ʼE ʼAu Fakafetaʼi Ki Te Tofiʼa Fakalaumālie Lahi ʼAē Neʼe Foaki Mai

KO TE FAKAMATALA ʼA GWEN GOOCH

ʼI te faleako, neʼe ʼau hivaʼi he hiva ʼaki te ʼu kupu ʼaenī, ‘kua fakanofo hau ia Sehova te Māʼo luga ʼi tona kolōlia.’ Neʼe ʼau feʼekeʼaki tuʼumaʼu, pe ‘Ko ai koa ia Sehova?’

NEʼE manavasiʼi taku ʼu kui ki te ʼAtua. ʼI te kamata ʼo te sēkulō ʼaenī, neʼe nā fakatahi mo te kau Ako ʼo te Tohi-Tapu, te higoa ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi te temi ʼaia. Neʼe maʼu koloā taku tāmai, kae ʼi te kamata, neʼe mole ina tuku age ki tana ʼu fānau e toko tolu te Lotu Faka Kilisitiano ʼaē neʼe akoʼi age kia ia.

Neʼe hoki ʼau ʼiloʼi ko te huafa ʼo te ʼAtua moʼoni ʼe ko Sehova, ʼi te temi ʼaē neʼe foaki mai ai e taku Tāmai kia ʼau mo toku tokolua ko Douglas, pea mo toku tēhina ko Anne, te ʼu kiʼi kaupepa ʼaenī ko Ses œuvres (Ko Tana ʼu Gāue) pea mo Qui est Dieu ? (Ko Ai Te ʼAtua?) (Pesalemo 83:18) Neʼe ʼau fiafia ʼaupito! Kae koteā te meʼa ʼaē neʼe toe tupu ai te fia ʼiloʼi e taku Tāmai ia te moʼoni?

ʼI te taʼu 1938, ʼi tana sio ki te ʼu fenua kehekehe ʼaē neʼe teuteu ki te tau, neʼe mahino ai ki taku Tāmai, ʼe mole lava fakatokatoka anai e te tagata ia te ʼu fihifihia ʼo te malamanei. Neʼe foaki age kia ia e taku kui fafine te tohi Ennemis (Te ʼu Fili), ʼaē neʼe tā e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. ʼI tana lau te tohi ʼaia, neʼe ina ʼiloʼi ai ko te fili moʼoni ʼo te malamanei ʼe ko Satana te Tevolo, pea ʼe ko te Puleʼaga pe ʼa te ʼAtua ʼaē ka ina fakatuʼu anai te tokalelei ʼi te kele.a​—Taniela 2:​44; 2 Kolonito 4:4.

ʼI te kua vave hoko mai ʼo te tau, neʼe kamata kau toku famili ki te ʼu fono ʼaē neʼe fai ʼi te Fale ʼo te Puleʼaga ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi Wood Green, ʼi Lonitoni ʼi te Potu Tokelau. ʼI te māhina ʼo Sūnio 1939, neʼe mātou ʼolo ki te fale lahi ko te Alexandra Palace moʼo fakalogo ki te akonaki ʼaenī “Ko Te Puleʼaga Pea Mo Te Tokalelei” ʼaē neʼe fai e Joseph F. Rutherford, te pelesita ʼo te Sosiete Watch Tower ʼi te temi ʼaia. Ko te akonaki ʼaē neʼe fai e Rutherford ʼi te Madison Square Garden ʼi te kolo ʼo New York, neʼe fakahā ʼi te lātio ʼi Lonitoni pea mo te tahi ʼu kolo lalahi. Neʼe mātala lelei te ʼu palalau ʼo te akonaki, pea ʼi te temi ʼaē neʼe hoko ai te ʼu maveuveu ʼi New York ʼuhi ko he kūtuga agamālohi, neʼe ʼau manatu neʼe hoko moʼoni ʼi te fale ʼaē neʼe mātou fakatahi ai!

Ko Te Fakamalotoloto ʼo Taku Tāmai Ki Te Moʼoni ʼo Te Tohi-Tapu

Neʼe fakatuʼutuʼu e taku Tāmai ke mātou fai hamatou ako Tohi-Tapu faka famili ʼi te ʼu Moeaki afiafi. Neʼe fakatafito tamatou ako ki te alatike ʼo Te Tule Leʼo ʼaē ka vakaʼi anai ʼi te ʼAhotapu. Neʼe malave ʼaupito kia ʼau te ʼu ako ʼaia ʼaē neʼe mātou fai, ohage la ko te fakamatala ʼo te nofoʼi e Sosue te kolo ʼo Ai ʼaē neʼe fakahā ʼi Te Tule Leʼo Fakapilitānia ʼo te ʼaho 1 ʼo Maio 1939, pea ʼe kei ʼau manatuʼi lelei te alatike ʼaia ʼo aʼu mai ki te temi ʼaenī. Neʼe ʼau leleiʼia te fakamatala ʼaia, pea neʼe ʼau vakaʼi te ʼu vaega fuli ʼi taku Tohi-Tapu. Neʼe ʼau leleiʼia te ʼu ako ʼaia​—pea ʼe kei ʼau leleiʼia ia ʼaho nei.

ʼI taku fakahā ki te hahaʼi te ʼu meʼa ʼaē neʼe mātou ako, neʼe malave ʼaupito te ʼu akonaki ʼo te Tohi-Tapu ki toku loto. ʼI te tahi ʼaho, neʼe foaki mai e taku Tāmai te fakatagi pea mo te akonaki faka Tohi-Tapu neʼe puke pea mo te kaupepa ʼaē neʼe mātou fakaʼaogaʼi moʼo fai te ʼu ako Tohi-Tapu, pea mo te tuʼasila ʼo te tahi finematuʼa. ʼOsi ʼaia, pea ina kole mai ke ʼau ʼalu ʼo ʼaʼahi ia ia.

Neʼe ʼau kole fēnei age ki ai, “Koteā te meʼa ʼaē ka ʼau ʼui anai, pea koteā te meʼa ʼe tonu ke ʼau fai?”

Neʼe tali fēnei mai e taku Tāmai, “Kua ke maʼu ia meʼa fuli ʼi henī. Ko te meʼa pe ʼaē ʼe tonu ke ke fai, ʼe ko te fakahaʼele ʼo te fakatagi, mo lau te ʼu fehuʼi, pea mo kole age ki te finematuʼa ke ina lau te ʼu tali, ʼosi ʼaia pea ʼe tonu ke ke lau te ʼu vaega faka Tohi-Tapu.”

Neʼe ʼau mulimuli pe ki te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina fakatotonu mai, pea neʼe ʼau ʼiloʼi ai leva peʼe feafeaʼi te fai ʼo he ako Tohi-Tapu. ʼI taku fakaʼaogaʼi te Tohi-Tapu ʼi toku minisitelio, neʼe toe ʼāsili ai taku mahino lelei kiai.

Ko Te ʼu Fihifihia ʼAē Neʼe Hoko ʼi Te Lolotoga ʼo Te Tau

Neʼe kamata te Lua Tau Faka Malamanei ʼi te taʼu 1939, pea neʼe ʼau papitema ʼi te taʼu ʼaē neʼe hoa kiai, ʼo ʼau fakahā ai kua ʼau foaki toku maʼuli ke ʼau tauhi kia Sehova. Neʼe ko toku taʼu 13 pe ʼaia. Neʼe ʼau fakatotonu ai ke ʼau liliu ko he pionie, ko te higoa ʼaia ʼo te kau fai faka mafola temi katoa. Neʼe ʼau mavae ʼi te faleako ʼi te taʼu 1941, pea ʼi te fakatahi ʼaē neʼe fai ʼi Leicester, neʼe ʼau kamata gāue pionie katoa ʼo ʼau gāue fakatahi mo Douglas.

ʼI te taʼu ʼaē neʼe hoa kiai, neʼe pilisoniʼi taku Tāmai koteʼuhi neʼe mole fia kau ʼi te tau ʼuhi ko tana tui. Neʼe mātou toe fakatahi mo tamatou faʼe, ʼo mātou tokoni kia ia ʼi tana taupau tomatou loto fale ʼi te temi faigataʼa ʼaia ʼaē neʼe hoko ai te tau. Neʼe hoki ʼosi age pe te faka ʼāteaina ʼo taku tāmai, pea mo te pāuiʼi ʼo Douglas ki te solia. Neʼe ʼui fēnei e te kupu tāfito ʼo te nusipepa ʼo te kolo, “He Koʼe Neʼe Faʼifaʼitakiʼi e Te Foha Tana Tāmai ʼo ʼAlu Ki Te Fale Pilisoni?” Neʼe lelei te faka mafola ʼaē neʼe mātou fai, he neʼe mātou maʼu ai te fealagia ʼaē ke mātou fakamahino ki te hahaʼi pe koʼe ʼe mole kau te kau Kilisitiano moʼoni ki te fakapogi ʼo te tahi ʼu hahaʼi.​—Soane 13:35; 1 Soane 3:​10-​12.

Lolotoga te ʼu taʼu ʼaia ʼaē neʼe hoko ai te tau, tokolahi te kau pionie neʼe nātou ʼōmai ʼo ʼaʼahi mai mātou, pea neʼe malave ʼaupito kia ʼau tanatou ʼu palalau ʼaē neʼe fakatafito ki te Tohi-Tapu. Neʼe kau ki te ʼu Kilisitiano agatonu ʼaia ia John Barr pea mo Albert Schroeder, ʼaē ʼe kau ia ʼaho nei ʼi te Kolesi Pule ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Neʼe tali kāiga moʼoni taku ʼu mātuʼa, pea neʼe nā akoʼi mātou ke mātou fai te aga ʼaia.​—Hepeleo 13:2.

Kua ʼAu Tokalelei Ki Te Fai Faka Mafola

Neʼe hoki kamata age pe taku selevisi pionie, pea mo taku felāveʼi mo Hilda ʼi te fai faka mafola ʼi te ʼu ʼapi. Neʼe ina ʼui fakaʼita mai: “ ʼE kau toku ʼohoana ʼi te tau, moʼo puipui te ʼu hahaʼi ohage ko koutou! He koʼe ʼe mole koutou fai he meʼa moʼo lagolago ki te tau?”

Neʼe ʼau fehuʼi age kia ia: “Koteā te meʼa ʼaē ʼe ke ʼiloʼi ʼo ʼuhiga mo te gāue ʼaē ʼe ʼau fai? ʼE ke ʼiloʼi koa pe koʼe ʼe ʼau haʼu ʼo ʼaʼahi mai koe?”

Pea neʼe ina tali fēnei mai, “ ʼE lelei age mo kapau ʼe ke hū mai ki fale pea mo ke fakamahino mai ia te faʼahi ʼaia.”

Neʼe ʼau fakamahino age kia ia, ʼe mātou foaki he ʼamanaki moʼoni ki te hahaʼi ʼaē ʼe maʼuli mamahi ʼuhi ko te ʼu meʼa fakamataku ʼaē neʼe lolotoga hoko​—pea neʼe tau fai te ʼu meʼa ʼaia ʼi te huafa ʼo te ʼAtua. Neʼe fakalogo lelei ia Hilda, pea neʼe liliu ko taku ʼuluaki ako Tohi-Tapu. Kua taʼu 55 tupu tana nofo agatonu ʼi te moʼoni.

ʼI te fakaʼosi ʼo te tau, neʼe hinoʼi ʼau ke ʼau pionie ʼi Dorchester, ko te kolo ʼi te potu toga hihifo ʼo Pilitania. Neʼe ko taku hoki nofo mamaʼoe ʼi toku ʼapi. Neʼe fai te ʼu fono ʼo tamatou kiʼi kokelekasio ʼi te fale kai, neʼe ko he fale neʼe laga ʼi te 16 sēkulō, pea neʼe fakahigoa ko “Te Fale Tī ʼĀfea.” Neʼe tonu ke mātou fakatokatoka te ʼu laupapa pea mo te ʼu hekaʼaga ʼi te ʼu temi fuli ʼaē neʼe mātou fono ai. Neʼe kehe te faʼahi ʼaia mo te Fale ʼo te Puleʼaga ʼaē neʼe ʼau fono māhani ai. Kae neʼe tatau te meʼa kai fakalaumālie ʼaē neʼe mātou fakaʼaogaʼi pea mo te famili faka Kilisitiano ʼo te ʼu tēhina mo tuagaʼane agaʼofa.

ʼI te lolotoga ʼo te temi ʼaia, neʼe mavae taku ʼu mātuʼa ʼo nonofo ʼi Tunbridge Wells, ʼi te potu toga ʼo Lonitoni. Neʼe ʼau toe liliu kiō ʼoku ke feala haku gāue pionie fakatahi mo taku Tāmai pea mo Anne. Mole tuai, pea neʼe tuputupu tamatou kokelekasio mai te toko 12 ki te toko 70 kau Fakamoʼoni, koia neʼe kole ai kia mātou ke mātou ʼolo ʼo nonofo ʼi Brighton ʼi te matafenua ʼo te potu toga ʼo Pilitania, ʼaē neʼe ʼaoga lahi ai ke ʼi ai he kau fai faka mafola foʼou. Neʼe tokolahi te ʼu tēhina mo tuagaʼane neʼe nātou fai faka mafola fakatahi mo toku famili ʼaē neʼe gāue pionie, pea neʼe tapuakinaʼi lahi e Sehova tamatou gāue. Mole tuai, pea neʼe liliu tomatou kokelekasio ko kokelekasio e tolu!

Ko He Fakaafe Neʼe Mole ʼAu ʼAmanaki Kiai

ʼI te fasiga taʼu māfana ʼo te taʼu 1950, neʼe kau toku famili ki te kau fakafofoga e toko 850 mai Pilitania ʼaē neʼe nātou kau ʼi te Fakatahi Faka Malamanei ʼo te Tuputupu ʼo te Teokalasia ʼaē neʼe fai ʼi te Yankee Stadium ʼi te kolo ʼo New York. Neʼe tokolahi te kau pionie mai te ʼu fenua tai neʼe nātou ʼōmai ki te fakatahi ʼaia, neʼe momoli age kia nātou he fakaafe ke nātou kau ʼi te Ako Faka Tohi-Tapu ʼo Kalaate ʼo te Sosiete Watchtower ʼaē ka fai ʼi South Lansing, ʼi New York. Neʼe fakaafe ʼau, mo Douglas, pea mo Anne, ke mātou ʼolo kiai! ʼE ʼau manatuʼi te ʼaho ʼaē neʼe ʼau ʼai ai taku tohi ʼi te puha tānaki tohi, neʼe ʼau ʼui fēnei, ‘Kua ʼau fai he fakatuʼutuʼu maʼuhiga! Koteā te fetogi ʼaē ka hoko anai ʼi toku maʼuli?’ Kae neʼe ʼau fakatotonu fēnei: “Koʼeni ʼau! Fekauʼi ʼau.” (Isaia 6:8) Neʼe ʼau fiafia ʼaupito ʼi toku fakaafe ʼaē ke ʼau nofo ʼi Amelika ʼi te ʼosi ʼo te fakatahi, ke ʼau kau fakatahi mo Douglas pea mo Anne ki te 16 kalasi ʼo Kalaate. Neʼe kua mahino kia mātou ʼi te temi ʼaia, ʼe feala ke fekauʼi mātou ki he fenua pe ʼo te malamanei ke mātou ʼolo ʼo gāue faka misionea ai.

ʼI te ʼosi kau ʼo toku famili ki te fakatahi ʼaia, neʼe tonu leva ke toe liliu ʼāteaina pe taku ʼu mātuʼa ki Pilitania. Ko mātou toko tolu, neʼe mātou tauʼinē ai kia nāua ʼi te temi ʼaē neʼe nā hake ai ki te Mauritania ke nā toe liliu ki Pilitania. Neʼe fakaʼofaʼofa tamatou tauʼinē ʼaia!

Te ʼu Fenua ʼAē Neʼe Fekauʼi Kiai Te Kau Misionea

Ko te 16 kalasi ʼo Kalaate, neʼe faʼufaʼu e te toko 120 kau ako mai te ʼu fenua kehekehe ʼo te malamanei, ʼo kau ai mo ʼihi neʼe ko te ʼu hahaʼi neʼe nonofo ʼi te ʼu lotoʼā fakamamahi ʼa te kau Nasi. Mai tona ʼuhiga ʼaē neʼe akoʼi ki tamatou kalasi te lea faka Sepania, koia neʼe mātou manatu, ʼe hinoʼi anai mātou ke mātou ʼolo ki he fenua ʼo te Amelika ʼo te Potu Toga ʼaē ʼe palalau faka Sepania ai te hahaʼi. Kae ʼi te ʼaho ʼaē neʼe mātou maʼu pepa ai, neʼe mātou punamaʼuli ʼi te fakahā mai kia mātou, neʼe hinoʼi ia Douglas ke ʼalu ki Saponia, pea neʼe hinoʼi ʼau pea mo Anne ke ma ʼolo ki Silia. Koia, neʼe tonu ai ke ma ako te lea faka Alape, pea neʼe ma fai te faʼahi ʼaia logope la neʼe fetogi te fenua ʼaē neʼe hinoʼi māua kiai, he neʼe hinoʼi māua ki te fenua ko Lipane. ʼI tamā talitali ki te ʼu pepa ʼaē ʼe fakagafua ai ke ma ʼolo ki te fenua ʼaia, neʼe ma ako te lea faka Alape mo George Shakashiri, te tuagaʼane ʼo te Sosiete Watch Tower ko tana gāue ʼe ko te vakaʼi ʼo te tā ʼo Te Tule Leʼo ʼi te lea faka Alape.

ʼI meʼa fakafiafia leva te ʼolo ki he fenua neʼe mātou ako! Neʼe ʼolo fakatahi mo māua ia Keith pea mo Joyce Chew, mo Edna Stackhouse, mo Olive Turner, mo Doreen Warburton, pea mo Doris Wood. Neʼe maʼuli fiafia tomatou kiʼi foʼi famili ʼaia! Neʼe ʼaʼahi mātou e te tuagaʼane ʼo te fenua ʼi tamatou fale misionea, ke ina ako mai te lea faka Alape. ʼI tamatou ako te lea ʼaia ʼi te ʼaho fuli, neʼe mātou fai liuliuga he kiʼi faʼifaʼitaki, ʼosi ʼaia pea neʼe mātou ʼolo ʼo fakaʼaogaʼi ʼi te fai faka mafola.

Neʼe mātou nonofo ʼi Tripoli lolotoga he ʼu taʼu, pea neʼe kua fakatuʼu ai he kokelekasio. Ko ʼau mo Joyce, mo Edna, mo Olive, mo Doreen, mo Doris, pea mo Anne, neʼe mātou tokoni ki te ʼu ʼohoana pea mo te ʼu ʼofafine ʼo te ʼu tuagaʼane ʼo te kolo ʼaia ke nātou kau ʼi te ʼu fono pea mo te gāue fai faka mafola. ʼI muʼa ʼo tamatou ʼōmai ki te kokelekasio ʼaia, neʼe mulimuli te ʼu tēhina mo tuagaʼane ki te ʼu agaʼi fenua ʼo mole nātou heheka fakatahi ʼi te ʼu fono, pea neʼe tahitahiga te kau ʼa te ʼu tēhina ki te faka mafola ʼi te ʼu ʼapi. Neʼe ʼaoga kia mātou he tokoni ʼo ʼuhiga mo te lea ʼi tamatou ʼolo ʼo fai faka mafola, koia neʼe mātou fakaloto mālohiʼi ai nātou ke nātou kau mo mātou ʼi te gāue ʼaia.

Ki muli age, neʼe hinoʼi ʼau pea mo Anne ke ma ʼolo ʼo tokoni ki te kiʼi kūtuga Fakamoʼoni ʼaē neʼe nonofo ʼi te kolo ʼāfea ko Sitoni. Hili kiai he kiʼi temi, pea neʼe kole mai kia māua ke ma toe liliu ki te kolo tāfito ʼo te fenua, ia Beyrouth. Neʼe to ai te pulapula ʼo te moʼoni faka Tohi-Tapu ʼi te loto ʼa te hahaʼi Arméniens, ʼo ma ako ai tonatou lea ke feala hamā tokoni kia nātou.

ʼE Mātou ʼOlo ʼo Gāue ʼi He Tahi Age ʼu Fenua

ʼI muʼa ʼo taku mavae ʼi Pilitania, neʼe ʼau felāveʼi mo Wilfred Gooch. Neʼe ko te tuagaʼane faiva pea mo agalelei neʼe gāue ʼi te Petele ʼi Lonitoni. Neʼe kau ia Wilf ki te 15 kalasi ʼo Kalaate, pea neʼe maʼu tona pepa ʼi te lolotoga ʼo te Fakatahi ʼaē neʼe fai ʼi te Yankee Stadium ʼi te taʼu 1950. Neʼe hinoʼi ia ia ki te filiale ʼo te Sosiete ʼi Niselia, pea neʼe ma fefaitohiʼaki lolotoga he kiʼi temi. ʼI te taʼu 1955, neʼe ma kau ki te fakatahi ʼaē neʼe fai ʼi Lonitoni, ko tona kupu tāfito ʼaenī “Ko Te Puleʼaga Mālohi,” pea mole faʼa fualoa pea ma fakatahi. ʼI te taʼu ʼaē neʼe hoa mai kiai, neʼe ma ʼohoana ʼi Ghana, pea neʼe ʼau ʼalu fakatahi mo Wilf ki tana gāue misionea ʼi Lagos, ʼi Niselia.

ʼI taku ʼosi mavae mo Anne ʼi Lipane, neʼe ʼohoana ai mo te tuagaʼane Kilisitiano agalelei, neʼe ina ako te moʼoni ʼo te Tohi-Tapu ʼi Selusalemi. Neʼe mole lava ʼōmai taku ʼu mātuʼa ki tamatou ʼu fai ʼohoana, mai tona ʼuhiga ʼaē ko ʼau, mo Douglas, pea mo Anne, neʼe mātou ʼohoana ʼi te ʼu fenua kehekehe ʼo te malamanei. Kae neʼe nā fiafia pe ʼi tanā ʼiloʼi ʼaē, neʼe mātou tauhi fakafiafia fuli ki totatou ʼAtua, ko Sehova.

Ko Tamā Gāue ʼi Niselia

ʼI te filiale ʼo Lagos, neʼe hinoʼi ʼau ke ʼau fakamaʼa te ʼu kogafale ʼo te kau gāue e toko valu ʼo te Petele, pea ke ʼau kuka pea mo fai tanatou fō. Neʼe hoki ʼau ʼohoana pe, kae neʼe hage kia ʼau, neʼe kua ʼau maʼu hoku famili!

Ko ʼau pea mo Wilf, neʼe ma ako he ʼu kiʼi faʼifaʼitaki nounou ʼo te Tohi-Tapu ʼi te lea faka Yoruba, pea neʼe fua lelei tamā ʼu faiga ʼaia. Ko te tahi tūpulaga neʼe ma felāveʼi mo ia ʼi te temi ʼaia, ʼi te temi nei ʼe ʼi ai tona foha pea mo tona ʼofafine ʼe nā gāue ʼi te Petele ʼo Niselia ʼaē ʼe gāue ai te toko 400.

ʼI te taʼu 1963, neʼe fakaafe ia Wilf ke kau ki he ako makehe ʼe fai anai ia māhina e hogofulu ʼi Brooklyn, ʼi New York. ʼI te ʼosi ʼo te ako ʼaia, neʼe ma punamaʼuli ʼi te toe hinoʼi ʼaē ke ʼalu ki Pilitania. Neʼe ʼau nofo ʼi Niselia ʼi te lolotoga ʼo te ako ʼaia, pea neʼe kole mai ke ʼau teuteu taku mavae ia ʼaho pe e 14, ke ʼau ʼalu kia Wilf ʼi Lonitoni. Neʼe mole ʼau faʼa fiafia ʼi taku mavae, koteʼuhi neʼe ʼau leleiʼia te gāue ʼaē neʼe ʼau fai ʼi Niselia. ʼI taku ʼosi gāue lolotoga taʼu e 14 ʼi te ʼu fenua tai, neʼe ʼaoga kia ʼau he temi ke ʼau toe māmāhani ki te maʼuli ʼi Pilitania. Kae neʼe ma fiafia ʼi tamā toe nonofo mo tamā ʼu mātuʼa ʼaē kua matutuʼa, ʼo feala ai ke ma tokoni pea mo taupau ia nāua.

ʼE Fakafimālieʼi Mātou e Tamatou ʼAmanaki

Talu mai te taʼu 1980, neʼe ʼau maʼu te pilivilesio ʼaē ke ʼau gāue fakatahi mo Wilf ʼi tana fefolauʼaki ʼi te ʼu fenua kehekehe ʼi tona ʼuhiga tagata taupau feʼaluʼaki. Neʼe ʼau leleiʼia tāfito tamā ʼu folau ki Niselia. Ki muli age, neʼe ma toe ʼolo foki ki Scandinavie, mo te ʼu Antilles, pea mo te Moyen Orient​—ʼo feiā mo Lipane. Neʼe ʼau fiafia ʼaupito ʼi taku toe manatuʼi te ʼu meʼa fakafiafia ʼaē neʼe hoko kia ʼau ʼi te fenua ʼaia, pea mo taku sio ki he ʼu tūpulaga neʼe ʼau ʼiloʼi ʼi muʼa atu, kua nātou liliu leva ko he ʼu tagata ʼāfea ʼo te kokelekasio.

Meʼa fakaʼofaʼofa foki, neʼe mate toku ʼohoana ʼofaina ʼi te fasiga taʼu mātala ʼo te taʼu 1992. Neʼe taʼu 69 pe. Neʼe faigataʼa ʼaupito te faʼahi ʼaia kia ʼau, he neʼe hoko fakafokifā. ʼI taku ʼosi ʼohoana mo ia lolotoga taʼu e 35, neʼe faigataʼa taku nofo tokotahi. Kae neʼe lahi te tokoni pea mo te ʼofa ʼaē neʼe foaki mai e toku famili faka Kilisitiano ʼi te malamanei katoa. ʼE lahi te ʼu meʼa fakafiafia ʼaē ʼe feala ke ʼau toe manatu kiai.

Ko taku ʼu mātuʼa neʼe nā tuku he faʼifaʼitaki lelei ʼo te agatonu faka Kilisitiano. Neʼe mate taku faʼe ʼi te taʼu 1981 pea neʼe mate taku tāmai ʼi te taʼu 1986. ʼE hoko atu pe e Douglas pea mo Anne tanā tauhi agatonu kia Sehova. Neʼe toe liliu mai ki Lonitoni ia Douglas pea mo tona ʼohoana ko Kam, pea neʼe nā nonofo ai ʼi tanā ʼosi taupau taku tāmai. Ko Anne pea mo tona famili, ʼe nātou nonofo nei ʼi Amelika. ʼE mātou fakafetaʼi fuli ki te ʼamanaki pea mo te tofiʼa ʼaē neʼe foaki mai e te ʼAtua. ʼE mātou haga “talitali kia te ia,” ʼo mātou ʼamanaki ki te temi ʼaē ka feala anai ki te kau maʼuʼuli pea mo te hahaʼi ʼaē ka fakatuʼuake, ke nātou tauhi fakatahi kia Sehova ʼo talu ai ko he foʼi famili e tahi ʼi te kele.​—Tagilāulau 3:​24.

[Nota ʼi te lalo pasina]

[Paki ʼo te pasina 23]

ʼE lau mai te faʼahi hema ki te faʼahi mataʼu:

Ko Gwen ʼi tona taʼu 13 ʼe ina fakahā peʼe feafeaʼi te fai ʼo he ako Tohi-Tapu ʼi te Fale ʼo te Puleʼaga ʼo Enfield

Te famili misionea ʼi Tripoli, ʼi Lipane ʼi te 1951

Ko Gwen pea mo tona ʼohoana ko Wilf ʼaē kua mate