Có nên đầu tư vào thị trường chứng khoán không?

“Số người đầu tư vào thị trường chứng khoán hiện nay đang đạt mức kỷ lục”.—Newsweek, ngày 5-7-1999.

TẦNG LẦU của sở giao dịch chứng khoán trông như là một thị trường hỗn loạn. Người ta giơ tay làm những dấu hiệu khó hiểu (đối với người ngoài), các ký hiệu trên máy điện báo xuất hiện và thay đổi dồn dập, những người môi giới tranh nhau nói át đi tiếng hoạt động huyên náo.

Tuy nhiên, nhiều người trước kia từng bỡ ngỡ trước thị trường chứng khoán thì nay đang đầu tư vào chứng khoán. Tại sao? Một lý do là, qua Internet những người đầu tư có thể tiếp xúc với các nhà môi giới chứng khoán, nhận được ngay tức khắc các tin tức tài chính và lời khuyên về việc đầu tư. Paul Farrell, chủ bút của tờ Wall Street News, viết: “Đối với [những người đầu tư tư nhân], thì dùng Internet để đầu tư là lĩnh vực khai thác mới, một hình thức mới của cuộc đổ xô đi tìm vàng, sự tự do quyết định vận mệnh mình, với cơ hội trở nên tự lập về tài chính trong khi làm việc tại nhà mình”.

Mặt khác, một số nhà cố vấn về tài chính tỏ ra lo ngại vì nhiều người hăm hở đầu tư vào thị trường mà họ có thể hiểu biết rất ít. Một chuyên gia về đầu tư với hơn 38 năm kinh nghiệm trong ngành buôn bán chứng khoán nói với Tỉnh Thức!: “Nhiều người mua chứng khoán để đầu cơ, chứ không phải đầu tư. Một số người có thể nói là họ đầu tư, nhưng lại mua bán chứng khoán của công ty mà không biết gì về công ty đó cả”.

Nên cân nhắc các yếu tố nào trước khi đầu tư tiền bạc mình? Bởi lẽ việc mua bán chứng khoán có phần nào rủi ro, đó có phải là cờ bạc không? Trước hết, chúng ta hãy xem xét cách hoạt động của thị trường chứng khoán.

Mua cổ phần

Muốn hoạt động thành công, thì các công ty cần vốn, hay tiền đầu tư. Khi một công ty làm ăn phát đạt và cần số lượng vốn lớn, thì ban quản trị có thể quyết định bán cổ phần cho công chúng. Một sách hướng dẫn về thị trường chứng khoán giải thích rõ như sau: “Chứng khoán là một mẩu nhỏ của công ty. Khi mua chứng khoán, hay cổ phần, tức là làm chủ một phần công ty đó”.

Ngoài chợ, người mua và người bán gặp nhau và trao đổi. Tương tự như thế, sở giao dịch chứng khoán là thị trường nơi người ta mua và bán chứng khoán. Trước khi có sở này, chứng khoán được trao đổi qua tay những người môi giới chứng khoán tại các phòng cà phê và bên lề đường. Việc trao đổi diễn ra dưới gốc cây tiêu huyền ở số 68 đường Wall Street đưa đến sự hình thành Sở Giao Dịch Chứng Khoán New York.a Hiện nay nhiều nước có sở giao dịch chứng khoán. Vào bất cứ giờ nào trong bất kỳ ngày làm việc nào cũng đều có một thị trường chứng khoán mở cửa ở nơi nào đó trên thế giới.

Muốn trao đổi chứng khoán, người đầu tư thường mở một tài khoản với người môi giới và đặt mua qua đó. Ngày nay, người ta có thể mua hoặc bán chứng khoán qua điện thoại, Internet, hay đến gặp người môi giới. Rồi người môi giới cần thay mặt người đầu tư tiến hành việc mua bán. Nếu chứng khoán đó được trao đổi tại sở giao dịch chứng khoán truyền thống, thì văn phòng môi giới chỉ thị cho một nhân viên thay mặt thân chủ mua hoặc bán chứng khoán. Trong những năm gần đây, một số sở giao dịch chứng khoán sử dụng một hệ thống mua bán hoàn toàn bằng điện tử, qua hệ thống này người ta có thể trao đổi chứng khoán vài giây sau khi đặt mua qua người môi giới. Rồi các trao đổi được ghi vào bảng giá biểu chứng khoán—giá cả hiện hành và các chi tiết về sự trao đổi hiện lên trên máy điện báo.

Giá mua hoặc bán thường do giá cạnh tranh ấn định, như trong cuộc đấu giá. Các tin tức thương mại, lợi nhuận và triển vọng tương lai của công ty, tất cả đều có thể ảnh hưởng đến giá cả của một chứng khoán. Những người đầu tư hy vọng mua được với giá thấp và bán lấy lời sau khi giá chứng khoán tăng. Một phần lợi nhuận của công ty cũng có thể được chia cho các cổ đông dưới hình thức tiền lãi cổ phần. Một số người mua chứng khoán nhằm đầu tư dài hạn, còn những người khác thì thường xuyên trao đổi chứng khoán, hy vọng được lời khi giá cả tăng vọt trong thời gian ngắn.

Dù rằng theo truyền thống việc trao đổi chứng khoán được thực hiện qua điện thoại, nhưng việc trao đổi trực tuyến (mua và bán chứng khoán qua Internet) ngày càng trở nên phổ biến hơn. Theo tờ The Financial Post, việc trao đổi trực tuyến ở Hoa Kỳ “tăng từ khoảng 100.000 lần mỗi ngày trong năm 1996 đến gần 500.000 vào cuối tháng 6 [1999], đạt mức 16 phần trăm tổng số lần trao đổi ở Hoa Kỳ”. Ở Thụy Điển, khoảng 20 phần trăm tổng số lần trao đổi chứng khoán trong năm 1999 được thực hiện qua Internet.

Đầu tư một cách khôn ngoan

Vì việc trao đổi chứng khoán trực tuyến có vẻ dễ dàng, vì tiếp nhận được các thông tin trước kia chỉ những nhà môi giới và người buôn bán chứng khoán nhà nghề mới có, nên nhiều người đầu tư tư nhân bước vào việc trao đổi hàng ngày, tức là mua và bán chứng khoán trọn thời gian. Một số người đã bỏ nghề nghiệp lương cao để trở thành những người mua bán chứng khoán hàng ngày. Tại sao vậy? “Hiển nhiên là sức quyến rũ”, tạp chí Money giải thích. “Không ai làm chủ mình, muốn trao đổi như thế nào và khi nào thì hoàn toàn tự do, và triển vọng làm được nhiều tiền—hoặc dường như vậy”. Có một người đàn ông 35 tuổi đã bỏ việc làm 200.000 đô la một năm để ở nhà mua bán chứng khoán; ông ta nói như sau: “Không cần có hàng tồn kho và không cần mướn nhân viên, không phải trả tiền mướn văn phòng, chỉ cần gõ, gõ, gõ vào bàn phím là kiếm ăn được, thử hỏi ai có cách nào khác tốt hơn không?”

Các nhà chuyên môn khuyến cáo rằng việc trao đổi chứng khoán không có vẻ dễ như người mới đầu tư nghĩ. Một bác sĩ tâm thần chuyên trị chứng căng thẳng thần kinh gây ra do việc trao đổi chứng khoán, nhận xét như sau: “Việc trao đổi tưởng chừng dễ, nhưng tôi hay nói rằng đó là cách khó nhất để kiếm đồng tiền dễ dàng”. Nguồn vô tận các tin tức và lời khuyên về vấn đề tài chính đã gây ra những tác động phụ. Paul Farrell, người được nói đến ở trên, nhận xét như sau: “Luồng tin tức không ngớt tràn tới như chớp nhoáng ập xuống người đầu tư—cả người đầu tư tư nhân và nhân viên trao đổi chứng khoán cho một định chế; nó gây ra những tác động mạnh về tâm lý: tinh thần bồn chồn lo lắng, bực dọc, thần kinh căng thẳng”.

Quá tự tin cũng có thể là cái bẫy. Một chuyên gia phụ trách mục tài chính Jane Bryant Quinn khuyến cáo về thái độ nguy hiểm của những người trao đổi chứng khoán, đó là “nghĩ rằng khi mình nắm quyền chủ động—hay nắm con chuột máy vi tính trong tay—thì những điều ngoài ý muốn không thể xảy ra, vì luôn luôn có thể phản ứng kịp thời”. Bà nói thêm: “Bởi lẽ chúng ta tiếp nhận được các thông tin mà những tay nhà nghề có, nên chúng ta bắt đầu nghĩ rằng mình cũng là tay nhà nghề”. Dù có những câu chuyện được loan truyền rộng rãi về những người trở nên giàu có một sớm một chiều nhờ đầu tư vào thị trường chứng khoán, nhưng bản chất việc trao đổi chứng khoán có nhiều rủi ro. Một số người đầu tư rất thành công. Những người khác thì mất khá nhiều tiền.

Các nhà cố vấn về đầu tư khuyên những người dự định đầu tư nên xem xét lịch sử và triển vọng tương lai của công ty, nhu cầu về sản phẩm công ty, sự cạnh tranh từ các doanh nghiệp khác và các yếu tố khác trước khi chọn chứng khoán của một hãng nào đó. Các thông tin này thường có sẵn tại các văn phòng môi giới chứng khoán và định chế tài chính khác. Nhiều người đầu tư tham vấn các chuyên gia lập kế hoạch tài chính trước khi mua chứng khoán.b Bằng cách tìm hiểu một công ty, người đầu tư cũng có thể biết chắc rằng tiền mình sẽ không dùng trong các doanh nghiệp trái đạo đức.—Xem Tỉnh Thức! (Anh ngữ), 8-2-1962, trang 21-23.

Sổ số của công ty chăng?

Vì thị trường chứng khoán có những sự rủi ro, nên mua chứng khoán có phải là cờ bạc không? Hầu như mọi đầu tư tài chính đều có ít nhiều rủi ro. Một số người mua bất động sản, nhưng không biết giá trị của nó sẽ tăng hay giảm qua thời gian. Những người khác gửi tiền trong ngân hàng, hy vọng rằng tiền tiết kiệm của họ sẽ được an toàn. Mặc dù thị trường chứng khoán phức tạp hơn thế, nhưng nói một cách đơn giản thì người đầu tư vào chứng khoán mua cổ phần của một công ty, hy vọng rằng doanh nghiệp này sẽ phát đạt và trị giá chứng khoán sẽ gia tăng.

Một sự đầu tư như thế khác với cờ bạc, bởi lẽ cổ đông mua một phần của công ty. Các cổ phần này có thể bán lại cho người khác hoặc để dành với hy vọng công ty sẽ phát đạt trong tương lai. Điều này khác với trường hợp người đánh bài ở sòng bạc hoặc đánh cuộc trong trò chơi may rủi. Để thắng cuộc, người đánh bạc cố tiên đoán một kết quả không chắc chắn để thắng tiền cuộc của người thua.

Người đầu tư nên chấp nhận mức độ rủi ro nào? Điều đó tùy quyết định của mỗi người. Dĩ nhiên, không nên quá liều lĩnh đầu tư tiền mà mình không muốn mất.

Một quan điểm thăng bằng về tiền bạc

Vì muốn cung cấp cho nhu cầu trước mắt và tương lai, một số người đã quyết định đầu tư vào thị trường chứng khoán. Động cơ thúc đẩy những quyết định tài chính như thế là quan trọng. Jane Bryant Quinn, người được nói đến ở trên, phát biểu: “Ghen tị những người giàu vì may mắn có thể khơi dậy những bản năng xấu xa nhất trong chúng ta với tư cách những người đầu tư”. Những lời này dường như lặp lại lời khuyên trong lá thư gửi một người trai trẻ cách đây gần 2.000 năm: “Còn như kẻ muốn nên giàu-có, ắt sa vào sự cám-dỗ, mắc bẫy-dò, ngã trong nhiều sự tham-muốn vô-lý thiệt-hại kia, là sự làm đắm người ta vào sự hủy-diệt hư-mất. Bởi chưng sự tham tiền-bạc là cội-rễ mọi điều ác, có kẻ vì đeo-đuổi nó mà bội đạo, chuốc lấy nhiều điều đau-đớn”.—1 Ti-mô-thê 6:9, 10.

Đầu tư tiền mình cách nào là quyết định cá nhân. Nhưng được hướng dẫn bởi tâm trí sáng suốt và mãn nguyện với những thứ cần dùng cho đời sống, thì người đầu tư nên giữ vấn đề tài chính ở đúng chỗ, không bỏ bê các trách nhiệm gia đình và nhu cầu thiêng liêng của mình.

[Chú thích]