OCIPAMA 15

“Oku Kolisa Akongelo”

Vakuakunyula akongelo va kuatisa akongelo oku kuata ekolelo lia pama

Wa kunamẽla Kovilinga 15:36–16:5

1-3. (a) Helie wa kala ekamba liokaliye liovongende a Paulu kuenda wa kala ndati? (b) Nye tu ka lilongisa vocipama cilo?

OSIMBU olongende vi kasi oku endela vetapalo mueyuka ovikulungu volupale lolupale, upostolo Paulu o sokolola loku vanja umalẽhe o kasi ponele yaye. Onduko yumalẽhe waco Timoteo. Eye ukualohõlo vialua, citava okuti o kuete 20 kanyamo. Enanga lenanga a eca kungende waco wokaliye, liu wambata ocipãla lonjo yaye. Osimbu eteke li sulila, ovikanjo vio Lustra, lo Ikoniyu, vi siala vali konyima. Nye ci laika oku pita lavo? Paulu wa kũlĩha eci ci ka pita lavo, momo owo ungende waye wavali wumisionaliu. Eye wa kũlĩhĩle okuti, ku ka kala ohele yalua kuenda ovitangi. Pole, umalẽhe waco o ka litunda ndati?

² Paulu wa kolela Timoteo okuti pamue umalẽhe waco embombe, ka li kolelele eye muẽle. Ovolandu a pita ndopo la Paulu, o vetiya oku kuata ekamba limue liwa liovongende. Paulu wa kũlĩha okuti upange woku nyula akongelo loku a pamisa, u ka kisika okuti olondingupange vakuakunyula akongelo, va likuata omunga loku kuata ovisimĩlo vimuamue. Momo lie Paulu a liyevela ndoco? Esunga limue lieli okuti, etatamiso Paulu la Barnaba va kuata, lia va kokela oku litepa.

³ Vocipama cilo, tu ka lilongisa calua catiamẽla konjila ya suapo yoku potolola atatamiso. Tu ka lilongisavo esunga lieci Paulu a nõlela Timoteo ndekamba liaye liovongende loku kuata elomboloko lia suapo liocikele ca velapo ca vakuakunyula akongelo koloneke vilo.

“Kaliye tu Tiukile Oku ka Nyula Vamanji” (Ovil. 15:36)

4. Vipi via kala ovimãho viungende wavali wumisionaliu wa Paulu?

⁴ Vocipama ca pita, tua lilongisa ndomo ocimunga ca vamanji vakuãla okuti Paulu, Barnaba, Yuda kuenda Sila va pamisa ekongelo lio ko Antiokea, lonjila ya nõliwapo losungu yakulu yatiamẽle koku seviwa evamba. Nye Paulu a linga noke? Eye wa lekisa ku Barnaba esokiyo liokaliye liungende poku popia hati: “Kaliye tu tiukile oku ka nyula vamanji va kasi valupale ana tua kundilile ondaka ya Yehova, oco tu tale ndomo va kasi.” (Ovil. 15:36) Paulu ka kaile lika oku popia epasu liukamba ku vamanji va linga ndopo Akristão. Elivulu Liovilinga li situlula ovimãho viocili viungende wavali wumisionaliu wa Paulu. Tete, wa laikele oku amamako oku pitiya olonjila via nõliwa losungu yakulu. (Ovil. 16:4) Vali, omo okuti Paulu wa kala ukuakunyula akongelo wa nõlelepo oku ka vetiya akongelo konepa yespiritu, poku va kuatisa oku pama kekolelo. (Va Rom. 1:11, 12) Ocisoko Colombangi Via Yehova koloneke vilo, ca siata oku kuama ndati ongangu ya tumbikiwa lovapostolo?

5. Osungu Yolombangi Via Yehova koloneke vilo yeca ndati olonumbi kuenda evetiyo kakongelo?

⁵ Koloneke vilo Kristu o talavaya Losungu Yolombangi Via Yehova oco a songuile ekongelo liaye. Pocakati covikanda, alivulu a tangiwa peka ale vovimalẽho, olohongele viekongelo lolonjila vikuavo vioku sapela lalume vaco vakuekolelo olombuavekua, ovo va eca olonumbi kuenda evetiyo kakongelo osi o voluali. Osungu Yolombangi Via Yehova, yi sandavo oku sapela lakongelo pocakati ca vamanji va nyula akongelo. Osungu Yolombangi Via Yehova yi nõla voluali luosi akulu valua vekongelo va loñoloha, oco va kale vakuakunyula akongelo.

6, 7. Vipi vimue pokati kovikele vamanji va nyula akongelo va kuete?

⁶ Vamanji va nyula akongelo koloneke vilo, va tiamisila utima koku eca ekuatiso komunu lomunu kuenda evetiyo konepa yespiritu ku vamanji vosi vakongelo va nyula. Va ci linga ndati? Poku kuama ongangu ya tumbikiwa Lakristão vo kocita catete ndeci Paulu a linga. Eye wa vetiya mitavaso ukuavo ndoco: “Kunda ondaka; ci linga lonjanga, ci kaile kotembo yiwa ale kotembo yovitangi; lemẽla, lungula, vetiya lepandi liosi kuenda luloño woku longisa. . . . Linga upange wukundi.”—2 Tim. 4:2, 5.

⁷ Ndomo ci likuata lolondaka evi, manji o nyula akongelo lukãi waye nda o kuele, o panga onepa kolonjila vialua vioku kunda lakundi. Vamanji vaco va nyula akongelo, vakuambili haivo alongisi va loñoloha okuti, ovio ovituwa vi kuatisa ocunda. (Va Rom. 12:11; 2 Tim. 2:15) Vamanji vaco, va kũlĩhĩwa omo liocisola cavo co vutima. Ovo va lieca olumue ndaño lolotembo ka via lelukile, va linga ovongende kovikanjo vina vi koka ohele. (Va Fil. 2:3, 4) Vamanji vakuakunyula akongelo va siatavo oku vetiya, oku longisa, loku lungula akongelo pocakati colohundo via kunamẽla Vembimbiliya. Vamanji vosi vekongelo, va kuatisiwa poku luluvalela kovituwa via vamanji vaco, loku setukula ekolelo liavo. —Va Hev. 13:7.

“Oku Lihoyisa Kualua” (Ovil. 15:37-41)

8. Barnaba wa liyeva ndati eci Paulu o laleka?

⁸ Barnaba wa sola ocisimĩlo ca Paulu coku ka “nyula vamanji.” (Ovil. 15:36) Kavali kavo va lingile upange uwa ndakamba vungende kuenda va kũlĩhĩle ale ovikanjo, lomanu va laikele oku ka nyula. (Ovil. 13:2–14:28) Omo liaco, ca molẽhele ndu okuti, ocisimĩlo ciwa oku talavayela kumosi kocikele caco. Pole, kueya ocitangi cimue. Ovil. 15:37 hati: “Barnaba wa sokiya oku ambatavo Yoano wa tukuiwile Marko.” Barnaba ka kaile lika oku eca ocisimĩlo cimue. Eye “wa sokiya” oku ambata epalume liaye Marko, kungende waco wumisionaliu.

9. Momo lie Paulu ka tavelele ocisimĩlo ca Barnaba?

⁹ Paulu ka tavele. Momo lie? Ulandu u lekisa ndoco: “Paulu ka yonguile okuti [Marko] enda lavo, momo wa litepele lavo ko Pamfulia kuenda ka endele lavo kupange.” (Ovil. 15:38) Marko wa kuamele Paulu la Barnaba kungende watete wumisionaliu, pole, ka kaile lavo toke kesulilo. (Ovil. 12:25; 13:13) Kefetikilo liungende okuti handi va kala vo Pamfulia, Marko wa siapo ocikele caye, yu wa enda konjo ko Yerusalãi. Embimbiliya ka li tukula esunga lieci eye a endela pole, citava okuti upostolo Paulu wa tenda ocituwa ca Marko ndomunu ka kuete olondunge. Pamue Paulu wa kuata atatahãi nda okuti Marko wa kala muẽle omunu umue wa koleliwa.

10. Nye ca kokela Paulu la Barnaba oku lihoyisa kuenda lonima yipi?

¹⁰ Ndaño ndoco, Barnaba wa nõlelepo muẽle oku ambata Marko. Pole, Paulu ka pongoluile ovisimĩlo viaye. Ovil. 15:39 hati: “Omo liaco, kua kala oku lihoyisa kualua kuenje va litepa.” Barnaba wa enda lonaviyu ko Kupro vocifuka a citiwila loku ambata Marko. Paulu wamamako lasokiyo aye. Ulandu waco hati: “Paulu wa nõla Sila kuenje noke yoku kundikiwa la vamanji ohenda ya piãla ya Yehova, eye wa enda.” (Ovil. 15:40) Kavali kavo va enda “ko Suria kuenda ko Kilikiya oku kolisa akongelo.” —Ovil. 15:41.

11. Ovituwa vipi vi sukiliwa oco ocitangi cimue ka ci kamameko oku nyõla ukamba wetu lomunu wa tu sumuisa?

¹¹ Ulandu owu pamue u tu ivaluisa ekalo lietu liekambo lioku lipua. Paulu la Barnaba va nõliwile ndolonumiwa vilikasi viosungu yakulu kuenda citava okuti Paulu weya oku panga onepa kocimunga caco. Pole, kocitangi eci mua kongeliwa Marko, Paulu la Barnaba, va situlula calua ekambo liavo lioku lipua. Anga hẽ ovo va ecelela okuti ocitangi eci camamako oku nyõla ukamba wa kala pokati kavo? Ndaño okuti Paulu la Barnaba ka va lipuile, ovo va kala ambombe kuenda va kuatele ovisimĩlo via Kristu. Vokuenda kuotembo, ovo va liecela, loku tumbulula ukamba wavo. (Va Efe. 4:1-3) Noke liotembo yimue, Paulu la Marko va talavayela kumosi kovopange akuavo ocisoko.a —Va Kol. 4:10.

12. Vamanji Akristão va kuete ocikele coku songola koloneke vilo, ovituwa vipi va sukila oku setukula ku Paulu la Barnaba?

¹² Ulandu owu owo lika woku lihoyisa wa Barnaba la Paulu. Ovo ka va kuatele ocituwa coku lihoyisa. Barnaba wa kũlĩhĩwile okuti ukuahenda, ukuakueca kuenje eli olio esunga lieci ovapostolo ka vo tukuilile londuko ya Yosefe, pole, vo tukula hati, Barnaba yina yi lomboloka “Omõla Welembeleko.” (Ovil. 4:36) Paulu wa kũlĩhĩwilevo okuti wa kala ukuacisola haeye ukuacikembe. (1 Va Tes. 2:7, 8) Poku setukula ongangu ya Paulu la Barnaba, vamanji vosi Akristão vana va kuete ocikele coku songola koloneke vilo oku kongelamo vamanji vakuakunyula akongelo, otembo yosi va sukila oku likolisilako oku lekisa umbombe, oco va tate locisola akulu vakuavo vekongelo, locunda cosi. —1 Pet. 5:2, 3.

“Vo Wimbila Uvangi Uwa” (Ovil. 16:1-3)

13, 14. (a) Helie wa kala Timoteo kuenda citava okuti Paulu wo kũlĩha ndati? (b) Nye ca kuatisa Paulu oku limbuka okuti Timoteo wa loñolohele? (c) Ocikele cipi Timoteo a tambula?

¹³ Paulu vungende waye wavali wumisionaliu, wa pita voluvumba luo Roma ko Galatia, kuna kua sokiyiwile ale akongelo amue. Oku sulako, “wa pitĩlavo ko Derbe lo ko Lustra.” Ulandu wamisako ndoco: “Oko, kua kala ondonge yimue yi tukuiwa Timoteo okuti, inaye u Yudea kuenda wa kalavo ondonge, pole, isiaye u Helasi.” —Ovil. 16:1.b

¹⁴ Citava okuti Paulu wa kũlĩhĩle epata lia Timoteo vokuenda kungende waye watete, vocikanjo caco vokuenda kunyamo 47 K.K. Noke lioku pita anyamo avali, ale atatu tunde vepuluvi liaco okuti kepasu liavali, Paulu wa limbuka okuti, umalẽhe Timoteo wa loñolohele momo vamanji “vo wimbila uvangi uwa.” Pole, ka ca kaile lika vo Lustra volupale luna a citiwila, vamanji vakuavo vo wimbililevo uvangi uwa. Ulandu u lombololavo okuti, ko Ikoniyu okuti pa kala ocinãla ci soka 30 kolokilometulu, vamanji va endavo oku popia ovina viwa viatiamẽla kokuaye. (Ovil. 16:2) Loku songuiwa lespiritu sandu, akulu vekongelo va eca ku Timoteo ocikele cinene coku nyula akongelo, oco a kuatise Paulu la Sila. —Ovil. 16:3.

15, 16. Momo lie vamanji va imbilile uvangi uwa ku Timoteo?

¹⁵ Timoteo wa tẽla oku kuata ndati ovituwa viwa ndaño wa kala umalẽhe? Anga hẽ momo liolondunge a kuatele, emolẽho, ale ovoloño aye? Olonjanja vialua, ovina evi ovio via siata oku komõhisa omanu. Ndaño muẽle uprofeto Samuele wa vetiyiwavo calua lemolẽho vepuluvi limue. Pole, Yehova wo wivaluisa ndoco: “Ndomo omunu a vanja, hacoko Suku a vanja, omunu o vanja lika eci ci molẽha kilu, pole, Yehova o vanja vutima.” (1 Sam. 16:7) Eposo lio ketimba ale olondunge Timoteo a kuatele, havioko vio lingisa oku kuata onduko yiwa pokati ka vamanjaye, pole, ceci a tuwile vutima.

¹⁶ Noke lianyamo amue, upostolo Paulu wa tukula ovituwa viwa Timoteo a kuata. Paulu wa tukula onjongole Timoteo a lekisa, ocisola coku lieca olumue kuenda ombili yaye poku tata ovikele viocisoko. (Va Fil. 2:20-22) Timoteo wa kũlĩhĩwilevo okuti, ekolelo liaye “haliombambeko.” —2 Tim. 1:5.

17. Amalẽhe va pondola oku setukula ndati Timoteo?

¹⁷ Koloneke vilo kuli amalẽhe valua va setukula Timoteo poku kuata ovituwa vi sanjuisa Suku. Kuenje va linga onduko yiwa kovaso a Yehova kuenda kafendeli vaye, ndaño lanyamo atito. (Olosap. 22:1; 1 Tim. 4:15) Ovo ka va lekisa ekolelo liombambe kuenda va yuvula oku ambata omuenyo ka wa sungulukile. (Osa. 26:4) Kuenje ovo va pondola oku kuatisa calua ekongelo, ndeci Timoteo. Nda ovo va lekisa ovituwa viwa kuenje va linga akundi volondaka viwa okuti noke liotembo yimue va tumbika omuenyo wavo ku Yehova loku papatisiwa, akamba la vakuepata liavo vana va sole Yehova, va vetiyiwa calua!

Va “Pamisiwa Vekolelo” (Ovil. 16:4, 5)

18. (a) Ovikele vipi Paulu la Timoteo va kuata omo lioku kala olondingupange vakuakunyula akongelo? (b) Akongelo a sumũlũisiwa ndati?

¹⁸ Paulu la Timoteo va talavaya kumosi vokuenda kuanyamo. Omo lioku kala olondingupange vi nyula akongelo, va tẽlisa ovikele vialua poku kala olonumiwa viosungu yakulu. Embimbiliya liti: “Osimbu va kala oku linga ungende kalupale, va pitiya olonumbi via sokiyiwa lovapostolo kuenda lakulu va kala vo Yerusalãi.” (Ovil. 16:4) Citava okuti akongelo a enda oku kuama olonumbi viovapostolo kuenda viakulu vo ko Yerusalãi. Omo liepokolo liavo, ‘akongelo amamako oku pamisiwa vekolelo loku livokiya eteke leteke.’ —Ovil. 16:5.

19, 20. Momo lie Akristão va sukilila oku pokola ku “vana va songola”?

¹⁹ Cimuamue haico okuti, koloneke vilo Olombangi Via Yehova via siata oku sumũlũisiwa omo lioku liketisa loku pokola kolonumbi va tambula ku “vana va songola” pokati kavo. (Va Hev. 13:17) Omo okuti ekalo lioluali li kasi oku pongoloka, ci kuete esilivilo Kakristão oku amamako oku litekula lokulia kuespiritu ku eciwa ‘lukuenje wa kolelua haeye wa lunguka.’ (Mat. 24:45; 1 Va Kor. 7:29-31) Poku ci linga, ci tu kuatisa oku yuvula oku tinduka vocili, loku li lava keliño lioluali. —Tia. 1:27.

²⁰ Ocili okuti vamanji Akristão va kuete ocikele coku songola koloneke vilo, oku kongelamo vana va panga onepa Kosungu Yolombangi Via Yehova, ka va lipuile ndeci ca kala Paulu, Barnaba, Marko kuenda akulu vakuavo vekongelo olombuavekua vo kocita catete. (Va Rom. 5:12; Tia. 3:2) Omo okuti vamanji va panga onepa Kosungu Yolombangi Via Yehova va kuãi lutate Ondaka ya Suku loku kakatela kongangu ya siwa lovapostolo, va sesamẽla oku koleliwa. (2 Tim. 1:13, 14) Omo liaco, akongelo a pamisiwa, loku amamako vekolelo.

TIMOTEO WA LIKOLISILAKO OKU “KUNDA OLONDAKA VIWA”

Timoteo wa kala oñuatisi ya soliwile calua lupostolo Paulu. Noke lioku talavayela kumosi ci panda 11 kanyamo, Paulu wa soneha eci catiamẽla ku Timoteo ndoco: “Si kuete omunu ukuavo ndi tuma okuti, o kasi lonjongole ndeyi yaye yoku vu tati ciwa. . . . Ene wa kũlĩhi uvangi wokuti, eye wa lieca eye muẽle ndomõla o kasi la isia. Eye wa talavaya lame koku kunda olondaka viwa.” (Va Fil. 2:20, 22) Timoteo otembo yosi, wa lieca olumue koku kunda, kuenje wa soliwa calua lupostolo Paulu loku tu sila ongangu yiwa.

Timoteo okuti isiaye u Helasi, inaye u Yudea, citava okuti wa kulila vo Lustra. Inaye Eunike la inakulu yaye Loisi, vo longisa Ovisonehua tunde vutila. (Ovil. 16:1, 3; 2 Tim. 1:5; 3:14, 15) Ci kaile ovo, ale Timoteo, va linga Akristão vokuenda kuepasu liatete lia Paulu ko Lustra.

Eci Paulu a tiukila ko Lustra noke lianyamo amue, citava okuti Timoteo wa kuata 20 kanyamo. Kotembo yaco, vamanji vo ko Lustra lo vo Ikoniyu “vo wimbila uvangi uwa.” (Ovil. 16:2) Espiritu lia Suku lia popele eci ci likuata “lovitumasuku” viatiamẽla kumalẽhe waco kuenje mekonda liavio, Paulu lakulu vo pocitumãlo va nõlapo oku eca ku Timoteo ocikele cilikasi coku talavaya la Paulu kupange wumisionaliu. (1 Tim. 1:18; 4:14; 2 Tim. 1:6) Timoteo wa sukilile oku siapo epata liaye kuenje oco a yuvule oku kokela ocilondokua va Yudea vana a laikele oku ka nyula, wa seviwa evamba. —Ovil. 16:3.

Timoteo wa linga ovongende alua. Wa kunda la Paulu kumue la Sila vo Filipoi, noke la Sila ko Berea, kuenje wa kunda lika liaye vo Tesalonike. Eci va lisanga vali la Paulu ko Korindo, Timoteo wa kuata asapulo awa atiamẽla kocisola kuenda kekolelo lia va Tesalonike ndaño lohali va liyaka layo. (Ovil. 16:6–17:14; 1 Va Tes. 3:2-6) Poku tambula asapulo a sumuisa atiamẽla ku vamanji ko Korindo, Paulu wa kala ko Efeso, wa sokolola oku tuma Timoteo oku tiukila ko Korindo. (1 Va Kor. 4:17) Oku upisa ko Efeso, Paulu noke wa tuma Timoteo la Erasto oku enda ko Makedonia. Pole, eci Paulu a sonehela va Roma, Timoteo wa kala vali laye vo Korindo. (Ovil. 19:22; Va Rom. 16:21) A-a amue pokati kovongende Timoteo a linga omo lioku “kunda olondaka viwa.”

Citava okuti Timoteo wa kuata naito ohele yoku talavaya lomoko a kuata, ndomo ci lekisiwa kevetiyo Paulu o wĩha liokuti: “Lalimue eteke ku ka ecelele okuti umue oku lavisa omo wumalẽhe.” (1 Tim. 4:12). Pole, Paulu wa kolelele Timoteo okuti wa pitĩla petosi lioku u tuma kekongelo limue lia kuata ovitangi loku wĩha olonumbi viokuti: “Handeleka omanu vamue oco ka va ka sandeke alongiso esanda.” (1 Tim. 1:3) Paulu wa ecavo omoko ku Timoteo yoku nõla olomitavaso kuenda oloñuatisi viekongelo. —1 Tim. 5:22.

Ovituwa viwa via Timoteo, via vetiya Paulu oku u sola calua. Ovisonehua vi lekisa okuti umalẽhe waco wa kala ekamba liwa, lia koleliwa, hailio lia soliwile ndomõla. Paulu wa soneha okuti wa ivaloka asuẽlẽla a Timoteo, wa yonguile oku u mola kuenda oku u likutililako. Ndeci isia umue o kuete esakalalo, Paulu wa ecavo alungulo ku Timoteo atiamẽla ‘kovovei a siatele oku kuata,’ citava okuti uvei wo vimo. —1 Tim. 5:23; 2 Tim. 1:3, 4.

Eci Paulu a kapiwa vokayike onjanja yatete ko Roma, Timoteo wa kala ponele yaye. Vepuluvi limue Timoteo wa kalavo vokayike. (File. 1; Va Hev. 13:23) Tu pondola oku limbuka ukamba wa pama wa kala pokati kalume ava vavali, kepingilo Paulu a linga eci a limbuka okuti, wa kala oku panda kolofa. Eye wa sonehela Timoteo ndoco: “Likolisilako oco ndopo o ndi nyule.” (2 Tim. 4:6-9) Ovisonehua ka vi lekisa nda Timoteo wa kuata vali epuluvi lioku mola ulongisi waye wa soliwa.

MARKO O TAMBULA OVIKELE VIALUA

Evanjeliu lia Marko li lombolola okuti, vana va kuata Yesu, va setekavo oku kuata “ukuenje umue” wa “tila ño ndoto.” (Mar. 14:51, 52) Omo okuti Marko wa kũlĩhĩwilevo londuko ya Yoano Marko, eye lika wa soneha ulandu owu kuenda ukuenje eye a tukula citava okuti, eye muẽle. Nda oco ca pita, Marko wa kala la Yesu.

Noke lianyamo 11, vokuenda kuelambalalo Liakristão lia vetiyiwa la Herode Agripa, “valua” pokati ka vamanji vekongelo lio ko Yerusalãi, va liongolola oco va likutilile konjo ya Maria ina ya Marko. Konjo yaco, oko upostolo Petulu a endele eci a yovuiwa locikomo vokayike. (Ovil. 12:12) Omo liaco, citava okuti Marko wa kulila vonjo yimue okuti noke yeya oku linga ocitumãlo coku lingila olohongele Viakristão. Marko wa kũlĩhĩle ciwa olondonge viatete via Yesu okuti, vio vetiya oku kuata ovituwa viwa.

Marko wa talavaya la vamanji valua va kuatele ocikele coku songola vakongelo Akristão o kocita catete. Tua kũlĩha okuti ocikele catete a tambula, coku talavaya lepalume liaye Barnaba kuenda lupostolo Paulu ko Antiokea yo Suria. (Ovil. 12:25) Eci Barnaba la Paulu va fetika ungende wavo watete wumisionaliu, Marko wa enda lavo tete ko Kupro, noke ko Asia Menor. Oku tundako, Marko wa tiukila ko Yerusalãi omo liasunga ka tua kũlĩhĩle. (Ovil. 13:4, 13) Noke lietatamiso lia Barnaba la Paulu omo lia Marko, ndomo ca sonehiwa Kovilinga ocipama 15, Marko la Barnaba vamamako lupange wavo wumisionaliu ko Kupro. —Ovil. 15:36-39.

Ocili okuti ovina viosi viatiamẽla koku litatamisa kuavo, via ivaliwile ale vokuenda kunyamo 60 ale 61 K.K., okuti owo unyamo Marko a kala oku talavaya vali la Paulu, pole, onjanja eyi ko Roma. Paulu eci a kala vokayike volupale luaco, wa sonehela ekongelo lia va Kolosai ndoco: “Aristarko omandekua kumue lame wo tumisi ovilamo kuenda Marko epalume lia Barnaba (okuti, eye una ene wa tambuli onumbi yokuti, nda weya kokuene u yekisi).” (Va Kol. 4:10) Omo liaco, Paulu wa kala oku sokolola oku tuma Yoano Marko, oku tunda ko Roma oku enda ko Kolosai ndonumiwa yaye.

Votembo yimue, vokuenda kunyamo 62 kuenda 64 K.K., Marko wa talavaya lupostolo Petulu ko Bavulono. Ndomo ca tukuiwa Kocipama 10 celivulu lilo, ovo va kuata ukamba uwa, momo Petulu wa tukula ulume waco umalẽhe okuti, “omõlange Marko.” —1 Pet. 5:13.

Oku sulako, vokuenda kunyamo 65 K.K., eci upostolo Paulu a kapiwa vokayike onjanja yavali ko Roma, eye wa sonehela ekamba liaye liupange Timoteo wa kala ko Efeso ndoco: “Enju la Marko, momo o ñuatisi yiwa kokuange kupange woku kunda.” (2 Tim. 4:11) Kuenje Marko wa tava lonjanga elaleko, noke wa linga ungende woku tunda ko Efeso loku enda ko Roma. Ka ci komõhisa nda Barnaba, Paulu kuenda Petulu va solele calua Marko!

Pokati kovikele viosi via velelepo Marko a kuata, coku vetiyiwa la Yehova oku soneha Evanjeliu limue. Ndomo ci likuata lovituwa, onepa yalua yovolandu Marko a soneha, wa a tambula kupostolo Petulu. Ovovangi alua a tava kocisimĩlo caco, momo vulandu wa Marko mu sangiwa ovina vialua okuti, ombangi yimue ya ci mola ndeci Petulu, oyo lika ya ci kũlĩha. Pole, citava okuti Marko wa sonehela Evanjeliu liaye ko Roma okuti, ko Bavulono hakoko eci a kala la Petulu. Marko wa tukula olondaka vialua vio Latim kuenda wa pongolola olondaka vio Heveru okuti, lonjila yikuavo nda ka ca lelukile ku vana okuti Havayudeako oku kuata elomboloko liaco. Omo liaco, citava okuti tete wa sonehela Vakualofeka.

a Tala okakasia, “Marko o Tambula Ovikele Vialua.”

b Tala okakasia, “Timoteo Wa Likolisilako Oku ‘Kunda Olondaka Viwa.’”