November

Eshu tare nẹ ihworakpọ ga Jihova fikirẹ ojevwe romobọ rayen ọvo. (Job 2:4, 5) Eshu wene re? Kakaka! A djẹrẹ nẹ odjuvwu re, dedena o ji kpokpo ihwo rẹ Ọghẹnẹ nonẹna. (Ẹvwọ. 12:10) Asaọkiephana, Eshu je tanẹ ihworakpọ ga Ọghẹnẹ fikirẹ ojevwe romobọ rayen. Ọ davwẹngba avwanre vwọ sen usuon rẹ Ọghẹnẹ, je dobọ rẹ ẹga rọyen ji. Wo de hirharoku ọdavwini, vwẹ ẹwẹn roro ẹdia nana. Eshu vẹ emekashe rọyen hẹ ẹbẹre ọvo. Ayen nẹ, sẹ wo che siobọnu ọyọnregan wẹn. Vwẹ ẹbẹre ochekọ, wo vwo Jihova, Ovie avwanre Jesu Kristi, e ra jẹreyọ na ra rhọvwọn nẹ ushi re, vẹ emekashe uriorin buebun. Ayen mrẹ ẹgbaẹdavwọn wẹn, ayen ji phiuduphiyawọ wẹn! Oma vwerhen ayen rẹ ayen vwọ mrẹ nẹ wo vwo odirin, wọ je fuevun kẹ Jihova ọkieje. Ọtiọyena, wo de nyo Jihova rọ vwọ ta eta rẹ isese ri nonẹna. w16.04 2:8, 9

Owọẹjẹ nana da wian, kọyen wọ “rease” rẹ oniọvo wẹn. Wọ da davwen owọẹjẹ nana eje abọ ibro nu, jẹ ọ je wia-an, gba vuẹ ekpako na kpahọn. A fobọ mrẹ ẹdia rọ guọnọ owọẹjẹ erha na eje re djunute vwẹ Matiu 18:15-17 na-a. Ọyena vwerhoma kidie o djephia nẹ iniọvo na rhuẹrẹ ẹghwọ phiyọ kpatakpata, ọ rha fobọ te ẹdia rẹ a da djẹ ohwo nẹ ukoko-o. Ọke buebun, ohwo ro ruchọ na mrẹ oruchọ rọyen, kọ je rhuẹrẹphiyọ. Ọ re gbeku na sa mrẹ nẹ ofori o vwo ghovwo ohwo ro gbe re ku na. Ota rẹ Jesu nana djephia nẹ ọ ghwa diẹ ọke ẹsosuọ yen ekpako vwo nyo kpahọ-ọn. Jokpanẹ owọẹjẹ ẹsosuọ vẹ ọrivẹ na rha wia-an, ayen de ji vwo erọnvwọn ri djerephia nẹ oborẹ ayen nyori na ghini uyota. w16.05 1:15, 16

Avwanre titi Uvie rẹ Ọghẹnẹ. A sa vwẹ ẹwẹn obrorhiẹn ophephẹn vwo ghwoghwo kẹ ihwo nẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ ọvo yen se si ebẹnbẹn rẹ ohworakpọ no, kidie avwanre phi oma phiyọ usuon rẹ akpọ na-a. Ẹga rẹ efian vwobọ vwẹ usuon rẹ akpọ na, ọnana hẹriẹ ihwo. Ẹkẹvuọvo, avwanre vwo omamọ rẹ oyerinkugbe vẹ iniọvo avwanre vwẹ akpọneje, kidie avwanre vwobọ vwẹ usuon rẹ akpọ nana-a. (1 Pita 2:17) Akpọ rẹ Eshu nana vwo siẹkẹrẹ oba rọyen na, ọ cha dia bẹnbẹn a vwọ kẹnoma kẹ usuon rẹ akpọ na. Ihworakpọ nonẹna vọnre vẹ “ophiẹnvwe,” ayen je pha “zighi zighi,” ayen ji che se vwo oyerinkugbe-e. (2 Tim. 3:3, 4) Iniọvo avwanre evo rioja fikirẹ ewene rọ vwomaphia kpregede vwẹ usuon rẹ ẹkuotọ rayen. Kọyensorọ, o vwo fo nẹ avwanre muegbe asaọkiephana vwọ kẹnoma kẹ usuon rẹ akpọ na. w16.04 4:3, 4

Ihwo evo se roro nẹ avwanre se brorhiẹn ro je avwanre eje. Ẹkẹvuọvo, e se vwo brorhiẹn rẹ aghwanre rọ cha kẹ Jihova omavwerhovwẹn, ofori nẹ e roro kpahen irhi vẹ eta rẹ Baibol na, e mi ji nene ayen. Kerẹ udje, Ọghẹnẹ ki se rhiabọreyọ avwanre, ofori nẹ a yọnrọn urhi rọyen kpahen ọbara. (Jẹn. 9:4; Iruo 15:28, 29) Ẹrhovwo cha chọn avwanre uko vwo brorhiẹn ri shephiyọ irhi rẹ Baibol na. Orhiẹn romobọ evo re pha họhọhọ se djobọte omakpokpọ rẹ ẹwẹn rẹ avwanre. Orhiẹn rẹ avwanre brẹ eje djobọte oyerinkugbe rẹ avwanre vẹ Jihova, vwọrẹ erhuvwu yẹrẹ umiovwo. Omamọ rẹ orhiẹn cha nẹrhẹ oyerinkugbe rẹ avwanre vẹ Ọghẹnẹ nabọ gan, orharhe rẹ orhiẹn me rha guọghọ. Vwọba, orharhe rẹ orhiẹn sa dia ekprowọ vwọ kẹ ihwo efa, o se ji djobọte oyerinkugbe rẹ ukoko na. Vwọrẹ uyota, orhiẹn romobọ rẹ avwanre fo obo re niso mamọ.​—Rom 14:19. w16.05 3:4, 5

Oma vwerhen Jihova siẹrẹ e de se Baibol na ọkieje, ji ru uyono romobọ ro djephia nẹ e “kuẹ ọke [rẹ avwanre] fia-a.” (Ẹfe. 5:15, 16) Vwọrẹ uyota, ọ diẹ ọkieje yen a sa vwọ ria emu rẹ ẹwẹn na eje-e. Jẹ ofori nẹ a jomaotọ kpahen imuoshọ ọvo. Ọyen die? Imuoshọ herọ nẹ emu rẹ ẹwẹn evo sa va avwanre abọ kidie e niro nẹ i djobọte avwanre-e. Kerẹ udje, ọ da dianẹ ẹkpo rẹ Baibol ọvo ghwe shekpahen ẹdia rẹ avwanre hepha-a vwo? Yẹrẹ e si ọbe ọvo kpahen ẹko rẹ ihwo evo vwo? Avwanre di djuẹro no, gbanẹ a ghwa kpairoro vrẹ? Ọ da dia ọtiọyen, kọyen a cha sa mrẹ erere rẹ ovuẹ yena-a. E jẹ a riẹn nẹ Ọghẹnẹ yen Esiri rẹ emu rẹ ẹwẹn eje. w16.05 5:5, 6

Jihova je vwẹ ukoko na vẹ ekpako na vwọ ma avwanre ohwo vuọvo. Kerẹ udje, ekpako na de noso nẹ avwanre hirharoku ebẹnbẹn rẹ ẹwẹn, ayen chọn avwanre uko, ẹkẹvuọvo ayen vwẹroso aghwanre raye-en. Ukperẹ ọtiọyen, ayen vwomakpotọ yare ẹruọ vẹ aghwanre rẹ Ọghẹnẹ. Ayen ruẹ nene oyare na womarẹ ehiahiẹ rẹ Baibol vẹ ẹbe ukoko na ri shekpahen ẹdia rẹ avwanre hirharoku na. Ọnana nẹrhẹ ayen sa kẹ avwanre ukẹcha rẹ avwanre ghwa guọnọ. E de vwo ẹruọ rẹ oborẹ Ọghẹnẹ ma avwanre wan, ọ cha chọn avwanre uko vwo vwo omamọ oyerinkugbe vẹ iniọvo avwanre, ji vwo dje omamọ uruemu vwọ kẹ ihwo re ghwoghwo ota kẹ. Ọghẹnẹ gba ihwo vwo ruẹ ewene-e, ukperẹ ọtiọyen, o dje irhi rọyen kẹ ayen rere ayen vwo yeren akpọ nene vẹ ẹwẹn rayen eje. w16.06 1:13, 14

Ọyinkọn Jọn kẹ avwanre orhọ-esio nẹ kohwo kohwo ro vwo ẹguọnọ rẹ akpọ nana—“urhuru si vwe rẹ ugboma, ojevwe rẹ ẹro kugbe eheri rẹ akpọ na,”—kọyen “ẹguọnọ rẹ Ọsẹ na gbi rhe-e.” (1 Jọn 2:15, 16) Ọtiọyena, ofori nẹ a fuẹrẹn ubiudu rẹ avwanre ọkieje sẹ erọnvwọn ra vwọ diotọ, igbeyan, vẹ osẹnvwe rẹ akpọ nana ji si avwanre urhuru. Ẹguọnọ rẹ akpọ na ji se churobọ si ẹvwọtua rẹ “imu ride” kerẹ isikuru ride. Akpọ kpokpọ na sikẹre mamọ re. Eriyin na, ọ pha ghanghanre mamọ re vwo phi eta rẹ Mosis na phiyọ ẹwẹn. E de vwo ọmrẹvughe vẹ imuẹro ọgangan nẹ “Ọrovwohwo Ọghẹnẹ avwanre na Ọrovwohwo ọvuọvo,” avwanre cha davwẹngba eje vwọ vwẹ ẹga ọsoso vwọ kẹ, je ga vwẹ idjerhe rọ guọnọre.​—Urhi 6:4; Hib. 12:28, 29. w16.06 3:14

Ohworakpọ guọnọ vwo erọnvwọn buebun, ẹkẹvuọvo obo rọ ghene guọnọ bunru-un. Ihwo buebun riẹn ofẹnẹ rẹ obo ra ghene guọnọ vẹ obo ra de guọnọ vwo-o. Die yen ofẹnẹ rayen? Obo ra “ghene guọnọ,” ọyen orọnvwọn rọ cha sa kanre owẹ-ẹ kidie e mu arhọ wẹn kpahọn. Erọnvwọn kerẹ emu, iwun, kugbe uwevwin. Obo ra “de guọnọ vwo,” ọyen orọnvwọn rẹ urhuru rọyen si we, ẹkẹvuọvo a ghwa guọnọ e ki se yeren akpọ-ọ. Oborẹ ihwo de guọnọ fẹnẹre vwẹ asan sansan. Vwẹ ẹkuotọ ri ghwe rhiẹro mamọ-ọ, ihwo buebun de guọnọ igho ayen vwọ dẹ ifonu, imotosaikoro, yẹrẹ otọ. Vwẹ ẹkuotọ re nabọ rhiẹro, ihwo buebun guọnọ iwun eghanghanre, iwevwin ride, yẹrẹ imoto eghanghanre. Ẹkẹvuọvo imuoshọ herọ vwẹ ẹdia ivẹ nana, ọyehẹ ẹvwọtua rẹ ekuakua rẹ akpeyeren, ra vwọ guọnọ ekuakua buebun, te e ra ghene guọnọ yẹrẹ e ra ghwa guọnọ-ọ, te e ra sa dẹ yẹrẹ e ra cha sa dẹ-ẹ.​—Hib. 13:5. w16.07 1:1-3

Ihwo buebun vwọ tua ekuakua rẹ akpọẹriọ nonẹna te ẹdia rẹ ayen rhe vwo “ọdavwẹ rẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ-ẹ.” (Mat. 5:3, NW) Ayen vwọ tua erọnvwọn re dia “urhuru si vwe rẹ ugboma, ojevwe rẹ ẹro.” (1 Jọn 2:16) Ukperẹ e vwo nene ẹwẹn rẹ akpọ na, avwanre rhiabọreyọ ẹwẹn rẹ Ọghẹnẹ vwẹ akpeyeren rẹ avwanre, ọnana yen Jihova vwọ kẹ avwanre ẹruọ rẹ obo re cha phia vwẹ obaro na. (1 Kọr. 2:12) Dedena, avwanre riẹnre nẹ erọnvwọn itete yen sa nẹrhẹ ovwerhẹn rẹ ẹwẹn sun avwanre; erọnvwọn re ruẹ kẹdẹ kẹdẹ, sa nẹrhẹ e si ẹwẹn nẹ ekuakua rẹ ẹwẹn e rhe nomaso-o. (Luk 21:34, 35) Ihwo sa vwẹ avwanre vwọ jehwẹ kidie avwanre rhẹrẹ ọkieje, ẹkẹvuọvo, e jẹ ọnana nẹrhẹ a kpairoro vrẹ ẹwẹn rẹ okpakpa ro rhe avwanre-e. (2 Pita 3:3-7) Ukperẹ ọtiọyen, e jẹ e kpo uyono kọke kọke, rọ dia asan rẹ ẹwẹn rẹ Ọghẹnẹ hepha. w16.07 2:13, 14

Ihwo buebun de nẹrhovwo kidie ọ kẹ ayen omavwerhovwẹn ghevweghe, ayen ghwe vwo imuẹro nẹ Ọghẹnẹ nyo ẹrhovwo raye-en. Jesu da vuẹ idibo rọyen: “Ovwan da nọ kemu kemu vwẹ odẹ mẹ, mi se ruo.” (Jọn 14:14) “Kemu kemu” na mudiaphiyọ korọnvwọn korọnvwọn ro shephiyọ ọhọre rẹ Jihova. Jọn kẹ avwanre imuẹro nana: “Ọnana kọye ẹroẹvwọsuọ rẹ avwanre vwori vwẹ evun rọye, nẹ avwanre da nọ ekpẹn rẹ emu ro shephihọ ọhọre rọye ko nyo kẹ avwanre.” (1 Jọn 5:14) Ọyena obo ri yovwirin mamọ re vwo yono ihwo nẹ ẹrhovwo diẹ orọnvwọn rọ kẹ ohwo omavwerhovwẹn ghevweghe-e, ukperẹ ọtiọyen, ọyen idjerhe re vwo bru Jihova ra vwẹ “ekete rẹ ẹserọphe” rọyen na! (Hib. 4:16) E de yono ayen oborẹ ayen nẹrhovwo wan, Ohwo rẹ ayen nẹrhovwo rhe, vẹ erọnvwọn rẹ ayen nẹrhovwo kpahen, ọnana cha nẹrhẹ ayen sikẹrẹ Jihova je mrẹ uchebro vwẹ ọke rẹ ebẹnbẹn.​—Une 4:1; 145:18. w16.07 4:11, 12

Iseri rẹ Jihova eje re fuevun kẹ, rhọnvwephiyọ eta yena. Kẹ ọ da rha dianẹ ọga yẹrẹ ọghwo nẹrhẹ iruo wẹn shekpotọ vwo? Karophiyọ nẹ aghwoghwo wo ruẹ kẹ ihwo re vwẹrote we vẹ ihwo efa, vwẹ ujiri kẹ Ọghẹnẹ. Wọ da hẹ uwodi fikirẹ esegbuyota wẹn, ọkiọvo wo ji se ghwoghwo ota siẹrẹ uphẹn de rhiephiyọ, ọnana je kẹ Jihova omavwerhovwẹn. (Isẹ 27:11) Ọtiọyen ọ je hepha kẹ ohwo ro tinka mu ẹga na jẹ orua rọyen dia Iseri rẹ Jihova-a. (1 Pita 3:1-4) Tobọ vwẹ ọke ebẹnbẹn, wo se jiri Jihova, je yanphiaro. O muẹro nẹ Jihova che bruba kẹ wẹ kidie wo ghwoghwo ota na kẹ ihwo re guọnọ iphiẹrophiyọ. w16.08 3:19, 20

Ọ dia ọnana mudiaphiyọ nẹ ọshare na yovwin vrẹ aye na-a. Ọ chọn aye na uko vwo ruẹ ẹdia rẹ Ọghẹnẹ rhuẹrẹ vwọ kẹ, ọke rọ vwọ ta: “Oyoma rere ọshare [Adam] ọvo vwọ dia sogonoo; me ma ọchuko ro fori vwọ kẹ.” (Jẹn. 2:18) Kirobo rẹ Kristi rọ dia “olori” rẹ ukoko na dje ẹguọnọ phia, ofori nẹ ọshare rọ dia ọgbuyovwin rẹ orua ji dje ẹguọnọ phia. O de ru ọtiọyen, ẹwẹn rẹ aye rọyen ko che totọ, kọ je cha dia lọlọhọ o vwo muọghọ kẹ ji bicha. Idibo rẹ Jesu ke sa vwẹrokere, ofori nẹ ayen vwo ẹguọnọ rẹ ohwohwo kirobo ro vwo ẹguọnọ rayen. (Jọn 13:34, 35; 15:12, 13; Ẹfe. 5:25) Ọtiọyena, e jẹ ẹguọnọ rẹ Inenikristi re rọvwọnre vwo kpahen ohwohwo, gan te ẹdia rẹ ayen de muegbe rẹ ayen vwo ghwu kẹ ohwohwo. w16.08 2:3, 4

Eta iyoyovwin wẹn se djobọte ihwo efa mamọ. Wọ sa chọn ayen uko vwọ nabọ ga Jihova vọnvọn. Vwẹ uyono, wọ je vwẹ ẹro okueku vwo nẹ ẹgba rẹ ẹkpahọnphiyọ wẹn se vwo vwẹ oma rẹ ihwo efa-a. Womarẹ ukẹcha rẹ Jihova, Nehemaya vẹ ihwo rọyen de vwo ẹgba rẹ ayen vwo ruiruo na. Ayen da bọn igbẹhẹ rẹ Jerusalẹm re, vwẹ ẹdẹ 52 ọvo! (Neh. 2:18; 6:15, 16) Ọ diẹ oniruo ọvo yen Nehemaya hepha-a. O ji vwobọ vwẹ iruo rẹ ebabọn na dẹn. (Neh. 5:16) Ekpako je vwẹrokere Nehemaya siẹrẹ ayen de vwobọ vwẹ iruo rẹ ebanbọn yẹrẹ orufon vẹ ẹroevwote rẹ Ọguan Ruvie. Ayen de nene ighwoghwota na wian vwẹ iruo aghwoghwo na, je kọn bru iniọvo na ra, ọnana nẹrhẹ ayen ruẹ udu rẹ ihwo re djoshọ na gan.​—Aiz. 35:3, 4. w16.09 1:15, 16

Idibo rẹ Ọghẹnẹ davwẹngba ayen vwo nene uchebro rẹ Baibol nana: “Hwe urhuru sivwe ofefe rẹ akpọ na re o ghwu; igberadja, inuhu, avwerhe rẹ ugboma.” (Kọl. 3:2, 5) Ofori nẹ a dia ekprowọ kẹ iniọvo ri nene uchebro nana-a. Ọ sa dianẹ iniọvo ri ke yeren akpọ rẹ ọfanrhiẹn jovwo, ji nene ẹdia nana muabọ. (1 Kọr. 6:9, 10) Ofori nẹ a rhoma nẹrhẹ ohọnre na gan vwọ kẹ ayen? Avwanre da hẹ ohri rẹ iniọvo na, e jẹ irhuon avwanre dia ọ ro toroba ẹfuọn rẹ ukoko na. Avwanre vwo ọmuvwiẹ rẹ osẹnvwe. Dedena, e ji vwo oghwa ra vwọ sẹn osẹnvwe rọ cha nẹrhẹ ọ lọhọ kẹ iniọvo na ayen vwọ sẹro rẹ ẹfuọn rayen je yanmu iwan rẹ Ọghẹnẹ vwọrẹ iroro, ota vẹ uruemu.—1 Pita 1:15, 16. w16.09 3:9, 10

Aye gbe ọshare ọvo re dia France tare nẹ, “Avwanre vwo imuẹro kpahen Jihova, jẹ ọ diẹ ọyena mudiaphiyọ nẹ emọ avwanre ji che vwo imuẹro kpahọ-ọn. Esegbuyota diẹ obo ra riuku rọye-en. Ememerha yen emọ na che vwo vwo.” Oniọvo ọshare ọvo vwẹ Australia de ji si: “Ra vwọ bọn esegbuyota phiyọ ubiudu rẹ ọmọ wẹn, ọyen egbabọse rọ ma rho wo che hirharoku. . . . Wo se roro nẹ wọ nabọ kpahenphiyọ onọ ọvo rẹ ọmọ wẹn nọ wẹ. Jẹ wo rhi vwo ni, ọ rhoma nọ onọ na re! Ẹkpahọnphiyọ rọ nabọ te ẹwẹn rẹ ọmọ wẹn nonẹ, se jẹ ẹwẹn rọyen ete odẹ rọ cha na. Ọkiọvo wọ sa kpahenphiyọ onọ vuọvo, abọ buebun.” Wọ da dia ọmiọvwọn, ọkiọvo wo no nẹ wo che se yono emọ wẹn je kẹ ayen ọkpọvi rọ sa nẹrhẹ ayen dia ihwo ri vwo esegbuyota-a? Vwọrẹ uyota, aghwanre romobọ avwanre che se ruiruo na-a! (Jer. 10:23) Ẹkẹvuọvo, e se phikparobọ siẹrẹ e de nene odjekẹ rẹ Ọghẹnẹ. w16.09 5:1, 2

Ihwo ri nẹ ẹkuotọ efa rhe je mrẹ egbabọse re vwo wene nene ẹkuruemu rẹ ẹkuotọ kpokpọ na. Rutu phi omamọ udje phiyotọ vwẹ ẹdia nana. Ẹsosuọ, o muọghọ kẹ ẹkuruemu rẹ asan kpokpọ na, ọ vwọ yare uphẹn tavwen o ki gbugbon. (Rutu 2:7) O niro nẹ ọyen uturhi rọyen kerẹsiẹ a da mrẹ nẹ ihwo na riosa rọye-en. Ọrivẹ, o dje ọdavwaro phia kpahen uruemu esiri re dje kẹ. (Rutu 2:13) Erhorha de ji vwo omamọ uruemu tiọyen, ọ je cha nẹrhẹ emotọ vẹ iniọvo na muọghọ kẹ ayen. Oma vwerhen avwanre nẹ Jihova vwẹ uphẹn kẹ ihwo rẹ ẹgborho ejobi nẹ ayen nyo iyẹnrẹn esiri na fikirẹ ẹserọphẹ rọyen. Ọ sa dianẹ erhorha na se rhiabọreyọ uyono rẹ Baibol yẹrẹ kuomakugbe ihwo rẹ Jihova vwẹ ẹkuotọ raye-en. Ẹkẹvuọvo, ọ vwọ dianẹ ayen vwo uphẹn na asaọkiephana, o rhe fo nẹ a chọn ayen uko rere ayen vwo jẹ erhorha ẹdia vwẹ ohri avwanre? w16.10 1:17-19

Iduduru rẹ ihwo re ga Ọghẹnẹ nonẹna vwẹrokere udje rẹ Jesu ayen vwọ tẹnroviẹ iphiẹrophiyọ rayen, ayen je rhọvwan nẹ edavwini guọghọ esegbuyota raye-en. Roro kpahen Rudolf Graichen re vwiẹre vwẹ Germany ukpe rẹ 1925. Ọ karophiyọ ihoho iyoyovwi rẹ ikuegbe sansan rehẹ Baibol na rehẹ igbẹhe rẹ uwevwin rọyen. O de si: “Uhoho ọvo dje ubido vẹ omogodẹ, ẹmẹvwe vẹ okorhi, ọmọ rẹ erhuẹn vẹ okpohrokpo, ayen eje yerẹn vwẹ ufuoma; omotete yen sun ayen eje. . . . Ihoho yena cha sa chọrọ ovwẹ ẹro-o.” (Aiz. 11:6-9) Oniọvo Rudolf sẹro rẹ iphiẹrophiyọ rọyen vwọ kpahen iparadaisi na dede nẹ o rhiẹromrẹ omukpahen ọgangan vwẹ abọ rẹ isodje rẹ Nazi vẹ elọkpa rẹ East Germany. Oniọvo Rudolf ji rhiẹromrẹ edavwini efa, kerẹ udje, ọga re se typhus hwe oni rọyen vwẹ asan ra da vwẹ oja riẹ ihwo rọhẹ Ravensbrück, ọsẹ rọyen sa sẹro rẹ ọyọnregan rọye-en, ọ da sen nẹ ọyen rha dia Oseri rẹ Jihova-a. w16.10 3:12-14

Idibo rẹ Jihova vwẹ ẹro ọghanghanre vwo nẹ ọbe ọfuanfon rẹ Ọghẹnẹ, Baibol na. Fikirẹ jẹgba, a vwẹ Baibol na vwo bru avwanre uche ọke evo. Die yen e che ru kpahọn? Roro kpahen Inenikristi rẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ, Eyudia vẹ Sintiki. Ebẹnbẹn evo vwomaphia uvwre rẹ eya nana ra jẹreyọ na. Ẹghwọ rọhẹ uvwre rayen na se gbowọphiyọ ufuoma rọhẹ ukoko na. Baibol na vuẹ avwanre obo ri nẹ obuko rẹ ẹghwọ rẹ iniọvo nana rhe-e, ẹkẹvuọvo ọ sa dianẹ ayen vwẹ uchebro rẹ Pọl vwo ruiruo. (Fil. 4:2, 3) Ọkiọvo, ẹdia tiọna je sa so ebẹnbẹn vwẹ uvwre rẹ idibo rẹ Jihova nonẹna. Jẹ, a sa rhuẹrẹ ẹdia tiọyena phiyọ yẹrẹ kẹnoma kẹ ayen siẹrẹ e de nene uchebro rọhẹ Baibol na. A da vwẹ ẹro ọghanghanre vwo ni Baibol na, ọ cha nẹrhẹ a vwẹ iji rọyen vwọ ba akpọ yerin.​—Une 27:11. w16.11 3:1-3

Avwanre eje guọnọ ọbọngan. Ma rho, ọke ra vwọ ghwanra cha obọ. Oyono ọvo re se Timothy Evans djere fiotọ nẹ, “Emọ . . . guọnọ eta rẹ ọbọngan kirobo rẹ ekankọn guọnọ ame. Ọnana nẹrhẹ ọmọ na mrẹ nẹ ọyen fiemu, ihwo ji vwo ọdavwẹ rọyen.” Jẹ, ọke ọgangan yen e de yerẹn na. Ihwo ruẹ ojevwe romobọ rayen ọvo, a rha mrẹ eta rẹ ọbọngan vẹ omaeririo-o. (2 Tim. 3:1-5) Eshu guọnọre nẹ ẹwẹn avwanre kuọrọn kidie ọ riẹnre nẹ ẹwẹn avwanre da kuọrọn ọ sa nẹrhẹ avwanre vwiẹrẹ vwọrẹ ẹwẹn vẹ idjerhe efa. Eshu reyọ ukpokpogho vẹ efian vwọ davwen Job ni sẹ ẹwẹn rọyen cha kuọrọn, ẹkẹvuọvo, ẹgbaẹdavwọn rọyen na shefia. (Job 2:3; 22:3; 27:5) Avwanre sa họnre vwọso iruo rẹ Idẹbono siẹrẹ a da vwẹ ọbọngan vwọ kẹ ihwo rẹ orua avwanre vẹ iniọvo rehẹ ukoko na. Ọnana cha nẹrhẹ orua avwanre vẹ Ọguan Ruvie na dia asan rẹ omavwerhovwẹn vẹ ofuvwegbe. w16.11 1:4, 6

Eshare evo fiudugberi vwẹ ọtonphiyọ rẹ ẹgbukpe ujorin rẹ 16, rẹ ayen vwọ fan Ota rẹ Ọghẹnẹ phiyọ ejajẹ rẹ ihwo buebun jẹ. Baibol na vwo buẹnphiyọ na, jẹ ihwo se. Ayen vwo se na, kẹ ayen nọ enọ: ‘Tivọ yen Baibol na de yono nẹ ohwo de ghwu nu ko kpo asan re se ipọgatri, nẹ a hwosa kẹ ilori ẹga ayen ki shi ohwo ro ghwuru, yẹrẹ e se ihwo evo ipopu vẹ ilori ẹga ride?’ Vwẹ ẹro rẹ ishọshi na, ọnana ẹvwọsuọ rode. Ihwo na yinvwaro vreka! Ishọshi na kpairoro vrẹ ayen kakaka-a. E de brorhiẹn rẹ ughwu hwe eshare vẹ eya re sen iyono rẹ ishọshi na. Ishọshi na de brorhiẹn rẹ ughwu na nu, Usuon na kọyen hwe ohwo na. Ọdavwẹ rayen ọyen ihwo vwo jẹ Baibol na ese, rere ayen vwo jẹ enọ ẹnọ kpahen iyono rẹ ishọshi na. Vwẹ asan buebun, ona nana wianre. Ẹkẹvuọvo, ihwo evo rhọnvwere nẹ Babilọn Rode dje uguegue mu aye-en. Ayen davwen Ota rẹ Ọghẹnẹ na nure, ayen rhe che se siobọno-o! w16.11 4:13

A guọnọ uruemu ra vwọ dia ohwo rẹ uyota vwo mie Inenikristi. (Ẹfe. 4:25) Idẹbono, ọyehẹ “ọsẹ rẹ ofian.” Ananayas vẹ aye rọyen ghwuru kidie ayen gun efian. Avwanre vwẹrokere aye-en, e jẹ a kẹnoma kẹ ofian. (Jọn 8:44; Iruo 5:1-11) Ọnana ọvo ọyen ohwo vwọ dia ohwo rẹ uyota? Ofori nẹ a riẹn avwanre phiyọ ihwo rẹ uyota womarẹ ọdavwaro re vwo kpahen ẹserọphẹ rẹ Ọghẹnẹ. Re vwo gun efian mudiaphiyọ re vwo jẹ uyota ẹta. Jihova guọnọre nẹ a kẹnoma kẹ efian eguon, ọ je guọnọ nẹ e ru vrẹ ọtiọyen. Ọ vuẹ ihwo rẹ Izrẹl nẹ, “Ovwan dia fuanfon kidie Mẹvwẹ Ọrovwohwo rẹ Ọghẹnẹ rẹ ovwan na pha fuanfon.” Ọ da je vuẹ ayen oborẹ ayen sa vwo dia fuanfon, rọ vwọ tanẹ, “We cho uji-i, ovwan je phiẹn ohwo-o, ovwan vwọrọ efian kohwo ohwo-o.” (Liv. 19:2, 11) Ọ da ohwo nẹ, ohwo sa phiẹn ihwo dede nẹ o ghwe gun efia-an. w16.12 1:17, 18

A mrẹ eta rẹ ọbọngan rẹ Jesu vwevunrẹ Baibol na. Eta rẹ uyono rọyen vwẹ omavwerhovwẹn vwọ kẹ ihwo re kerhọ kẹ. Ihwo buebun brora kidie ọ vwẹ ukẹcha kẹ otu rẹ ẹwẹn bẹn, ọ bọn otu re vwiẹrẹ gan, ọ vwẹ uchebro kẹ otu rẹ ẹwẹn rayen kuọrọnre. (Mat. 11:28-30) O ru ọdavwẹ rẹ ihwo kẹ ayen. (Mak 6:30-32) Uve rẹ Jesu na ji djobọte avwanre nonẹna. Ọ sa bọn avwanre gan kirobo rọ bọn iyinkọn rọyen gan ọke yena. Ọ diẹ e che nene Jesu dia vwọrẹ ugboma tavwen a ke mrẹ ọnana-a. Kerẹ Ovie vwẹ odjuvwu, Jesu ọyen ohwo ro gbe arodọnvwẹ rhi te nonẹna. Ọtiọyena, a da ro ẹnwan, ọ “sa dia ọchuko” wẹn, je ‘chọn wẹ uko vwẹ ọke ro fori.’ Vwọrẹ uyota, Jesu sa chọn wẹ uko vwo yerin ghene ebẹnbẹn, ọ sa je kẹ wẹ iphiẹrophiyọ vẹ uduefiogbere.​—Hib. 2:17, 18; 4:16. w16.12 3:4, 6

Noa diarọ vwẹ ọke rẹ akpọ na vwọ “vọn vẹ ozighi” kugbe ọfanrhiẹn. (Jẹn. 6:4, 9-12) Dede nẹ Noa ghwoghwo ovuẹ rẹ orhọ-esio rẹ Jihova, ọ cha sa gba irumwemwu na vwo rhiabọreyọ ovuẹ na-a, yẹrẹ si ọke rẹ Oghwe na rhe uko-o. Ko fori nẹ Noa vwo imuẹro nẹ Jihova che ru ive rọyen gba ro vwo si umwemwu no vwẹ ọke ro fori. (Jẹn. 6:17) Avwanre ji yerẹn vwẹ akpọ rọ vọnre vẹ umwemwu, Jihova ji ve nẹ ọ cha ghwọrọ. (1 Jọn 2:17) Jẹ asaọkiephana, avwanre cha sa gba ihwo vwo nyo “iyẹnrẹ esiri” na-a. O ji vwo oborẹ avwanre se ru rere “ukpokpogho” rode na vwọ fobọ tonphiyọ-ọ. (Mat. 24:14, 21) Kerẹ Noa, a je guọnọ esegbuyota ọgangan vẹ imuẹro nẹ Ọghẹnẹ che ru orọnvwọn kpahọn kẹrẹkpẹ. (Une 37:10, 11) O mu avwanre ẹro nẹ Jihova cha sa vwẹ uphẹn kẹ akpọ umwemwu nana nẹ ọ dia vrẹ obo rọ guọnọre-e.​—Hab. 2:3. w17.01 1:5-7

Nonẹna, ihwo re reyọ egbomọphẹ rayen vwo ruiruo vwẹ idjerhe rọ chọre, yẹrẹ vwọ wan ihwo efa oma. Uyota, Baibol na tarọ jovwo nẹ “vwẹ oba rẹ ẹdẹ na” ihwo “gbe cha riẹn ẹse-e.” (2  Tim. 3:1,  2) E jẹ avwanre reyọ okẹ ọghanghanre rẹ Jihova kẹ avwanre na vwo ruiruo vwẹ idjerhe rọ chọre-e, e ji no kueku-u. Mavọ yen e se vwo ru ọnana? Avwanre eje vwẹ egbomọphẹ ra vwọ jojẹ rẹ igbeyan, irhuon vẹ osẹnvwe, kugbe erọnvwọn ra vwọ diotọ. Ẹkẹvuọvo, egbomọphẹ avwanre sa dia “urhurho rẹ umwemwu” siẹrẹ avwanre da vwẹ oma ru ọviẹn kẹ urhurusivwe rẹ ugboma yẹrẹ e de nene ojevwe rẹ akpọ na. (1 Pita 2:16) Ukperẹ avwanre vwọ vwẹ egbomọphẹ avwanre vwo “nenesi rẹ ugboma,” e jẹ avwanre muegbe e vwo nene uchebro nana: “Kemu kemu wo ruru, ru ayen ejobi vwọ kẹ urinrin rẹ Ọghẹnẹ.”​—Gal. 5:13; 1 Kọr. 10:31. w17.01 2:12-14

Udje rẹ Nehemaya na yono avwanre nẹ e de wene iruo avwanre yẹrẹ a da kẹ avwanre iruo efa, e jẹ a vwomakpotọ, a vwẹroso omobọ avwanre-e. Ọkpako rọ vwẹroso omobọ rọyen yare ukẹcha rẹ Jihova tavwen ọ ke ton iruo ra vwọ kẹ phiyọ-ọ. Ihwo evo brorhiẹn nẹ tavwen ayen ke nẹrhovwo kẹ Jihova nẹ o bruphiyọ orhiẹn-ebro rayen na. Ọyena omaevwokpotọ? Ọkieje yen ohwo rọ vwomakpotọ vwọ karophiyọ ẹdia ro tere vwẹ ọrhuẹrẹphiyotọ rẹ Ọghẹnẹ. Ọ dia ẹgba avwanre yen ma ghanre-e. Ofori nẹ a vwẹroso omobọ avwanre kakaka-a, ma rho avwanre de hirharoku ẹdia yẹrẹ ebẹnbẹn ri te avwanre oma jovwo re. (Ise 3:5,6) Kerẹ ihwo rehẹ evwruwevwin rẹ Ọghẹnẹ, e jẹ e roro kpahen obo re se vwo ruiruo ro te ohwo vwevunrẹ orua yẹrẹ ukoko na, ukperẹ a vwọ guọnọ ẹdia rode.​—1 Tim. 3:15. w17.01 4:7, 8

Nẹ ọtonphiyọ rhe, Jihova guọnọre nẹ ihworakpọ yerin bẹdẹ bẹdẹ vwẹ otọrakpọ na. (Jẹn. 1:28; Une 37:29) Ọ kẹ Adam vẹ Ivi erọnvwọn sansan re sa nẹrhẹ ayen riavwerhen rẹ akpeyeren. (Jems 1:17) Jihova kẹ ayen egbomọphẹ, ẹgba iroro, vẹ ẹwẹn re se vwo vwo ẹguọnọ je riavwerhen rẹ omamọ ugbeyan. Jihova vuẹ Adam obo ro ru o se vwo dje ẹmienyo rọyen phia. Adam ji yono obo rọ sa vwọ vwẹrote oma rọyen, eranvwe na vẹ otọrakpọ na. (Jẹn. 2:15-17, 19, 20) Jihova je kẹ Adam vẹ Ivi ẹrẹnvwe, ohọroma, ẹro, orhọ, kugbe unwe, rẹ ayen se vwo ru erọnvwọn sansan. Ọtiọyena ayen ke sa nabọ riavwerhen rẹ erọnvwọn rehẹ Iparadaisi na, je mrẹ erhuvwu rayen. Adam vẹ Ivi vwo uphẹn ayen vwọ riavwerhen rẹ omamọ owian, vẹ erọnvwọn kpokpọ rẹ ayen che yono, rhirin bẹdẹ. Jihova kẹ Adam vẹ Ivi ẹgba ayen vwo vwiẹ emọ re pha gbagba. Ayen cha dia otọrakpọ na bẹdẹ je riavwerhen rẹ erọnvwọn eje rehẹ evun rọyen. w17.02 1:6, 7

Die yen Ota rẹ Ọghẹnẹ che ru vwẹ oma rẹ ihwo re vwo mu na? Kerẹ udje, ọke rẹ Ovie Josaya vwọ mrẹ ọbe re si Urhi rẹ Mosis na phiyọ, osiọbe rọyen de se vwọ kẹ. Womarẹ ukẹcha rẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ, Josaya da ghwọrọ edjọ rehẹ orere na eje, o de ji vwo ọrhuẹrẹphiyotọ re vwo ru orẹ rẹ Ọwanvrẹ vwẹ asan eje. (2 Ivie 22:11; 23:1-23) Kidie nẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ yen sun Josaya vẹ isun ichekọ re fuevun, ayen muegbe ayen vwo ru ewene ji dje Ota rẹ Ọghẹnẹ fiotọ vwọ kẹ ihwo na. Ewene tiọyena nẹrhẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ se ru ọhọre rọyen. Ẹkẹvuọvo, ọ diẹ ivie eje ri sun ihwo rẹ Ọghẹnẹ vwẹ ọke awanre yen nene odjekẹ rẹ Ọghẹnẹ-ẹ. Vwẹ ẹdia evo, Jihova ghwọku ayen gangan yẹrẹ ọ vwẹ ihwo efa vwo wene ayen. (1 Sam. 13:13, 14) Ọke vwọ yanran na, ọ da vwẹ ohwo ọvo vwo mu rọ rho vrẹ ihwo eje ro vwo muẹ rhabae. w17.02 3:11, 12, 14

A ma ihworakpọ vwẹ “oma rẹ Ọghẹnẹ” yẹrẹ uhoho rọyen. (Jẹn. 1:27) Ọtiọyena, buebun rẹ ayen dje omamọ uruemu phia vwẹ idjerhe sansan. Ihworakpọ vwo ẹgba ayen vwo dje ẹguọnọ, uruemu esiri, vẹ erorokẹ phia kẹ ohwohwo. Ọ vwọ dianẹ a ma ẹwẹn obrorhiẹn phiyọ oma avwanre na, ihworakpọ sa riẹn siẹrẹ ayen de ruẹ obo ri yoma yẹrẹ obo re chọre, ọ da tobọ dianẹ ẹwẹn obrorhiẹn na rha vwẹ ovuẹ ọgbagba vwọphia-a. (Rom 2:14, 15) Ihwo buebun vwo ẹguọnọ rẹ erọnvwọn re pha fuanfon yoyovwin. Ayen guọnọ nene ihwo yerin vwọrẹ ufuoma. Te ayen riẹnre yẹrẹ ayen riẹnre-e, ayen dje urinrin rẹ Jihova phia, kọyensorọ ihworakpọ ji vwo fo ọghọ. Ẹkẹvuọvo, a guọnọ ẹro rẹ abavo e ki se brorhiẹn rẹ oka rẹ ọghọ re mu kẹ ihwo vẹ asan ọghọ na che te. w17.03 1:5, 6

Vwọ fẹnẹ ihworakpọ, Ọghẹnẹ bru orharhe rẹ orhiẹ-ẹn, ọ da tobọ dianẹ ophu muo. Jihova vwọ mrẹ nẹ ihwo rẹ Ninive kurhẹriẹ nẹ imwemwu rayen, o de wene orhiẹn rọyen. Vwẹ ẹdia nana, o dje erorokẹ, omaevwokpotọ, vẹ arodọnvwẹ phia. Vwẹ idjerhe vuọvo na, o se vwo ẹdia evo ra da guọnọ nẹ avwanre wene orhiẹn re bruru jovwo. Ọ sa dia ọke rẹ ẹdia rẹ akpeyeren vwo wene. Jihova wene orhiẹn rọyen ọke rẹ ẹdia na vwo wene. (1 Ivie 21:20, 21, 27-29; 2 Ivie 20:1-5) Evuẹ kpokpọ sa je nẹrhẹ e wene orhiẹn re bruru jovwo. Ovie Devid nyo evuẹ refian kpahen uvwrọmọ rẹ Sọl re se Mefiboshet. Ọke ro vwo nyo uyota na, o de wene orhiẹn ro bruru jovwo.​—2 Sam. 16:3, 4; 19:24-29. w17.03 2:14, 15

Ebẹnbẹn da vwomaphia, e jẹ e roro kpahen uchebro rẹ Baibol na, a je vwẹ ayen ruiruo vwẹ idjerhe abavo. Kerẹ udje, aye rọ dia Onenikristi riẹnre nẹ ofori ọyen vwo kpo iruo aghwoghwo. (Iruo 4:20) Ẹkẹvuọvo, ọ da rha dianẹ ọ guọnọ kpo aghwoghwo ẹdẹ ọvo jẹ ọshare rọyen rọ dia Oseri rẹ Jihova-a guọnọre nẹ ọ daji uwevwin vwo? Ọshare na nẹ o krirẹ ayen ghwọrọ ọke kugbe re, ọ je guọnọ nẹ ayen ru orọnvwọn ọvo kugbe. Oniọvo aye na se roro kpahen ẹkpo rẹ Baibol evo kerẹ re vwo nyupho rẹ Ọghẹnẹ vrẹ ọ rẹ ohworakpọ kugbe iji re vwo ruiruo rẹ aghwoghwo na. (Mat. 28:19, 20; Iruo 5:29) Dedena, o ji fo nẹ o roro kpahen omaevwokpotọ ra guọnọ mie kerẹ aye kugbe uruemu rẹ erorokẹ ro fori nẹ o djephia. (Ẹfe. 5:22-24) Ọshare na senre nẹ o ruiruo aghwoghwo na kakaka-a gbanẹ ọ de guọnọ nẹ o ru orọnvwọn ọvo vwẹ ẹdẹ yena? Ofori nẹ avwanre vwo ẹro abavo dede nẹ a davwẹngba re vwo ru ọhọre rẹ Ọghẹnẹ ji vwo omamọ rẹ ẹwẹn obrorhiẹn. w17.03 4:17