽ ca sungulukile Sarai oku eca ufeko waye Hagare oco a kale ukãi wa Avirahama? Eci Sarai a linga, ca liendele locituwa ca kala kotembo yaco, cokuti ukãi osisu, eca ufeko waye kulume waye oco o citile omõla, okuti va kuata ocitumbulukila. Ocituwa coku kuela oluvale, ca fetikila kocikoti ca Kaini. Vokuenda kuotembo, ceya oku pongoloka ocituwa komanu vosi, kuenje ceya oku kuamĩwavo la vamue afendeli va Yehova. (Efetikilo 4:17-19; 16:1-3; 29:21-28) Pole, Yehova lalimue eteke a pongoluile ocihandeleko caye catete, cokuti ulume o kuela lika ukãi umosi. (Efetikilo 2:21, 22) Noha lomãla vaye valume, vana Suku a handelekele hati “liciti, siati, yukisi oluali,” vosi yavo, omunu lomunu wa kala lika lukãi umosi. (Efetikilo 7:7; 9:1; 2 Petulu 2:5) Ocihandeleko caco coku kuata lika ukãi umosi, ceya oku pituluiwavo la Yesu Kristu.—Mateo 19:4-8; 1 Timoteo 3:2, 12.
19:8—Anga hẽ ca sungulukile Lote oku eca omãla vaye vakãi ku va Sodoma? Omanu vo kolofeka vio kutundilo va kala locituwa cokuti, omunu una wa yekisa akombe vonjo yaye, o kuete ocikele coku va teyuila, ndaño okuti ci tuala koku pondiwa. Lote ocikele caco wa ci kapeleko. Kuenje lutõi walua wa tundila posamua pa kala owiñi, wa yika epito ocinyimaime, noke wa liyaka lavo likaliaye. Kepuluvi Lote a lekisa onjongole yoku eca omãla vaye vakãi, soketi wa limbukile ale okuti akombe va kala vonjo yaye, ovangelo va Suku. Eye wa kuatele ekolelo liokuti, Suku o pondola oku popela omãla vaye ndeci a popelele sohãi yaye Sarai ko Egito. (Efetikilo 12:17-20) Ocili okuti oku sulako, Lote lomãla vaye va popeliwa.
19:30-38—Anga hẽ Yehova wa ecelela elinga lia Lote lioku kolua loku minisa omãla vaye vakãi? Yehova ka ecelela okuti omõla o pekela la isiaye kuenda ka ecelelavo uholua. (Ovisila 18:6, 7, 29; 1 Va Korindo 6:9, 10) Lote wa sakalasailue omo ‘liovilinga vĩvi’ viomanu va kala vo Sodoma. (2 Petulu 2:6-8) Ocili okuti, elinga liomãla va Lote lioku nyuisa tete isiavo ovinyu toke a kolua, li lekisa okuti ovo va limbukile ale okuti eye nda ka tavele oku pekela lavo nda okuti ka koluele. Pole, omo okuti va kala ovingendeleyi vofeka, omãla va Lote va limbuka okuti eyi oyo lika onjila yoku teyuila ocitumbulukila ca isiavo. Ulandu waco wa sonehiwila Vembimbiliya oco u lekise usitue u kasi pokati ka va Moavi (va tunda kocikoti ca Moavi) kuenda va Amoni (va tunda kocikoti ca Benami) la va Isareli, ocitumbulukila ca Avirahama.
Ceci tu Lilongisilako:
13:8, 9. Hangangukuoyo yiwa Avirahama a tu sila, yoku tetulula olonamãlala pokati ketu! Lalimue eteke ka tu ka nyõli ombembua yi sangiwa pokati ketu, omo lioku sanda olombongo vialua, omo lioku pitisa kovaso ovisimĩlo vietu, ale oku litunula.
15:5, 6. Avirahama eci a limbuka okuti o kasi loku kuka pole lopo ka kuete omõla, eye wa vangula ondaka yaco la Suku yaye. Yehova wo tambulula kuenje wo kolisa utima. Nye ceyililako noke? Avirahama ‘weya oku kolela Yehova.’ Nda tua likutilila ku Yehova loku tukula cosi ci kasi vutima wetu, kuenda tua tava kohuminyo yaye yi sangiwa Vembimbiliya kumosi loku pokola kokuaye, ekolelo lietu lika pamisiwa.
15:16. Yehova wa likandangiya oku nena eyambulo ku va Amori (ale, va Kanana) toke eci papita ovitumbulukila vikuãla. Momo lie? Momo eye Suku umue ukuepandi. Eye wa kevelela muẽle toke eci ka kua kaile vali elavoko lalimue lioku pongoloka. Etu tu sesamẽlavo oku kala vakuepandi ndeci Yehova.
18:23-33. Yehova ka nyõli ño omanu vosi okuti, ka pungula vali. Eye o popela vakuesunga.
19:16. Poku tunda vimbo lio Sodoma, Lote “wa simũlapo,” kuenje ovangelo vonalela kohulo yimbo kumue lepata liaye. Ciwa okuti, ka tu liwekapo oku kala locisimĩlo conjanga osimbu tu lavoka esulilo lioluali lulo luevĩho.
19:26. Huvekekuowo oku kuatela ongeva ovina tua sia konyima voluali lulo!
YAKOBA WA KALA LECI CI SOKA 12 KOMÃLA
Avirahama wa linga eliangiliyo liokuti Isake okuela Rebeka, ukãi umue wa sumbile Yehova. Eye weya oku cita omãla volonjamba, Esau la Yakoba. Esau wa sepula unuñulu waye poku u landisa ku Yakoba. Noke Yakoba weya oku sumũlũisiwa la isiaye. Kuenje weya oku tilila ko Harane, oku a ka kuelele Lea la Rahele. Eci handi ka va tundileko, eye wa lisa lisa ocunda ca isiavo votembo yi soka 20 kanyamo. Lea la Rahele kuenda afeko vavo vavali, va citila Yakoba 12 komãla valume kuenda omõla umosi ukãi. Yakoba wa litĩla lungelo noke wo sumũlũisa. Kuenje onduko yaye yeya oku pongoluiwa Isareli.
Atambululo Kapulilo Atiamẽla Kembimbiliya:
28:12, 13—Onjoi ya Yakoba yatiamẽla ‘kosikata’ yi kuete elomboloko lie? “Osikata” ya li setahãlele losikata yimue ya lepa yovawe, ya kala ocindekaise cokuti, etu tu kasi palo posi tu pondola oku livanguisa lava va kasi oko kilu. Ovangelo va Suku vana va kala oku londa loku loka, va kala ocindekaise cokuti, angelo va talavaya ndolomunga viocili pokati ka Yehova lomanu vana va taviwa laye.—Yoano 1:51.
30:14, 15—Momo lie Rahele a pumbila epuluvi lioku lala la veyaye, poku li tolokala lovihemba violucito? Kosimbu, epako liuti oku kuopiwile ovihemba viaco, lia kala ovihemba vi koka otulo haivio vi tulumũla evalo. Epako liuti waco, omanu va popaile hati, li vokiya ongusu kovimatamata viuyali ale li kuatisa koku mina. (Ocisungo ca Salomone 7:13) Ndaño okuti Embimbiliya ka li lekisa esunga lieci Rahele a tolokalela veyaye lovihemba viaco, eye soketi wa kala locisimĩlo cokuti ovihemba viaco viu kuatisa oku mina kuenje vi mãlako esepu liaye lioku kala osisu. Pole, peya oku pita anyamo alua, oco noke Yehova eya oku “situlula vimo liaye.” —Efetikilo 30:22-24.
Ceci tu Lilongisilako:
25:23. Yehova o kuete unene woku limbuka ombuto yucitiwo yi kasi vimo kuenje lukũlĩhĩso waye ka u sokisiwa o tẽla oku nõla una o sesamẽla oku kongeliwa voku tẽlisiwa kuocipango caye osimbu handi ka citiwile. Pole, eye ka sokiyila omunu lomunu ndomo aka kala kovaso.—Hosea 12:3; Va Roma 9:10-12.
25:32, 33; 32:24-29. Esakalalo lia Yakoba lioku tambula unuñulu kuenda oku litĩla kuaye lungelo uteke wosi oco o sumũlũise, ci lekisa okuti eye wa kapeleko ovina vi kola. Yehova wa tu ĩha ovina vialua vi kola, ndeci ukamba wetu laye, ocisoko caye, ocilumba cocisembi, Embimbiliya, kuenda elavoko lietu Liusoma. Vosi yetu tu sukila oku kala nda Yakoba, okuti tu eca esilivilo kovina evi vi kola.
34:1, 30. ‘Esuvu’ lia neniwile ku Yakoba, lia fetika eci Dina a livala ukamba lomanu vana ka va solaile Yehova. Omo liaco, etu tu sukila oku nõla ciwa akamba vetu.
YEHOVA WA SUMŨLŨISA YOSEFE KO EGITO
Ukuse wa vetiya omãla va Yakoba oku landisa manjavo Yosefe ku va Egito ndupika. Ko Egito, Yosefe wa kapiwile vokayike omo a likala oku tomba ovihandeleko via Suku viatiamẽla kukahonga. Noke, weya okupiwa vokayike oco a situlule olonjoi via Fareo, via lombolokele anyamo epanduvali elau lanyamo epanduvali onjala. Noke, Yosefe weya oku kapiwa komangu yoku tepisa okulia ko Egito. Vamanjaye veya okuiya ko Egito oku sanda okulia omo lionjala. Noke, epata lia Yosefe lieya oku tokekiwa vali. Kuenje va kapiwa vofeka ya Gosene okuti ya kala ofeka yimue yimaima apako. Eci Yakoba a kala loku vela okuti ndopo o fa, wa sumũlũisa omãla vaye kuenda wa tukula ocitumasuku ca eca elavoko liasuapo liatiamẽla kasumũlũho eya oku iya kovaso yoloneke. Pana okuti Yakoba wa fa ale, etimba liaye lieya oku ambatiwa ko Kanana kuenje oko lia kendiwa. Eci Yosefe a fa, okuti otembo yaco wa kala leci ci soka 110 kanyamo, etimba liaye lia wavekiwile ovihemba oco ka li ka vole, okuti liambatiwa toke Kofeka Yohuminyo.—Etundilo 13:19.
Atambululo Kapulilo Atiamẽla Kembimbiliya:
43:32—Momo lie ku va Egito ca kalila elaviso oku lila pamosi la va Heveru? Soketi momo okuti ka va solaile etavo liavo, ale momo lioku velisapo ekova liavo. Handi vali, va Egito ka va solailevo angombo. (Efetikilo 46:34) Momo lie? Angombo va kapawaile pomangu yitito calua ko Egito. Ale pamue, omo okuti usenge woku lima wa kala utito, va Egito va enda loku sepula vana vosi va sandiliya ovisenge vioku lisa oviunda viavo.
44:5—Ocili hẽ okuti Yosefe wa kala lokopo a enda oku tãha layo? Okopo yopalata kuenda eci ca popiwa catiamẽlako, cosi ca kala ño coku viaviaya. Yosefe wa kala ufendeli wocili wa Yehova. Eye lalimue eteke a kuatele okopo yoku tãha kuendavo Benjamini ka nyãnele okopo layimue.
49:10—“Ombueti yonanelo” kuenda ‘epangati lionganji,’ vi lomboloka nye? Ombueti yonanelo ya kala ombueti ya enda oku ambatiwa la soma ndondimbukiso yunene waye wusoma. Epangati lionganji, lia kala olumbala lumue lua lepa lua kala ocindekaise cunene waye woku tumĩla. Yakoba poku vi tukula, wa lekisa okuti usoma kuenda unene woku tumĩla, ka vi tundi kepata lia Yuda toke eci Ukuambembua eya. Ukuambembua yaco u, weya oku iyilila kepata lia Yuda, okuti Yesu Kristu, una Yehova a ĩha uviali wokilu. Usoma cilo u kasi povaka a Kristu kuenda eye o kuete omoko yoku tumĩla.—Osamo 2:8, 9; Isaya 55:4; Daniele 7:13, 14.
Ceci tu Lilongisilako:
38:26. Yuda wa lueyele ndomo a linga landatembo yaye ocimbumba Tamare. Pole, eci vo sapuila eko liaye liatiamẽla koku mina kua ndatembo yaye, Yuda lumbombe wa litavela ekandu liaye. Etu tu sukilavo oku yayulako oku limbuka akulueya etu.
39:9. Etambululo Yosefe a eca kukãi wa Potifara li lekisa okuti, ovisimĩlo viaye via likuatele levi via Suku kueci catiamẽla kukahonga. Kuenda ovisimĩlo viutima waye via enda loku songuiwa lovihandeleko via Suku. Etu hẽ, ka tu sukilavo oku likolisilako oku kuama ovihandeleko via Suku osimbu tu amamako kukũlĩhĩso wasuapo?
41:14-16, 39, 40. Yehova ci tava okuti o pongoluila kuwa ekalo liomanu vana vo sumbila. Eci tu kuatiwa lũvi umue, ciwa okuti tu kapa ekolelo lietu ku Yehova kuenda oku amamako loku pokola kokuaye.
Ovo va Kala Lekolelo Lia Pama
Avirahama, la Isake, la Yakoba, kuenda Yosefe, va kala muẽle omanu vamue va sumbile Suku haivo vakuekolelo lia pama. Ulandu watiamẽla komuenyo wavo, una u sangiwa kelivulu Liefetikilo, u pamisa ekolelo lietu kuenda u tu longisa ovina vialua viwa.
Ove ci tava okuti upa ekuatiso kovolandu aco poku tanga ovipama Viembimbiliya via sokiyiwila osemana losemana Vosikola Yupange Wakristão. Oku konomuisa eci ca pita kotembo yaco, cika tu kuatisa oku upa esilivilo lia velapo kovolandu aco.
[Etosi pombuelo yemẽla]
a Tala ocipama losapi yiti, “Ondaka ya Yehova yi Kasi Lomuenyo—Atosi Avelapo Velivulu Liefetikilo—Onepa Yatete” Vutala Wondavululi 1 wosãi ya Susu, yunyamo wo 2004.
[Elitalatu kemẽla 15]
Yehova wa sumũlũisa Yosefe
[Elitalatu kemẽla 15]
Avirahama wa kala ulume umue ukuekolelo
[Elitalatu kemẽla 15]
Ukuesunga Lote kumue lomãla vaye vavali vafeko, va popeliwa
[Elitalatu kemẽla 17]
Yakoba wa kapeleko ovina vi kola.
Ove hẽ wa vi kapakovo?