Maccaasau Xoossay Tumuppe Qoppii?
“Nagaray doommidoy issi maccaaseena; qassi i wolqqan nuuni ubbay hayqqoos.” —EKLEZIYASTIKES, NAAꞌꞌANTTO XEETU LAYTTAA K.K.
“Neeni dabloosi geliyo pengge: mooppite giido mittaa ayfiyaa miiday nena: Xoossaa higgiyaa koyro menttiday nena . . . Xoossaa leemisuwan merettida attuma asaa daafidaara nena.” —TERTTUULIYAANA, ON ZI APPAAREL OF WIMEN, NAAꞌꞌANTTO XEETU LAYTTAA M.L.
BENI wode xaafettida ha xiqiseti Geeshsha Maxaafan deꞌokkona. Daro xeetu layttau, maccaasaa yuuꞌanau ha xiqiseti gaaso gididosona. Ha wodiyankka, issoti issoti maccaasaa naaqqiyoogee likke gaanau haymaanoote xuufeta goꞌettoosona; eti asaa naata gakkiya metuwau gaaso gididay maccaasaa yaagoosona. SHin, Xoossay maccaasaa attumaasay karanaadaaninne qohanaadan halchidee? Hegaa xeelliyaagan Geeshsha Maxaafay woygiyaakko ane beꞌoos.
Xoossay maccaasaa qanggidee?
CHii qanggibeenna. Xoossay ‘qanggidoy,’ ‘Seexaanaa giyo beni shooshshaa.’ (Ajj. 12:9; Doo. 3:14) Xoossay Addaamee ba machiyo “haarana” giidoogee, i attumaasay maccaasaa haariyoogee bessiyaaba giidi qoppidoogaa qonccissiyaaba gidenna. (Doo. 3:16) I Addaamenne Hewaani bolli nagaray kaalettiyo azzanttiyaabaa yootiis.
Hegaa gishshau, maccaasaa qohiyoogee Xoossay halchidoba gidennan, asay nagarancha gidiyoogaa gaasuwan hanidaba. Koyro nagaraappe maarotaa demmanau maccaasay attumaasau haarettana bessees giyo qofay Geeshsha Maxaafan baawa.—Roo. 5:12.
Xoossay maccaasaa attumaasaappe laafa oottidi medhidee?
Akkay, hegaadan medhibeenna. Doomettaabaa 1:27y, “Xoossai asaa ba leemisuwan medhdhiis; i a Xoossaa leemisuwan medhdhiis; i eta attumaasanne maccaasa medhdhiis” yaagees. Hegaa gishshau, maccaasaykka attumaasaykka koyroppekka doommidi, Yihoowagaa mala eeshshay deꞌiyoogeeta gididi merettidosona. Addaameenne Hewaana merettiyo wode issoy issuwaappe dumma gidikkokka, etau issi mala oosoy imettiis; qassi Xoossay eta issi ayfiyan xeellees.—Doo. 1:28-31.
Xoossay Hewaano medhanaappe kasetidi, “Taani ayyo [Addaameyyo] injjetiyaabaanne maaddiyaabaa kessana” yaagiis. (Doo. 2:18) “Injjetiyaaba” giya qaalay maccaasay attumaasaappe laafa gidiyoogaa bessii? Akkay bessenna; ayssi giikko, “injjetiyaaba” geetettidi birshshettida Ibraysxxe qaalay issi uraara hashetiyoogaa bessees. Asaa shukkiya aakimeenne shuhettiya ura donjjilissiya marppiyaa caddiya uri hashetidi oottiyoobaa qoppa. Eti issoy issuwaara hashetennan oottana danddayiyoonaa? Mule danddayokkona. Akkamiya waannay shukkiyaagaa gidikkonne, i hinkkuwaappe aadhii? Aadhees gaana danddayettenna. Hegaadankka, Xoossay attumaasaynne maccaasay annaacettanaadan gidennan, hashetidi deꞌanaadan medhiis.—Doo. 2:24.
Xoossay maccaasau qoppiyoogaa bessiyaabi aybee?
Xoossay, nagarancha attuma asay ay oottanaakko eriyo gishshau, maccaasaa naaganau halchidobaa daro wodiyaappe kase yootiis. Lor Anard giyo xaafiyaa, Geeshsha Maxaafay maccaasaabaa yootiyoobaa xeelliyaagan xaafido, La Bible au féminin giyo ba maxaafan 16tta xeetu layttan K.K., imettida Muuse Higgiyaabaa hagaadan gaasu: “Higgiyaa maachay maccaasaabaa yootiyo wode, darotoo eta maatay naagettanaadan yootees.”
Leemisuwau, Muuse Higgee aawaakka aayyiyookka bonchanaadan azazees. (Kes. 20:12; 21:15, 17) Abbe ixeta maccaasaa saaphoyanaadankka Higgee azazees. (Kes. 21:22) Ha wodiyankka, Xoossaa higgiyan maccaasau deꞌiya maatay, daro biittatun asay maccaasaa diggido maataappe keehi dummatees. SHin, Xoossay maccaasau qoppiyoogaa bessiya harabaykka deꞌees.
Xoossay Maccaasaa Waati Xeelliyaakko Bessiya Higgiyaa
Xoossaa Yihooway Israaꞌeelatussi immido Higgee eti kandduwan geeshsha gidanaadaaninne Yihoowa baxuuxanaadan, qassi eta asatettan keehippe maaddiis. Eti Xoossay yootiyoobaa siyidi azazettiyaaba gidikko, “biittan de7iya kawotettatu ubbaappe” xoqqu xoqqu gaana. (Zaa. 28:1, 2) Muuse Higgiyan maccaasau deꞌiya maatay aybee? Hagaappe kaallidi deꞌiyaabaa akeeka.
1. Etau huuphiyan huuphiyan deꞌiya laꞌatettaa. Beni wode daro biittatun deꞌiya maccaasaappe dumma hanotan, Israaꞌeela biittaa maccaasau daro laꞌatettay deꞌees. Azinay so asaayyo huuphe gidikkonne, i ba machen keehi ammanettiyo gishshau, a ‘gadiyaa koyada shammananne’ ‘woyniyaa turaa tokkana’ danddayausu. A suqqiyoogaaninne daddiyoogan qara gidikko, zalꞌꞌanakka danddayausu. (Lee. 31:11, 16-19) Maccaasa ubbau maatay deꞌiyoogaa Muuse Higgee yootees.
Beni Israaꞌeelen maccaasay ubbay Xoossaara dabbotana danddayees. Geeshsha Maxaafay bana qofissidabau Xoossaakko woossida, qassi ba shiiqettidobaa au xuuran odida Haannibaa yootees. (1 Sam. 1:11, 24-28) SHuneema giyo kataman deꞌiya issi maccaasiyaa hananabaa yootiya Elssaaꞌa Sambbatan Sambbatan zoretaa bessausu. (2 Kaw. 4:22-25) Xoossay Debooranne Huldda bana kalꞌꞌattanaadan oottiis. Asay keehi yaynniyo attuma asatikka qeesetikka eta zoriyaa oychoosona.—Daan. 4:4-8; 2 Kaw. 22:14-16, 20.
2. Eti tamaarana danddayoosona. Maccaasaykka Higgiyaa maachaa Xoossaara maacettido gishshau, Higgiyaa nabbabiyo wode siyanaadan shiiqoosona; hegee eti tamaaranaadan maaddiyaaba. (Zaa. 31:12; Nah. 8:2, 8) Eti asaara issippe goynnana malakka tamaarana danddayoosona. Leemisuwau, issoti issoti gayttiyo dunkkaaniyan ‘oottoosona’; qassi harati citan issippe yexxoosona.—Kes. 38:8; 1 Odi. 25:5, 6.
Daro maccaasay wodhiya zalꞌꞌiyaa zalꞌꞌiyoogaa erees. (Lee. 31:24) He wode hara biittatun aawa xallay ba attuma naata tamaarissiyo wogaappe dumma hanotan, Israaꞌeela biittaa maccaasay ba attuma naati gitaa gidana gakkanaashin tamaarissees. (Lee. 31:1) Beni Israaꞌeelen deꞌiya maccaasay tamaaridaagaa gidiyoogee qoncce.
3. Eti bonchettidaageeta. Tammu Azazotuppe issoy, “Ne aawaanne ne aayyiyo bonchcha” yaagees. (Kes. 20:12) Erancha Kawuwaa Solomoni xaafido leemisoy hagaadan gees: “Ta na7au, ne aawaa zoriyaa ezgga; ne aayyiyaa tamaarissiyoogaakka karoppa.”—Lee. 1:8.
Attumaasay maccaasaa bonchanaadan yootiya daro azazoti Higgiyan deꞌoosona. (Wog. 18:6, 9; Zaa. 22:25, 26) Loꞌꞌo azinay ba machiyaa abbe paca gidiyoogaa qoppana koshshees.—Wog. 18:19.
4. Higgee eti qohettenna mala naagees. Yihooway, i “aawi bainna naatussi aawa; qassi azinai haiqqido maccaasata naagiyaagaa” gidiyoogaa ba Qaalan yootiis. Hegee, eta maataa naagissana danddayiya aawi woykko azini baynnaageeta i naagiyoogaa bessees. (Maz. 68:5; Zaa. 10:17, 18) Yaatiyo gishshau, hananabaa yootiya i azinay hayqqido amꞌꞌe maccaasiyo acuwaaway iissettido wode, a acuwaa qanxxanaunne ba deꞌuwau koshshiya miishshaa demmada bonchettidaaro gidanaadan Yihooway maalaalissiyaabaa oottidi maaddiis.—2 Kaw. 4:1-7.
Israaꞌeelati Hidootaa Biittaa gelanaappe kase, Xalofihaada giyo bitanee attuma naꞌa yelennan hayqqiis. Yaatiyo gishshau, a macca naati ichashati banttassi Hidootaa Biittan “laattiyo biittaa” immana mala Muusa oychidosona. Muusee he macca naata maara oyqqanaadan Yihooway assi yootiis. I Muusessi, “Eta aawaa ishanttu giddon neeni etayyo laattiyo biittaa imma; a laatai eta gakko” yaagiis. He wodeppe doommidi, Israaꞌeele biittaa macca naati bantta aawaa biittaa laattana danddayoosona; qassi hegaa bantta naata laatissana danddayoosona.—Qoo. 27:1-8.
Xoossay Maccaasaa Xeelliyo Ogiyaabaa Tamaarissiyo Bala Timirttiyaa
Muuse Higgee maccaasay bonchettanaadan yootees; qassi eta maataakka naagissees. SHin, oyddantto xeetu laytta K.K. doommidi, Giriiketi maccaasaa laafa gididi merettidabadan xeelliyo wogay Ayhuda haymaanootiyaara walahettiis.—“Maccaasaa Yuuꞌiyoogaa Bessiya Beni Xuufeta” giya saaxiniyaa xeella.
Leemisuwau, Giriike asa gidida, danttuwaa xaafiya Heseyedi (hosppuntta xeetu layttan K.K.) asaa gakkiya metuwaa ubbau gaasoy macca asa giis. I, “hayqqiyoogee attenna attuma asaa barchiyaa bessanau etaara deꞌiya woriya marzze mala gidida maccaasaa zerettaanne sheeshshaa” xeelliyaagan Tiyoogoni giyo ba xuufiyan yootiis. Naaꞌꞌantta xeetu layttaa doomettan K.K., ha qofay Ayhuda haymaanootiyan meeze gidiis. Naaꞌꞌantta xeetu layttaa M.Ln, xaafettida Talmudee attuma asau hagaadan gees: “Maccaasaara keehi haasayiyoogee intte shori baynnabaa polanaadan oottiyo gishshau, hegaadan haasayoppite.”
Maccaasaa hegaadan siriyoogee Ayhuda asay daro wodiyau eta yuuꞌanaadan oottiis. Yesuusi saꞌan deꞌiyo wode, eti beeta maqidasiyan Maccaasaa Dabaabaa xallan shiiqoosona. Haymaanootiyaa timirttiyaa tamaariyay attuma asa xalla; qassi Ayhuda woosa keettan maccaasaa attuma asaappe dummasan utissennan waayi aggana. Ayhuda wogaa tamaarissiya issi bitanee, “Ba naꞌiyo Torah [Higgiyaa] tamaarissiyaagee o pokkobaa tamaarissees” yaagidoogee Talmudiyan deꞌees. Ayhuda haymaanootiyaa kaalettiyaageeti Xoossaa qofaabaa bala timirttiyaa tamaarissiyoogan daro attuma asay maccaasaa karanaadan oottidosona.
Yesuusi saꞌan deꞌiyo wode, dere wogadan xeelliyo, gaasoy baynnan ixxiyo hegaa mala ixuwaa akeekiis. (Maa. 15:6, 9; 26:7-11) Hegaa mala timirttee i maccaasaa bessenna ogiyan oyqqanaadan oottidee? A eeshshaappenne a qofaappe ay tamaarana danddayiyoo? Tumu Kiristtaane haymaanootee maccaasay woppu gaanaadan oottidee? Hagaappe kaallidi deꞌiya huuphe yohuwan he oyshatu zaaruwaa beꞌana.