‘Ndi Kasi Kumue Lene’
‘Omunga ya Yehova, ya popia hati: Ca popia Yehova ceci, hati, ndi kasi kumue lene.’—HAGAI 1:13.
1. Ocitumasuku cipi Yesu a tukula okuti citiamisiwilavo koloneke vilo?
TUKASI kotembo yimue yi kuete esilivilo. Ndomo ca lekisiwa vovitumasuku Viembimbiliya, tu kasi ‘keteke lia Ñala,’ tunde kunyamo wo 1914. (Esituluilo 1:10) Ove o kuete ukũlĩhĩso waco. Kuenda wa kũlĩha okuti, okuiya kua Yesu vunene Wusoma, ku sokisiwa ‘loloneke via Noha’ kuenda ‘via Lote.’ (Luka 17:26, 28) Embimbiliya li lekisa okuti, ovina via pita koloneke via Noha levi vio koloneke via Lote, vi kasi oku tẽlisiwavo cilo. Pole, kuli ovitumasuku vikuavo tu sukila oku kapako.
2. Ocikele cipi Yehova a ecele ku Hagai la Sakariya?
2 Tu konomuisi ocitangi ca kala kotembo yuprofeto Hagai kuenda Sakariya. Ovaprofeto ava vavali va kuete ulandu upi okuti, u tiamisiwilavo komanu va Yehova koloneke vilo? Hagai la Sakariya va kala ‘olonumiwa via Yehova’ ku va Yudea eci va tunda kupika ko Bavulono. Ovo va tambuile ocikele coku vetiya va Isareli oco va kolele Yehova poku tumbulula onembele. (Hagai 1:13; Sakariya 4:8, 9) Ndaño okuti, alivulu a sonehiwa la Hagai kuenda la Sakariya atito, pole, atiamẽla “Kovisonehua vi kola [okuti] ovitumasuku. Kuenje vi silivila oku longisa, loku lungula, loku pindisa, [kuenda] oku ikisa esunga.”—2 Timoteo 3:16.
Tu Sukila Oku Kapako Ovolandu Aco
3, 4. Momo lie esapulo lia Hagai leli lia Sakariya li kuetele esilivilo kokuetu?
3 Esapulo lia Hagai leli lia Sakariya, lia kuatisa va Yudea. Kuenje, ovitumasuku viavo, via tẽlisiwa kotembo yaco. Koloneke vilo, momo lie tu sukilila oku kapako ovolandu aco? Etambululo, li sangiwa kelivulu lia Va Heveru 12:26-29. Kelivulu eli, upostolo Paulu wa tukula olondaka vi sangiwa kelivulu lia Hagai 2:6, li popia okuti, ‘Suku o lulumisa ilu losi.’ Eci a lulumisa ilu losi, ‘o kupula ovialo violosoma loku nyõla unene wovoviali olofeka.’—Hagai 2:22.
4 Paulu noke yoku tukula olondaka vi sangiwa kelivulu lia Hagai, wa lombolola eci cika pita ‘luviali wolofeka.’ Wa lombololavo unene Wusoma una Akristão olombuavekua va lavoka oku tambula. (Va Heveru 12:28) Poku kũlĩhĩsa ulandu wa Hagai kuenda wa Sakariya, oka limbuka okuti via tukula ovitumasuku vimue vika tẽlisiwa kovaso. Pole, ka via tẽlisiwile kotembo upostolo Paulu a soneha elivulu lia va Heveru. Palo posi, pali handi olombuavekua vimue vika viala la Yesu Vusoma wokilu. Omo liaco, ulandu wocitumasuku ca Hagai leci ca Sakariya, u kuete esilivilo koloneke vilo.
5, 6. Nye ca vetiya Yehova oku tuma uprofeto Hagai la Sakariya ku va Yudea?
5 Elivulu lia Esera li lombolola ovolandu a pita osimbu handi ovitumasuku via Hagai levi via Sakariya ka via sonehiwile. Eci va Yudea va tiuka ko Bavulono, kunyamo wo 537, Soma Seruvavele kuenda ocitunda Yesiua, va endisa upange woku tumbulula onembele yokaliye kunyamo wo 536. (Esera 3:8-13; 5:1) Va Yudea ndaño okuti poku fetika oku tumbulula onembele va kuatele esanju lialua, noke va fetika oku kuata usumba. Elivulu lia Esera 4:4, li lekisa okuti ‘ovanyali okuti omanu vakualofeka, va fetika oku sakalaisa va Yudea loku va talisa ohali osimbu va kala oku tumbulula onembele.’ Ovanyali vaco okuti, va Samaria va lundilile va Yudea. Ovo, va vetiya Soma yoko Persia oco a tateke upange woku tumbulula onembele.—Esera 4:10-21.
6 Esanju va kuatele kefetikilo liupange woku tumbulula onembele, lia tepuluka. Kuenje, va Yudea va tiukila kovopange avo. Kunyamo wo 520, eci papita 16 kanyamo noke yoku fetika oku tumbulula onembele, Yehova wa tuma uprofeto Hagai la Sakariya oco va vetiye omanu oku tumbulula upange waco. (Hagai 1:1; Sakariya 1:1) Va Yudea omo lioku kuatisiwa lolomunga via Yehova, loku mola uvangi wekuatiso Liaye, va fetika oku tumbulula upange woku tumbulula onembele. Kuenje va yi malusula kunyamo wo 515.—Esera 6:14, 15.
7. Ekalo lio kotembo yuprofeto Hagai la Sakariya li sokisiwa ndati leli lioloneke vilo?
7 Ove hẽ, wa kũlĩha eci ci lomboloka ovitumasuku evi kokuetu? Tu kuete upange woku kunda ‘olondaka viwa viusoma wa Suku.’ (Mateo 24:14) Upange waco wa fetika oku vetiyiwa calua noke Liuyaki Watete wa pita voluali luosi. Ndeci ca pita la va Yudea eci va yovuiwa ko Bavulono, haico ci kasi oku pita koloneke vilo. Omanu va Yehova va yovuiwa ko Bavulono Yinene, ocisoko catavo esanda voluali luosi. Olombuavekua via Yehova, via litumbika kupange woku kunda, loku longisa omanu kuenda oku va songuila vefendelo liocili. Cilo, upange waco, wa li sanduila kolonepa viosi violuali. Kuenje, ove o sukilavo oku linga upange waco. Yilo oyo otembo yoku litumbika kupange waco, momo esulilo lioluali li kasi ocipepi. Upange waco ukamamako toke eci Yehova aka nena “ohali yalua.” (Mateo 24:21) Ohali yaco, yika kundula olondingaĩvi viosi. Kuenje, voluali luosi muka kala lika efendelo liocili.
8. Momo lie tu kuetele ekolelo liokuti, Yehova o tu kuatisa kupange waye?
8 Ndomo ca lekisiwa vocitumasuku ca Hagai leci ca Sakariya, tu pondolavo oku kuatisiwa la Yehova nda tua linga upange waye lutima wosi. Cilo, olombiali vimue via siata oku lambalala omanu va Yehova loku tateka upange wavo woku kunda. Pole, ka kuli ombiali yi tẽla oku imula upange waco. Sokolola ndomo Yehova a siata oku sumũlũisa upange woku kunda tunde eci voluali mua pita Uyaki Watete toke koloneke vilo. Cilo, kuli upange walua tu sukila oku linga.
9. Ulandu upi wa pita la va Yudea tu sukila oku konomuisa kuenda momo lie?
9 Ovina tu lilongisa vocitumasuku ca Hagai leci ca Sakariya vi tu vetiya ndati oku pokola kocikundi ca Suku coku kunda loku longisa? Tu konomuisi atosi amue tu sukila oku lilongisa velivulu lia Hagai kuenda lia Sakariya. Kũlĩhĩsa ulandu wupange va Yudea va tambuile woku tumbulula onembele. Eci va Yudea va tunda ko Bavulono oku tiukila ko Yerusalãi, ka va kuatele epandi lioku amamako lupange wavo woku tumbulula onembele. Noke lioku kapa ociseveto, va liwekapo lupange waco. Oco hẽ, vambatele omuenyo upi? Ulandu wavo u tu longisa nye?
Tu Sukila Oku Lunguka Lovokuasi
10. Va Yudea va kuatele ovisimĩlo vipi vĩvi, kuenda nye ceyililako?
10 Eci va Yudea va tunda kumandekua va popia hati: ‘Otembo ka yeyile.’ (Hagai 1:2) Eci va fetika oku kapa ociseveto conembele kunyamo wo 536, ka va popele hati ‘otembo yoku tumbulula onembele ka yeyile.’ Pole, noke va fetika oku kuata owesi lupange waco omo lioku suvukiwa lomanu va lisunguile lavo kuenda olombiali. Va Yudea va fetika oku velisapo oku posuisa olonjo viavo kuenda ovina vikuavo. Yehova poku sokisa eposo liolonjo viavo lonembele Yaye ka ya puile oku tungiwa, wa va pula hati: “[Anga hẽ] otembo yeya . . . yoku tumãla volonjo viene via posuisiwa, osimbu onjo yilo yi kasi ño ndoto, cĩvi, cĩvi?”—Hagai 1:4.
11. Momo lie Yehova a lunguila va Yudea kotembo ya Hagai?
11 Va Yudea va kuatele owesi woku pitisa kovaso ovina via velapo. Ovo ka va pitisile kovaso ocipango ca Yehova coku tumbulula onembele. Pole, va tiamisilile utima kolonjongole viavo kuenda kolonjo viavo. Va yanduluka upange woku tumbulula onjo yoku fendela Yehova. Kelivulu lia Hagai 1:5, Yehova wa va vetiya oku ‘sokolola ciwa ovisimĩlo viavo.’ Eye wa va sapuila oco va sokolole ovilinga viavo loku limbuka ndomo va kala oku nyõla ekalo liavo kespiritu omo lioku siapo upange woku tumbulula onembele.
12, 13. Elivulu lia Hagai 1:6, li tukula ndati ocitangi va Yudea va kuatele? Olondaka viaco vi lomboloka nye?
12 Ndomo ca lekisiwa vovitumasuku, va Yudea va nyõla ekalo liavo kespiritu omo lioku pitisa kovaso olonjongole viavo. Kũlĩhĩsa olondaka via Yehova kelivulu lia Hagai 1:6. Eye wa popia hati: “Wa wayi ca lua kuenje wongoli citito. Wu lialia puãi ko kuta. Wu nyua puãi [ka u kolua]. Vu wala wala puãi ko yevi owuya, kuenje u o limuisa muisa onganyu o yi selaika vonjeke ye yuka apangu.”
13 Va Yudea va kala vofeka Suku a va ĩhile. Pole, ovapia vavo ka va endele oku ima ovikulia ndomo va yonguile. Yehova ka va sumũlũisile ndomo a ci popele. (Esinumuĩlo 28:38-48) Ovo va kũla pole va enda oku ungula citito. Momo ka va kuatele ekuatiso lia Suku. Omo lioku pumba esumũlũho lia Yehova, ka va kuatele uwalo va sesamẽla. Olombongo va enda oku tambula kovopange avo, via kala soketi via kapiwa volonjeke viapangu. Momo ka via kuatele esilivilo. Ondaka yokuti, ‘u nyua puãi ka u kolua,’ yi lomboloka nye? Ondaka eyi, ka yi lomboloka okuti, oku kolua ku lekisa esumũlũho lia Yehova. Momo Yehova o nyãle uholua. (1 Samuele 25:36; Olosapo 23:29-35) Pole, ondaka yaco yi lekisa ndomo va Yudea va pumba esumũlũho lia Yehova. Ovo ka va kuatele vali ovinyu yalua yi va koluisa. Embimbiliya limue poku tukula olondaka vielivulu lia Hagai 1:6, lia popia hati: ‘Vu kuete ovinyu. Puãi ka ya luile okuti u kolua.’
14, 15. Olondaka vielivulu lia Hagai 1:6, vi tu longisa nye?
14 Ulandu wa va Isareli ka u tu longisa lika ocitangi cavo coku posuisa volonjo. Osimbu handi ka va endele kumandekua ko Bavulono, uprofeto Amosi, wa pisa vamue pokati kavo. Momo va enda oku ‘posuisa olonjo viavo lovayo olonjamba’ kuenda ‘oku pekela povola a posuisiwa lovayo olonjamba.’ (Amosi 3:15; 6:4) Olonjo viavo via fina, ka via kaile otembo yalua. Momo ovina viaco vioku vi posuisa, vieya oku pundiwa lovanyali vavo. Noke, va pita eci ci soka 70 kanyamo kumandekua ko Bavulono. Pole, lacimue va lilongisa kulandu waco. Omo liaco, tu sukila oku lipula ndoco: ‘Anga hẽ nda pitisa lika kovaso oku finisa onjo yange? Nda velisapo lika oku lilongisila kosikola ya velapo vokuenda kuanyamo alua okuti ndi nyõla ekalo liange kespiritu?’—Luka 12:20, 21; 1 Timoteo 6:17-19.
15 Olondaka vielivulu lia Hagai 1:6, vi tu longisa okuti, Yehova eye lika o tu ĩha asumũlũho. Va Yudea va pita lovitangi vialua omo lioku pumba asumũlũho a Yehova. Valua pokati ketu va kuete ovokuasi, osimbu okuti, vakuavo ka va kuete. Pole, nda ka tu kuete esumũlũho lia Yehova, ekalo lietu kespiritu li nyõleha. (Mateo 25:34-40; 2 Va Korindo 9:8-12) Oco hẽ, tu pondola ndati oku tambula esumũlũho lia Yehova?
Yehova o tu Kuatisa Lespiritu Liaye
16-18. Olondaka vielivulu lia Sakariya 4:6, vi lomboloka nye ndomo via tukuiwa vocitumasuku caco?
16 Yehova wa vetiya uprofeto Sakariya ekamba lia Hagai oco a lombolole ndomo a kuatisa omanu va litumbikile kokuaye. Ulandu waco, u lekisa okuti, Yehova o pondolavo oku ku sumũlũisa. Ulandu waco u popia hati: “Halokuyakako, pamue lunene, te lespiritu liange. Oco ca popia Yehova Ukualohoka.” (Sakariya 4:6) Citava okuti ove wa yevele ale olondaka viovinimbu evi. Pole, via kuata elomboloko lie ku va Yudea kotembo ya Hagai kuenda ya Sakariya? Olondaka viaco vi kuete esilivilo lie kokuove?
17 Ivaluka okuti, olondaka via Hagai kuenda via Sakariya via kuatisa calua va Yudea. Momo via pamisa ekolelo liavo. Uprofeto Hagai wa fetika upange waye kosãi yepandu yunyamo wo 520. Uprofeto Sakariya wa fetika upange waye kosãi yecelãla yunyamo waco. (Sakariya 1:1) Ndomo ca lekisiwa kelivulu lia Hagai 2:18, upange woku tumbulula onembele wa kuata vali evetiyo kosãi yecea. Va Yudea va vetiyiwa kuenje va pokola ku Yehova loku kolela kekuatiso liaye. Olondaka vielivulu lia Sakariya 4:6 vi lekisa okuti va tambula ekuatiso lia Suku.
18 Eci va Yudea va tiukila kofeka yavo kunyamo wo 537, ka va kuatele olohoka viasualali. Pole, Yehova wa va teyuila kuenda wa va songuila. Eci va fetika oku tumbulula onembele, Suku wa va kuatisa lespiritu liaye. Kuenje va talavaya lutima wavo wosi kupange waco.
19. Espiritu lia Yehova lia kuatisa va Yudea oku pandikisa kovitangi vipi?
19 Ovinjonde ecelãla Sakariya a mola, vio wĩha ekolelo liokuti, Yehova oka kuatisa omanu vaye toke va malusula onembele. Ocinjonde ca kuãla, ci sangiwa kelivulu lia Sakariya kocipama ca 3, ca lekisa okuti, Satana eye wa kala oku tateka va Yudea oku malusula upange woku tumbulula onembele. (Sakariya 3:1) Satana wa temẽle calua eci a limbuka okuti ocitunda Yesiua o kasi oku kuatisa va Yudea kupange woku tumbulula onembele. Kotembo yaco, Satana wa kuatele unene woku tateka upange wa va Yudea. Pole, espiritu lia Yehova lia va kuatisa oku pandikisa kovitangi. Kuenje vamamako lupange waco toke wa malusuiwa.
20. Espiritu lia Yehova lia kuatisa ndati va Yudea oku tẽlisa ocipango Caye?
20 Ovitangi va Yudea va liyaka lavio lolomitavaso vielombe vana va kala oku tateka upange woku tumbulula onembele, via kala ndomunda yinene. Pole, Yehova wa likuminyile okuti, ovitangi viaco vi kasi ‘ndomunda, vika linga ndetapi.’ (Sakariya 4:7) Yehova wa tẽlisa ohuminyo yaco. Soma Dariu, noke yoku kũlĩhĩsa ciwa ovolandu, wa limbuka okuti, Soma Kuro wa ecele ocihandeleko coku tumbulula onembele. Kuenje, wa imula ocitangi coku tateka upange waco. Noke, wa eca olombongo vioku kuatisa va Yudea kupange woku tumbulula onembele. Ocili okuti, kua pita epongoloko limue li komohĩsa. Anga hẽ espiritu lia Yehova olio lia va kuatisa? Ocili okuti lia va kuatisa. Upange woku tumbulula onembele wa malusuiwa kunyamo wo 515, eci soma Dariu a tẽlisa anyamo epandu kuviali waye.—Esera 6:1, 15.
21. (a) Kosimbu, Yehova wa tuñunya ndati olofeka loku nena ‘ovina via velapo’ vonembele yaye? (b) Nye cika tẽlisiwavo koloneke vilo?
21 Kelivulu lia Hagai 2:5, uprofeto wa ivaluisa va Yudea ocisila Suku a lingile lavo Komunda Sinai eci “omunda yosi ya luluma calua.” (Etundilo 19:18) Koloneke viuprofeto Hagai la Sakariya, Yehova wa likuminyile oku linga ovikomo vikuavo ndomo ca lekisiwa kelivulu lia Hagai kocinimbu cepandu kuenda cepanduvali. Uviali woko Persia wa sulila. Pole, upange woku tumbulula onembele wamamako toke eci ya malusuiwa. Yehova wa likuminyilevo okuti, omanu vana ka vatiamẽlele ku va Yudea, vaka amamako oku U sivaya vonembele yaco kumosi la va Yudea. Koloneke vilo, oku tuñunyiwa kuolofeka lupange woku kunda, ku kasi oku ecelela okuti, omanu va tunda kolofeka viosi, va fendela Yehova kumue Lakristão olombuavekua. Ovo va kasi oku yukisa onjo ya Yehova lulamba. Omo liaco, va lavoka otembo Yehova aka tuñunya ilu loluali. Kuenje oka nyõla ovialo violosoma loku kundula olombiali viosi violuali.—Hagai 2:22.
22. Olofeka vikasi oku tuñunyiwa ndati? Nye ci kasi oku iyililako?
22 Tu kasi oku ivaluisiwa catiamẽla kovitangi via siata oku pita vovisoko vimue vi sokisiwa ‘lilu, longongo, lokalunga, kuenda osi yekango.’ Satana kumue lolondele viaye va kupuiwa palo posi. (Esituluilo 12:7-12) Upange woku kunda u kasi oku lingiwa lomanu va Suku, u kasi oku tuñunya oluali lulo. (Esituluilo 11:18) Ndaño lovitangi, “owiñi wakahandangala” u kasi oku kongeliwa kolombuavekua koku vumba Yehova. (Esituluilo 7:9, 10) Ovo va kasi oku talavaya kumue Lakristão olombuavekua kupange woku kunda olondaka viwa Viusoma osimbu Yehova ka nenele uyaki wo Harmagedo. Uyaki waco, uka yulula onjila yoku tumbika efendelo liocili voluali luokaliye palo posi.
Ivaluka Eci Tua Lilongisa?
• Otembo yipi Hagai la Sakariya va kala ovaprofeto? Ovitangi vipi va liyaka lavio poku vumba Yehova?
• Ndamupi o pokola kelungulo lia Hagai leli lia Sakariya?
• Elivulu lia Sakariya 4:6 li pamisa ndati ekolelo liove?
[Elitalatu kemẽla 8]
Elivulu lia Hagai leli lia Sakariya li pamisa ekolelo lietu kekuatiso lia Yehova
[Elitalatu kemẽla 10]
“[Anga hẽ] otembo yeya . . . yoku tumãla volonjo viene via posuisiwa, osimbu onjo yilo yi kasi ño ndoto, cĩvi, cĩvi?”
[Elitalatu kemẽla 12]
Omanu va Yehova va kasi kupange woku yukisa onembele ya Yehova lulamba waye