MURU 14
“Mittitthi Sulupale S’atthu Sahirowa wa Yowo”
“Mwahiye anamwane ekirweleke miyo”
1-3. Exeeni eniiraneya okathi yoole axitiithi animuruuhela aya anamwane Yesu, nto yowiiraneya ela enooniherya exeeni voohimya sa Yesu?
YESU onnisuwela wira onnaattamelexa wanikisa wa okumi awe valaponi. Sihanle isumana vakhaani paahi, masi Yesu ookhalana muteko munceene wira ovare! Yesu ni arummwa awe anilaleerya oPereiya, muttetthe wa onikhuma nsuwa wa Muro Yordani. Awo anlaleerya okhuma mapuro a okuusini arowaka oYerusalemu, opuro yoowo Yesu onrowa awe omwiira Paasikha ookiserya, yoowo onrowa okhalana sookhumelela suulupale.
2 Nuumala Yesu ovaanyihana vanceene ni ahooleli akina a itiini, wookhumelela muxankiho mwaamukhaani. Atthu annaaruuha anaaya wira anwehe Yesu. Woonasa wene, iyaakha sa anamwane awo ti soovirikana, mwaha woowi Marko onirumeela masu mamosaru ntoko ale aarumenle awe wanipacerya omuhimyaka mwaana a iyaakha 12, masi Luka onirumeela masu anitaphuleliwa okhala “axinamwane”. (Luka 18:15; Marko 5:41, 42; 10:13) Mwekeekhai, opuro ori anamwane, ikwaha sinceene vannikhala onyakula ni weeteteya. Awiixutti a Yesu annaakhoottiherya axitiithi, waaniheryasa yuupuwelaka wira Pwiya ohaatteliwa miteko, ni wira khorina okathi wira aathokorerye anamwane. Nto Yesu onipaka-ni?
3 Vaavo vaniweha awe ele eniiraneya, Yesu onnitikiniheya. Mwaha wa xeeni? Niireke wira mwaha wa anamwane aahiiso axitiithi? Nnaari, masi mwaha wa awiixutti awe! Vano onihimya wira: “Mwahiye anamwane ekirweleke miyo. Muhakhottiheryé, mana omwene wa Muluku ti wawaya ale ari ntoko axinamwane ala. Kinolèlani ekhweli wira: ole ohinakhelela omwene wa Muluku ntoko mwanamwane, khanwerya okela momweneni memmo”. Nuumala-vo, Yesu onnaakuxa anamwane awo “mmatatani” khwareeliha. (Marko 10:13-16) Ntoko sinihimya awe mulopwana mmosa ori namataphulela, masu ala a Marko anooniherya wira moophenta Yesu onnaakupaarela, waaniheryasa onnaakuxa anamwane akina ni ‘owixatherya’ matata awe. Tthiri, Yesu onnaaphenta anamwane. Tivonto, hiyo ninniixutta etthu ekina voohimya sa Yesu, wira owo tookhweya olavulana.
4, 5. (a) Ninsuwela sai wira Yesu aari ookhweya olavulana? (b) Makoho xeeni ninrowa ahu othokorerya mmuru ola?
4 Vaakhanle wira Yesu aari oohithokorerya, oohipatthaneya, aahiiso oowiixinnuuha, nto anamwane ale khiyaarowa olavulanaka; wala axitiithi aya khiyaarowa omulavulihaka. Ntoko siniwerya anyu wuupuwela yowiiraneya ele, niireke wira munniwerya oweha otteeliwa murima waarina axitiithi, vaavo mulopwana ola oophenta vanaathokorerya awe anaaya, ooniheryaka wira Muluku onnaaphenta, ni waareeliha? Mwekeekhai, nnaamwi Yesu aaxankihen’ye ni miteko sinceene, owo aanivikaniha okhala mutthu ookhweyexa olavulana.
5 Tani-tho yoonale wira Yesu aari ookhweya olavulana? Exeeni yaamwiiriha okhala ookhweya olavulana? Ninrowa omutakiha sai Yesu mmwaha ola? Nrowe niwehe.
Tani Yoonale Wira Yesu Aari Ookhweya Olavulana?
6-8. Ikwaha sinceene Yesu aakhala naani, ni muupuwelo awe voohimya sa atthu waavirikanne sai ni ahooleli a itiini?
6 Ntoko sinisoma anyu mu soohimmwa sa Ehapari, waaniheryasa nyuwo munnitikinihiwa moota atthu anceene yahoova aya olavulana Yesu. Mwa ntakiheryo, voohimya sa Yesu, ikwaha sinceene hiyo ninnisoma sa “muttitthi mulupale w’atthu”. “Mittitthi sulupale s’atthu sanimutthara, sikhumaka oGalileya”. “Mittitthi sulupale s’atthu sahirowa wa yowo”. “Muttitthi mulupale w’atthu wanimutthara Yesu mphironi”. (Matheyo 4:25; 13:2; 15:30; Luka 14:25) Aayo, ikwaha sinceene Yesu aanirukureriwa ni mittitthi sa atthu.
7 Okhala wene, ala yaari atthu pure, atthu yaale ahooleli a itiini yaathanya aya yaahimyaka okhala ‘atthu a vathi-va’. AFarisi ni alipa a mukuttho yaahihimya ohoolo w’atthu wira: “Atthu ale ahisuwenle ikanó t’òthanyeya”. (Yohani 7:49) Soolepa sa alipa oowiixuttiha ikano, saalempwale muhoolo sihooniherya wira, aFarisi ni alipa a mukuttho yaahikhalana moonelo owo. Ahooleli anceene a itiini khiyaawoonela okhala etthu atthu ale, khiyaaphavela olya hoothe, othuma itthu saatumiha aya, aahiiso opatthana. Tthiri, atthu akina yaathipelela wira atthu ale khiyaalipelela ohihimuxiwa, okhala wira khiyaasuwela nlamulo noohimmwa vayanoni! Anamunceene a atthu awo yaathanyiwa, yanaasyaka ahooleli ale, ni khiyaakoha moophavela okhaliheriwa aahiiso malakiheryo. Masi Yesu aari oovirikana ni ahooleli ale.
8 Yesu aanipatthana ni atthu ale yahooneliwa okhala etthu. Owo aanilya ni atthu awo, aahaavoniha iretta saya, owiixuttiha, ni waavaha nlipelelo. Tthiri, Yesu aahikhalana muupuwelo wooloka, osuwelaka wira atthu anceene yaarowa okhootta eparakha ya omurumeela Yehova. (Matheyo 7:13, 14) Masi, Yesu aaniwehererya wira atthu akina yaarowa opaka itthu sa xariya. Mwekeekhai, vaahikhala ovirikana ni atakhali ale, aFarisi ni alipa a mukuttho! Nto, mootikiniha-vo alipa a mukuttho ni aFarisi yaahilavulana Yesu, ni akina a yaawo yaahirukunuxa iphiro saya ni anamutthara. (Miteko s’Arummwa 6:7; 15:5) Nave-tho athaaciri akina ni ale oovuwa, vaanaakhweela omulavuliha Yesu.—Marko 10:17, 22.
9. Nthowa xeeni athiyana vaakhweela aya olavulana Yesu?
9 Athiyana khiyoovelela olavulana Yesu. Ikwaha sinceene, awo yaahuulihiheya muru mwaha wa oramusiwa ni ahooleli a itiini. Moolimaleleya awiixuttihi a ikano khiyaamoonela vatthu ole aawiixuttiha athiyana. Tthiri, athiyana khiyeemereriwa okhala namoona okathi saaphukiwa aya myaha; mwaha woowi yooniwa okhala oohiphwanelela ovaha onamoona. Awiixuttihi a ikano yaanipaka nivekelo, nenno yaamuxukhuru aya Muluku mwaha wa ohikhala athiyana! Hata vari siiso, Yesu khaaramusa athiyana. Athiyana anceene yaanilavula ni Yesu aphavelaka wiixutta. Mwa ntakiheryo, Maria murokorawe Laazaro, aakilanthe waattamela vaari Pwiya, owiriyanaka moolumo a Yesu, masi Martha khaareere weeteteya mwaha wa oreherya yoolya. Yesu aahimuttottopela Maria mwaha woothanla itthu sootthuneya.—Luka 10:39-42.
10. Yesu aavirikanne sai ni ahooleli a itiini mmoota aathokorerya awe ale yaawereiwa?
10 Nave-tho aretta yaanirowa wa Yesu, nnaamwi ikwaha sinceene, ahooleli a itiini yaathokorerya ntoko atthu oohiphwanelela. Mu Nlamulo na Moise yaahikhala marehereryo a ovalaanyiwa atthu yaawereiwa makokho n’atthu yahaarina, wira ahaaravihe akina, masi khivaakhanle mathowa wira ahithokoreriweke atthu awo. (Onamukuttho, ekapiitulu 13) Malamulo aalipa-oowiixuttiha ikano yaalempwe muhoolo, yaahimya wira eretta ya makokho yaari yoohiirya ntoko mavi. Ahooleli akina a itiini, yaahitepiha mwaha woowi yaavonya maluku anamakokho wira akhaleke ottaiwene! Nto ti voothananiha owuupuwela ale yaathokoreriwa siiso, moota waavila aya olavulana mwiixuttihi mukina, masi anamakokho yaanimulavuliha Yesu. Mmosa a anamakokho ale aahihimya nuulumo noosuwelexiwa noowi: “Pwiya, mwatthunaka, munowerya okireriha!” (Luka 5:12) Mmuru onittharelana, hiyo ninrowa othokorerya waakhula wa Yesu. Mpakha va, vanniphiyerya ohimya wira ela yowooniherya yuulupalexa yoowi Yesu aari ookhweya olavulana.
11. Ntakiheryo xeeni nnooniherya wira ale yaalemeliwa mmuupuweloni mwaya, mwaha wa wiivaha mulattu, vanaakhweela olavulana Yesu, ni nthowa xeeni ela ery’aya yootthuneya?
11 Ale yaaxankale mwaha wa wiivaha mulattu, vanaakhweela olavula ni Yesu. Mwa ntakiheryo, muupuwele okathi yoole Yesu aalya awe makaaripi ntthoko na nFarisi. Muthiyana yoole aasuweliwe okhala namattheka, aahirwa khukokhora waattamela inawu sa Yesu, anlaka mwaha wa wiivaha mulattu. Maithori awe yaahinaaniha inawu sa Yesu, nto muthiyana ole aahuumiha inawu iye apuputthaka ni ikharari sawe. Vaavo mwaneene etthoko vaanyoonyiwa awe onamphukela mootakhala Yesu mwaha wa omweemererya muthiyana ole omwaattamelaka, mooreerela Yesu onnimuttottopela muthiyana ole mwaha wa ottharuwa wawe wekeekhai, ni onnimulipiherya wira Yehova oomulevelela. (Luka 7:36-50) Olelo va, ovikana khalai, atthu yaale alemeliwe mwaha wa wiivaha mulattu, ahaana woonaka okhala vookhweya waalavuliha ale aniwerya waakhaliherya wira yaataane ni Muluku! Exeeni yaamwiiriha Yesu okhala ookhweya olavulana?
Exeeni Yaamwiiriha Yesu Okhala Ookhweya Olavulana?
12. Nthowa xeeni vahintikhina ahu wira Yesu aari ookhweya olavulana?
12 Muupuweleke wira Yesu aahimutakiha moomalela Tiithi awe a wiirimu yoowo onimphenta awe. (Yohani 14:9) Biibiliya oninuupuxerya wira Yehova “khankhala ottaiwene ni hiyo”. (Miteko s’Arummwa 17:27) Yehova, ‘yole oniwìwa’ ale aninvekela, okathi wotheene onnilavulana mookhweya ni arumeyi awe oororomeleya, ni ale mwekeekhai animphavela ni animurumeela. (Esalimo 65:3) Nkahaya muupuwelele ela: Muluku oowerya sotheene ni muulupale a olumwenku wotheene, tookhweya olavulana! Ntoko Tiithi awe, Yesu onnaaphenta atthu. Muru onittharelana, hiyo ninrowa othokorerya ophenta wuulupale onikhuma vamurimani va Yesu. Tivonto, Yesu aari ookhweya olavulana, vanceenexa mwaha woowi atthu yanoona wira owo aanaaphenta. Nrowe nthokorerye inamuna sikina Yesu oonihenrya awe ophenta iwo.
13. Axitiithi anrowa omutakiha sai Yesu?
13 Mookhweya, atthu yanoona wira Yesu mwaneene aanaathokorerya. Hata okathi yoole Yesu aaxankale awe, owo aahivikaniha waathokorerya atthu. Ntoko noonale ahu, okathi axitiithi yaaruuhale aya anaaya, Yesu aahivikaniha okhala ookhweya olavulana, hata vaavo aavaren’ye awe ni miteko sinceene. Tthiri, Yesu oovaha ntakiheryo wa axitiithi! Waahuwa anamwane etthu yoovila olelo va. Hata vari siiso, ti vootthuneya anamwane owoonaka axitiithi aya okhala ookhweya olavulana. Akhala wira nyuwo mwa tiithi, munnisuwela wira wookhala okathi onaatteliwa anyu miteko muhinawerya opaka ele anamwane enoovekelayani. Nnaamwi vari siiso, niireke wira munoowerya waalipiherya wira moohipisa munoophavela okathi wira mpake ele enoovekelayani? Vaavo vanaakhwaniherya anyu masu anyu, mwaninyu onrowa wiixutta wira opixa murima, onniphwanyiha mureerelo. Nave-tho, owo onrowa wiixutta wira ohaana okhala ootaphuwa wira ookohekeni akhalana mwaha aahiiso aaphavelaka okhaliheriwa ni nyuwo.
14-16. (a) Mikhalelo xeeni saamwiirinhe Yesu opaka mwiiriirya woopacerya, ni nthowa xeeni waary’aya muteko wootikiniha? (b) Mwiiriirya wa Yesu oKanani woonihenrye exeeni voohimya sa owo, nto oniwiixuttiha exeeni axitiithi?
14 Yesu aahooniherya wira anthokorerya myaha saaxankiha atthu. Mwa ntakiheryo, nkahaya muthokorerye mwiiriirya woopacerya Yesu aapanke awe. Yesu aari vafestani ya ekasamento, oKanani, muttetthe wa oGalileya. Waahikhumelela muxankiho, eyo piiyo, eviinyu yaahimala! Maria, maama awe Yesu, aahimuleela mwanawe ele yiiranen’ye. Nto, Yesu aapanke-ni? Owo aahaana waaruma ale yaarumeela wira ahele maasi, mino mithanu na mmosa sa maluku. Masi etthu yootikiniha tiila: maasi yaale yaarikiwe wira ooniheriwe muulupale a niira nne, yaahithatuwa eviinyu! Niireke wira saari icapa aahiiso maxitta? Nnaari, mwaha woowi maasi ale ti “yatatuxiwe evinyu”. (Yohani 2:1-11) Otatuxa etthu khukhala ekina, yoophavela ya apinaatamu okhuma khalai. Moovira wa iseekulu sinceene, masientista a khalai yaaheererya otatuxa exumbu wira ekhale eweero. Nnaamwi exumbu ni eweero silikanaka vanceene, atthu ale khanawerye otatuxa.a Sai voohimya sa maasi ni eviinyu? Moovarihana ni química, wira ekhumelele maasi vanitthuneya itthu piili paahi. Masi, wira ekhumelele eviinyu vanitthuneya itthu ikonto sene, nto itthu sikina ti soovila makhalelo aya! Nthowa xeeni Yesu aatatunxe awe maasi wira ophuke muxankiho mwaamukhaani, ntoko othowa wa eviinyu vaniirani vale?
15 Muxankiho ole khiwaakhwen’ye wa anamathelana ale. Khalai muttetthe wa Oriente Médio, owaakhela aletto yaari etthu yootthuneya vanceene. Omala eviinyu vaniirani na ekasamento, yaarowa owuulihiha muru ale anithelana, ekumiheryaka oriipiwa murima okhuma nihiku nne na othela waya mpakha iyaakha sa muhoolo. Mwaha ole waahaaxankiha anamathelana ale vamosa ni Yesu. Siiso Yesu aahiphuka muxankiho ole. Niireke wira munniwerya woona nthowa naya atthu vaamuroihela aya Yesu mixankiho saya?
Mmooniherye mwaninyu wira vannikhweya olavula ni nyuwo ni wira muri oolikana wira mmukhapelele
16 Nave-tho, waaniheryasa axitiithi anniixutta etthu yooreera. Sai akhala wira mwaninyu onooruuhelani muxankiho awe? Waaniheryasa, nyuwo pooti weeherereya moonaka wira muxankiho awe khahiyo etthu. Khino nyuwo pooti omutheya. Mwalikanyiha miritti sirina anyu ni muxankiho wa mwaana, tthiri nyuwo pooti woona ohikhala etthu. Vano, muupuweleke wira muxankiho owo khahiyo wooyeva wa mwaana! Vakhala wira etthu eyo ennimuxankiha ole onimphenta anyu vanceene, niireke wira khiyaatthuneya wooxankihaka-ni? Omuleela mwaninyu wira munnithokorerya ele enimuxankiha, enrowa owiirihani okhala tiithi ookhweya olavulana.
17. Ntakiheryo xeeni na omaala Yesu ovanhe awe, ni nthowa xeeni mukhalelo ola onithoonyerya aya ikuru?
17 Ntoko noonale ahu mMuru 3, Yesu aari oomaala ni oowiiyeviha. (Matheyo 11:29) Omaala ori mukhalelo wooloka, ethoonyeryo yuulupalexa ya wiiyeviha onikhuma vamurimani wa mutthu. Ola ti mukhalelo wa munepa wa Muluku, ni onnivaraanyihiwa ni miruku sa oMuluku. (aGalasia 5:22, 23; Yakobo 3:13) Hata okathi waapaciwa awe vanceene, Yesu aahivikaniha okhalana muupuwelo wooloka. Omaala wawe khahiyo waathoonyerya otteettheya. Olavulaka sa mukhalelo ola, musuweli mmosa mulopwana aahimmye so: “Omaala wekeekhai khontaphulela otteettheya”. Tthiri, ikwaha sinceene vanitthuneya wiilipiha wira nisuwele weettiherya onanariwa wahu ni waathokorerya akina moomaaleleya. Masi vaavo Yehova vanireeliha awe wiimananiha wahu, hiyo nnoowerya omutakiha Yesu mu wooniherya omaala, nto eyo enrowa oniiriha okhala ookhweya olavulihiwa.
18. Ntakiheryo xeeni nnooniherya oreera murima wa Yesu, ni nthowa xeeni vanoona anyu wira mukhalelo ola onnimwiiriha mutthu okhala ookhweya olavulana?
18 Yesu aari ooreera murima. Okathi Yesu aary’awe elapo ya oTiro, muthiyana mmosa aahimurweela Yesu, mwaha woowi mwanawe mwaamuthiyana aari ni “nlaikha na Satana”. Mu inamuna tthaaru soovirikana, Yesu aahooniherya wira khaaphavela opaka ele yaavekela muthiyana ole. Wanipacerya, Yesu khaakhunle etthu; ekwaha ya nenli, Yesu aamulenle nthowa naya naamwiiriha ohipaka ele yaavekela awe; ekwaha ya neeraru, Yesu aavanhe nlikanyiho naiwanyeiha ele yaamwiiriha ohipaka ele yaavekela awe. Nto, niireke wira Yesu aari mutthu oohithokorerya ni oolipa murima? Niireke wira Yesu oonihenrye wira muthiyana ole aapaka etthu yootepa woopiha, mwaha wa ovaanyihaka masu a mulopwana ole muulupale? Nnaari, muthiyana ola aaniroromela. Owo khahiyo paahi anvekenle Yesu wira omukhaliherye, masi-tho aahithipelela hata Yesu ooniherya ntoko wira khaaphavela omukhaliherya. Yesu aahoona ororomela wuulupale wa muthiyana ole, weiwo waamwiiriha othipelela, vano Yesu aahinvoniha mwaana ole mwaamuthiyana. (Matheyo 15:22-28) Mwekeekhai, oreera murima wa Yesu, ophavela wawe owiriyana, ni opaka wawe ele yaari yootthuneya, yaaniwiiriha atthu ophavela olavulana!
Vannaakhweela Atthu Woolavulihani?
19. Ninrowa osuwela sai wira hiyo nri atthu ookhweya olavulana?
19 Atthu anceene anuupuwela wira awo tookhweya olavulana. Mwa ntakiheryo, makhulupale annihimya wira pooti olavulana okathi wotheene oniphavela anyu, ni wira ale aniweettiha aya pooti olavulanaka yaphavela vale. Nto, Biibiliya ookhalana yoolopola ela yuulupale: “Atthu anjene annilaleya ororomeleya waya: vano mutthu èkekhai omphwanyiwa vai?” (Miruku 20:6) Ti vookhweya ohimya wira hiyo n’atthu okhweya olavulana, masi niireke ninnitakiha tthiri ophenta wa Yesu mmwaha ola? Waakhula wa nikoho nna, onniweryaneya naweha moota atthu akina sinnoonela aya, ohiya moota sinuupuwela ahu. Paulo ohimmye so: “Orera wanyu murima osuweliweke n’atthu othene”. (aFilipi 4:5) Khuta mmosa a hiyo onimwiira saana wiikoha so: ‘Atthu anikoona sai? Nttittimiho xeeni kirina aka?’
Axitokweene anniimananiha wira akhale ookhweya olavulana
20. (a) Nthowa xeeni vary’aya vootthuneya wira axitokweene akhale ookhweya olavulana? (b) Nthowa xeeni vanitthuneya ahu waareerela murima axitokweene a mmulokoni?
20 Vanceenexa axitokweene eeKristau anniimananiha okhala ookhweya olavulana. Awo anniphavela ni murima wotheene waakhwaniherya ele elempwale mu Yesaya 32:1, 2, wira: “Khula mmosa a yawo onolikana ni ntthyawelo okathi onòpaya epheyo yorirya, okathi onrupaya epula ya mwanamukhaya: onolikana ni màsi anvira nipuro nowuma ni muttutthi worirya nihiku novihexa”. Khuta mutokweene onoowerya okhala ntthyawelo, yoomumuliha, ni yookhaliherya, akhala wira onoovikaniha okhala ookhweya olavulana. Tthiri, mmahiku ala ooxankiha, opaka eyo khahiyo etthu yookhweya, okhala wira axitokweene aakhalana muritti muulupale. Nto, axitokweene ahaana wiimananiha wira ahikhaleke ntoko khareerane miteko, vahinwerya aya okhapelela sootthuneya sa ipwittipwitthi sa Yehova. (1 Pedru 5:2) Anna ni arokora a mmulokoni anneererya wira yaareereleke murima axitokweene awo oororomeleya, yooniheryaka munepa wowiiyeviha ni wookhaliherya.—aHéberi 13:17.
21. Aniwerya sai axitiithi okhala ookhweya olavulana, ni exeeni enrowa ahu othokorerya mmuru onittharelana?
21 Axitiithi anniimananiha wira okathi wotheene anaaya yooneke okhweya olavula n’awo. Ola mwaha muulupale! Awo aniphavela wira anaaya asuwele wira pooti omuleela isiiri saya Paapa aya aahiiso Maama aya. Mwekeekhai, axitiithi eeKristau annivaha ephoole wira akhale oomaala ni ooreerela murima, ohiya otepiha vaavo mwaana vanaaleela awe yoottheka epanke awe aahiiso muupuwelo woohiloka oonihenrya awe. Moopixa murima, axitiithi annaalakiherya anaaya, ni annooniherya mukhalelo onaakhweiherya anamwane olavulana. Tthiri, otheene ahu nimphavela ovikaniha okhala ookhweya olavulana, ntoko Yesu saary’awe. Mmuru onittharelana, hiyo ninrowa othokorerya othunku wekeekhai wa Yesu, mukhalelo mukina yoowo waamwiirinhe okhala ookhweya olavulana.
a Ale animusoma química, annisuwela wira exumbu ni eweero sihaattamelana mu tabela periódica dos elementos. Átomo mmosa a exumbu paahi ookhalana prótons tthaaru mu núcleo aya ovikana prótons sa eweero. Mahiku ala, masientista anisoma soopattuxiwa, aawerya otatuxa mwaattelo vakhaani wa exumbu khukhala eweero, masi opaka eyo onniyiiheya musurukhu munceene, masi ophwanyaka eweero vakhaani.